ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ : Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και Εθνικός Διχασμός

 Διδακτικό Σενάριο για την Ιστορία Γ΄ Γενικού Λυκείου

1. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ

Τίτλος:

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Δημιουργός

ΕΛΕΝΗ ΔΡΑΚΟΥ – ΠΕ02 ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

Βαθμίδα - Τάξη

Γ΄ Τάξη Γενικής Παιδείας

Γνωστικό αντικείμενο συμβατό με ΠΣ

Διακρατικές σχέσεις και ασφάλεια στους Νεότερους χρόνους - Ανταγωνισμοί των Μεγάλων Δυνάμεων και Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι άμεσες συνέπειές του.

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα

Οι μαθητές, μετά το πέρας τις διδασκαλίας, θα γνωρίζουν τους παράγοντες που οδήγησαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, θα κατανοούν τους ιστορικούς όρους: μιλιταρισμός, ιμπεριαλισμός, εθνικισμός, αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών, ενώ, ταυτόχρονα, θα είναι σε θέση αντιλαμβάνονται τα διαφορετικά και αλληλοσυγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα.

Συσχέτιση με άλλες θεματικές ενότητες

Α. Η συγκεκριμένη θεματική ενότητα μπορεί να συνδυαστεί με τα εξής γνωστική πεδία:

1. Την Οκτωβριανή Επανάσταση και τη σημασία της για την εξέλιξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου.
2. Το Συνέδριο της Ειρήνης το 1919 στο Παρίσι.
3. Την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ) και το ρόλο της μεταπολεμικά.

Β. Επίσης η ενότητα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου μπορεί να συσχετιστεί και με την ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Πιο συγκεκριμένα με τα ακόλουθα έργα:

1. «Η ζωή εν τάφω» του Σ. Μυριβήλη και 2. «Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον» του Έ. Μ. Ρεμάρκ.

Χρονική διάρκεια

2-3 διδακτικές ώρες

2. ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟΥ

Με το συγκεκριμένο διδακτικό σενάριο επιχειρείται η εξοικείωση των μαθητών με βασικές ιστορικές έννοιες, όπως αυτές του εθνικισμού, του ιμπεριαλισμού και του μιλιταρισμού και, φυσικά, την έννοια της αρχής της αυτοδιάθεσης των λαών. Επίσης, επιδιώκεται οι μαθητές να αντιληφθούν τους συσχετισμούς δυνάμεων πριν από την έναρξη  και μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα αίτια και την αφορμή του  εν λόγω πολέμου, αλλά και τις συνέπειές του τόσο σε Ελλάδα και κόσμο. Όλα τα παραπάνω θα προσεγγιστούν διερευνητικά, καθοδηγούμενοι οι μαθητές από τον εκπαιδευτικό από τους μαθητές και με την χρήση του κατάλληλου υλικού.

Η διερεύνηση αυτή και, παράλληλα, η ερμηνευτική προσέγγιση (https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/11256) των επιμέρους θεμάτων της Ενότητας θα υλοποιηθούν με τη χρήση πηγών, το είδος των οποίων οι μαθητές χρειάζεται να αναγνωρίσουν, με τη χρήση οπτικοακουστικού υλικού, όπως χαρτών (https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9411), εικόνων και βίντεο της εποχής εκείνης. Προς αυτή την κατεύθυνση, θα λειτουργήσουν ενισχυτικά και τα φύλλα εργασίας, τα οποία μέσω των ασκήσεων που θα περιλαμβάνουν, θα συμβάλουν στη διερευνητική προσέγγιση της ενότητας. Επίσης, με τον τρόπο αυτό, θα ανατρέξουν σε σχετικά δικτυακά περιβάλλοντα και θα παράγουν γραπτό λόγο, συνδυάζοντας κριτικά τα στοιχεία που προήλθαν από την έρευνά τους τους (https://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/11141).

3. ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ : Ο εκπαιδευτικός είναι ανάγκη προηγουμένως να έχει διδάξει τα είδη των πηγών, τη διάκρισή τους σε άμεσες-έμμεσες, πρωτογενείς-δευτερογενείς, να έχει από πριν εξασφαλίσει την ασφαλή πρόσβαση στο διαδίκτυο και να είναι βέβαιος για την ισχύ των δικτυακών τόπων. Τα προαπαιτούμενα  ενισχυτικά εργαλεία είναι ο προτζέκτορας, ο εκτυπωτής και τα φύλλα εργασίας, τα οποία θα δοθούν φωτοτυπημένα. Τέλος, εικόνες και χάρτες, θα πρέπει να επιλεγούν προσεκτικά, προκειμένου να λειτουργήσουν υποστηρικτικά στη διδασκαλία του. Οι μαθητές οφείλουν να γνωρίζουν από πριν βασικές ιστορικές έννοιες, όπως ιμπεριαλισμός, μιλιταρισμός, διακρατικές σχέσεις, διεθνή/εθνικά αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα, εθνικός διχασμός. Απαιτείται, ακόμη, προηγούμενη εμπειρία των μαθητών στην αναζήτηση στο Διαδίκτυο, αλλά και εξοικείωση με την ομαδοσυνεργατική μορφή διδασκαλίας.

ΣΚΟΠΟΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ - ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Το παρόν διδακτικό σενάριο αφορά στο μάθημα της Ιστορίας Γενικής Παιδείας της Γ΄ Λυκείου και, συγκεκριμένα, την ενότητα που αφορά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στόχος είναι μαθητές, με τη χρήση έντυπου και ηλεκτρονικού υλικού, αλλά και μέσω της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, πληροφορηθούν και, τελικά, να κάνουν κτήμα τους την ενότητα αυτή και όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία σχετίζονται με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στόχοι σχετικοί με το γνωστικό αντικείμενο:

• Να γνωρίσουν οι μαθητές την αφορμή και να εμβαθύνουν στα αίτια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
• Να κατανοήσουν τις συνθήκες που υπήρχαν στην Ελλάδα και τον κόσμο την εποχή που ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος.
• Να αντιληφθούν τα αλληλοσυγκρουόμενα διεθνή και εθνικά συμφέροντα.
• Να κατανοήσουν τις συνέπειες του πολέμου για την Ελλάδα και τον Κόσμο.

Στόχοι σχετικοί με γνωστικές δεξιότητες:

• Να μάθουν οι μαθητές πώς να αιτιολογούν και να επιβεβαιώνουν ή να επαληθεύουν, να αποδεικνύουν και να επεξεργάζονται την ιστορική πληροφορία, ώστε να μπορούν να παράγουν γραπτό κείμενο και, κατ’ επέκταση, ιστορικό λόγο κι έτσι να συμπληρώσουν εύστοχα και εμπεριστατωμένα τα φύλλα εργασίας που θα τους διανεμηθούν.
• Να ενθαρρυνθούν μέσω της διαλεκτικής μεθόδου μέσα στην τάξη, με την ανάθεση εργασιών, να αναζητούν πληροφορίες, να ρωτούν και να υποθέτουν , να προβαίνουν σε αναγωγές, να συσχετίζουν, να διατυπώνουν ορισμούς, να γενικεύουν, να συνδέουν τα γεγονότα στη σχέση αιτίου - αιτιατού, να αξιολογούν και, τέλος,  να αναπτύσσουν ένα ζήτημα και να αφηγούνται είτε συνοπτικά είτε εκτενώς, χρησιμοποιώντας το παρεχόμενο γνωστικό υλικό.
• Να χρησιμοποιούν τους παγκόσμιους ιστορικούς χάρτες, ώστε να κατανοούν τον συσχετισμό δυνάμεων πριν και μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στόχοι που αφορούν στη χρήση των Νέων Τεχνολογιών:

• Να εξοικειωθούν με τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή κατά τη μαθησιακή διαδικασία, με τον επεξεργαστή κειμένου, το διαδίκτυο και την αναζήτηση δικτυακών πηγών, το λογισμικό παρουσίασης και το λογιστικό φύλλο, προκειμένου να κατακτηθούν οι απαιτούμενες ψηφιακές δεξιότητες.

Στόχοι σχετικοί με τις κοινωνικές-συναισθηματικές δεξιότητες:

• Να μάθουν να διερευνούν στο πλαίσιο της ομάδας, ώστε να καλλιεργηθούν η συνεργατική συμπεριφορά, η συνυπευθυνότητα, η αλληλεπίδραση και η ανοχή στη διαφορετική άποψη.
• Να είναι σαφείς και πλήρεις κατά την παρουσίαση του υλικού τους, ενώ η οργάνωσή του πρέπει να διέπεται από λογική αλληλουχία και συνοχή.

5. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Η διδασκαλία θα πραγματοποιηθεί στη σχολική αίθουσα. Οι μαθητές μπορούν να χωριστούν, ενδεικτικά, σε 4 ομάδες των 5 -6 ατόμων (δυναμικό τάξης 20-25 ατόμων). Οι ομάδες θα είναι ανομοιογενείς, έτσι, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν μαθητές όλων των επιπέδων. Επίσης, θα ληφθούν υπ’ όψιν οι κλίσεις των μαθητών και τη σύνθεση της τάξης. Οι ρόλοι που θα αναλάβουν οι μαθητές στην ομάδα θα πρέπει να είναι διαφορετικοί και εναλλασσόμενοι.

