amoustog

Το Αντικρυστό Είδωλο

Του Αναστασίου Μουστόγιαννη
ΠΕ80 Καθηγητή Οικονομίας - Οικονομολόγου, MSc

ΕΙΚΟΝΑ, ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ, ΜΕΡΑ,
ΣΠΙΤΙ ΛΑΜΠΡΟΥ, ΜΠΑΝΙΟ, ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ
Μικρό μπάνιο, νιπτήρας και καθρέπτης προσώπου μεγάλος.

Ο Λάμπρος (Σαραντάρης, νόστιμος, ατημέλητος, αγουροξυπνημένος, κοιτώντας στον καθρέπτη).
… (μονολογεί) Τι λες, άλλη μια μέρα ξεκινά. Θα τα καταφέρεις;
Είναι πρωί και δείχνει κουρασμένος, Ψυχικά και σωματικά. Η καθημερινή βιοπάλη. Να δουλέψει σκληρά, να προσφέρει, να υπηρετήσει. Να προσπαθήσει να κρατήσει τις ισορροπίες, να ολοκληρώσει όσα πρέπει να γίνουν.
… (αναρωτιέται) Θα σου πει κανείς ευχαριστώ σήμερα; Να σε τρυφερέψει μια στάλα;
Μετά από λίγα λεπτά, μπροστά στον ίδιο καθρέπτη, καλλωπισμένος, χτενισμένος, όμορφος. (Γελάει σιγά, ευχαριστημένος από αυτό που βλέπει.)
… (Σκέφτεται) Ναι, Λάμπρο μπορείς! Θα τα καταφέρεις. Γιατί αρκετοί άνθρωποι εκτιμάνε την προσπάθεια σου, αφουγκράζονται τον αγώνα σου, σχετίζονται μαζί σου.
(Φωτεινό χαμόγελο, τα εκφραστικά μάτια του γελούν)
… (Συλλογίζεται) Ναι, γιατί ότι ενέργεια βάζουμε, σε ότι κάνουμε, την κερδίζουμε τίμια με τον ιδρώτα του προσώπου μας.
Ναι, γιατί ο καθρέπτης αυτός δείχνει την αξία μας, την ομορφιά της ζωής μας, τις χάλκινες σκουριασμένες αχνο-φαινόμενες ρυτίδες μας.

Αφιερωμένο σε όλους εκείνους τους ανθρώπους που ξεπατώνονται κάθε μέρα στη δουλειά για να τα βγάλουν πέρα, που είναι τόσοι πολλοί, αλλά στα κοινωνικά δίκτυα φαίνονται αριθμητικά πολλοί λίγοι.

Η λογοτεχνική αυτή εικόνα είναι προϊόν μυθοπλασίας.

Η Σημειολογία και το νόημα της στην Οικονομική Ανάπτυξη

Του Αναστασίου Μουστόγιαννη ΠΕ80 Καθηγητή Οικονομίας - Οικονομολόγου, MSc

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα υπάρχει μία λέξη που ονομάζεται: "το σημεῖον". Όλοι φυσικά γνωρίζετε τι είναι.

Όταν όμως αναζητήσετε την εννοιολογική της σημασία, σε ένα λεξικό εννοιών, στην νέα ελληνική και δημοτική μας γλώσσα, θα βρεθείτε, για λίγο, μπροστά σε ένα μικρό αδιέξοδο. Δηλ. Ποιό ακριβώς σημείο εννοείτε και τι ψάχνετε να βρείτε;

Καταλαβαίνετε λοιπόν, ότι η λέξη σημείο απαιτεί αποσαφήνιση.

Για κάποιον επιστήμονα, μπορεί η λέξη αυτή να σημαίνει το σημείο τήξης, για κάποιο δάσκαλο να νοείται το σημείο στίξης, για ένα ψυχολόγο να είναι το σημείο επαφής, για τον αφροδισιολόγο να θεωρείται το σημείο G, ενώ ένας πλοίαρχος να την αντιλαμβάνεται ως το σημείο επιστροφής.

Έχοντας, λοιπόν ως "σημείο αναφοράς" αυτή την επισήμανση, αναπτύχθηκε με το πέρασμα των χρόνων, ένας νέος επιστημονικός χώρος, μια νέα επιστήμη που ονομάστηκε Σημειωτική ή ορθότερα Σημειολογία.

Η Σημειολογία είναι η επιστήμη που μελετά τα σημεία και τα συστήματα σημασίας. Η σημασία βρίσκεται παντού και αφορά όλους μας άμεσα, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι.
Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ίδια μας την ύπαρξη, την κοινωνία και τον πολιτισμό μας, καθώς αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα μέσα από το φίλτρο των σημείων, τα οποία προσδιορίζουν την ταυτότητά μας και καθορίζουν τη θέση μας στην κοινωνία.

 Έτσι, αντικείμενο της σημειολογίας είναι το πώς τα άτομα αποδίδουν, κωδικοποιούν και ανταλλάσσουν σημασίες και νοήματα. Δηλ. αποδίδουμε νόημα σε λέξεις, εικόνες, σχήματα, χρώματα, μυρωδιές, χειρονομίες, όταν μιλάμε, διαβάζουμε, γράφουμε κείμενα και αποκωδικοποιούμε συμπεριφορές.

