Σχολεία της Τουρκοκρατίας

 ​   Τον πρώτο καιρό της οθωμανικής κατάκτησης το σκοτάδι της αμάθειας σκέπασε τους Έλληνες. Βέβαια, έναν χρόνο μετά την Άλωση, το 1454, άρχισε να λειτουργεί στην έδρα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη, η Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή, (κατά τα πρώτα 100 χρόνια ως ένα απλό σχολείο) το οποίο, εκτός από την εγκύκλιο παιδεία (την γενική παιδεία), ήταν υπεύθυνο για την κατάρτιση θεολόγων και κληρικών και για την μελέτη της χριστιανικής  πίστης.

(η σχολή σήμερα)

Δεν είχαν σταθερό πρόγραμμα, όπως εμείς σήμερα. Οι ιερείς, ή έστω κάποιος άλλος που ήξερε τα λεγόμενα ‘’κολλυβογράμματα’’, δηλαδή τα ελάχιστα γράμματα, ήταν οι μοναδικοί σχεδόν εγγράμματοι σε κάθε χωριό, άρα και οι μόνοι που μπορούσαν να μάθουν τα παιδιά γράμματα, και μάλιστα μέσα από τα μοναδικά βιβλία που υπήρχαν διαθέσιμα: τα εκκλησιαστικά. Ή μπορεί κάποιος να τους έλεγε μια ιστορία από τον Μέγα Αλέξανδρο και κάποιος μπορεί να τους μάθαινε στοιχειώδες πράξεις αριθμητικής. Αυτά τα κάνανε πάνω σε κάτι πινακάκια, όπως το μέγεθος ενός βιβλίου. Για τις υπηρεσίες αυτές κάποιες φορές πληρώνονταν από τους μαθητές.​ Αυτά που κάνανε αντιστοιχούν, το πολύ, μέχρι τη σημερινή 3^η Δημοτικού.

Τα κορίτσια δεν πήγαιναν στο σχολείο. Αυτά που ήταν πιο πλούσια, έπαιρναν μαθήματα στο σπίτι. Το ίδιο όμως έκαναν και τα πιο πλούσια αγόρια.

Τα σχολεία ήταν σε μεγάλες αποστάσεις, με αποτέλεσμα τα παιδιά να μην μπορούν να πάνε, είτε γιατί ήταν μεγάλες οι αποστάσεις, είτε γιατί εμποδίζονταν συχνά η πρόσβαση στην εκπαίδευση. Μπορεί να περπατούσαν μέχρι και 6 ώρες για να φτάσουν στο σχολείο τους.

Τα πρώτα αυτά σχολεία, τα "κοινά", λέγονταν και σχολεία των ιερών γραμμάτων, επειδή εκεί δινόταν βάση στην θρησκευτική εκπαίδευση και τα παιδιά μάθαιναν γράμματα από εκκλησιαστικά βιβλία. Τα πιο πολλά σχολεία εμφανίζονται από τον 17ο αιώνα και μετά. Είναι κυρίως σχολεία μέσης και ανώτερης εκπαίδευσης.

Οι μαθητές διδάσκονταν την αρχαία ελληνική γλώσσα και, αργότερα, φιλοσοφικά και επιστημονικά μαθήματα.

Από τις αρχές του 19ου αιώνα άρχισαν να εμφανίζονται τα Νεωτερικά Σχολεία, τα σχολεία δηλαδή στα οποία κυκλοφορούσαν οι ιδέες του Διαφωτισμού.

Πολλοί πατριάρχες και ιερωμένοι πολέμησαν τα νέα σχολεία, λέγοντας πως τα μαθηματικά και οι επιστήμες ήταν επικίνδυνα για την νεολαία και πως αρκούσε μόνον η διδασκαλία του Ευαγγελίου.

Σημαντικά ελληνικά σχολεία

Η Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινούπολης (το σημαντικότερο ελληνικό σχολείο στην Τουρκοκρατία)

Η Ευαγγελική Σχολή, στην Σμύρνη

Η Αθωνιάδα Σχολή, στο Άγιο Όρος

Η Επιφάνειος Σχολή, στα Ιωάννινα

Η Σχολή της Μοσχόπολης (σημερινή Ν.Α. Αλβανία)

Η Σχολή της Χίου

Η σχολή των Μηλεών του Πηλίου