Το εκπαιδευτικό υλικό που θα χρειαστούν εκπαιδευτικός και μαθητές θα είναι το σχολικό εγχειρίδιο, ο διαδραστικός πίνακας, εφόσον υπάρχει, ο προτζέκτορας, οι φωτοτυπίες με τα ιστορικά παραθέματα και τις πηγές, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το διαδίκτυο, για να παρουσιαστούν στο τέλος οι εργασίες των μαθητών με τη μορφή power point ή άλλου ψηφιακού εργαλείου, όπως prezi, το https://www.timetoast.com/ για τη δημιουργία ιστοριογραμμής κ.λπ.

6. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Μέθοδος: Διερευνητική-ομαδοσυνεργατική, η οποία αποτελεί μία βασική μαθητοκεντρική προσέγγιση, που στοχεύει στη  βιωματική μάθηση μέσα από τη διατύπωση υποθέσεων και ερωτημάτων.

Διδακτικές τεχνικές – Διδακτικά εργαλεία: Μπορεί να επιχειρηθεί συνδυασμός της ιδεοθύελλας (αναφορά ιστορικών όρων) για την ανάκληση προηγούμενων γνώσεων (χρήση των συνειρμών των μαθητών κ.λ.π.) με την αφήγηση και τον κατευθυνόμενο διάλογο για την παρουσίαση της καινούργιας ενότητας, αυτής του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ενδείκνυται, επίσης, η δημιουργία ενός εννοιολογικού χάρτη με τις βασικές έννοιες και τους ιστορικούς όρους.

Ανατροφοδότηση – Αξιοληγηση μαθητών: Η αξιολόγηση των μαθητών πρέπει να έχει διαμορφωτικό χαρακτήρα. Σε ατομικό επίπεδο θα αξιολογηθεί η συμμετοχή των μαθητών στον διάλογο, οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις που θα δώσουν.

Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές θα αξιολογηθούν :

• Για το περιεχόμενο των εργασιών τους.
• Για την οργάνωση και δομή των κειμένων.
• Για την ομαδική εργασία.
• Για τη χρήση των ΤΠΕ .

7. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ

       1^η διδακτική ώρα

1. Έλεγχος της προηγούμενης ενότητας – εργασιών / Σύνδεση με την νέα ενότητα.
2. Αφόρμηση: Αφού δημιουργηθεί το κατάλληλο παιδαγωγικό κλίμα με την προσπάθεια ανάκλησης προηγούμενων γνώσεων σχετικών με την ενότητα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, θα προβληθούν στα παιδιά με τη βοήθεια βιντεοπροβολέα μέσα στη σχολική τάξη οι παρακάτω χάρτες, οι οποίοι αποτυπώνουν παραστατικά την Ευρώπη πριν και μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι, τα παιδιά μπορούν, αρχικά, να διαμορφώσουν μια συνολική εικόνα των λαών της Ευρώπης, καθώς και των συνόρων των κρατών πριν από τον πόλεμο (ΧΑΡΤΗΣ Α) και στη συνέχεια, με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού να ανακαλέσουν και να εξετάσουν τον συσχετισμό των δυνάμεων κατά την έναρξη του πολέμου, κατανοώντας ποια ήταν τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα (ΧΑΡΤΗΣ Β). Επίσης, με αφορμή την αφίσα και τη φωτογραφία από την ιταλική ταινία, θα εξηγηθεί στα παιδιά ότι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, λόγω της εξάπλωσής του πέρα από τα σύνορα της Ευρώπης και της ανάμειξης όλων των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, έμεινε γνωστός στην ιστορία ως ο Μεγάλος Πόλεμος και επηρέασε βαθύτατα όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως την τέχνη.

ΧΑΡΤΗΣ Α

 

ΧΑΡΤΗΣ Β

 Παρουσίαση της νέας ενότητας:

Κατά την παρουσίαση της νέα ενότητας, θα χρησιμοποιηθούν οι τεχνικές της αφήγησης (από τον εκπαιδευτικό), ο κατευθυνόμενος (με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού), αλλά και ο ελεύθερος  διάλογος μεταξύ των μαθητών με τη βοήθεια των πηγών και των ερωτημάτων που θα τεθούν σε αυτές. Επίσης, στους μαθητές μπορούν να δοθούν φωτοτυπημένα αναλυτικά σχεδιαγράμματα της νέας ενότητας.

