Η τέχνη αποτέλεσε και αποτελεί μέχρι και σήμερα μία από τις κυριότερες εκφράσεις της ανθρώπινης ψυχής και ευαισθησίας. Έργα τέχνης απαράμιλλης αξίας εκτίθενται σε μουσεία και άλλες ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές και αποτελούν επιτομές της ανθρώπινης επινοητικότητας και δημιουργικότητας.

Ο άνθρωπος πάντα στη διάρκεια της επίγειας ζωής του προσπαθούσε να ανακαλύψει το νόημα της ύπαρξής του και να απαντήσει σε αιώνια ερωτήματα που εν μέρει απαντά η επιστήμη και η θρησκεία. Με τα αριστουργήματά του επιχειρεί να βυθιστεί στα τρίσβαθα της ψυχής του και να δώσει ποικίλα νοήματα στις αγωνίες του πολυτάραχου βίου του.
Παρ’ όλα αυτά, η ερμηνεία της τέχνης διαφέρει από εποχή σε εποχή και διαφορετικά νοηματικά συγκείμενα μπορούν να δοθούν ανάλογα με τις απαιτήσεις των καιρών και τις ανάγκες του ανθρώπου. Μια θρησκευτική ιεροτελεστία ή ένας ζωγραφικός πίνακας για παράδειγμα μπορούν να ιδωθούν κάτω από ποικίλα νοηματικά πρίσματα και να εξάγουν τις δικές τους συμβολικές οπτικές στον ερευνητή βοηθώντας τον σύγχρονο άνθρωπο να αναθεωρήσει τη στάση του απέναντι στη ζωή και να επαναπροσδιορίσει απόψεις που πλέον δεν θεωρούνται έγκυρες σε διάφορους τομείς του κοινωνικού, θρησκευτικού και πολιτικού βίου ή τουλάχιστον θεωρούνται ανεπαρκείς.
Στο συγκεκριμένο άρθρο θα προσπαθήσω να προσδιορίσω τις προβληματικές που ανακύπτουν σχετικά με την διαχρονική αξία και την αλλεπάλληλη νοηματοδότηση των έργων τέχνης και των πολιτισμικών εκφάνσεων γενικότερα, με σκοπό να καταλάβει ο αναγνώστης ότι όταν μια κοινωνία αλλάζει, τότε μπορούν να μεταβληθούν και παγιωμένες απόψεις γύρω από την τέχνη ή ένα έργο τέχνης που για αιώνες θεωρούνταν αλάθητες και γι’ αυτό δεν έδιναν πάντα τις απαντήσεις που ήθελε ο άνθρωπος και χρειαζόταν ο περίγυρός του. Τέλος, θα αναφερθούμε στο τι καθιστά ένα έργο τέχνης ως τέτοιο και θα ανιχνεύσουμε τα όρια της καλλιτεχνικής δημιουργίας -αν υπάρχουν τέτοια-.