Θιασώτης και υποστηρικτής της σημειολογίας ήταν και ο θανών Ιταλός δοκιμιογράφος, Ουμπέρτο Έκο. Για τον Έκο, το αντικείμενο της σημειολογίας είναι η σχέση των σημείων ενός (σημειακού) συστήματος. Τα αντικείμενα που απασχολούν τη συγκεκριμένη επιστήμη συνδέονται μεταξύ τους, δηλ. είναι μέλη μιας ή περισσοτέρων σημειακών συναρτήσεων.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ποια είναι η σημειολογία των λέξεων «οικονομική μεγέθυνση και οικονομική ανάπτυξη»; Πώς νοηματοδοτείται η οικονομική μεγέθυνση και οικονομική ανάπτυξη στα μάτια των Ελλήνων πολιτών; Ποιο είναι το σημαίνον και ποιο το σημαινόμενο;

Η διαφορά που υπάρχει μεταξύ των εννοιών οικονομική μεγέθυνση (Growth) και οικονομική ανάπτυξη (Development) έγκειται στο γεγονός ότι η οικονομική μεγέθυνση οδηγεί ορισμένες μόνο φορές στην οικονομική ανάπτυξη. Αναλυτικότερα:

Η οικονομική μεγέθυνση αναφέρεται στην αύξηση των παραγωγικών δυνατοτήτων μιας οικονομίας δηλ. στην ποσοτική αύξηση της παραγωγής των τελικών αγαθών ή υπηρεσιών σε μια εγχώρια οικονομία και μετριέται με δείκτες όπως το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Α.Ε.Π.). Για παράδειγμα το Α.Ε.Π. της Ελλάδας το έτος 2015 ήταν 185 δισεκατομμύρια ευρώ.

Η οικονομική ανάπτυξη αναφέρεται στη βελτίωση του γενικού επιπέδου διαβίωσης των ατόμων δηλ. στην ποιοτική βελτίωση λ.χ. των υπηρεσιών υγείας, παιδείας, καθαριότητας, προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος κλπ. Η μέτρηση γίνεται με δείκτες, όπως είναι ο Human Development Index (HDI). Όσο πιο κοντά στο 1 είναι ο δείκτης  HDI μιας χώρας, τόσο πιο αναπτυγμένη θεωρείται. Τα ποιοτικά στοιχεία του δείκτη είναι: το κατά κεφαλήν εισόδημα των κατοίκων μιας χώρας, το προσδόκιμο ζωής, η πρόσβαση σε πόσιμο νερό, τα ποσοστά αναλφαβητισμού, τα έτη φοίτησης στην εκπαίδευση κλπ. Η Ελλάδα το έτος 2014 βρισκόταν παγκοσμίως στην 29^η θέση με επίδοση 0,865, ενώ στην 1^η θέση ήταν η Νορβηγία με επίδοση 0,949.

Σήμερα, που όλοι οι άνθρωποι έχουμε αντιληφθεί ότι βρισκόμαστε μέσα στα σπήλαια μιας οικονομικής κρίσης, σε έναν οικονομικό Άδη, με αιτία έναν κορονοϊό, δηλ. μία παγκόσμια επιδημία ήρθε η ώρα να συνειδητοποιήσουμε πια ότι η πρώτιστη λύση για τα προβλήματα μας είναι η μάθηση. Η γνώση και η εφαρμογή της στην καθημερινή ζωή.

Γιατί αν δεν καταλαβαίνουμε ποιο είναι το σημαίνον, δεν καταλαβαίνουμε ποιο είναι το σημαινόμενο. Αν δεν γνωρίζουμε ποιο είναι το αίτιο, δεν αντιλαμβανόμαστε ποιο είναι το αιτιατό. Με τη μάθηση, τη θέληση και την λογική πορευόμαστε.

Όσοι δεν αντιληφθούν πια το προαναφερόμενο, θα βλέπουν πάντα μέσα από τα «ιδεολογικά» τους  «γυαλιά»,  την οικονομική ανάπτυξη,  σαν μια «πανέμορφη νύφη», που όλοι την φλερτάρουν, όλοι την ποθούν, αλλά δεν πάνε να της μιλήσουν, δεν θα την ρωτήσουν ποιά είναι, ποιες είναι οι ανάγκες της, οι ομορφιές της αλλά και οι αδυναμίες της… Αποτέλεσμα; Η λευκή αυτή νύφη να μαραζώνει, να μην ευδοκιμεί, να διώκεται, να κρύβεται και να παίρνει τη θέση της, η «μαύρη χήρα», η οικονομική κρίση.

Σήμερα, η οικονομική ανάπτυξη στη χώρα μας, θα πρέπει να είναι ένα ΣΗΜΕΙΟ αφετηρίας. Ένα σημείο, που μέσα από την ανθρώπινη προσπάθεια μας, όλοι, (άλλοι λιγότερο ή περισσότερο) να μπορέσουμε να βάλουμε ένα νέο, δεύτερο σημείο, στον κοινωνικό μας πίνακα. Με αυτό τον τρόπο, ορίζουμε στα μαθηματικά, μια ευθεία.

Έπειτα, με την γενίκευση της πραγματικής παιδείας (γνώσης και μάθησης) στη πλειοψηφία του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την υλοποίηση της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας μας από τους κατάλληλους επιστήμονες και ανθρώπους (αξιοκρατία),  θα μπορέσουμε να βρούμε ένα τρίτο σημείο, μη συνευθειακό, που όλα αυτά (τα 3 σημεία) θα μας ορίσουν ένα μοναδικό επίπεδο (Γεωμετρία). Αυτό το επίπεδο, που ονομάζεται Οικονομική Ανάπτυξη.

Η νοημοσύνη των ζώων Του Αζίζ Νεσίν

Σήμερα, στην Ελλάδα, η ανάγνωση κάποιου βιβλίου για ψυχαγωγία ή για τροφή προς σκέψη δείχνει δύσκολη υπόθεση. Οι στατιστικές έρευνες δείχνουν ότι  αυτοί που διάβασαν τουλάχιστον ένα βιβλίο μέσα σε ένα χρόνο, στη χώρα μας αποτελούν το 48,8%. Στον αντίποδα, το ποσοστό των ανθρώπων που διάβασαν πάνω από 10 βιβλία τον χρόνο (ηλικίες 25-64) είναι 7,8% (στοιχεία 2015).

Επηρεασμένος από τα στοιχεία αυτά,  σκέφτηκα να μοιραστώ μαζί σας (αναγνώστες, μαθητές/τριες), τις 3 μικρές παρακάτω αφηγήσεις - ιστορίες του φιλέλληνα συγγραφέα Αζίν Νεσίν, από το βιβλίο του η Νοημοσύνη των ζώων.