 

1. Εστιάζοντας στον ΧΑΡΤΗ Β, ο εκπαιδευτικός θα εξηγήσει περαιτέρω τον χωρισμό των δυνάμεων ως αποτέλεσμα των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων των χωρών. Πιο συγκεκριμένα, θα τονίσει τους πολιτικοστρατιωτικούς συσχετισμούς, οι οποίοι άρχιζαν να αλλάζουν μετά το μυστικό - αμυντικό Αυστρογερμανικό Σύμφωνο Συμμαχίας του 1879 (Zweibund), με πρωταγωνιστή τον Otto von Bismarck,  ενός Συμφώνου.  Τα μέλη του Συμφώνου αυτού θα είχαν την υποχρέωση να αλληλοϋποστηρίζονται σε περίπτωση πολέμου με τη Ρωσία. Η Ιταλία προσχώρησε το 1882 και ζητούσε τη στήριξη της Αυστροουγγαρίας στον ανταγωνισμό της με τη Γαλλία στην Αφρική. Στην κεντρική Ευρώπη, λοιπόν, δημιουργήθηκε η Τριπλή Συμμαχία (Dreibund) του 1882 (Αυστροουγγαρία, Γερμανία, Ιταλία) ενάντια στη Ρωσία και τη Γαλλία και αργότερα ενάντια στη Μεγάλη Βρετανία. Σταδιακά, και λόγω της επεκτατικής αυτής τάσης της Γερμανίας, άρχισε η συγκρότηση της συμμαχίας των ευρωπαϊκών δυνάμεων, με πρώτη τη ρωσογαλλική συμμαχία του 1891-1893. Αυτή προέβλεπε ένα κοινό μέτωπο , σε περίπτωση επίθεσης της Γερμανίας ή επίθεσης της Ιταλίας και της Αυστροουγγαρίας, υποστηριζόμενες από τη Γερμανία. Έτσι, σε μεταγενέστερο χρόνο, μόλις το 1907 θα ιδρυθεί το αντίπαλον δέος, η Τριπλή Συνεννόηση/ Αντάντ (Entente Cordiale), μια αγγλορωσική, ουσιαστικά συμφωνία  που ερχόταν να ενιχύσει την προηγούμενη   αγγλογαλλική συμφωνία του 1904.

 

2. 2. Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα αίτια και η αφορμή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου .

Α. Τα αίτια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αποτέλεσμα της ταυτόχρονης δράσης τριών κυρίως παραγόντων, του ιμπεριαλισμού, ως απώτατης έκφανσης του καπιταλισμού, του εθνικισμού και του μιλιταρισμού. Τα παιδιά μπορούν να αναζητήσουν το περιεχόμενο των όρων στο διαδίκτυο. Ενδεικτικά μπορούν να ανατρέξουν στο https://el.wikipedia.org/wiki/Ιμπεριαλισμός ή στο  https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=ιμπεριαλισμός και στο http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/5204/Istoria_G-Gymnasiou_html-empl/index7_31.html: για περαιτέρω διερεύνηση

Β. Η αφορμή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Στις 28 Ιουνίου 1914, σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο, δόθηκε η αφορμή για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ένας Σερβοβόσνιος εθνικιστής δολοφόνησε τον διάδοχο του Αυστρο-Ουγγρικού θρόνου, Φραγκίσκο Φερδινάνδο και τη σύζυγό του, Σοφία Φον Τσότεκ, στο Σεράγεβο της Βοσνίας. Ο απώτερος πολιτικός στόχος της επίθεσης αυτής ήταν η προσάρτηση των νότιων σλαβικών περιοχών της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας στη Μεγάλη Σερβία. Η Αυστροουγγαρία θεώρησε υπεύθυνη για τη δολοφονία τη Σερβία και ένα μήνα μετά, στις 28 Ιουλίου 1914, της κήρυξε τον πόλεμο.

3. Η διεξαγωγή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου – Τα χαρακτηριστικά του

Το πιο βασικό χαρακτηριστικό του Μεγάλου Πολέμου ήταν τα χαρακώματα (κυρίως στο δυτικό μέτωπο), που αποτέλεσαν τη σημαντικότερη μορφή αμυντικής οχύρωσης και που οδήγησαν σε ψυχική καταρράκωση εκατομμύρια στρατιώτες. Ανατολικά, οι αντίπαλοι βρέθηκαν σε αδιέξοδο, χωρίς να καταφέρουν αποφασιστικά πλήγματα, παρά τις τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό και πολεμικό υλικό. Προκειμένου να υπερκεραστεί το αδιέξοδο των εμπόλεμων κρατών, επιστρατεύτηκε η τεχνολογία. Για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν τα πολυβόλα, τα πυροβόλα, τα δηλητηριώδη αέρια, το άρμα μάχης, προσαρμόστηκαν στις συνθήκες το ολμοβόλο και η χειροβομβίδα, ενισχύθηκε η χρήση του αυτοκινήτου στις μεταφορές και του αεροπλάνου, το οποίο από αναγνωριστικό εξελίχτηκε σε βομβαρδιστικό και μετέπειτα σε καταδιωκτικό.

