ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Του Αναστάσιου Μουστόγιαννη
ΠΕ80 Καθηγητή Οικονομίας-Οικονομολόγου, MSc
 
Η πλειονότητα των ανθρώπων γνωρίζει ότι τα καλύτερα πράγματα στη ζωή δίνονται με ανιδιοτέλεια και είναι δωρεάν αλλά για να βιώσει κάποιος την καθημερινότητα του χρειάζεται να έχει χρήματα.
 
Γεννάται ένα ερώτημα: Ένας ενήλικας κατανοεί ότι ένα Ευρώ (1€)  είναι μεγαλύτερης αξίας νόμισμα από ένα δεκάλεπτο (0,10€) και ότι η απόκτηση χρημάτων αποτελεί μια κοπιώδη προσπάθεια. Ένα μικρό παιδί όμως; Τι καταλαβαίνει από όλα αυτά; Με ποιο τρόπο μπορεί να μάθει την έννοια του χρήματος, της κατανάλωσης, της αποταμίευσης αλλά και της προσφοράς του; Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς του για αυτό;

Απαντώντας στο ερώτημα, αρχικά θα λέγαμε ότι κάθε παιδί, ανάλογα και την ηλικία του, αντιλαμβάνεται και κατανοεί με διαφορετικό τρόπο κάποιες έννοιες, γεγονότα και καταστάσεις. Έτσι, με εφαλτήριο την παιδοψυχολογία και συνδέοντας την με την Οικονομία έχουμε: 
 
Προσχολική Ηλικία:(3-4 ετών) 
Σχολική Βαθμίδα:(Νηπιαγωγείο)
Τα παιδιά στην ηλικία αυτή:
· Αρχίζουν να μιμούνται  τους άλλους ανθρώπους και παραπάνω από όλους τους γονείς τους.
· Αναγνωρίζουν τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα ως προς το χρώμα, το σχήμα, το μέγεθος αλλά όχι ακόμα ως προς την αξία.
· Αντιλαμβάνονται, εξοικειώνονται ή αποκτούν ένα πορτοφολάκι ή τσαντάκι.
 
Πρώτη σχολική Ηλικία: (5-7 ετών)
Σχολική Βαθμίδα: (Δημοτικό: Τάξεις Α΄, Β΄)
Οι μικροί μας φίλοι στην χρονική περίοδο αυτή:
· Μπορούν να υπολογίζουν (μαθηματικά) τα χρήματα τους ώστε να γίνεται δυνατή η αγορά προϊόντων στο κυλικείο του σχολείου.
· Αποκτούν το πρώτο τους χαρτζιλίκι (φιλοδώρημα) και κουμπαρά για αποταμίευση.
 
 Δεύτερη σχολική Ηλικία: (8+ ετών)
 Σχολική Βαθμίδα: (Δημοτικό: Τάξεις Γ΄, Δ΄,Ε΄,ΣΤ΄)
Σε αυτήν την ηλικία τα παιδιά:
· Μαθαίνουν να διακρίνουν τα ακριβά από τα φθηνά αγαθά.
· Μαθαίνουν να συγκρίνουν τα διάφορα προϊόντα στην αγορά.
· Μαθαίνουν να οργανώνουν, να αξιολογούν, να πειθαρχούν και να βοηθούν τους γονείς τους στα ψώνια κυρίως με λίστα.
· Μπορούν να καταλάβουν ότι τα χρήματα δεν είναι αυτοσκοπός και ότι αν δεν συνδέονται με τις ανάγκες τους είναι φρονιμότερο να περιμένουμε το σωστό χρόνο για να τα δαπανήσουμε. 
 Έτσι γίνεται πια διακριτό στο γονέα ότι για να καταλάβει το παιδί μια έννοια (και εντέλει αυτή του χρήματος) απαιτείται ο χρόνος, ο κόπος, η ενασχόληση και των δύο μερών. Αρχικά και κύρια μέσα στην οικογένεια. Κατόπιν στο σχολείο και το κοινωνικό περιβάλλον.
 Υπάρχει και μια διαπίστωση: Όσο πιο νωρίς ξεκινήσει η εξοικείωση-εκμάθηση του παιδιού με τις έννοιες αυτές τόσο το καλύτερο για το ίδιο, λαμβάνοντας πάντα υπόψη όμως ο γονέας την ηλικία και την εξελικτική του πορεία.
 