Με το λιτό και απέριττο ύφος του, που είναι διαποτισμένο από τα προοδευτικά ιδανικά, στο σπάνιο και δυσεύρετο βιβλίο αυτό, υπάρχουν 66 ιστορίες που αναδεικνύουν την νοημοσύνη των ζώων, τις σχέσεις τους με τα άλλα ζώα ή και με τον άνθρωπο.

Ο Νεσίν αναφέρει στον πρόλογο ότι όλες οι ιστορίες είναι αληθινές που είτε ο ίδιος βίωσε είτε του τις έχουν περιγράψει.

Η γάτα, ο ποντικός, ο άνθρωπος

Μια μέρα ένας φυλακισμένος στις φυλακές του Χαρμπιέ είχε πιάσει ένα μεγάλο ποντικό των λαγουμιών, καπακώνοντας τον με γκαζοντενεκέ.  Μαζεύτηκαν οι φυλακισμένοι του θαλάμου γύρω στον ποντικό. Ένας από αυτούς πρότεινε το εξής παιχνίδι:

- Να δέσουμε στην ουρά του ποντικού άδειο κονσερβοκούτι. Να δέσουμε και στην ουρά μιας γάτας παρόμοιο κουτί. Ύστερα να αμολήσουμε ποντικό και γάτα στην αυλή. Να δούμε τι θα γίνει!

Την πρόταση τη βρήκαν όλοι γουστόζικη. Έβαλαν τα δύο ζώα απέναντι τόνα στο άλλο. Και κλείσανε τις δύο αντικριστές πόρτες της αυλής. Επομένως, ο ποντικός και η γάτα δεν μπορούσαν να φύγουν πουθενά. Αμολήσανε με μιας και τα δύο ζώα. Μόλις είδε η γάτα τον ποντικό, ρίχτηκε πάνω του. Ο ποντικός το ‘ βαλε στα πόδια. Εκείνη τη στιγμή χάλασε ο κόσμος!  Στην αυλή άρχισε ένας περίεργος αγώνας δρόμου. Δεν ήξερε κανείς, ποιος ποιόνα κυνηγάει.

Και τα δύο ζώα φοβισμένα από το πατιρντί των κονσερβοκουτιών που ήταν δεμένα στις ουρές τους, έτρεχαν σαν δαιμονισμένα.

Ακουμπισμένοι στον μαντρότοιχο της αυλής, σπαρταρούσαν απ’ τα γέλια οι φυλακισμένοι. Εκείνη τη στιγμή ακούστηκε μια αυστηρή φωνή: - Τι ρεζιλίκια είναι αυτά, βρε σεις!...Δεν τα λυπάστε τα ζώα, βρε!...

Αυτός που φώναζε ήτανε καταδικασμένος σε θάνατο. Γι’ αυτό του είχαν δώσει το παρατσούκλι «θανατοποινίτης». Το πολύ σε έναν μήνα θα τον κρεμάγανε.  - Λύστε αμέσως τα τενεκεδόκουτα! Τους πρόσταξε. Ό,τι κι αν έλεγε το εκτελούσανε. Λύσανε τα κουτιά. Τους μάλωσε και πάλι:

- Δεν λυπηθήκατε καθόλου τα ζώα;  Μου φάνηκε πως υγράνθηκαν τα μάτια του «θανατοποινίτη».

Μάθημα καλής διαγωγής από αρκούδα

Προτού ιστορήσουμε αυτό το περιστατικό, να πούμε δυο λόγια για τις συνήθειες της αρκούδας. Κι αυτή, όπως ο άνθρωπος, ξέρει να χαστουκίζει και να φτύνει!

Ο δημοσιογράφος Ογούζ Τοκταμίς, λέει: «Ο παππούς μου, που είναι από κάποιο χωριό του Γκεντίζ, καθώς δούλευε στο χωράφι του, θέλησε να κάνει την ανάγκη του. Έψαξε και βρήκε κατάλληλο μέρος και για να μη φαίνεται, και για να πλυθεί εύκολα. Ήταν σε συστάδα από δέντρα, κοντά σε μια πηγή. Σε λίγο ακούστηκε ένας θόρυβος, κάτι σαν βηματισμοί. Ανάμεσα απ’ τις ιτιές και τις πυκνές καλαμιές, πρόβαλε μια μεγάλη αρκούδα. Τα χρειάστηκε ο παππούς μου, απ’ το φόβο «του κόπηκαν τα ήπατα…»

Η αρκούδα θέλησε να πιει νερό απ’ την καθαρή πηγή. Μόλις ακούμπησε το στόμα της στο νερό, τραβήχτηκε μεμιάς. Κάτι της μύριζε άσκημα. Κείνη τη στιγμή έπεσε η ματιά της πάνω στον παππού μου. Καθώς ήταν αυτός καθισμένος ανακούρκουδα, θέλησε να σηκωθεί, δεν τα κατάφερε όμως. Τότε, τον πλησίασε η αρκούδα, στηρίχτηκε όρθια στα πίσω πόδια της, κι αφού τον ζύγισε με τη ματιά της, του άστραψε δυο χαστούκια και τον έφτυσε κατάμουτρα. Και δίχως να πιει νερό απ’ την πηγή, κουνάμενη - σεινάμενη, έφυγε βαδίζοντας αργά-αργά».

 

Τις όμορφες όλοι τις αγαπούν

Ένα βράδυ του 1949, είχαμε πάει για βεγγέρα στο σπίτι του φίλου μου τυπογράφου Οσμάν Ιλκμπασαν, που έμενε στο Οσμάν Μπέη. Η γυναίκα του Αντριγιέν Χανούμ αγαπούσε πολύ τις γάτες. Έτσι, στο ευρύχωρο διώροφο τους κυκλοφορούσαν πάνω από είκοσι γάτες. Η μαγείρισσα του σπιτιού ετοίμαζε χωριστό φαΐ για τις γάτες αυτές.