 

 

 

4. Συνέπειες Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε διεθνές επίπεδο

Ο εκπαιδευτικός πρέπει να τονίσει τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες, τις ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές, καθώς και τις κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές. Μπορεί να δοθεί έμφαση στα ακόλουθα σημεία:

Ανθρώπινες απώλειες - Υλικές καταστροφές

Υπολογίζεται ότι από τα 65 εκατομμύρια στρατιώτες που επιστρατεύτηκαν σκοτώθηκαν τα 10 εκ., ενώ 20εκ. στρατιώτες τραυματίστηκαν. Εκατομμύρια, επίσης, υπήρξαν τα θύματα των αμάχων.

Ολόκληρες πόλεις ισοπεδώθηκαν, η ύπαιθρος και τα χωριά ερημώθηκαν, ενώ οι υποδομές των χωρών (λιμάνια, οδικό – σιδηροδρομικό δίκτυο, γέφυρες, νοσοκομεία, σχολεία) καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Ιδεολογικές – ηθικές συνέπειες

Εξαιτίας του πολέμου, υποβιβάστηκαν βασικές αξίες του δυτικού πολιτισμού, καθώς προβλήθηκε η ανάγκη επίτευξης της νίκης με κάθε μέσο ως απώτερου σκοπού. Πιο συγκεκριμένα, ο πόλεμος αποδυνάμωσε και φαλκίδευσε τους δημοκρατικούς θεσμούς, τα φιλελεύθερα ιδεώδη, υπονόμευσε την ελεύθερη οικονομία και επέβαλε τον κρατικό παρεμβατισμό στην οικονομική πολιτική, ενώ επέτρεψε την εμπλοκή των στρατιωτικών στον χώρο της πολιτικής. Τέλος, ο πόλεμος είχε ως αποτέλεσμα τον επαναπροσδιορισμό πολλών αξιών  και δογμάτων που καθόριζαν μέχρι τότε τις διεθνείς σχέσεις. 

5. Συνέπειες Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε εθνικό επίπεδο

Εδώ θα τονιστεί, κυρίως το ζήτημα του Εθνικού Διχασμού ως αποτέλεσμα της διάστασης απόψεων μεταξύ Ελ. Βενιζέλου και βασιλιά Κωνσταντίνου σχετικά με την σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Βενιζέλος τασσόταν υπέρ της συμμετοχής στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ, με την προσδοκία ότι η Ελλάδα θα έχει εδαφικά οφέλη, όταν ο πόλεμος τελειώσει. Από την άλλη, ο βασιλιάς και το Γενικό Επιτελείο, αντίθετα από τους Φιλελευθέρους, πίστευαν ότι οι Κεντρικές Δυνάμεις  θα μπορούσαν να κερδίσουν τον Πόλεμο. Ο Κωνσταντίνος, με έντονα τα φιλογερμανικά αισθήματα, κήρυξε την ουδετερότητα της Ελλάδας, ώστε να μην εμπλακεί στον Πόλεμο (https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/education/greek_history/index.html#37). Παράλληλα, κινήθηκε μυστικά υπέρ των Γερμανών, παραδίδοντάς τους ακόμη και διπλωματικά έγγραφα, χωρίς να το γνωρίζει η ελληνική κυβέρνηση, με αποτέλεσμα ο Βενιζέλος να παραιτηθεί δύο φορές μέσα λίγους μήνες. Έτσι ξεκινά ένα από τα πιο μεγάλα, αλλά και από τα πιο δυσάρεστα κεφάλαια της ελληνικής Ιστορίας , ο Εθνικός Διχασμός. Η χώρα διασπάστηκε σε δύο κράτη με δύο κυβερνήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της ταραγμένης περιόδου, αυτήν της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη (1916 – Ελ. Βενιζέλος, Παναγιώτης Δαγκλής, Παύλος Κουντουριώτης) από τη μια και των νόμιμων - επίσημων φιλοβασιλικών κυβερνήσεων από την άλλη (Δ. Γούναρη – Σ. Σκουλούδη – Α. Ζαΐμη -  Ν. Καλογερόπουλου -  Σ. Λάμπρου -  Α. Ζαΐμη διαδοχικά).

