Ελληνικά

“Γαλήν’ὁρῶ” καὶ ” Γαλῆν ὁρῶ “: Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΗΣ

 

Δὲν ὑπῆρχαν φυσικὰ, μαγνητόφωνα κλπ τεχνικὰ μέσα στὴν ἀρχαιότητα , ὥστε νὰ ἔχουμε μιὰ ΑΜΕΣΗ ἀντίληψη τῆς προφορᾶς τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς , ὄμως ὑπάρχουν ἀρκετὲς ΕΜΜΕΣΕΣ μαρτυρίες ποὺ ἀποκαλύπτουν τὴν προσῳδιακὴ προφορὰ τῆς  ἀρχαίας ἑλληνικῆς
 ὅπως  :
-οἱ ἀλλαγὲς στὸ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
(πχ οἱ ΜΕΤΑΠΤΩΣΕΙΣ  στὶς διφθόγγους "ἀμείβω—ἀμοιβή" θὰ ἦταν ἀκατανόητες χωρὶς τὴν προφορά τῶν διφθόγγων ξεχωριστὰ ὡς δύο φθόγγων)
-ἡ ΜΕΤΡΙΚΗ τῶν ποιητικῶν ἔργων ἤ ἀκόμα
-τὰ ΟΡΘΟΓΡΦΙΚΑ ΛΑΘΗ σὲ παπύρους (πχ γραφὴ "θέλις" ἀντὶ "θέλεις")
Ὅμως παρακάτω θὰ παρουσιάσω κάποια φιλολογικὰ τεκμήρια μέσα ἀπὸ κείμενα ἀρχαίων συγγραφέων ποὺ εἶναι ἐνδεικτικὰ τῆς προφορᾶς τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας κατὰ τὴν ἀρχαιότητα.
Καταρχὰς νὰ πῶ ὅτι ἡ ἔρευνα τῆς ἀρχαιοελληνικῆς προφορᾶς ξεκίνησε ἀπὸ τοὺς ἑλληνιστὲς τῆς ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ
 —ἤδη ὁ ΑΛΔΟΣ ΜΑΝΟΥΤΙΟΣ τὸ 1508 εἶχε παρατηρήσει ὅτι τὸ βέλασμα προβάτου "βῆ" ποὺ ἀναφέρουν οἱ ἀρχαῖοι κωμικοὶ, δείχνει προφορὰ "bee" κι ὄχι "vi" ,
καὶ κατόπιν ὁ ΕΡΑΣΜΟΣ τὸ 1528 ὅρισε τοὺς κανόνες τῆς ἀρχαιοελληνικῆς προφορᾶς , τῆς ΕΡΑΣΜΙΚΗΣ , μὲ τὴν ὁποίαν ἔκτοτε μαθαίνουν τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ οἱ ξένοι,
διαβάζοντας πχ τὸ "βαίνω" ὡς "bainō "—
ἐνῶ προηγουμένως οἱ Εὐρωπαῖοι μάθαιναν ἀρχαῖα ἑλληνικὰ μέ βάση τὴν ΣΗΜΕΡΙΝΗ προφορὰ ,τὴν ΤΟΝΙΚΗ ἤ ΙΩΤΑΚΙΣΜΕΝΗ, ὅπως αὐτὴ εἶχε διαμορφωθεῖ κατά τὴν πρωτοβυζαντινὴ περίοδο
Θυμίζω ἐκ προοιμίου  ὅτι
ἡ ἀρχαιοελληνικὴ προφορὰ ἄρχιζε νὰ ἀλλάζει στὰ ΜΕΤΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΑ χρόνια, ὅταν ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα , ἔγινε  διεθνὴς καὶ  μιλήθηκε ἀπὸ χιλιάδες ἀνθρώπους .
  Ἡ ἀλλαγὴ αὐτὴ ἔγινε φυσικὰ βαθμιαῖα καὶ σὲ μιὰν περίοδο πολλῶν αἰώνων, ὥστε σὲ γενικὲς γραμμὲς νὰ μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι τὴν ἐποχὴ τοῦ Ἰουστινιανοῦ ἡ ἑλληνικὴ εἶχε πιὰ τὴν σημερινὴ ΤΟΝΙΚΗ προφορά, ὅπου ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΒΡΑΧΕΩΝ—ΜΑΚΡΩΝ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ,  οἱ δίφθογγοι προφέρονται μονοφθογγικὰ, τὰ διάφορα - ι, -υ, -η -οι ,-ει  κλπ προφέρονται ὅλα ὡς -ι
— ἐξ οὗ καὶ ἡ ὀνομασία "ΙΩΤΑΚΙΣΜΕΝΗ προφορά".
