ΤΟΠΙΚΑ ΕΘΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΑΡΓΥΡΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ Χ.

Το πρωί της  Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία  και ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει.Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας - δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του - και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι.

Μπαίνωντας μέσα, με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες  ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά . Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες, αν είναι τραγανές και κατακόκκινες.Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Στην Λευκάδα σήμα κατατεθέν των Χριστουγέννων ειναι οι "Κουτσούνες" οι οποίες λέγονται και αγριεκρεμμύδεςκαι θεωρούνται σύμβολα τύχης. Τα παιδιά ξεριζώνουν κουτσούνες απο τις εξοχές και τις πηγαίνουν στα σπίτια τους ή τις πουλάνε.Οι νοικοκυρές τις έβαζαν στο κατώι πάνω σε μια καπάσα ή ένα βαένι με λάδι ή τις κρεμούσαν σε ένα πατωμάτερο ή τις έβαζαν στην κουζίνα.

Την Πρωτοχρονιά είχαν το έθιμο "Διάνα" που είναι κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς γύρω στις 4. π.μ έβγαινε η μπάντα της φιλαρμονικής και γύριζε μέσα στην πόλη παίζοντας το "εωθινό" και τα κάλαντα, μέχρι να ξημερώσει.Τα παλιότερα χρόνια την "Διάνα" ακουλούθαγαν σχεδόν όλοι οι Λευκαδίτες με πρωταγωνιστές τους ντορατζήδες που έκαναν φάρσες διασκεδάζοντας τον κόσμο.

Το ζύμωμα του χριστόψωμου στη Κρήτη είναι έργο θείο και έθιμο καθαρά χριστιανικό. Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι το χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί αφού θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειας του. Χρησιμοποιούν καλό αλεύρι και ακριβά υλικά, όπως ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα. Μαζεύονται οι γυναίκες του σπιτιού και μέχρι να γίνει το προζύμι, τραγουδούν, «ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει». Πλάθουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα. Με την υπόλοιπη φτιάχνουν σταυρό με λουρίδες από τη ζύμη και στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι που συμβολίζει τη γονιμότητα. Στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το πιρούνι για να βγάλουν το «κακό μάτι» και να «καρφώσουν» την κακογλωσσιά. Ο νοικοκύρης του σπιτιού παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει, το κόβει και το μοιράζει σε όλους όσους παρευρίσκονται στο τραπέζι, σαν συμβολισμό της Θείας Κοινωνίας, που ο Χριστός έδωσε τον Άρτο της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένεια του.

Η Θεσσαλοί είναι γνωστοί για τα πλούσια έθιμά τους τα οποία ζωντανεύουν τέτοιες μέρες, με τα «Μπαμπαλιούρια» και το «τάισμα της βρύσης» να έχουν την τιμητική τους. Το τάισμα της βρύσης: Οι κοπέλες, τα χαράματα των Χριστουγέννων, (σε κάποιες περιοχές και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς), πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση «για να κλέψουν το άκραντο νερό».

Το νερό λέγεται άκραντο, δηλαδή αμίλητο, γιατί δεν μιλούν κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Αλείφουν τις βρύσες του χωριού με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Στη συνέχεια «ταΐζουν» τη βρύση με διάφορες λιχουδιές, όπως βούτυρο, ψωμί, τυρί, όσπρια ή κλαδί ελιάς προκειμένου να εξασφαλίσουν καλή σοδειά τη νέα χρονιά. Η κοπέλα που φτάνει πρώτη στη βρύση θεωρείται πως θα είναι η πιο τυχερή του χρόνου. Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό». Η επιστροφή πρέπει να είναι επίσης αμίλητη μέχρι να πιούνε όλοι από το άκραντο νερό, το οποίο ραντίζεται στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια. 

