Ενημερώθηκε στις 21 Μαρτίου, 2021

ΚΑΘΑΡΗ ΔΕΥΤΕΡΑ – ΧΑΡΤΑΕΤΟΙ

Το έθιμο του πετάγματος του χαρταετού

Ο χαρταετός είναι μια ελαφριά κατασκευή, σκοπός της οποίας είναι να πετά με τη βοήθεια του αέρα. Ο χαρταετός κρατιέται από αυτόν που τον πετά μέσω της καλούμπας, ενός λεπτού σχοινιού.

Η συνήθεια του πετάγματος χαρταετού προέρχεται πιθανότατα από την Κίνα. Είναι δημοφιλής σήμερα στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στην Ινδία, στην Ταϊλάνδη και στο Αφγανιστάν. Στην Ελλάδα το πέταγμα του χαρταετού είναι μέρος των εθίμων της Καθαράς Δευτέρας και συγκεκριμένα του υπαίθριου εορτασμού της - τα λεγόμενα κούλουμα. Ο σκελετός των χαρταετών κατασκευάζεται από καλάμι, ελαφρύ ξύλο ή από πλαστικό, ενώ το μέρος που φέρνει αντίσταση στον αέρα από πλαστικό φύλλο ή χαρτί.

Σημαντικά σημεία του χαρταετού για επιτυχημένο πέταγμα είναι:

τα ζύγια της καλούμπας
τα ζύγια της ουράς
το μέγεθος της ουράς

Οι χαρταετοί φτιάχνονται σε τεράστια ποικιλία σχημάτων. Παραδοσιακό σχήμα στην Ελλάδα είναι αυτό με τον εξάγωνο σκελετό.

Ο πρώτος «χαρταετός» στην αρχαία Ελλάδα

Σύμφωνα με τον ειδικό ερευνητή, η «τεχνολογία» του χαρταετού, παρότι κινεζικής προέλευσης, δεν ήταν τελείως άγνωστη στους αρχαίους Έλληνες.

Για παράδειγμα, ο Αρχύτας ο Ταραντίνος – φιλόσοφος, πολιτικός, μαθητικός, εφευρέτης και μηχανικός – είχε καταφέρει να κατασκευάσει την πρώτη αυτόνομη πτητική μηχανή, παγκοσμίως.

Επρόκειτο για μία ιπτάμενη κατασκευή με πανί, η οποία προσομοίαζε με σαΐτα. Το ημερολόγιο τότε έγραφε 4ος αιώνας π.Χ.

Την ίδια ώρα, οι αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει αγγεία και άλλους είδους ευρήματα, τα οποία αναπαριστούν διάφορους τύπους ιπτάμενων αντικειμένων και σαΐτων όπως υπάρχει και ελληνικό αγγείο της κλασικής εποχής με παράσταση κόρης, η οποία κρατά στα χέρια της μια μικρή λευκή σαΐτα (είδος αετού) με το νήμα της, έτοιμη να την πετάξει.

Πώς ήρθε στην Ευρώπη

Σταδιακά, και από τον 17ο αιώνα - με την ανάπτυξη των διεθνών εμπορικών δρόμων αλλά και τη σύσφιγξη των διμερών εμπορικών σχέσεων - αρχίζει και φθάνει ο χαρταετός και στην Ευρώπη. Ο Μάρκο Πόλο γυρίζοντας από τα ταξίδια του, φέρνει το χαρταετό στην Ευρώπη του Μεσαίωνα. Από την πρώτη στιγμής, καθίσταται «αγαπητός» σ΄ όλα τα τότε μεγάλα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα και συνδέεται κυρίως, με την περίοδο της Άνοιξης και του Πάσχα. Όμως, από τη στιγμή που πρόκειται για ένα εισαγόμενο έθιμο, ο κάθε λαός και η κάθε γεωγραφική περιοχή το ενέταξε σε διαφορετικές παραστάσεις, σε διαφορετικό πολιτισμικό πλαίσιο. Στην Ισπανία, για παράδειγμα, ο χαρταετός είναι ένα παιχνίδι χαράς για την ημέρα του… Πάσχα.

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος.....πετούσε χαρταετό

Στα μέσα του Ιούνη του 1752 ο πολιτικός και επιστήμονας Βενιαμίν Φραγκλίνος, πέταξε το διασημότερο χαρταετό στην ιστορία της ανθρωπότητας: αυτόν με τον οποίο απέδειξε ότι ο κεραυνός δεν είναι τίποτα άλλο από στατικός ηλεκτρισμός.

Διαφορετικές ονομασίες για τον χαρταετό από τόπο σε τόπο

Δεν λείπουν δε, και οι διαφορετικές ονομασίες ανά γεωγραφική περιοχή. Ενδεικτικά, ο χαρταετός στη Σμύρνη είχε το όνομα «τσερκένια», στον Πόντο «πουλία», στη Θράκη «πετάκια», στην ηπειρωτική Ελλάδα «αετός», «μύλος», «ψαλίδα», «άστρα» και «φωτοστέφανο», ενώ στο Ιόνιο «φυσούνα».

Ποιο το έθιμο του χαρταετού στην Κίνα;

Ο σκοπός του πετάγματος του χαρταετού στην Αρχαία Κίνα ήταν η επικοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό και το να διώξουν τα κακά πνεύματα. Επίσης πίστευαν πως όσο πιο ψηλά πετάξει ο χαρταετός τόσο μεγαλύτερες ήταν οι πιθανότητες ο Θεός να δει τις ευχές που κρέμαγαν πάνω στο χαρταετό και να τις πραγματοποιήσει. Αυτό το έθιμο διατηρείται ακόμη στη Κίνα και το πέταγμα τους ακόμη και σήμερα προϋποθέτει ολόκληρη τελετουργία.

Το αρχικό υλικό κατασκευής των χαρταετών δεν ήταν το χαρτί, αλλά το ξύλο ενώ αρκετοί χαρταετοί κατασκευάζονταν από μετάξι ή μπαμπού. Οι λαοί της Ανατολής χρησιμοποιούσαν τους χαρταετούς σε μαγικές τελετές, θρησκευτικές εκδηλώσεις και σε τελετουργίες για τον εξορκισμό του κακού. Πίστευαν ότι όσο ψηλότερα ανεβεί ο αετός, τόσο πιο τυχεροί θα είναι οι ιδιοκτήτες του. Το πιο συνηθισμένο σχέδιο των κινεζικών χαρταετών ήταν (και είναι) οι δράκοι, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας και της παράδοσης της χώρας.

Γιατί πετάμε χαρταετό (συγκεκριμένα) την Καθαρά Δευτέρα;

Σύμφωνα με τα χριστιανικά έθιμα η Καθαρά Δευτέρα είναι η πρώτη μέρα της μεγάλης νηστείας του Πάσχα. Έτσι οι πιστοί ξεκινώντας τη νηστεία καθαρίζουν το σώμα και την ψυχή τους ενώ με το πέταγμα του χαρταετού έρχονται νοητά κοντά στο Θεό.

Ο χαρταετός στο πέρασμα του χρόνου:

Αν και σήμερα το πέταγμα του χαρταετού θεωρείται ένα διασκεδαστικό παιχνίδι για παιδιά κάθε ηλικίας, ο χαρταετός στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν για μετεωρολογικές προβλέψεις, στρατιωτική κατασκοπεία, ακόμα και για μεταφορά αντικειμένων σε δυσπρόσιτες περιοχές.