Ο ναός της Αγίας Σοφίας βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, στη συμβολή του ομώνυμου δρόμου με την οδό Ερμού. Είναι αφιερωμένος στον Ιησού Χριστό, τον αληθή Λόγο και τη Σοφία του Θεού, ενώ έχει κτιστεί στη θέση μιας μεγάλης πεντάκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, πιθανόν του 5ου αιώνα μ.Χ., η οποία καταστράφηκε μάλλον από σεισμό γύρω στο 620-630.
Η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία σχετικά με τον ναό ανάγεται στα τέλη του 8ου αιώνα, όμως τα αρχαιολογικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι η ανέγερσή του πραγματοποιήθηκε έναν αιώνα νωρίτερα. Από τον 8ο αιώνα έως τις αρχές του 16ου αιώνα η Αγία Σοφία υπήρξε η «Μεγάλη εκκλησία» της Θεσσαλονίκης, δηλαδή ο μητροπολιτικός ναός της πόλης. Κατά τη διάρκεια της ενετοκρατίας (1204-1224) μετατράπηκε προσωρινά σε καθεδρικό ναό των καθολικών, ενώ το 1523 έγινε μουσουλμανικό τέμενος. Ως τζαμί λειτούργησε μέχρι το 1912 και την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, οπότε και αποδόθηκε εκ νέου στη χριστιανική λατρεία. Το μνημείο υπέστη καταστροφές από πυρκαγιά το 1890, αλλά αναστηλώθηκε μερικά χρόνια αργότερα. Το 1988 ο ναός ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO.
Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας ανήκει σε έναν μεταβατικό αρχιτεκτονικά τύπο, αυτόν του σταυροειδούς ναού με τρούλο και περίστωο, είναι μάλιστα το πιο σπουδαίο μνημείο αυτής της ομάδας θρησκευτικών κτηρίων και το μόνο που σώζεται σχεδόν ολότελα ακέραιο. Εξωτερικά, πρόκειται για ένα βαρύ κυβικό οικοδόμημα· στη βορειοδυτική του γωνία υψώνεται ένας πυργίσκος που κατασκευάστηκε επί τουρκοκρατίας και αρχικά – όταν ο ναός λειτουργούσε ως τζαμί – αποτελούσε ίσως μιναρέ. Εσωτερικά, η εκκλησία έχει τετράγωνη κάτοψη και διαθέτει νάρθηκα στη δυτική πλευρά, τρία κλίτη στον κυρίως χώρο και τριμερές Ιερό Βήμα στα ανατολικά, με μία μεγάλη κεντρική αψίδα που πλαισιώνεται από δύο μικρότερες. Στο μεσαίο κλίτος, το οποίο είναι διευρυμένο σε σχέση με τα πλαϊνά, σχηματίζεται ένας σταυρός και υπάρχουν τέσσερις ογκώδεις γωνιακοί πεσσοί που συγκρατούν – με τη βοήθεια ημικυλινδρικών καμάρων και σφαιρικών τριγώνων – τον τρούλο.
Η ζωγραφική διακόσμηση του ναού υλοποιήθηκε σε διαφορετικές εποχές και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Αξιοσημείωτο είναι το ανεικονικό ψηφιδωτό από την περίοδο της Εικονομαχίας (τέλη 8ου αιώνα) στην καμάρα του Ιερού Βήματος· ωστόσο, το έργο που αναμφίβολα ξεχωρίζει είναι το ψηφιδωτό της Ανάληψης στον τρούλο, μία μεγαλειώδης και εντυπωσιακή πολυπρόσωπη παράσταση των τελών του 9ου αιώνα, η οποία συνάμα αποτελεί μία από τις κορυφαίες συνθέσεις της βυζαντινής τέχνης. Στον νάρθηκα της εκκλησίας διατηρούνται λιγοστές τοιχογραφίες του 11ου αιώνα με μορφές αγίων μοναχών και τοπικών αγίων της Θεσσαλονίκης.
Το άρθρο το πήρα από το σάιτ Thessaloniki4all.
