Το Μεσολόγγι είναι μια πόλη που έχει ταυτιστεί με την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως «Ιερή πόλη».
Ο Διονύσιος Σολωμός αναφέρεται στο ολοκαύτωμα του Μεσολογγίου στο έργο του "Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι" το οποίο μελοποιήθηκε από τον Χρήστο Λεοντή και από τον Γιάννη Μαρκόπουλο.
Η πρώτη πολιορκία της πόλης έγινε το 1822 από τα τουρκικά στρατεύματα του Κιουταχή και του Ομέρ Βρυώνη. Μετά από δύο μήνες οι Tούρκοι έλυσαν την πολιορκία έχοντας υποστεί σοβαρές απώλειες.
Σύγκρουση Ελλήνων εναντίον Τούρκων έξω από το Μεσολόγγι (πίνακας του Ραγκέντας, Μουσείο Μπενάκη)
Η δεύτερη πολιορκία ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1825 από τα στρατεύματα του Κιουταχή τα οποία ενισχύθηκαν από αιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ πασά. Μέχρι τον Φεβρουάριο του 1826 οι 25.000 τουρκοαιγύπτιοι δεν είχαν σημειώσει καμία επιτυχία καθώς ο Ανδρέας Μιαούλης με το στόλο του κατάφερνε να ανεφοδιάζει τους πολιορκημένους υπερασπιστές της πόλης.
"Η έξοδος του Μεσολογγίου" (πίνακας του Θ. Βρυζάκη - Μουσείο Μεσολογγίου)
Τον Μάρτιο του 1826 όμως, οι Τούρκοι κατέλαβαν νησίδες της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου με στρατηγική θέση, κάνοντας αδύνατο τον ανεφοδιασμό των Ελλήνων. Η πείνα άρχισε να θερίζει τους υπερασπιστές της πόλης και μετά από συμβούλιο των οπλαρχηγών αποφασίστηκε η έξοδος των κατοίκων από την πόλη. Η μεγάλη Έξοδος ορίστηκε για τη νύχτα του Σαββάτου του Λαζάρου της 10ης Απριλίου προς τα ξημερώματα της Κυριακής των Βαΐων της 11ης Απριλίου του 1826. Το σχέδιο όμως προδόθηκε, με αποτέλεσμα οι τουρκοαιγύπτιοι προετοιμασμένοι, να αντεπιτεθούν σκληρά και να ακολουθήσει σφαγή. Χιλιάδες Έλληνες σφαγιάσθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν και μονάχα 1.500 κατάφεραν να διασωθούν.
Κατά την άλωση του Μεσολογγίου, ως ύστατη πολεμική ενέργεια, ο Καψάλης ανατινάχθηκε μέσα στην πυριτιδαποθήκη ενώ ο επίσκοπος Ρωγών και Κοζύλης Ιωσήφ με τον ιερέα Γιάννη Βάλβη, ανατινάχθηκαν στον Ανεμόμυλο.
Η ανατίναξη της Πυριτιδαποθήκης από τον Καψάλη κατά την άλωση του Μεσολογγίου (πίνακας του Θ. Βρυζάκη, Πινακοθήκη Μεσολογγίου)
Πηγές: "Έκθεσις της Πολεμικής Ιστορίας των Ελλήνων"-τόμος Β' (Γενικό Επιτελείο Στρατού), "1821- Ο Ξεσηκωμός του Γένους" (National Geographic)