 

Οι συγκρούσεις απέκτησαν διαστάσεις εμφυλίου πολέμου, με αποκορύφωμα τα Νοεμβριανά του 1916, τον πολύμηνο ναυτικό αποκλεισμό της βασιλικής Ελλάδας από το γαλλοβρετανικό ναυτικό και τον δημόσιο αφορισμό του Βενιζέλου. Το 1917 ο Βενιζέλος κήρυξε έκπτωτο τον Κωνσταντίνο, ο οποίος εγκατέλειψε τη χώρα, γεγονός που ανταποκρινόταν στις επιθυμίες των Φιλελευθέρων και της Αντάντ. Ο Βενιζέλος σχημάτισα κυβέρνηση στην Αθήνα, κήρυξαν τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας και παρέτειναν τη θητεία της Βουλής (Βουλή των Λαζάρων). Τέλος, στις 15 Ιουνίου 1917 οδήγησαν τη χώρα στο πλευρό της Αντάντ, κηρύσσοντας τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις.

Η παρουσίαση θα ολοκληρωθεί με την αναφορά στο Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων (1919-1920) και στις επιμέρους Συνθήκες που υπογράφηκαν και το περιεχόμενό τους και, φυσικά, στα εδαφικά οφέλη που είχε η Ελλάδα. Ειδικότερα, συνδυάζοντας την αφήγηση με την προβολή των παρακάτω χαρτών από τον βιντεοπροβολέα, θα γίνει αναφορά στις παρακάτω Συνθήκες:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%C3%96sterreich-Ungarns_Ende.png

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Treaty_sevres_otoman_el.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bulgaria_after_Treatry_of_Neuilly-sur-Seine.png

1. Η συνθήκη των Βερσαλιών (Ιούνιος 1919).
2. Η συνθήκη του Αγίου Γερμανού (Σεπτέμβριος 1919).
3. Η συνθήκη του Νεϊγύ (Νοέμβριος 1919).
4. Η συνθήκη του Τριανόν (Ιούνιος 1920).
5. Η συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920).

 

 

Η ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

 

6. Μετά το τέλος της παρουσίασης , ο εκπαιδευτικός χωρίζει τους μαθητές σε τέσσερις ομάδες και μοιράζει φωτοτυπημένες τις ακόλουθες πηγές (μία σε κάθε ομάδα), ώστε να απαντήσουν στα ερωτήματα που τις συνοδεύουν με κατευθυνόμενο αρχικά και, εν συνεχεία, με ελεύθερο διάλογο, προκειμένου οι μαθητές να εμπεδώσουν τις νέες γνώσεις. Παράλληλα, ο εκπαιδευτικός παρακολουθεί τη συμμετοχή των μαθητών μέσα στις ομάδες, περνώντας διαδοχικά από τις ομάδες, έτσι, ώστε να μπορέσει , μετά την εκπόνηση των εργασιών, να τους αξιολογήσει.

 

 

ΟΜΑΔΑ Α΄

Αφού διαβάσετε τα ακόλουθα παραθέματα και συνδυάζοντας τις πληροφορίες τους με τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα :

Α) Τι γνωρίζετε για τους εθνικούς ανταγωνισμούς των ευρωπαϊκών κρατών ως υπαίτιους για την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου  Πολέμου τον Ιούλιο του 1914.

Β) Τι γνωρίζετε για τις πολεμικές προετοιμασίες των κρατών πριν από την έκρηξη του πολέμου.

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Η κούρσα των εξοπλισμών ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις

Η κούρσα των εξοπλισμών και η αύξηση των στρατιωτικών δυνάμεων και στα δύο στρατόπεδα λαμβάνουν επίσης ανησυχητικές διαστάσεις. Η Γερμανία αυξάνει από το 1911 – 1912 το στρατιωτικό προσανατολισμό της, σχεδιάζει να ενισχύσει το επόμενο έτος τη στρατιωτική της δύναμη σε περίοδο ειρήνης από 600.000 σε 800.000 άνδρες και να επιταχύνει το πρόγραμμα των ναυτικών εξοπλισμών της. Η Αυστροουγγαρία υιοθετεί διαδοχικά δύο νόμους για τον στρατό (1912 και 1913), με στόχο να ενισχύσει και αυτή το αμυντικό της δυναμικό. Η Ρωσία ξεκινά ένα στρατιωτικό πρόγραμμα που θα της προσφέρει ένα στρατό 1.800.000 ανδρών το 1917 και το γαλλικό Κοινοβούλιο ψηφίζει τον Αύγουστο του 1913 τον «νόμο των τριών ετών» που  επιτρέπει στη Γαλλία να θέσει επί ποδός 750.000 άνδρες. Συγχρόνως, καθένας από τους μελλοντικούς εμπολέμους αυξάνει και εκσυγχρονίζει το πολεμικό υλικό του, ιδίως στο χώρο του βαρέος πυροβολικού.

1997. S. Berstein – P. Milza, Ιστορία της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Συμφωνία και η Ευρώπη των Εθνών, 1815-1919, τ.2 εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997. Σελ 262-266.