Όλες οι γάτες αυτού του σπιτιού ήταν άσχημες. Ανάμεσα σε αυτές, δεν υπήρχε καμία όμορφη ή συμπαθητική γάτα. Φαίνεται, πως κόπιασε πολύ η Αντριγιέν Χανούμ για να μαζέψει αυτές τις άσχημες γάτες. Μη μπορώντας να κρατήσω την απορία μου, τη ρώτησα την ώρα του φαγητού:

-Πώς καταφέρατε, Χανούμ, να μαζέψετε τόσες γάτες; - Δεν είναι τόσο εύκολο, μου απάντησε. Ψάχνω σε όλες τις γειτονιές για να τις πετύχω.Πρόσεξα τις γάτες που κυκλοφορούσαν στο σπίτι, άλλες τυφλές, άλλες κουτσές, αρρωστιάρικες, κακομοιριασμένες. Ρώτησα πάλι την Αντριγιέν Χανούμ, με την πλούσια συλλογή της από άσχημες γάτες:

-Δεν μου λέτε, γιατί ανάμεσα τους δεν υπάρχει καμία όμορφη;

-Διότι, μου απάντησε, τις όμορφες γάτες όλοι τις αγαπούν, τις παίρνουν σπίτι τους και τις κρατάνε. Τις καημένες τις άσχημες, κανείς δεν τις προσέχει. Για αυτό και εγώ, γυρίζω τα σοκάκια, ψάχνω και βρίσκω τις πιο άσχημες γάτες και τις φέρνω σπίτι μου.

Αζίζ Νεσίν (1979:82-83) Η ΝΟΗΜΟΣΎΝΗ ΤΩΝ ΖΏΩΝ, Εκδόσεις  Κέδρος, Αθήνα.

Τα Ολιγοπώλια στην Αγορά

Του Αναστάσιου Μουστόγιαννη
ΠΕ80 Καθηγητής Οικονομίας – Οικονομολόγος, MSc

Πάτναμ (πρόεδρος της Braniff Airlines): Έχεις να μου κάνεις κάποια πρόταση;
Κράνταλ (πρόεδρος της American Airlines): Και βέβαια έχω. Έχω να σου προτείνω κάτι. Αύξησε (σβησμένη βρισιά) τα εισιτήρια σου κατά 20% και θα αυξήσω κι εγώ τα δικά μου την άλλη μέρα το πρωί.
Πάτναμ: Ρόμπερτ, δεν μπορούμε...
Κράνταλ: Θα κερδίσεις περισσότερα χρήματα, και θα κερδίσω κι εγώ.
Πάτναμ: Δεν μπορούμε να συζητούμε για συμφωνία τιμών.
Κράνταλ: Έλα τώρα (σβησμένη βρισιά), Χάουαρντ. Μπορούμε να μιλούμε (σβησμένη βρισιά) για οτιδήποτε θέλουμε.

Μαγνητοφωνημένη συνομιλία μεταξύ του Χάουαρντ Πάτναμ, προέδρου της Braniff Airlines και του Ρόμπερτ Κράνταλ, προέδρου της American Airlines.

Ίσως, πολλοί αναγνώστες να μην είναι συνηθισμένοι να διαβάζουν μαγνητοσκοπημένη συνομιλία, για αυτό η πρόθεση μου δεν είναι τόσο να τους ψυχαγωγήσω, όσο να τους κάνω να προσέξουν ένα ζήτημα συγκεκριμένο και ξεκάθαρο.  Τι μπορεί να σημαίνει σε μια αγορά ή ένα κλάδο παραγωγής η ύπαρξη ενός ολιγοπωλίου.

Στο ολιγοπώλιο, ως μορφή αγοράς, έχουμε λίγες επιχειρήσεις ή, ενδεχομένως, μερικές φορές και μια πολύ μεγάλη (ηγέτιδα επιχείρηση), η οποία κυριαρχεί και καθορίζει και την τιμή πώλησης.

Σήμερα η Ελληνική αγορά σε πολλούς κλάδους παραγωγής κυριαρχείται από ολιγοπώλια με αποτέλεσμα ενώ οι μισθοί και τα μεροκάματα να έχουν ελαχιστοποιηθεί ή εξαφανιστεί, οι τιμές σε πολλά αγαθά και προϊόντα να μην έχουν πέσει καθόλου ή πολύ λίγο.

Η αγορά των γαλακτοκομικών, της κινητής τηλεφωνίας, των τραπεζών, των σούπερ μάρκετ, πολλών ειδών των τροφίμων, και πάρα πολλών άλλων κλάδων φαίνεται ότι είναι ολιγοπωλιακή.

Θα ρωτήσει κάποιος: Γιατί είναι κακό αυτό; Εμένα γιατί με ενδιαφέρει;
Γιατί σαν καταναλωτής δεν θα έχεις ποτέ χαμηλές τιμές για τα αγαθά ή υπηρεσίες που αγοράζεις. Μια ζωή θα αγοράσεις πανάκριβα αγαθά και υπηρεσίες και δεν θα μπορείς εύκολα να ζήσεις, στο βαθμό που τα εισοδήματα είναι χαμηλά.

Κλασσικό παράδειγμα ολιγοπωλίου είναι ο κλάδος των απορρυπαντικών. Ως καταναλωτής αγοράζατε μέχρι και πριν λίγο καιρό ένα απορρυπαντικό πλυντηρίου 20 ευρώ, ενώ τώρα που η αγορά έχει καταρρεύσει - παρόλο που εξακολουθεί να είναι ολιγοπωλιακή - το ίδιο το αγαθό το αγοράζετε 9 ευρώ. Απλά τώρα δεν έχετε καθόλου χρήματα για να το αγοράσετε.

