Η αξία της Κοινωνικής Υπευθυνότητας και του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής

Μέσω της εκπαίδευσης επιτυγχάνεται η ανάπτυξη ηθικών αξιών που σχετίζονται με τις κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες γνωστές στην παγκόσμια βιβλιογραφία ως Life Skills. Συγκεκριμένα, η εκπαιδευτική διαδικασία θα πρέπει να εστιάζει, μεταξύ άλλων, στην ανάπτυξη της υπευθυνότητας για προσωπική πρόοδο, και παράλληλα στην επίδειξη αληθινού ενδιαφέροντος και υπεύθυνης κοινωνικής συμπεριφοράς.

Δεξιότητες ζωής οι οποίες κρίνονται απαραίτητες να ενσωματωθούν στη σχολική πραγματικότητα και να εκπαιδευτούν οι μαθητές/τριες είναι: η αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων, η σωστή επικοινωνία, οι διαπροσωπικές σχέσεις, η εκπλήρωση καθηκόντων μέσα στην ομάδα, ο καθορισμός στόχων, ο χειρισμός των συναισθημάτων και του στρες, η δημιουργική και κριτική σκέψη, η αυτογνωσία, η αυτο-αποτελεσματικότητα, η συναισθηματική κατανόηση και πολλές άλλες (WHO, 1999).

Μια κατηγοριοποίηση των κοινωνικών δεξιοτήτων είναι σε βασικές, ενδιάμεσες, προχωρημένες και σύνθετες. Από τη γέννησή του το άτομο ξεκινά με την εκμάθηση των βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων και με την κατάλληλη εκπαίδευση αναμένεται να φτάσει στην ανάπτυξη των σύνθετων κοινωνικών δεξιοτήτων ώστε να μπορέσει να ενταχθεί και να συμμετέχει ενεργά στο κοινωνικό σύνολο (Δέρρη, 2007).

1) Βασικές κοινωνικές δεξιότητες είναι η επίδειξη σεβασμού και ευαισθησίας προς τους άλλους, η ακολουθία οδηγιών, η αποδοχή αρνητικής απάντησης και κριτικής. Ένα παιδί, που κατέχει τις βασικές κοινωνικές δεξιότητες, κοιτά τον συνομιλητή του στο πρόσωπο, δεν τον διακόπτει και δείχνει την απαραίτητη προσοχή, έχει ευχάριστη φωνή κατά τη συνομιλία και τέλος δεν κοροϊδεύει. 2)  Στις ενδιάμεσες κοινωνικές δεξιότητες ανήκουν η αποδοχή της συγνώμης, ο έλεγχος του θυμού, η συμμόρφωση με τους κανόνες, η προσφορά βοήθειας, η αποδοχή των αποφάσεων των ανωτέρων, η άσκηση κριτικής και η συμμετοχή σε δραστηριότητες. 3) Η τρίτη κατηγορία, οι προχωρημένες κοινωνικές δεξιότητες, αναφέρονται στην αποδοχή της νίκης και της ήττας, στην αποδοχή της βοήθειας, στη συνεργασία, στη διαχείριση του χρόνου, στον έλεγχο των συναισθημάτων, στη λήψη αποφάσεων, στη χρήση του κατάλληλου χιούμορ. 4) Στην τέταρτη κατηγορία, στις σύνθετες κοινωνικές δεξιότητες, ανήκουν η αποδοχή του εαυτού, η αυτό-αξιολόγηση, η διαχείριση του άγχους, η χρήση του ελεύθερου χρόνου, η συνέντευξη για εργασία, η κατάλληλη έκφραση των παραπόνων, η ανοχή στη διαφορετικότητα, η διατήρηση σχέσεων, ο διαχωρισμός της έννοιας φίλος και γνωστός (Δέρρη, 2007).

Σύμφωνα με τη Βαλοτάσιου, (2010) το σχολείο αποτελεί ένα κατάλληλο περιβάλλον μάθησης και πρακτικής διδασκαλίας, όπου μπορούν να διδαχθούν και να εξασκηθούν συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες με το  μάθημα της Φυσικής Αγωγής να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο  στην υλοποίηση ενός τέτοιου σκοπού.