Τα έργα τέχνης, οι ιδιότητές τους και το συμβολικό περιβάλλον τους

Το οποιοδήποτε έργο τέχνης δημιουργήθηκε με σκοπό να περάσει τα όποια μηνύματά του (κοινωνικά, πολιτικά, θρησκευτικά κ.τ.λ.) στους ανθρώπους που θα το έβλεπαν, να αυξήσει το κύρος του ηγεμόνα-μαικήνα του καλλιτέχνη ή να αποτελέσει απλώς ένα υπόδειγμα προόδου της κοινωνίας που το έπλασε διασφαλίζοντας την υστεροφημία του τεχνίτη και της πόλης του. Ωστόσο, η σημασία και το νόημα που κρύβει ένα έργο τέχνης θα μπορούσαν να αλλάξουν νοηματικό συγκείμενο ανάλογα με την εποχή, τις κοινωνικές συνθήκες και τα ποικίλα σημασιολογικα πρότυπα που επικρατούν στην ανθρώπινη συνείδηση. Για παράδειγμα και χρησιμοποιώντας μια ιδιαίτερη περίπτωση, απλά αντικείμενα καθημερινής χρήσης ή ακόμα και τροφές μπορούν να αλλάξουν το συμβολικό περιεχόμενό τους εάν ενσωματωθούν σε μια θρησκευτική ιεροτελεστία (π.χ. το ψωμί και το κρασί στην περίπτωση του Χριστιανισμού τα οποία μετουσιώνονται), καθώς οι θρησκευτικές πρακτικές πολλών πολιτισμών περιλαμβάνουν πλούτο και χρώμα και ένας στόχος τους είναι να εξεγείρουν συναισθήματα δέους και υπερβατικού σεβασμού.
Πριν όμως επεκταθούμε στις συμβολικές και διαφορετικές νοηματικές διαστάσεις που μπορεί μια πολιτισμική και καλλιτεχνική έκφραση να λάβει, πρέπει να βρούμε τι εννοούμε ακριβώς λέγοντας ότι ένα έργο τέχνης αξίζει τον σεβασμό μας και τον προσδιορισμό του ως τέτοιο. Πολλοί φιλόσοφοι στο παρελθόν προσπάθησαν να δώσουν απάντηση στο ερώτημα αυτό. Ο Διαφωτιστής David Hume, υπηρετώντας και προβάλλοντας τις αξίες του Διαφωτισμού, θεωρούσε ότι προκειμένου κάποιος να μπορέσει να εκτιμήσει σωστά ένα έργο τέχνης θα έπρεπε να διαθέτει γνώσεις και εμπειρία. Με αυτά τα δύο πλεονεκτήματα στην κατοχή του, θα ήταν δυνατό μια ομάδα ανθρώπων παρόμοιων αντιλήψεων να καθιερώσει έναν «κανονισμό» καλαισθησίας που να μπορεί να «επιβάλλει» ποιο έργο τέχνης είναι καλύτερο από κάποιο άλλο, ελευθερώνοντας τον άνθρωπο από τις προκαταλήψεις και εμφυσώντας του ελεύθερο πνεύμα σκέψης. Ο Emmanuel Kant από την άλλη πλευρά επιχείρησε να δώσει την δική του λύση στον προβληματισμό, τονίζοντας την ωραιότητα των εξωτερικών χαρακτηριστικών μιας πολιτιστικής δημιουργίας ή και των φυσικών εκδηλώσεων ακόμα, όπως είναι ένα τριαντάφυλλο. Το μόνο που χρειαζόταν κατά τον φιλόσοφο ήταν να εξεγείρονται οι ανθρώπινες αισθήσεις, η διάνοια και η φαντασία μας στη θέα ενός αντικειμένου.

Η Τέχνη είναι κοινωνικό φαινόμενο, είναι μια ειδική δραστηριότητα της κοινωνικής ζωής, που άμεσος σκοπός της είναι η δημιουργία του ωραίου. Πηγάζει από τη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει όχι μόνο τον εαυτό του και τον κόσμο του, αλλά και τον 'άλλο' κόσμο και τους άλλους ανθρώπους.

Σκοπός της Τέχνης δεν είναι άλλος από το φανέρωμα της ομορφιάς. Το κάλλος αυτό καθαυτό καλλιεργεί τον άνθρωπο, τον υψώνει, το μορφώνει. Ο πλουτισμός και η ένταση της συναισθηματικής μας ζωής, η προσφορά της ιδιότυπης εκείνης συγκίνησης και χαράς, της βαθύτερα ψυχικής ευφορίας που χαρίζει στον άνθρωπο το κάλλος είναι ο σκοπός της Τέχνης.

Όμως η Τέχνη δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά και μια κοινωνική λειτουργία που έχει προορισμό να βοηθήσει τον άνθρωπο, ώστε να ξεπεράσει τα προβλήματά του και να τον ενισχύσει στον αγώνα του για πρόοδο.

Ένας άλλος σκοπός της Τέχνης είναι να εκφράζει ο καλλιτέχνης στο έργο του, συνειδητά ή ασυνείδητα, την κρίση του, να λέει τη γνώμη του για όσα παρατηρεί στη ζωή, να προβάλλει ή να λύνει τα προβλήματα που δημιουργεί η ζωή. Ο καλλιτέχνης έχει υποχρέωση και ανάγκη να παίρνει μέρος στη ζωή της κοινωνίας στην οποία ζει και να συμπαραστέκεται στους συμπολίτες του. Γιατί όποιος έχει πολιτογραφηθεί στων 'ιδεών την πόλη' (κατά την έκφραση του Καβάφη) έχει βαριές ευθύνες απέναντι στους συνανθρώπους του.