Άλλο ένα αγαθό ολιγοπωλιακής αγοράς είναι το γάλα. Μπορεί το γάλα στην αγορά να φαίνεται στα μάτια του καταναλωτή ότι παράγεται από πάρα πολλές επιχειρήσεις αλλά τρεις κυρίως γνωστές γαλακτοβιομηχανίες κυριαρχούν. Το ίδιο και με τις σοκολάτες. 

Η λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα βρίσκεται στις εκάστοτε Κυβερνήσεις, που με ρυθμιστικές παρεμβάσεις, με αντιμονοπωλιακή - αντιολιγοπωλιακή νομοθεσία και με την ενθάρρυνση του ανταγωνισμού, πρέπει να επιλύουν το πρόβλημα.

Το πιο σημαντικό από όλα αυτά είναι η εξασφάλιση υγιούς ανταγωνισμού με τη μείωση των εμποδίων εισόδου στην αγορά των επιχειρήσεων στον ανταγωνισμό, εφόσον αυτό είναι δυνατόν.

Ο οικονομικός αναλφαβητισμός στη χώρα μας, και ιδιαίτερα στις μικρότερες ηλικίες είναι γεγονός. Σκοπός του άρθρου αυτού είναι ο μελλοντικός  πολίτης να έχει κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις της οικονομικής θεωρίας, σε απλά θέματα της οικονομικής του συμπεριφοράς.

Με αυτό τον τρόπο μπορεί δυνητικά ο μαθητής και ο ενημερωμένος πολίτης να κατανοεί περισσότερο το οικονομικό του γίγνεσθαι, και εν τέλει, να κάνει τις σωστές για εκείνον επιλογές και κατ΄ επέκταση για το κοινωνικό σύνολο.

ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Του Αναστάσιου Μουστόγιαννη
ΠΕ80 Καθηγητή Οικονομίας-Οικονομολόγου, MSc
 
Η πλειονότητα των ανθρώπων γνωρίζει ότι τα καλύτερα πράγματα στη ζωή δίνονται με ανιδιοτέλεια και είναι δωρεάν αλλά για να βιώσει κάποιος την καθημερινότητα του χρειάζεται να έχει χρήματα.
 
Γεννάται ένα ερώτημα: Ένας ενήλικας κατανοεί ότι ένα Ευρώ (1€)  είναι μεγαλύτερης αξίας νόμισμα από ένα δεκάλεπτο (0,10€) και ότι η απόκτηση χρημάτων αποτελεί μια κοπιώδη προσπάθεια. Ένα μικρό παιδί όμως; Τι καταλαβαίνει από όλα αυτά; Με ποιο τρόπο μπορεί να μάθει την έννοια του χρήματος, της κατανάλωσης, της αποταμίευσης αλλά και της προσφοράς του; Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς του για αυτό;

Απαντώντας στο ερώτημα, αρχικά θα λέγαμε ότι κάθε παιδί, ανάλογα και την ηλικία του, αντιλαμβάνεται και κατανοεί με διαφορετικό τρόπο κάποιες έννοιες, γεγονότα και καταστάσεις. Έτσι, με εφαλτήριο την παιδοψυχολογία και συνδέοντας την με την Οικονομία έχουμε: 
 
Προσχολική Ηλικία:(3-4 ετών) 
Σχολική Βαθμίδα:(Νηπιαγωγείο)
Τα παιδιά στην ηλικία αυτή:
· Αρχίζουν να μιμούνται  τους άλλους ανθρώπους και παραπάνω από όλους τους γονείς τους.
· Αναγνωρίζουν τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα ως προς το χρώμα, το σχήμα, το μέγεθος αλλά όχι ακόμα ως προς την αξία.
· Αντιλαμβάνονται, εξοικειώνονται ή αποκτούν ένα πορτοφολάκι ή τσαντάκι.
 
Πρώτη σχολική Ηλικία: (5-7 ετών)
Σχολική Βαθμίδα: (Δημοτικό: Τάξεις Α΄, Β΄)
Οι μικροί μας φίλοι στην χρονική περίοδο αυτή:
· Μπορούν να υπολογίζουν (μαθηματικά) τα χρήματα τους ώστε να γίνεται δυνατή η αγορά προϊόντων στο κυλικείο του σχολείου.
· Αποκτούν το πρώτο τους χαρτζιλίκι (φιλοδώρημα) και κουμπαρά για αποταμίευση.
 
 Δεύτερη σχολική Ηλικία: (8+ ετών)
 Σχολική Βαθμίδα: (Δημοτικό: Τάξεις Γ΄, Δ΄,Ε΄,ΣΤ΄)
Σε αυτήν την ηλικία τα παιδιά:
· Μαθαίνουν να διακρίνουν τα ακριβά από τα φθηνά αγαθά.
· Μαθαίνουν να συγκρίνουν τα διάφορα προϊόντα στην αγορά.
· Μαθαίνουν να οργανώνουν, να αξιολογούν, να πειθαρχούν και να βοηθούν τους γονείς τους στα ψώνια κυρίως με λίστα.
· Μπορούν να καταλάβουν ότι τα χρήματα δεν είναι αυτοσκοπός και ότι αν δεν συνδέονται με τις ανάγκες τους είναι φρονιμότερο να περιμένουμε το σωστό χρόνο για να τα δαπανήσουμε. 
 Έτσι γίνεται πια διακριτό στο γονέα ότι για να καταλάβει το παιδί μια έννοια (και εντέλει αυτή του χρήματος) απαιτείται ο χρόνος, ο κόπος, η ενασχόληση και των δύο μερών. Αρχικά και κύρια μέσα στην οικογένεια. Κατόπιν στο σχολείο και το κοινωνικό περιβάλλον.
 Υπάρχει και μια διαπίστωση: Όσο πιο νωρίς ξεκινήσει η εξοικείωση-εκμάθηση του παιδιού με τις έννοιες αυτές τόσο το καλύτερο για το ίδιο, λαμβάνοντας πάντα υπόψη όμως ο γονέας την ηλικία και την εξελικτική του πορεία.
 