Ἰδοὺ λοιπὸν  τρεῖς  φιλολογικὲς μαρτυρίες ποὺ ἀποκαλύπτουν τὴν προσῳδικὴ  προφορὰ τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς στὰ ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ χρόνια·
1. σὲ ἕνα ἀπόσπασμα κωμῳδίας τοῦ Κρατίνου ἀναφέρεται  ὁ ἦχος τοῦ βελάσματος τοῦ προβάτου  :
" ὁ δʹ ἠλίθιος ὥσπερ πρόβατον, βῆ ,βῆ λέγων βαδίζει"
(ΚΡΑΤΙΝΟΣ, Kock, CAF,43)
πρᾶγμα ποὺ σημαίνει ὅτι τὸ  "η" προφερόταν ὡς δύο "ε" καὶ τὸ  "β"  ὡς "b" (βῆ =μπέε). Παρόμοια  παραδίδει καὶ ὁ Ἀριστοφάνης : " θύειν με μέλλει καὶ κελεύει βῆ λέγειν"(ΑΠΟΣΠ.642).
2. Ὁ Κικέρων εἰρωνεύτηκε κάποτε στὸ δικαστήριο ἕναν Ἕλληνα  μάρτυρα , ὀ ὁποῖος ἐπρόφερε τὸ Φ τοῦ ὀνόματος του ὠς PH (=πχ) .
Γράφει ὁ ΚΟΪΝΤΙΛΙΑΝΟΣ :
nam contra Graeci aspirare F ut Φ solent"
( Quntilianus, i, 4,14). 
Γίνεται ἀντιληπτὸ τώρα γιατὶ πολλὲς ἑλληνογενεῖς λέξεις μὲ ἀρχικὸ σύμφωνο τὸ "φ" , στὰ ἀγγλικὰ γράφονται μὲ "ph"
 (πχ φυσικὴ, physics
καὶ  πῶς προέκυψαν οἰ ΔΑΣΥΝΣΕΙΣ
 τῆς μορφῆς :
ἐπί+ἱππος> ἐπ+ἱππος=ἔΦιππος
(Π +h = ph= φ )
3. Γράφει ὁ Ἀριστοφάνης στοὺς ΒΑΤΡΑΧΟΥΣ —καὶ τὸ παραδίδει καὶ ὁ ἀρχαῖος σχολιαστὴς* τοῦ Εὐριπίδη  —ὅτι ὁ ἠθοποιὸς ΗΓΕΛΟΧΟΣ στὸν στίχο 279 τῆς τραγῳδίας τοῦ Εὐριπίδη "ΟΡΕΣΤΗΣ" , ἀντὶ νὰ πεῖ "γαλήνʹ ὁρῶ " δηλ. "γαλήνη βλέπω" μὲ ΟΞΕΙΑ , εἶπε "γαλῆν ὁρῶ"  μὲ ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΗ
δηλ. "γάτα βλέπω" , καὶ τὸ κοινὸ βεβαίως ἔσκασε στὰ γέλια :
 "ὥσπερ Ἡγέλοχος ἡμῖν λέγειν , 
ἐκ κυμάτων γάρ αὖθις αὖ γαλῆν ὁρῶ.."
(ΑΡΙΣΤ. ΒΑΤΡΑΧΟΙ, 304)
Ἀπὸ τὶς τρεῖς προαναφερθεῖσες φιλολογικὲς μαρτυρίες ἐξάγεται τὸ συμπέρασμα ότι στὴν προφορὰ τῆς κλασσικῆς ἑλληνικῆς ὑπῆρχε ΠΡΟΣΩΔΙΑ δηλ. διαφορποίηση
βραχέων —μακρῶν
 ( πχ  Η=ΕΕ) , διφθόγγων, τόνων καὶ πνευμάτων ,
"βαρύτερη" προφορὰ τῶν συμφώνων (Β=ΜΠ, Φ=ΠΧ) κλπ.
 Ὡστόσο, δὲν μπορεῖ νὰ ὑποστηρίξει κανεὶς ὅτι ἡ  ΕΠΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ  τῆς ἀρχαιοελληνικῆς προφορᾶς τοῦ ΕΡΑΣΜΟΥ εἶναι ὀρθὴ γιὰ δύο λόγους :
- δὲν ξεχωρίζει προχριστιανικὰ ἀπὸ μεταχριστιανικὰ ἑλληνικὰ κείμενα,
 ὅταν γνωρίζουμε ἀπὸ τὴν πρωτοβυζαντινὴ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ
(ἀπὸ τὸν ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟ ὥς τὸν ΡΩΜΑΝΟ ΜΕΛΩΔΟ)
ὅτι ΗΔΗ τότε  ἡ προφορὰ ἦταν πιὰ ΤΟΝΙΚΗ .