Δύσκολα μπορεί να απαριθμήσει κανείς τις υπηρεσίες που προσφέρει η Τέχνη στο κοινωνικό σώμα. Τραγουδάει τις εμπειρίες και τις προσδοκίες, τις χρείες και τις βλέψεις του ανθρώπου. Δίνει εορταστικό τόνο στις πιο επίπονες και θλιβερές, στις πιο πικρές και πεζές περιστάσεις της ζωής και έτσι μπορεί ο άνθρωπος να 'σηκώνεται', να μη συνθλίβεται από τις χαρές και τις λύπες του, από τις επιτυχίες και τα δεινά του. Ένα έργο τέχνης βοηθάει τον απλό άνθρωπο να νιώσει συγκινήσεις, το θέλγει και τον κάνει πλουσιότερο σε εμπειρία ζωής, τον ευγενίζει, εκτείνει και ανατείνει το συναισθηματικό του κόσμο. Γίνεται ένας άλλος άνθρωπος με ανακαινισμένη την εσωτερική του ζωή, αφού αξιώθηκε να γνωρίσει μια απροσδόκητη ψυχική ευφορία. Οι Έλληνες θεωρούσαν την Τέχνη, όχι απλή τέρψη, αλλά παιδεία έξοχη για τους πολίτες. Η απουσία της Τέχνης από τη ζωή ήταν αφόρητη γι'αυτούς, γιατί ισοδυναμεί όχι μόνο με άχαρη ζωή, αλλά με ζωή τυφλή, απαίδευτη, ακαλλιέργητη. Δικαιολογημένα, ο Μπρεχτ επιμένει στην ψυχαγωγική αλλά και διδακτική σπουδαιότητα της Τέχνης: Η επιστήμη και η Τέχνη συναντιώνται σε τούτο: ότι σκοπός και των δυο είναι να κάνουν πιο εύκολη τη ζωή των ανθρώπων.

Ιδιαίτερα στις μέρες μας, η ζωή είναι πιο δύσκολη από άλλες εποχές, επειδή επικρατεί μια 'σύγχυση' στόχων και μια κοινωνική αναταραχή. Η Τέχνη προστατεύει το σύγχρονο άνθρωπο από την ισοπέδωση που προκαλεί η κοινωνία της κατανάλωσης. Το βοηθά να αντιλαμβάνεται την ομορφιά και να νιώθει ευχαρίστηση πέρα από τη χρήση υλικών αντικειμένων και έτσι να αντιστέκεται στις πλαστές και ψευδώνυμες υλιστικές ομορφιές. Επομένως, είναι αναγκαίο ο σύγχρονος άνθρωπος και ιδιαίτερα ο νέος να είναι σε θέση να απολαμβάνει κάθε μορφή τέχνης. Είναι αναγκαίο να γίνεται 'δέκτης' των μηνυμάτων, των εντυπώσεων, των απόψεων, που εκφράζει ο καλλιτέχνης με ένα έργο τέχνης. Αυτό, βέβαια, θα επιτευχθεί, όταν θα πάψει να πιστεύει ότι η επαφή με την Τέχνη είναι μια 'ελιτίστικη' συνήθεια και ότι αφορά τους λίγους, τους εκλεκτούς του πνεύματος.

Το σχολείο, στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια βαθμίδα, έχει τη δυνατότητα να μυήσει το παιδί και τον έφηβο στη χαρά που προσφέρει η Τέχνη και να ευαισθητοποιήσει την ψυχή του στο άκουσμα μιας μουσικής σύνθεσης, τη θέα ενός γλυπτού ή ζωγραφικού έργου, την παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης. Αυτό θα συντελεστεί όχι μόνο με τη διδασκαλία μαθημάτων που αφορούν τις 'καλές τέχνες', αλλά κυρίως με τη συνεχή επαφή του μαθητή με τις καλλιτεχνικές δημιουργίες. Το σχολείο θα πρέπει να είναι ανοιχτό στα πολιτιστικά δρώμενα της κοινωνίας μέσα στην οποία βρίσκεται. Οργανωμένες επισκέψεις σε μουσεία, πινακοθήκες, εκθέσεις βιβλίων, παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων ή κινηματογραφικών ταινιών θα βοηθήσουν το μαθητή να βιώσει την ενασχόληση με την Τέχνη ως ψυχαγωγία, ως αληθινή τέρψη της ψυχής και να μην ασχολείται μόνο με τις σύγχρονες μορφές διασκέδασης (καφετέριες, μπαρ κ.τ.λ.). Αλλά και το ίδιο να οργανώνει πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, ώστε ο νέος να βρίσκει διέξοδο, να ξεφεύγει από τη ρουτίνα και την καθημερινότητα και να ζει παράλληλα με τη βιολογική και την πνευματική ζωή...