Γεμάτα με έθιμα είναι τα Χριστούγεννα στην Ρούμελη. Από το σφάξιμο των γουρουνιών, μέχρι «το πάντρεμα της φωτιάς» και το βασιλόψωμο, η Ρούμελη έχει πλούσιο λαογραφικό απόθεμα.
Χοιροσφαγή: Στα ορεινά χωριά της δυτικής Φθιώτιδας τα γουρούνια είναι το πλέον συνηθισμένο οικόσιτο ζώο. Σύμφωνα με την παράδοση, η απόκτηση ενός χοίρου ήταν πάντα θέμα αρχοντιάς, κοινωνικής και οικονομικής επιφάνειας. Για να δηλωθεί το περίλαμπρο της γιορτής των Χριστουγέννων λοιπόν, το έθιμο ήταν η σφαγή του γουρουνιού. Η προετοιμασία για τη σφαγή τους ξεκινά πολύ νωρίς αφού οι νοικοκυρές είναι υποχρεωμένες να βρουν πλέον γανωματή για να γανώσουν (να κασιτερώσουν) τα οικιακά σκεύη που είναι αναγκαία για την χοιροσφαγή. Ακόμη και σήμερα που δεν είναι απαραίτητα όλα αυτά τα σκεύη, η χοιροσφαγή παραμένει ολόκληρη τελετουργία: απαραίτητα για την τήρηση του εθίμου είναι η φωτιά, το κάρβουνο και το λιβάνι καθώς την ώρα της σφαγής η νοικοκυρά θα πρέπει να τα ρίξει πάνω στο γουρούνι ενώ στο στόμα του χοίρου τοποθετούν ένα λεμόνι για να μένει ανοιχτό και να ευωδιάζει. Όταν τελικά τελειώσουν τους χοίρους, ολόκληρη η γειτονιά ξεκινά ένα γλέντι ενώ την ίδια ώρα οι νοικοκυρές ξεκινούν να φτιάξουν τα λουκάνικα και τις «τσιγαρίθρες».

Το αρραβώνιασμα της φωτιάς: γίνεται ξημερώματα των Χριστουγέννων την ώρα που ο λαός την αποκαλεί «ανοιχτή ώρα». Η νοικοκυρά βάζει ένα μεγάλο ξύλο στο τζάκι και σύμφωνα με την παράδοση εκείνη την ώρα ό,τι ζητήσει κανείς μπορεί να πραγματοποιηθεί, αρκεί βεβαίως να αφορά τα παιδιά και όχι τους...παντρεμένους. Μια έβδομαδα αργότερα, γίνεται και το πάντρεμα της φωτιάς λίγο πριν την Πρωτοχρονιά. Στο τζάκι μπαίνουν τώρα δύο μεγάλα ξύλα πρέπει να είναι ισομερή για να καίγονται το ίδιο. Σύμφωνα με την παράδοση εκείνη την ώρα που δεν αλλάζει μόνο ημέρα, αλλά και ο χρόνος όποια ευχή η όποια κατάρα και αν κάνει ο άνθρωπος θα πραγματοποιηθεί. Τα συγκεκριμένα έθιμα τα συναντάμε σε πάρα πολλά σημεία της Ρούμελης ιδιαίτερα όμως στη δυτική Φθιώτιδα και στην ορεινή Δωρίδα.

Το πρωί της  Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία  και ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει.Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας - δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του - και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι.

Μπαίνωντας μέσα, με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες  ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά . Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες, αν είναι τραγανές και κατακόκκινες.Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Στην Λευκάδα σήμα κατατεθέν των Χριστουγέννων ειναι οι "Κουτσούνες" οι οποίες λέγονται και αγριεκρεμμύδεςκαι θεωρούνται σύμβολα τύχης. Τα παιδιά ξεριζώνουν κουτσούνες απο τις εξοχές και τις πηγαίνουν στα σπίτια τους ή τις πουλάνε.Οι νοικοκυρές τις έβαζαν στο κατώι πάνω σε μια καπάσα ή ένα βαένι με λάδι ή τις κρεμούσαν σε ένα πατωμάτερο ή τις έβαζαν στην κουζίνα.

Την Πρωτοχρονιά είχαν το έθιμο "Διάνα" που είναι κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς γύρω στις 4. π.μ έβγαινε η μπάντα της φιλαρμονικής και γύριζε μέσα στην πόλη παίζοντας το "εωθινό" και τα κάλαντα, μέχρι να ξημερώσει.Τα παλιότερα χρόνια την "Διάνα" ακουλούθαγαν σχεδόν όλοι οι Λευκαδίτες με πρωταγωνιστές τους ντορατζήδες που έκαναν φάρσες διασκεδάζοντας τον κόσμο.

Το ζύμωμα του χριστόψωμου στη Κρήτη είναι έργο θείο και έθιμο καθαρά χριστιανικό. Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι το χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί αφού θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειας του. Χρησιμοποιούν καλό αλεύρι και ακριβά υλικά, όπως ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα. Μαζεύονται οι γυναίκες του σπιτιού και μέχρι να γίνει το προζύμι, τραγουδούν, «ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει». Πλάθουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα. Με την υπόλοιπη φτιάχνουν σταυρό με λουρίδες από τη ζύμη και στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι που συμβολίζει τη γονιμότητα. Στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το πιρούνι για να βγάλουν το «κακό μάτι» και να «καρφώσουν» την κακογλωσσιά. Ο νοικοκύρης του σπιτιού παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει, το κόβει και το μοιράζει σε όλους όσους παρευρίσκονται στο τραπέζι, σαν συμβολισμό της Θείας Κοινωνίας, που ο Χριστός έδωσε τον Άρτο της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένεια του.