Τρόποι-Συμβουλές-Πρακτικές:
 1. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να μάθουν τα παιδιά είναι να ξεχωρίζουν τα χρήματα και να μάθουν ότι οι διάφορες μονάδες χρήματος – κέρματα και χαρτονομίσματα- έχουν διαφορετική αξία.
Να μάθουν να ξεχωρίζουν τα χρήματα, αρχικά βάσει χρωμάτων (τα μωβ και τα μπλε) ή βάσει των σχεδίων (αυτό με το πορτραίτο και εκείνο με την Ευρώπη).
Να τους εξηγήσουμε επίσης ότι το μέγεθος δεν έχει σημασία, αλλά η αξία της κάθε μονάδας χρήματος.
Στα μεγαλύτερα παιδιά που γνωρίζουν αριθμητική, μπορούμε να εξηγήσουμε ότι 100 λεπτά συνιστούν ένα ευρώ και να προχωρήσουμε στο πως υπολογίζουμε τα ρέστα. Πράγματα που για τους περισσότερους ενήλικες είναι δεδομένα, αλλά όχι για τα παιδιά.
2. Όταν πηγαίνετε στο πολυκατάστημα ή για ψώνια μαζί με τα παιδιά να συζητάτε μαζί τους τις διαφορές των τιμών στα αγαθά ή να τα αφήνετε να παίρνουν εκείνα (και να υπολογίζουν) τα  ρέστα.  
3. Μιλήστε ήρεμα και χωρίς άγχος με το παιδί για τα οικονομικά του σπιτιού, χωρίς όμως να το φορτώνετε με λεπτομέρειες. Μπορείτε να του εξηγήσετε ότι κάθε μήνα έχουμε τα έσοδα του μπαμπά και της μαμάς, έχουμε όμως και τα έξοδα, το ενοίκιο μας, το τηλέφωνο κλπ. Επίσης: αυτό το μήνα δεν θα αγοράσουμε καινούργια παπούτσια, γιατί έχουμε να πληρώσουμε πολλούς λογαριασμούς, θα κοιτάξουμε να τα πάρουμε τον άλλο μήνα. Με αυτό τον τρόπο το παιδί γίνεται υπεύθυνο χωρίς όμως να έχει άγχος.
4. Μιλήστε στα παιδιά για την αξία της αποταμίευσης, ώστε να γίνουν ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες.
Τα παιδιά πρέπει να εξοικειώνονται με οικονομικές έννοιες και ο μόνος τρόπος να γίνει αυτό είναι μέσω της τριβής. Συνεπώς διδάξτε το παιδί μέσα από τον τρόπο που εσείς διαχειρίζεστε τα χρήματα σας την αποταμίευση.
Α. Δείξτε του για παράδειγμα το πώς πληρώνετε πρώτα τους λογαριασμούς του σπιτιού, πως κάνετε τα ψώνια, και πως βάζετε στην άκρη ένα ποσό για οποιαδήποτε σκοπό.
Β. Αγοράστε του έναν κουμπαρά και πείτε του ότι μπορεί να βάζει μέρος από το χαρτζιλίκι του σε αυτόν ώστε να μαζέψει χρήματα για κάτι που θέλει να αγοράσει. Όσο πιο μικρό είναι το παιδί, τόσο πιο κοντινός χρειάζεται να είναι ο στόχος.
5. Μην σπεύδε τε αμέσως να αντικαταστήσετε τυχόν απώλειες ή να καλύψετε τη λανθασμένη διαχείριση των χρημάτων του παιδιού. Είναι φυσικό το παιδί να κάνει λάθη στις πρώτες του επαφές με τα χρήματα. Μην του δώσετε παραπάνω χρήματα αν ξόδεψε το χαρτζιλίκι του μονομιάς. Αυτό δεν είναι τιμωρία. Είναι κάτι που γίνεται προς όφελος του παιδιού και με αυτό το σκοπό πρέπει να του μιλήσετε. Για παράδειγμα πείτε: «Λυπάμαι που δεν έχω άλλα χρήματα να σου δώσω για αυτή την εβδομάδα. Παρατήρησα όμως, ότι ξόδεψες όλα τα χρήματα που πήρες την Κυριακή μέσα σε δύο μέρες. Αναρωτιέμαι μήπως είναι μια καλή ιδέα να σκέφτεσαι πιο προσεκτικά τι θα ήθελες να αγοράσεις και μετά να αποφασίζεις».
6. Καλό είναι να διδάξετε στο παιδί την έννοια της προσφοράς. Ένας  υπέροχος τρόπος να το μάθει αυτό είναι να συμμετέχετε μαζί με το παιδί σας στην στήριξη άπορων κοινωνικών ομάδων (ή κάποιου άλλου σκοπού στον οποίο πιστεύετε). Να συγκεντρώνετε παιχνίδια για παιδιά που δεν έχουν ή ένα μέρος των αποταμιεύσεων του παιδιού να το δίνει για φιλανθρωπικό σκοπό που θα επιλέγει εκείνο, με τη βοήθειά σας.
7. Μην πάρετε απλά τις αποταμιεύσεις του παιδιού στο τέλος της εβδομάδας ή του μήνα και του επιβάλλετε να τις δώσει για φιλανθρωπικούς σκοπούς, χωρίς προηγουμένως να το έχετε συζητήσει και συμφωνήσει μαζί του, γιατί με τον τρόπο αυτό αφενός θα το μπερδέψετε ως προς την έννοια της αποταμίευσης και αφετέρου θα το κάνετε να αισθανθεί αδικημένο.
8. Επίσης να θυμάστε ότι το ποσό δεν έχει καμία σημασία. Όσο μικρό και αν είναι το ποσό που διαθέτετε, ουσιαστικά μαθαίνετε στο παιδί σας, ότι ανήκει σε μια κοινωνία ανθρώπων. Σε αυτή την κοινωνία υπάρχουν πολλά και διαφορετικά προβλήματα, στα οποία μπορούμε να γίνουμε μέρος της λύσης προσφέροντας όσα χρήματα μπορούμε να διαθέσουμε.
9. Δεχτείτε δώρα φτιαγμένα από το χέρι του. Ενθαρρύνετε το παιδί να φτιάχνει μικρές κατασκευές και να της δωρίζει. Οργανώστε βραδιές διασκέδασης στο σπίτι, μαγειρεύοντας αντί παραγγέλνοντας απ έξω. Διασκεδάστε μαγειρεύοντας όλοι μαζί. Τρώγοντας όλοι μαζί. Καθαρίζοντας όλοι μαζί.
10. Η αποτελεσματικότερη μέθοδος μάθησης είναι πάντα το καλό παράδειγμα. Ο ίδιος μας ο εαυτός. Εάν εσείς δεν είστε συνεπής με όσα διδάσκετε στο παιδί, τότε μην περιμένετε ιδιαίτερα αποτελέσματα.