Η Τέχνη ως μία ανάγκη του ανθρώπου

Ο φιλόσοφος Άρθουρ Σοπενχάουερ θεωρούσε πως η τέχνη σε κάθε της έκφανση, είναι μία λύτρωση της ψυχής για τον πόνο και το άγχος της Ύπαρξης.
Η Τέχνη ως μία ανάγκη του ανθρώπου να δίνει μορφή σε κάτι άμορφο,  ως μία απαίτηση να δίνει υπόσταση στην ανάγκη του εαυτού του να εκφραστεί, αποτελεί βασική ανάγκη του ανθρώπου και όχι πολυτέλεια. Το κάθε παιδί, όπως έλεγε ο Pablo Picasso, κρύβει έναν καλλιτέχνη μέσα του.

Η Τέχνη αναδεικνύει την δημιουργικότητα του ανθρώπου​

Η Τέχνη σε κάθε της έκφανση (μουσική, ζωγραφική, χορός, γλυπτική), αναδεικνύει την ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί και να βοηθάει στην αισθητική βελτίωση του κόσμου γύρω του. Σπουδαίες δημιουργίες, από πίνακες μέχρι μουσικές συνθέσεις, εξυμνούνται διαχρονικά ως δημιουργήματα που αναβάθμισαν την πνευματική και αισθητική υπόσταση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος ανυψώνεται ηθικά και ευεργετείται αισθητικά από τη θέαση ή το άκουσμα ανθρώπινων δημιουργημάτων που αναδεικνύουν τη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής να παράγει και να δώσει σχήμα σε άυλες σκέψεις και συναισθήματα. Η ύμνηση της ομορφιάς, η ανάδειξη ανθρώπινων στιγμών και καταστάσεων, είναι ένα φάρμακο για την ψυχή του ανθρώπου. Πίνακες κατήγγειλαν ιστορικά γεγονότα, τραγούδια φώναξαν δυνατά για την ισότητα των ανθρώπων, ποιήματα ύμνησαν τα πανανθρώπινα αισθήματα του έρωτα, της φιλίας, της αγάπης. Η Τέχνη βοηθάει την ίδια την ανθρωπότητα να ξεπεράσει τις άσχημες στιγμές της, είναι ένα όπλο που μάχεται για τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής.

Η Τέχνη είναι έκφραση του ψυχικού μας κόσμου

Η Τέχνη είναι έκφραση του ψυχικού μας κόσμου, χωρίς αυτή ο άνθρωπος θα υπέφερε, θα μαράζωνε, θα διαλυόταν ψυχικά. Διότι η Τέχνη δεν υπόκειται μόνο σε λογικούς κανόνες; ωθεί τον άνθρωπο να σπάσει τα δεσμά της λογικής, του δίνει βήμα να εκφράσει αυτό που αισθάνεται με τον τρόπο που εκείνος θέλει, τον απελευθερώνει από τους περιορισμούς. Ο Σαλβαδόρ Νταλί ζωγράφιζε μυρμήγκια να τρέχουν επάνω σε ένα ρολόι, προσπαθώντας με αυτό να παραλληλίσει το χρόνο ο οποίος κυλάει και κατατρώει τα πάντα. Η Τέχνη αυτό είναι; απελευθέρωση, έκφραση, αγάπη, ζωή. Δε σε περιορίζει, σου δίνει το χώρο να εξελίξεις την προσωπικότητά σου δίχως ‘’μη’’ και ‘’πρέπει’’ που κόβουν τα φτερά σου τις περισσότερες φορές.