Κάποιες φορές είναι καλύτερα να λέμε ψέματα, να αθετούμε τις υποσχέσεις μας, ακόμα και να δολοφονούμε τους εχθρούς μας. 'Ενας ηγεμόνας δεν πρέπει να νοιάζεται για την τήpηση του λόγου του. 'Οπως το έθεσε ο Μακιαβέλλι, ένας αποτελεσματικός ηγεμόνας πρέπει «να μάθει πώς να μην είναι καλός». Το σημαντικότερο είναι να παραμείνει στην εξουσία, και κάθε τρόπος επίτευξης αυτού είναι αποδεκτός. Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το βιβλίο στο οποίο ο Μακιαβέλλι εκφράζει αυτές τις απόψεις, Ο ηγεμόνας, είναι διαβόητο από τότε που εκδόθηκε, το 1532. Κάποιοι το έχουν περιγράψει ως σατανικό, ή στην καλύτερη περίπτωση ως ένα εγχειρίδιο για κακοποιούς άλλοι θεωρούν πως είναι η πιο ακριβής θεώρηση που έχει γραφτεί ποτέ για το τι συμβαίνει πραγματικά στην πολιτική.
Ο Ηγεμόνας δε στόχευε στο να αποτελέσει ένα εγχειρίδιο για τον καθένα, αλλά μόνο για όσους είχαν εξουσία. Ο Μακιαβέλλι το έγραψε ενώ ζούσε σε ένα αγρόκτημα κάπου δέκα χιλιόμετρα νότια της Φλωρεντίας. Η Ιταλία τον 16ο αιώνα ήταν ένα επικίνδυνο μέρος. Ο Μακιαβέλλι είχε γεννηθεί και ανατραφεί στη Φλωρεντία. Όταν ήταν νεαρός είχε διοριστεί διπλωμάτης, και στα ταξίδια του στην Ευρώπη είχε συναντήσει πολλούς βασιλιάδες, έναν αυτοκράτορα και τον πάπα. Δεν τους είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση. Ο μόνος ηγέτης που πραγματικά τον εντυπωσίασε ήταν ο Καίσαρας Βοργίας, ένας αδίστακτος άνδρας, νόθο τέκνο του πάπα Αλέξανδρου ΣΤ', που δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να εξαπατά τους εχθρούς του και να τους δολοφονεί καθώς κέρδιζε την εξουσία σε μεγάλο μέρος της Ιταλίας. Κατά τον Μακιαβέλλι, ό,τι έκανε ο Βοργίας ήταν σωστό, αλλά τον νίκησε η ατυχία. Αρρώστησε τη στιγμή που του επιτίθονταν.
Ο Μακιαβέλλι ήταν αποφασισμένος να εδραιώσει τη φιλοσοφία του σε όσα πραγματικά συμβαίνουν. Έδειξε στους αναγνώστες του τι εννοούσε με μια σειρά από παραδείγματα της πρόσφατης ιστορίας, εκ των οποίων τα περισσότερα αφορούσαν ανθρώπους που είχε γνωρίσει. Όταν, για παράδειγμα, ο Καίσαρας Βοργίας ανακάλυψε ότι η οικογένεια των Ορσίνι σχεδίαζε να τον ανατρέψει, έκανε ότι δε γνώριζε τίποτα. Ξεγέλασε τους ηγέτες τους με το να τους καλέσει για συνομιλίες μαζί του σε ένα μέρος ονόματι Σενιγκάλια. Όταν εκείνοι έφτασαν, τους δολοφόνησε όλους. Ο Μακιαβέλλι επιδοκίμασε αυτή την εξαπάτηση. Τη θεωρούσε ένα καλό παράδειγμα της virtu (ανδροπρέπεια ή ανδρεία).
Όταν και πάλι ο Βοργίας απέκτησε τον έλεγχο της περιοχής Ρομάνια, έθεσε επικεφαλής έναν ιδιαζόντως αμείλικτο άνδρα, τον Ρεμίρο ντε Όρκο. Ο Ντε Όρκο τρομοκρατούσε τον λαό της Ρομάνια ώστε να τον υπακούν. Όταν τα πράγματα στη Ρομάνια ηρέμησαν, ο Βοργίας ήθελε να πάρει αποστάσεις από τη σκληρότητα του Ντε Όρκο. Έτσι, έβαλε κάποιους να τον δολοφονήσουν και άφησε το κορμί του κομμένο στα δύο στην κεντρική πλατεία της πόλης σε κοινή θέα. Ο Μακιαβέλλι επιδοκίμασε αυτήν τη στυγερή πράξη, καθώς ο Βοργίας πέτυχε αυτό που ήθελε, δηλαδή να κρατήσει με το μέρος του τους ανθρώπους της Ρομάνια. Αυτοί χαίρονταν που ο Ντε Όρκο ήταν νεκρός, αλλά συγχρόνως συνειδητοποίησαν πως μάλλον ο Βοργίας είχε διατάξει τη δολοφονία και αυτό τους τρόμαζε. Αν ο Βοργίας είχε ασκήσει τόση βία στον διοικητή που ο ίδιος είχε διορίσει, κανείς τους δεν ήταν ασφαλής. Η πράξη του Βοργία ήταν αντρίκια, στα μάτια του Μακιαβέλλι: επιδείκνυε virtu και ήταν αυτό που ένας λογικός ηγεμόνας όφειλε να κάνει.
Τώρα που τα διαβάσατε όλα αυτά, θα νομίζετε πιθανόν ότι ο Μακιαβέλλι ήταν απλώς ένας σατανικός άνδρας. Πολλοί το πιστεύουν, και το επίθετο «μακιαβελλικός» χρησιμοποιείται ευρέως και προσβλητικά για όποιον είναι πρόθυμος να ραδιουργήσει και να εκμεταλλευτεί τους άλλους για να πετύχει τον σκοπό του. Κάποιοι φιλόσοφοι ωστόσο πιστεύουν πως ο Μακιαβέλλι εξέφρασε κάτι σημαντικό. Ίσως η συνήθης καλή συμπεριφορά δεν έχει αποτέλεσμα για τους ηγέτες. Μπορεί να έχει σημασία να είστε καλοί στην καθημερινή ζωή και να εμπιστεύεστε τους ανθρώπους που σας δίνουν υποσχέσεις, αν όμως πρέπει να κυβερνήσετε ένα κράτος ή μια χώρα, το να πιστεύετε ότι οι άλλες χώρες θα σας φερθούν καλά μπορεί να είναι μια πολύ επικίνδυνη πολιτική.
Πηγή: Μικρή Ιστορία της Φιλοσοφίας (Nigel Warburton), σελ. 70-75.
ΤΕΛΙΚΑ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΑΓΙΑΖΕΙ ΤΑ ΜΕΣΑ;