Το μάθημα της Φυσικής Αγωγής συμβάλλει καθοριστικά στην ψυχική και σωματική υγεία και ευεξία των μαθητών. Σύμφωνα με τους Κιουμουρτζόγλου και Δέρρη (2003), η Φυσική Αγωγή αποτελεί το μοναδικό μάθημα  του γνωστικού  τοπίου του σχολείου το οποίο συνδέεται άμεσα με την κατάσταση της υγείας, στοχεύει στη διαμόρφωση συμπεριφορών, βελτιώνει την αυτοεκτίμηση και επιδρά θετικά σε ένα πλήθος παραμέτρων του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του μαθητή. Το μάθημα της Φυσικής Αγωγής στην σύγχρονη κοινωνία με την επαυξημένη ηλεκτρονική πραγματικότητα προωθεί την υγεία των μαθητών/τριών καθιστώντας τους κινητικά ενεργούς. Ως αποτέλεσμα αυτής της επιτυχούς συμμετοχής σε παιχνίδια και αθλήματα, το παιδί αποκτά αυτοπεποίθηση και επιτυγχάνει ομαλή κοινωνική ανάπτυξη (Δέρρη, 2007). Επίσης, σύμφωνα με τους Theodorakis, Natsis, Papaioannou, και Goudas, (2002) η άσκηση συνδέεται, θετικά στους εφήβους με υψηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης και χαμηλότερα επίπεδα άγχους και στρες. Στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής επικρατούν έντονες καταστάσεις, έντονες αλληλεπιδράσεις, συναγωνισμός, συνθήκες ικανές να φέρουν στην επιφάνεια αρνητικές συμπεριφορές και συναισθήματα, καθώς και έλλειψη αυτοελέγχου. Οι λόγοι αυτοί μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση του διαφορετικού επιπέδου κοινωνικών δεξιοτήτων ανάμεσα στα δύο φύλα (Papageorgiou, Hassandra, & Hatzigeorgiadis, 2008).

Η εκμάθηση των κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων διευκολύνεται με τη χρήση στρατηγικών διδασκαλίας που παρέχουν βιωματικές εμπειρίες σ’ ένα υποστηρικτικό κοινωνικό περιβάλλον. Μια δυναμική μορφή μάθησης η οποία μεγιστοποιεί την κατάκτηση των κοινωνικών δεξιοτήτων από τους μαθητές/τριες είναι η Θεωρία της Συναισθηματικής Νοημοσύνης. Σύμφωνα με τον Gardner (1983; Πλατσίδου, 2010), καθηγητή Ψυχολογίας της Μάθησης στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ η εν λόγω θεωρία μεγιστοποιεί την κατάκτηση των κοινωνικών δεξιοτήτων από τους μαθητές/τριες, επειδή από τη φύση της ενθαρρύνει τους μαθητές/τριες που υπερτερούν σε κάποιο άλλο είδος νοημοσύνης (όπως για παράδειγμα η Οπτική/Χωρική, η Μουσική, η Διαπροσωπική).

Η συμμετοχή στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής ταυτόχρονα με την προσωπική και κοινωνική υπευθυνότητα, την κοινωνική εμπειρία, συμβάλλει και στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησής τους. Για αυτό το λόγο, κατά τον σχεδιασμό των μαθημάτων Φυσικής Αγωγής πρέπει να  δίνεται έμφαση σε χρήσιμες δεξιότητες και στάσεις, οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν στην καθημερινή ζωή. Η προσέγγιση αυτή δίνει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό Φυσικής Αγωγής να καλλιεργήσει το συναισθηματικό τομέα ανάπτυξης των μαθητών του συστηματικά και προγραμματισμένα. Μερικές από αυτές τις δεξιότητες και στάσεις σύμφωνα με τους Danish, Petitpas και Hale (1995), είναι οι δεξιότητες ζωής. Γνωστά προγράμματα που προάγουν τις δεξιότητες ζωής  στη Φυσική Αγωγή είναι το μοντέλο κοινωνικής υπευθυνότητας του Hellison (2003), το μοντέλο αθλητικής εκπαίδευσης, οι συνεργατικές δραστηριότητες από το φάσμα διδασκαλίας του Mosston (1994) και τα διάφορα συνεργατικά παιχνίδια.

Το μοντέλο της  ατομικής και κοινωνικής υπευθυνότητας  αναπτύχθηκε από τον  Hellison στη δεκαετία του 70 και αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική εκπαιδευτική προσέγγιση σε θέματα στάσεων, συμπεριφορών και αξιών των μαθητών, η οποία αποτελεί τη βάση για ανάπτυξη κοινωνικής ευθύνης.  Το μοντέλο προσφέρεται ιδιαίτερα για την διαχείριση προβληματικών συμπεριφορών, φαινομένων βίας ή ρατσισμού, σχολικής αδιαφορίας, κλπ, μέσω του μάθημα της Φυσικής Αγωγής.