Μερικά σημεία που πρέπει να επισημανθούν:

Χαρτζιλίκι (Φιλοδώρημα)
Το χαρτζιλίκι αποτελεί μία πραγματικότητα αλλά έχει και κάποιους απαρέγκλιτους και σαφείς κανόνες:
1. Να δίνεται σε σταθερές μέρες και το ποσό του να είναι προσυμφωνημένο.
Με τον τρόπο αυτό, το χαρτζιλίκι λειτουργεί παιδαγωγικά και μαθαίνει στο παιδί να τιθασεύει τις παρορμήσεις του, να μην φέρεται με επιπολαιότητα στα χρήματα αλλά με σύνεση. Εν τέλει να συμπεριφέρεται ως ορθολογικός καταναλωτής. 
 2. Το ποσό των χρημάτων πρέπει να είναι τέτοιο που να καλύπτει τόσο τις καθημερινές ανάγκες του παιδιού όσο και να του δίνει την δυνατότητα να αποταμιεύει κάποια χρήματα στο κουμπαρά του.
3. Το χαρτζιλίκι μπορεί να λειτουργήσει και ως τράπεζα προκειμένου να παρακινήσουμε το παιδί να αποταμιεύει.
Για παράδειγμα, αν αποταμιεύσει κάποιο καθορισμένο ποσό στο τέλος της εβδομάδας, εμείς μπορούμε να του το διπλασιάζουμε.
Με τον τρόπο αυτό, το παιδί αντιλαμβάνεται τη διαφορά των εννοιών κατανάλωσης και αποταμίευσης και αποκτά σιγά-σιγά έμμετρη δράση στην οικονομική του συμπεριφορά.
Κουμπαράς
Ο κουμπαράς είναι προτιμότερο να είναι διάφανος ώστε να φαίνεται η εξέλιξη της αποταμίευσης.
 Πορτοφολάκι
Το πορτοφολάκι καλό είναι να έχει πρακτική μορφή ενώ αν υπάρχει φόβος απώλειας ή κλοπής του τα χρήματα μπορούν να δοθούν στο παιδί χωρίς αυτό.    

 Κλείνοντας, θα λέγαμε ότι οι οδηγίες αυτές έχουν προτρεπτικό και προαιρετικό χαρακτήρα και σκοπός τους δεν είναι άλλος από το να αναθρέψουμε ανθρώπους. Μικρά παιδιά αλλά και μελλοντικούς πολίτες ικανούς να σκέφτονται αντικειμενικά, να εργάζονται, να συνεργάζονται αδιατάραχτα, να αλληλοβοηθούνται. Και νοηματοδοτώντας τους την έννοια του χρήματος να συναλλάσσονται και να αυτενεργούν.

Μια ανθοδέσμη στην έδρα

Μια ανθοδέσμη με λογής – λογής λουλούδια, στολίζει σήμερα την έδρα της τάξης. Τα λουλούδια είναι δροσερά και μυρωδάτα, διαλεγμένα από τον ανθόκηπο του σχολείου.

Στο όμορφο βασίλειο της ανθοδέσμης γίνεται ένας μικρός πόλεμος. Τα διάφορα λουλούδια συναγωνίζονται ποιο θα τραβήξει περισσότερο την προσοχή αυτού που την κοιτάει.

Το τριαντάφυλλο αναμφισβήτητα έρχεται πρώτο, αφού τα κατακόκκινα πέταλά του είναι ασυναγώνιστα. Το γαρύφαλλο που με το μεθυστικό του άρωμα γεμίζει όλη την αίθουσα, κλονίζει την οπτική εντύπωση που δημιουργεί το τριαντάφυλλο και το φέρνει σε δεύτερη μοίρα. Αλλά και ο περήφανος ολόασπρος κρίνος, έχει και αυτός τις απαιτήσεις του.

Μερικές παπαρούνες, κατακόκκινες σαν αίμα, τοποθετημένες άτακτα σε διάφορα σημεία της ανθοδέσμης, της δίνουν ιδιαίτερη χάρη κι ομορφιά. Δύο μαργαρίτες, βαλμένες η μία απέναντι από την άλλη, στέκουν περήφανες πάνω στο μίσχο τους. Μια βιολέτα στη μέση της ανθοδέσμης, δε φαίνεται να ενδιαφέρεται για την κρίση μας. Τέλος, τα γιασεμί με τα μικρά και γεμάτα ευωδιά ανθάκια του, είναι αξιοπαρατήρητο. Τα πράσινα φυλλαράκια του σπάζουν τους ζωηρούς χρωματισμούς των άλλων λουλουδιών και τους συνενώνουν σε ένα αξιοθαύμαστο σύνολο.

Σύμβολα αγάπης, αθωότητας και αγνότητας είναι τα λουλούδια. Τα λουλούδια στην ανθοδέσμη αυτή, είναι άνθη ευγένειας, άνθη λεπτότητας.

Άνθη ευλάβειας ανάμεσα στους μαθητές και τον καθηγητή. Άνθη ζωής.

ΦΟΡΟΙ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

"Οι φόροι και οι επιπλέον φόροι και οι ακόμα περισσότεροι φόροι σε μια κοινωνία είναι η ιδεολογία του καρκινικού κυττάρου".