-ἀκόμα καὶ στὴν προφορὰ τῆς ἑλληνικῆς τῶν κλασσικῶν χρόνων , ἡ ἐρασμικὴ ἐπανασύνθεση ΑΓΝΟΕΙ ΤΗΝ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΓΝΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΘΩΝ ΔΙΦΘΟΓΓΩΝ (νόθους διφθόγγους ὀνομάζουμε ἐκείνους ποὺ προέρχονται ἀπὸ φθογγικὰ πάθη πχ ἐσμί> εἰμί =ΑΝΤΕΚΤΑΣΗ).
 Ἔτσι ὅμως δὲν  γίνεται κατανοητὴ ἡ ἀναφορὰ τοῦ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ γιὰ τὴν διαφωνία μεταξὺ τῶν Ἀθηναίων σχετικὰ μὲ ἕναν παλιὸ χρησμὸ , ποὺ θυμήθηκαν τὴν ἐποχὴ τοῦ ΛΟΙΜΟΥ (τὸ δεὐτερο ἔτος τοῦ Πελοπ.Πολέμου-429 πΧ)  ποὺ ἔλεγε ὄτι μαζὶ μὲ τὸν Πόλεμο μὲ τοὺς Δωριεῖς θἄρθει κι ὁ λοιμὸς ·
"ἥξει δωριακὸς πόλεμος καὶ λοιμὸς ἅμʹ αὐτῷ" (2,54,2)
διαφώνησαν κάποιοι τότε λέγοντας ὅτι ὁ χρησμὸς δέν ἔλεγε ΛΟΙΜΟ μὲ "οι"  δηλ. ἐπιδημία, ἀλλὰ ΛΙΜΟ  μὲ "ι" ,δηλ. πεῖνα ("μὴν λοιμὸν ᾠνομάσθαι ἀλλὰ λιμόν")
Ἀν λοιπὸν ἴσχυε  ἡ ΕΡΑΣΜΙΚΗ ΠΡΟΦΟΡΑ στὴν ἀρχαία ἑλληνική τῶν κλασσικῶν χρόνων —ΟΠΩΣ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΗΝ ΔΙΔΑΞΕ Ο ΕΡΑΣΜΟΣ—
πῶς θὰ  μποροῦσε νὰ προέλθει σύγχυση
στοὺς ἀρχαίους Ἀθηναίους
τοῦ 429 πΧ  μεταξὺ τῶν λέξεων ΛΟΙΜΟΥ—ΛΙΜΟΥ;
Αὐτὸ ἦταν δυνατὸν νὰ συμβεῖ μόνον ἄν ὑπῆρχε διαφοροποίηση μεταξὺ γνησίων
καὶ νόθων διφθόγγων ,
ὀπότε ὁ νόθος δίφθογγος "οι" στὴν λέξη "λοιμός" προφερόταν
ὡς τὸ "ι" τῆς λέξης "λιμός"..
Σὲ κάθε περίπτωση λόγῳ ἔλλειψης ΑΜΕΣΩΝ πηγῶν γιὰ τὴν προφορὰ τῆς ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ἑλληνικῆς , τὰ κείμενα παραμένουν ΒΟΥΒΑ γιὰ μᾶς,
ἐν ἀντιθέσει μὲ τὰ κείμενα τῆς ΜΕΤΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ἑλληνικῆς
—ὁ χωρισμὸς εἶναι σαφῶς ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΣ—
ὅπου ἡ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ ἀποτελεῖ ΑΜΕΣΗ πηγὴ τῆς ἑλληνικῆς προφορᾶς ἐκείνης τῆς περιόδου·
βλ πχ προφορὰ τῆς ἐπίκλησης στὰ ἑλληνικά  "ΚΥΡΙΕ ΕΛΕΗΣΟΝ"
[ = kyrie eleison—κι ὂχι: kürie eleêson]
ποὺ ψάλλεται ἀκόμα ἑλληνιστὶ , στὴν ΛΑΤΙΝΙΚΗ
Θ .ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ τοῦ Ρωμαϊκοῦ Τυπικοῦ
τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας.
_______
* " κεκωμῴδηται ὁ στίχος διὰ  Ἡγέλοχον τὸν ὑποκριτήν·
οὐ γὰρ φθάσαντα διελεῖν τὴν συναλοιφήν, ἐπιλείψαντος τοῦ πνεύματος ,τοῖς ἀκροωμένοις τὴν γαλῆν δόξαι λέγειν τὸ ζῶον, οὐχὶ τὰ γαληνά. "

( Σχ.ΕΥΡΙΠ. ΕΙΣ ΟΡΕΣΤΗΝ, V.269)