Τρόποι-Συμβουλές-Πρακτικές:
 1. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να μάθουν τα παιδιά είναι να ξεχωρίζουν τα χρήματα και να μάθουν ότι οι διάφορες μονάδες χρήματος – κέρματα και χαρτονομίσματα- έχουν διαφορετική αξία.
Να μάθουν να ξεχωρίζουν τα χρήματα, αρχικά βάσει χρωμάτων (τα μωβ και τα μπλε) ή βάσει των σχεδίων (αυτό με το πορτραίτο και εκείνο με την Ευρώπη).
Να τους εξηγήσουμε επίσης ότι το μέγεθος δεν έχει σημασία, αλλά η αξία της κάθε μονάδας χρήματος.
Στα μεγαλύτερα παιδιά που γνωρίζουν αριθμητική, μπορούμε να εξηγήσουμε ότι 100 λεπτά συνιστούν ένα ευρώ και να προχωρήσουμε στο πως υπολογίζουμε τα ρέστα. Πράγματα που για τους περισσότερους ενήλικες είναι δεδομένα, αλλά όχι για τα παιδιά.
2. Όταν πηγαίνετε στο πολυκατάστημα ή για ψώνια μαζί με τα παιδιά να συζητάτε μαζί τους τις διαφορές των τιμών στα αγαθά ή να τα αφήνετε να παίρνουν εκείνα (και να υπολογίζουν) τα  ρέστα.  
3. Μιλήστε ήρεμα και χωρίς άγχος με το παιδί για τα οικονομικά του σπιτιού, χωρίς όμως να το φορτώνετε με λεπτομέρειες. Μπορείτε να του εξηγήσετε ότι κάθε μήνα έχουμε τα έσοδα του μπαμπά και της μαμάς, έχουμε όμως και τα έξοδα, το ενοίκιο μας, το τηλέφωνο κλπ. Επίσης: αυτό το μήνα δεν θα αγοράσουμε καινούργια παπούτσια, γιατί έχουμε να πληρώσουμε πολλούς λογαριασμούς, θα κοιτάξουμε να τα πάρουμε τον άλλο μήνα. Με αυτό τον τρόπο το παιδί γίνεται υπεύθυνο χωρίς όμως να έχει άγχος.
4. Μιλήστε στα παιδιά για την αξία της αποταμίευσης, ώστε να γίνουν ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες.
Τα παιδιά πρέπει να εξοικειώνονται με οικονομικές έννοιες και ο μόνος τρόπος να γίνει αυτό είναι μέσω της τριβής. Συνεπώς διδάξτε το παιδί μέσα από τον τρόπο που εσείς διαχειρίζεστε τα χρήματα σας την αποταμίευση.
Α. Δείξτε του για παράδειγμα το πώς πληρώνετε πρώτα τους λογαριασμούς του σπιτιού, πως κάνετε τα ψώνια, και πως βάζετε στην άκρη ένα ποσό για οποιαδήποτε σκοπό.
Β. Αγοράστε του έναν κουμπαρά και πείτε του ότι μπορεί να βάζει μέρος από το χαρτζιλίκι του σε αυτόν ώστε να μαζέψει χρήματα για κάτι που θέλει να αγοράσει. Όσο πιο μικρό είναι το παιδί, τόσο πιο κοντινός χρειάζεται να είναι ο στόχος.
5. Μην σπεύδε τε αμέσως να αντικαταστήσετε τυχόν απώλειες ή να καλύψετε τη λανθασμένη διαχείριση των χρημάτων του παιδιού. Είναι φυσικό το παιδί να κάνει λάθη στις πρώτες του επαφές με τα χρήματα. Μην του δώσετε παραπάνω χρήματα αν ξόδεψε το χαρτζιλίκι του μονομιάς. Αυτό δεν είναι τιμωρία. Είναι κάτι που γίνεται προς όφελος του παιδιού και με αυτό το σκοπό πρέπει να του μιλήσετε. Για παράδειγμα πείτε: «Λυπάμαι που δεν έχω άλλα χρήματα να σου δώσω για αυτή την εβδομάδα. Παρατήρησα όμως, ότι ξόδεψες όλα τα χρήματα που πήρες την Κυριακή μέσα σε δύο μέρες. Αναρωτιέμαι μήπως είναι μια καλή ιδέα να σκέφτεσαι πιο προσεκτικά τι θα ήθελες να αγοράσεις και μετά να αποφασίζεις».
6. Καλό είναι να διδάξετε στο παιδί την έννοια της προσφοράς. Ένας  υπέροχος τρόπος να το μάθει αυτό είναι να συμμετέχετε μαζί με το παιδί σας στην στήριξη άπορων κοινωνικών ομάδων (ή κάποιου άλλου σκοπού στον οποίο πιστεύετε). Να συγκεντρώνετε παιχνίδια για παιδιά που δεν έχουν ή ένα μέρος των αποταμιεύσεων του παιδιού να το δίνει για φιλανθρωπικό σκοπό που θα επιλέγει εκείνο, με τη βοήθειά σας.
7. Μην πάρετε απλά τις αποταμιεύσεις του παιδιού στο τέλος της εβδομάδας ή του μήνα και του επιβάλλετε να τις δώσει για φιλανθρωπικούς σκοπούς, χωρίς προηγουμένως να το έχετε συζητήσει και συμφωνήσει μαζί του, γιατί με τον τρόπο αυτό αφενός θα το μπερδέψετε ως προς την έννοια της αποταμίευσης και αφετέρου θα το κάνετε να αισθανθεί αδικημένο.
8. Επίσης να θυμάστε ότι το ποσό δεν έχει καμία σημασία. Όσο μικρό και αν είναι το ποσό που διαθέτετε, ουσιαστικά μαθαίνετε στο παιδί σας, ότι ανήκει σε μια κοινωνία ανθρώπων. Σε αυτή την κοινωνία υπάρχουν πολλά και διαφορετικά προβλήματα, στα οποία μπορούμε να γίνουμε μέρος της λύσης προσφέροντας όσα χρήματα μπορούμε να διαθέσουμε.
9. Δεχτείτε δώρα φτιαγμένα από το χέρι του. Ενθαρρύνετε το παιδί να φτιάχνει μικρές κατασκευές και να της δωρίζει. Οργανώστε βραδιές διασκέδασης στο σπίτι, μαγειρεύοντας αντί παραγγέλνοντας απ έξω. Διασκεδάστε μαγειρεύοντας όλοι μαζί. Τρώγοντας όλοι μαζί. Καθαρίζοντας όλοι μαζί.
10. Η αποτελεσματικότερη μέθοδος μάθησης είναι πάντα το καλό παράδειγμα. Ο ίδιος μας ο εαυτός. Εάν εσείς δεν είστε συνεπής με όσα διδάσκετε στο παιδί, τότε μην περιμένετε ιδιαίτερα αποτελέσματα.