Η Θεσσαλοί είναι γνωστοί για τα πλούσια έθιμά τους τα οποία ζωντανεύουν τέτοιες μέρες, με τα «Μπαμπαλιούρια» και το «τάισμα της βρύσης» να έχουν την τιμητική τους. Το τάισμα της βρύσης: Οι κοπέλες, τα χαράματα των Χριστουγέννων, (σε κάποιες περιοχές και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς), πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση «για να κλέψουν το άκραντο νερό».

Το νερό λέγεται άκραντο, δηλαδή αμίλητο, γιατί δεν μιλούν κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Αλείφουν τις βρύσες του χωριού με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Στη συνέχεια «ταΐζουν» τη βρύση με διάφορες λιχουδιές, όπως βούτυρο, ψωμί, τυρί, όσπρια ή κλαδί ελιάς προκειμένου να εξασφαλίσουν καλή σοδειά τη νέα χρονιά. Η κοπέλα που φτάνει πρώτη στη βρύση θεωρείται πως θα είναι η πιο τυχερή του χρόνου. Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό». Η επιστροφή πρέπει να είναι επίσης αμίλητη μέχρι να πιούνε όλοι από το άκραντο νερό, το οποίο ραντίζεται στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια. 

Γεμάτα με έθιμα είναι τα Χριστούγεννα στην Ρούμελη. Από το σφάξιμο των γουρουνιών, μέχρι «το πάντρεμα της φωτιάς» και το βασιλόψωμο, η Ρούμελη έχει πλούσιο λαογραφικό απόθεμα.
Χοιροσφαγή: Στα ορεινά χωριά της δυτικής Φθιώτιδας τα γουρούνια είναι το πλέον συνηθισμένο οικόσιτο ζώο. Σύμφωνα με την παράδοση, η απόκτηση ενός χοίρου ήταν πάντα θέμα αρχοντιάς, κοινωνικής και οικονομικής επιφάνειας. Για να δηλωθεί το περίλαμπρο της γιορτής των Χριστουγέννων λοιπόν, το έθιμο ήταν η σφαγή του γουρουνιού. Η προετοιμασία για τη σφαγή τους ξεκινά πολύ νωρίς αφού οι νοικοκυρές είναι υποχρεωμένες να βρουν πλέον γανωματή για να γανώσουν (να κασιτερώσουν) τα οικιακά σκεύη που είναι αναγκαία για την χοιροσφαγή. Ακόμη και σήμερα που δεν είναι απαραίτητα όλα αυτά τα σκεύη, η χοιροσφαγή παραμένει ολόκληρη τελετουργία: απαραίτητα για την τήρηση του εθίμου είναι η φωτιά, το κάρβουνο και το λιβάνι καθώς την ώρα της σφαγής η νοικοκυρά θα πρέπει να τα ρίξει πάνω στο γουρούνι ενώ στο στόμα του χοίρου τοποθετούν ένα λεμόνι για να μένει ανοιχτό και να ευωδιάζει. Όταν τελικά τελειώσουν τους χοίρους, ολόκληρη η γειτονιά ξεκινά ένα γλέντι ενώ την ίδια ώρα οι νοικοκυρές ξεκινούν να φτιάξουν τα λουκάνικα και τις «τσιγαρίθρες».

Το αρραβώνιασμα της φωτιάς: γίνεται ξημερώματα των Χριστουγέννων την ώρα που ο λαός την αποκαλεί «ανοιχτή ώρα». Η νοικοκυρά βάζει ένα μεγάλο ξύλο στο τζάκι και σύμφωνα με την παράδοση εκείνη την ώρα ό,τι ζητήσει κανείς μπορεί να πραγματοποιηθεί, αρκεί βεβαίως να αφορά τα παιδιά και όχι τους...παντρεμένους. Μια έβδομαδα αργότερα, γίνεται και το πάντρεμα της φωτιάς λίγο πριν την Πρωτοχρονιά. Στο τζάκι μπαίνουν τώρα δύο μεγάλα ξύλα πρέπει να είναι ισομερή για να καίγονται το ίδιο. Σύμφωνα με την παράδοση εκείνη την ώρα που δεν αλλάζει μόνο ημέρα, αλλά και ο χρόνος όποια ευχή η όποια κατάρα και αν κάνει ο άνθρωπος θα πραγματοποιηθεί. Τα συγκεκριμένα έθιμα τα συναντάμε σε πάρα πολλά σημεία της Ρούμελης ιδιαίτερα όμως στη δυτική Φθιώτιδα και στην ορεινή Δωρίδα.