 

ΟΜΑΔΑ Β΄

Αφού διαβάσετε τα ακόλουθα παραθέματα και συνδυάζοντας τις πληροφορίες τους με τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στις συνθήκες ζωής των στρατιωτών στον πόλεμο των χαρακωμάτων.

ΚΕΙΜΕΝΟ

Τη ζωή του κοινού στρατιώτη του Δυτικού Μετώπου χαρακτήριζε η καθημερινή πλήξη και ο τρόμος. Οι εβδομάδες διαδέχονται η μία την άλλη μέσα στα λασπωμένα και γεμάτα σκουλήκια και ψείρες χαρακώματα. Τη μονοτονία των χαρακωμάτων διέκοπτε κάποτε η μάχη, ένας εφιάλτης όπυ κυριαρχούσαν το πυροβολικό τα πολυβόλα, τα συρματοπλέγματα, τα εκρηκτικά βλήματα, τα φλογοβόλα και τα δηλητηριώδη αέρια. Μάχες που δεν κατέληγαν πουθενά, σχεδόν καταβρόχθιζαν τους άντρες που πολεμούσαν. Πάνω από 600.000 στρατιώτες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν, όταν οι Γερμανοί, χωρίς επιτυχία, πολιόρκησαν το γαλλικό οχυρό του Βερντέν, κοντά στα ανατολικά σύνορα της Γαλλίας, για διάστημα έξι μηνών, την άνοιξη του 1916. Στη μάχη κατά μήκος του ποταμού Σομ, που κράτησε από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1916 και η οποία χάρισε στους Αγγλογάλλους όχι περισσότερα από λίγα χιλιόμετρα, οι Γερμανοί έχασαν 500.000 στρατιώτες, οι Βρετανοί 400.000 και οι Γάλλοι 200.000.

1. E. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία. Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της Νεότερης Ευρώπης, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, σελ. 286-287

 

ΟΜΑΔΑ Γ΄

Αφού διαβάσετε το ακόλουθο παράθεμα και συνδυάζοντας τις πληροφορίες τους με τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στις συνέπειες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμο.

ΚΕΙΜΕΝΟ

Οι θέσεις του Ουίλσον, που εκφράστηκαν τον Ιανουάριο του 1918 σε ένα μήνυμα προς το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών (όπου απαριθμούνται τα περίφημα «14 σημεία» πάνω στα οποία θα πρέπει να βασιστεί η μελλοντική ειρήνη), αναφέρουν με πολύ καινοτόμο τρόπο το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση και εισηγούνται την εγκατάλειψη της μυστικής διπλωματίας, την ελευθερία των θαλασσών, τον αφοπλισμό, «αμοιβαίες εγγυήσεις πολιτικής ανεξαρτησίας και εδαφικής ακεραιότητας» στο πλαίσιο μιας «Κοινωνίας των Εθνών». Πέρα από τις γενναιόψυχες προθέσεις αυτού του προγράμματος -  που οι περισσότεροι Ευρωπαίοι κρίνουν «ουτοπικό» -, ο Ουίλσον ενδιαφέρεται πραγματικά να αποφευχθούν οι επερχόμενες τριβές, περιορίζοντας όσο γίνεται την απογοήτευση των ηττημένων.

277. S. Berstein – P. Milza, Ιστορία της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Συμφωνία και η Ευρώπη των Εθνών, 1815-1919, τ.2, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, σελ 277.

 

ΟΜΑΔΑ Δ΄

Αφού διαβάσετε το ακόλουθο παράθεμα και συνδυάζοντας τις πληροφορίες τους με τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε τα αίτια της ρήξης ανάμεσα στον βασιλιά Κωνσταντίνο και τον Ελευθέριο Βενιζέλο κατά την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αποφασιστικός παράγοντας στην κατάλυση της αξιοσημείωτης και άνευ προηγούμενης συναίνεσης που είχε εφαρμόσει ο Βενιζέλος από το 1910 μέχρι και τους Βαλκανικούς Πολέμους, υπήρξε η βασικά του διαφωνία με τον βασιλιά Κωνσταντίνο για το ζήτημα της συμμετοχής στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Βενιζέλος είχε έντονους συναισθηματικούς δεσμούς με τη Βρετανία και τη Γαλλία, οι οποίες, μαζί με τη Ρωσία, σχημάτιζαν τις δυνάμεις της Αντάντ. Όχι μόνο θεωρούσε ότι θα είναι οι νικήτριες Δυνάμεις, αλλά και ότι θα ευνοούσαν περισσότερο την επίτευξη και των υπόλοιπων εδαφικών προσδοκιών της χώρας. Ο Κωνσταντίνος, αντίθετα, επίτιμος στρατάρχης του γερμανικού στρατού και παντρεμένος με την αδελφή του Κάιζερ της Γερμανίας Γουλιέλμου Β΄, Σοφία, έτρεφε μεγαλύτερο σεβασμό προς στρατιωτικές ικανότητες των Κεντρικών Δυνάμεων, της Γερμανία και της Αυστροουγγαρίας. Έχοντας επίγνωση της ευάλωτης θέσης της Ελλάδας απέναντι στη βρετανική ναυτική δύναμη, ο βασιλιάς υποστήριζε την ουδετερότητα, ενώ ο Βενιζέλος από την αρχή του πολέμου, ανυπομονούσε να παρατάξει τα ελληνικά στρατεύματα στο πλευρό της Αντάντ. Ωστόσο, ο Βρετανός υπουργός των Εξωτερικών σερ Έντουαρντ Γκρέι απέρριψε την προσφορά, διότι επιθυμούσε να κρατήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τη Βουλγαρία έξω από τον πόλεμο. Η αποδοχή της Ελλάδας, μιας χώρας εχθρικής απέναντι και στις δύο, ως συμμάχου μπορεί να επετάχυνε τη συμπαράταξή τους με τις Κεντρικές Δυνάμεις.