Μερικά σημεία που πρέπει να επισημανθούν:

Χαρτζιλίκι (Φιλοδώρημα)
Το χαρτζιλίκι αποτελεί μία πραγματικότητα αλλά έχει και κάποιους απαρέγκλιτους και σαφείς κανόνες:
1. Να δίνεται σε σταθερές μέρες και το ποσό του να είναι προσυμφωνημένο.
Με τον τρόπο αυτό, το χαρτζιλίκι λειτουργεί παιδαγωγικά και μαθαίνει στο παιδί να τιθασεύει τις παρορμήσεις του, να μην φέρεται με επιπολαιότητα στα χρήματα αλλά με σύνεση. Εν τέλει να συμπεριφέρεται ως ορθολογικός καταναλωτής. 
 2. Το ποσό των χρημάτων πρέπει να είναι τέτοιο που να καλύπτει τόσο τις καθημερινές ανάγκες του παιδιού όσο και να του δίνει την δυνατότητα να αποταμιεύει κάποια χρήματα στο κουμπαρά του.
3. Το χαρτζιλίκι μπορεί να λειτουργήσει και ως τράπεζα προκειμένου να παρακινήσουμε το παιδί να αποταμιεύει.
Για παράδειγμα, αν αποταμιεύσει κάποιο καθορισμένο ποσό στο τέλος της εβδομάδας, εμείς μπορούμε να του το διπλασιάζουμε.
Με τον τρόπο αυτό, το παιδί αντιλαμβάνεται τη διαφορά των εννοιών κατανάλωσης και αποταμίευσης και αποκτά σιγά-σιγά έμμετρη δράση στην οικονομική του συμπεριφορά.
Κουμπαράς
Ο κουμπαράς είναι προτιμότερο να είναι διάφανος ώστε να φαίνεται η εξέλιξη της αποταμίευσης.
 Πορτοφολάκι
Το πορτοφολάκι καλό είναι να έχει πρακτική μορφή ενώ αν υπάρχει φόβος απώλειας ή κλοπής του τα χρήματα μπορούν να δοθούν στο παιδί χωρίς αυτό.    

 Κλείνοντας, θα λέγαμε ότι οι οδηγίες αυτές έχουν προτρεπτικό και προαιρετικό χαρακτήρα και σκοπός τους δεν είναι άλλος από το να αναθρέψουμε ανθρώπους. Μικρά παιδιά αλλά και μελλοντικούς πολίτες ικανούς να σκέφτονται αντικειμενικά, να εργάζονται, να συνεργάζονται αδιατάραχτα, να αλληλοβοηθούνται. Και νοηματοδοτώντας τους την έννοια του χρήματος να συναλλάσσονται και να αυτενεργούν.