Του Αναστάσιου Μουστόγιαννη

 ΠΕ80 Καθηγητή Οικονομίας-Οικονομολόγου MSc

Κάποτε, πριν αρκετά χρόνια, ξεφυλλίζοντας ένα επιστημονικό περιοδικό, κατά την διάρκεια αναμονής στην αίθουσα μιας ιατρικής κλινικής, η ματιά μου στάθηκε σε ένα άρθρο, με θέμα τον Καρκίνο.

Όχι φυσικά το ζώδιο, που κατά την άποψη μου είναι γοητευτικό, αλλά την ασθένεια, που κατά γενική ομολογία, αν δεν προσεχθεί είναι σίγουρα ανησυχητική.

Στην αρχή σκέφτηκα να μην διαβάσω το άρθρο για λόγους καθαρά φοβικούς αλλά κάνοντας μια δεύτερη σκέψη αναθεώρησα κρίνοντας ότι η επιστήμη τελικά δεν είναι για να συσκοτίζει αλλά για να διαφωτίζει τον άνθρωπο.

Έτσι, διαβάζοντας τελικά το άρθρο, συγκράτησα -και να με συγχωρήσουν οι αναγνώστες και οι γιατροί για τυχόν ανακρίβειες-μερικά βασικά σημεία.

1. Ο καρκίνος είναι μία ασθένεια των ανθρωπίνων κυττάρων.
2. Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από κύτταρα. Φυσιολογικά, τα κύτταρα αναπτύσσονται και διαιρούνται, ώστε να προκύψουν θυγατρικά κύτταρα και να διατηρηθεί η υγεία του οργανισμού. Όμως μερικές φορές, η διαδικασία αυτή εκτρέπεται από το φυσιολογικό, οπότε προκύπτουν (πολλαπλασιάζονται) νέα κύτταρα (χωρίς να τα χρειάζεται ο οργανισμός) και παράλληλα δεν πεθαίνουν τα παλιά κύτταρα.
3. Τα πλεονάζοντα κύτταρα σχηματίζουν μάζες, που καλούνται όγκοι. Σε μερικές περιπτώσεις αυτά τα παθολογικά κύτταρα κάνουν μετάσταση, δηλαδή εξαπλώνονται και σε άλλα μέρη του σώματος δημιουργώντας δευτερεύοντες όγκους (μεταστατικούς όγκους) παρόμοιους με αυτούς του αρχικού καρκίνου.
4. Ο καρκίνος συνήθως δεν επηρεάζει μόνο ένα όργανο του σώματος και δεν έχει μία μορφή. Μπορεί να περιλαμβάνει οποιοδήποτε ιστό του σώματος και να έχει τελείως διαφορετική μορφή σε κάθε σημείο του σώματος.
5. Υπάρχουν πάνω από 200 διαφορετικά είδη καρκίνου και δεν αντιμετωπίζονται όλοι με τον ίδιο τρόπο. Κάθε ένα είδος έχει τον δικό του τρόπο θεραπευτικής αντιμετώπισης.
6. Οι όγκοι μπορεί να είναι καλοήθεις ή κακοήθεις. Δεν είναι όμως όλοι οι όγκοι επικίνδυνοι. Οι καλοήθεις όγκοι δεν ονομάζονται καρκινικοί, δεν κάνουν μετάσταση και δεν είναι επικίνδυνοι για τη ζωή του ατόμου. Τέλος, οι περισσότεροι καρκίνοι παίρνουν το όνομά τους από τον τύπο του κυττάρου ή του οργάνου από το οποίο αρχίζουν.

Σήμερα, όποτε διαβάζω στον ημερήσιο τύπο ή βλέπω στα Μ.Μ.Ε. για τους φόρους που επιβάλει μία κυβέρνηση στους πολίτες της, μου έρχεται συνειρμικά στο μυαλό το περιστατικό αυτό.

Φόροι υπάρχουν πολλοί, μπορεί και πάνω από 200. Φόροι περιουσίας, φόροι εισοδήματος, φόροι κατανάλωσης, φόροι προστιθέμενης αξίας, άμεσοι και έμμεσοι φόροι κλπ.

Όλοι όμως οι φόροι υπόκεινται σε μια βασική αρχή, αυτή της φοροδοτικής ικανότητας των πολιτών, όλοι οι φόροι μετρώνται με βάση την αποτελεσματικότητά τους και όλοι οι φόροι σταθμίζονται έναντι της δικαιοσύνης τους.

Όταν ένας φόρος είναι αποτελεσματικός και δίκαιος τότε το "σώμα" της οικονομίας, της πολιτείας και της κοινωνίας λειτουργεί αρμονικά στα "ρούχα" των πολιτών προσδίδοντας τους μια "φινέτσα" κοινωνικής ευημερίας.

Όταν όμως ένας φόρος δεν είναι ούτε δίκαιος, ούτε αποτελεσματικός και κυρίως παραβιάζει τη βασική αρχή της φοροδοτικής ικανότητας των πολιτών, τότε η ύπαρξη τέτοιων φόρων στο "σώμα" της κοινωνίας δημιουργεί "όγκους", πολλές φορές δυσθεώρητους, και ποικιλόμορφους σε κάθε σημείο του κορμιού της.

Συνεπώς, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η επιβολή μιας υπέρμετρης και άδικης φορολογίας από μια κυβέρνηση προς τους πολίτες της, όπως συμβαίνει σήμερα, είναι μαθηματικά βέβαιο ότι οδηγεί σε "νέα", "πολλαπλάσια" κοινωνικά "αποστήματα", σε κακοήθεις όγκους, σε νεοπλάσματα, που αρρωσταίνουν την κοινωνία και που για να γιατρευτούν θα πρέπει και οι φόροι να "αποκοπούν" και οι μη αποτελεσματικές και μη δίκαιες κρατικές δαπάνες να μειωθούν.