Η Υαλο-αρμόνικα (Glass Harmonica) είναι μουσικό όργανο που εμφανίστηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αποτελούνταν από μια σειρά γυάλινων κυπέλλων τοποθετημένα σε μια βάση. Μπορούσαν να κουρδιστούν στο κατάλληλο τονικό ύψος με την προσθήκη της ανάλογης ποσότητας νερού. Ο εκτελεστής μπορούσε να τα χτυπά με κρουστήρες ή να τρίβει με βρεγμένα δάχτυλα το χείλος τους.
Το 1761 ο Αμερικανός εφευρέτης Benjamin Franklin (1706-1790) ανέλαβε να κατασκευάσει μια αξιόπιστη glass harmonica. Η κατασκευή του περιλάμβανε 37 γυάλινα κύπελλα και απέδιδε χρωματικά τρεις οκτάβες. Τα κύπελλα ήταν τοποθετημένα το ένα μέσα στο άλλο με τα στόμια πολύ κοντά μεταξύ τους, και στερεωμένα με φελλό μέσα από οπές στον πάτο τους πάνω σε μια περιστρεφόμενη ράβδο, δίνοντας στον εκτελεστή τη δυνατότητα να παίζει πιο δεξιοτεχνικά και να παράγει συγχορδίες. Για την διευκόλυνση του εκτελεστή τα στόμια των κυπέλλων που παρήγαγαν αλλοιωμένους φθόγγους (διέσεις-υφέσεις) ήταν χρωματισμένα, ενώ αυτά που παρήγαγαν τους φυσικούς φθόγγους ήταν διαφανή.
(πηγή εικόνας https://benjaminfranklinhouse.org)
Το 1791 ο Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1792) έγραψε το κουϊντέτο Κ. 617 για φλάουτο, όμποε, βιόλα, βιολοντσέλο και glass harmonica, για την Marianne Kirchgässner που ήταν σημαντική ερμηνεύτρια αυτού του οργάνου. Το όργανο ήταν πολύ δημοφιλές και όταν το 1797 απεβίωσε ο Franklin είχαν ήδη κατασκευαστεί περισσότερες από 5000.
Με την πάροδο των ετών όμως κάποια ενοχλητικά γεγονότα άρχισαν να σχετίζονται με την glass harmonica. Πολλοί οργανοπαίκτες αρρώσταιναν και αναγκάζονταν να σταματήσουν να παίζουν. Παραπονιόντουσαν για μυϊκούς σπασμούς, νευρικότητα, κράμπες και ζαλάδες. Παρόμοια συμπτώματα παρουσίαζαν και πολλοί απλοί ακροατές. Όταν το 1808 πέθανε η διάσημη εκτελεστής glass harmonica, Marianne Kirchgässner, ο θάνατος της σχετίστηκε από πολλούς με την χρήση του οργάνου. Επίσης ο θάνατος ενός παιδιού στη Γερμανία κατά την ακρόαση συναυλίας με glass harmonica γιγάντωσε τις προκαταλήψεις που είχαν δημιουργηθεί και άρχισε να απαγορεύεται η χρήση της σε πολλές πόλεις. Μέχρι τα 1820 είχε σχεδόν ξεχαστεί.
Ίσως δεν ήταν τυχαίο το ότι ο Gaetano Donizzeti (1797-1848) δημοφιλής συνθέτης ιταλικής όπερας, χρησιμοποίησε glass harmonica στην όπερα Lucia di Lammermoor, στη σκηνή της τρέλας της Lucia…
Ακολουθεί σύνδεσμος για μια σύντομη παρουσίαση του μουσικού οργάνου:
Sounds of a Glass Armonica - YouTube
Πηγές: Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Κλασσικής Μουσικής (HiTech), https://www.fi.edu, https://benjaminfranklinhouse.org, https://www.youtube.com@torontostar