109. R. Clogg, Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας, 1770-2000, εκδ. Κάτοπτρο, Αθήνα, σελ. 109.

2^η διδακτική ώρα

Αφού γίνει έλεγχος της προηγούμενης ενότητας (του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου) με κατευθυνόμενες ερωτήσεις, προκειμένου να αξιολογηθούν οι μαθητές, οι ομάδες, η κάθεμια ξεχωριστά θα παρουσιάσει μέσα στη σχολική τάξη την εργασία της σε μορφή power point, με τη βοήθεια του  του βιντεοπροβολέα και του ηλεκτρονικού υπολογιστή.

 

8. ΠΙΘΑΝΕΣ ΕΠΕΚΤΑΣΕΙΣ - ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ

Το συγκεκριμένο διδακτικό σενάριο μπορεί να εφαρμοστεί και σε συνθήκες εκπαίδευσης εξ αποστάσεως (Webex). Παρακάτω δίνονται και κάποια χρήσιμα links που μπορούν να επεκτείνουν τη διδασκαλία της εν λόγω ενότητας:

1. https://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/9411
2. https://encyclopedia.ushmm.org/content/el/article/world-war-i-treaties-and-reparations
3. https://www.youtube.com/?v=TazLxW1iGKg (Μετάβαση στη σειρά «Η ζωή εν τάφω» της ΕΡΤ - πρόκειται για μεταφορά του ομώνυμου βιβλίου του Στράτη Μυριβήλη )
4. https://www.youtube.com/watch?v=OepOGrNRk5c (Μετάβαση στην ταινία «Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπο» του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ).

10 . Το φύλλο εργασίας που ακολουθεί θα δοθεί σε όλους τους μαθητές όλων των ομάδων, ώστε ο εκπαιδευτικός να μπορέσει να αξιολογήσει αν μαθητές αφομοίωσαν και εμπέδωσαν το νέο γνωστικό αντικείμενο.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με τα στοιχεία της στήλης Β.

Α	Β
1. Μυστικό  Αυστρογερμανικό Σύμφωνο Συμμαχίας	Α. 1920
2. Συνθήκη των Σεβρών	Β. 1914
3. Συνθήκη του Νεϊγύ	Γ. 1917
4. Κήρυξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου	Δ. 1919
5. Είσοδος της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο	Ε. 1879

 

Β. Να κατατάξετε τα παρακάτω γεγονότα στη σωστή χρονολογική σειρά:

1. Σερβοβόσνιος εθνικιστής δολοφονεί τον διάδοχο του Αυστροουγγρικού θρόνου, Φραγκίσκο Φερδινάνδο.
2. Έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
3. Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων.
4. Υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών.
5. Διπλή παραίτηση του Ελ. Βενιζέλου.
6. Κήρυξη του Βασιλιά Κωνσταντίνου ως έκπτωτου.

ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ Β & Γ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΤΕ ΤΗ ΔΙΚΉ Σας ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΜΜΗ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ: https://www.timetoast.com/

Γ. Στον παρακάτω χάρτη και με βάση τις γνώσεις να αποτυπώσετε χρωματικά τον συσχετισμό δυνάμεων λίγο πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο:

1. Με κόκκινο χρώμα τις Κεντρικές Δυνάμεις και τους Συμμάχους τους.
2. Με μπλε χρώμα τις Δυνάμεις της Αντάντ και τους Συμμάχους τους.
3. Με κίτρινο χρώμα τα ουδέτερα κράτη.