Τα 5 επίπεδα ατομικής & κοινωνικής υπευθυνότητας κατά τον Hellison

Επίπεδο 0	Ανευθυνότητα Οι μαθητές δεν έχουν κίνητρα, η συμμετοχή τους στο μάθημα είναι περιστασιακή και μπορεί να διακόπτεται. Εκδηλώνουν λεκτική βία, εκφοβίζουν και υποβιβάζουν τους συμμαθητές τους.
Επίπεδο 1	Αυτοέλεγχος Οι μαθητές δεν συμμετέχουν πλήρως, αλλά ελέγχουν τη συμπεριφορά τους επαρκώς, ώστε να μην παραβιάζουν το δικαίωμα των άλλων για συμμετοχή και για μάθηση.
Επίπεδο 2	Εμπλοκή (συμμετοχή) Οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά στο αντικείμενο του μαθήματος και είναι πρόθυμοι να επεκταθούν σε δραστηριότητες.
Επίπεδο 3	Ανάληψη ευθύνης Οι μαθητές είναι ικανοί να εργάζονται χωρίς επίβλεψη και αναλαμβάνουν όλο και περισσότερο την ευθύνη των ενεργειών τους.
Επίπεδο 4	Κοινωνική υπευθυνότητα Οι μαθητές επεκτείνουν το αίσθημα υπευθυνότητας στις συνεργασίες τους, δείχνοντας κατανόηση, ενδιαφέρον και προθυμία για βοήθεια στους συμμαθητές τους και στους άλλους.

 

Την ανάγκη για  επίδειξη Κοινωνικής Υπευθυνότητας, την  Αξία του Άλλου και της ανάγκης για Σεβασμό στο Διπλανό μας περιγράφει γλαφυρά ο Νομπελίστας Έλληνας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης στο «Άξιον Εστί»

«Ο καθείς με τα όπλα του» είπε

«Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι

Και δε γίνεται Αυτοί χωρίς Εσένα

Και δε γίνεται μ΄ Αυτούς χωρίς Εσύ…»

 

Μάγκου Νατάσα

Γυμνάστρια

Δημ. Σχ. Ολυμπιάδας,

Δημ. Σχ. Άρδασσας,

Δημ. Σχ. Ασβεστόπετρας

www.natasaswolf.blogspot.gr

 

Βιβλιογραφία

Βαλοτάσιου,  Χ., (2010). Συμπεριφορες υγειας: ∆ιατροφή, άσκηση, κάπνισμα, αλκοόλ και συναισθηματική νοημοσύνη σε μαθητές/τριες Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού σχολείου. Μεταπτυχιακή διατριβή.  Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Danish, S., Petitpas, A., & Hale, B. (1995). Psychological innervations: A life development  model. In S.M. Murphy (Ed.), Sport psychology interventions (pp. 11-38). Champaign, IL: Human Kinetics.

 

Δέρρη, Β. (2007). Η Φυσική Αγωγή στην αρχή του 21ου αιώνα. Σκοποί-στόχοι- Επιδιώξεις στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Χριστοδουλίδη.

 

Hellison, D. (2003). Teaching responsibility through physical activity. USA: Human Kinetics.

 

Gardner, H. (1983). Frames Of Mind: The Theory οf Multiple Intelligences. New York: Basic Books.

 

Κιουμουρτζόγλου, Ε., & Δέρρη, Β. (2003). Σκοποί, στόχοι και επιδιώξεις στη φυσική αγωγή. Πρακτικά Forum: Φυσική Αγωγή, επαναπροσδιορισμός του ρόλου της, Ουρανούπολη Χαλκιδικής.

 

Mosston, M., & Ashworth, S. (1994). Teaching physical education. 4th ed. New York: Macmillan College Publishing Company.

 

Πλατσίδου, Μ. (2010). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Θεωρητικά μοντέλα, τρόποι μέτρησης και εφαρμογές στην εκπαίδευση και την  εργασία. Αθήνα: Gutenberg.

 

Theodorakis, Y., Natsis, P., Papaioannou, A., & Goudas, M. (2002). Correlation between exercise and other health related behaviors in Greek students. International Journal of Physical Education, 39: 30-34.

 

World Health Organization. (1999). Partners in life skills education. Geneva, Switzerland: World Health Organization, Department of Mental Health.