Η κλιματική κρίση σπρώχνει τον πλανήτη προς τον γκρεμό και ο άνθρωπος δεν δείχνει προς το παρόν ικανός για να τη σταματήσει. Τα νούμερα για τη Γη που υπερθερμαίνεται είναι αμείλικτα και απαιτείται άμεσος συντονισμός για να περιοριστεί η άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας. Ένας στόχος κομβικός για το μέλλον της ανθρωπότητας αλλά με βάση τις ενδείξεις, όχι και τόσο εφικτός, αν δεν αλλάξει ριζικά η κατάσταση.
Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσουν και να επιλύσουν άμεσα οι κυβερνήσεις, πρωτίστως, αλλά και οι κοινωνίες, είναι αυτό της κλιματικής αλλαγής.
Όσα συνέβησαν φέτος στον κόσμο, εν έτη 2023, μας υπενθύμισαν με τον πλέον εμφατικό τρόπο ότι η «κλεψύδρα» για τη σωτηρία του πλανήτη αδειάζει.
Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι ο Ιούλιος που μας πέρασε, ήταν ο θερμότερος μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ στον πλανήτη. Πρόκειται για ένα ακόμα εφιαλτικό καλοκαίρι: Από τα εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα που έχουν γίνει στάχτη στον Καναδά και τη φονική πυρκαγιά στην Χαβάη, στις πλημμύρες που σάρωσαν τη βόρεια Ιταλία και τις γεωργικές καταστροφές λόγω ξηρασίας στην Ισπανία.
Είναι διόλου εμφανές ότι ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα επηρεάζουν πλέον ολόκληρο τον πλανήτη και οι προβλέψεις για το μέλλον είναι ακόμα πιο δυσοίωνες από τις απόκοσμες αυτές εικόνες.
Το μήνυμα που εκπέμπουν οι ειδικοί δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρο: Πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Αν δεν λάβουμε σοβαρά μέτρα για να σταματήσουμε τις εκπομπές αυτές, θα ζούμε σε έναν πλανήτη που θα είναι ακόμα πιο ζεστός και θα συνεχίσει να μαστίζεται από πιο ακραίες καιρικές συνθήκες.
Το «καμπανάκι» της κλιματικής κρίσης ηχεί πλέον πολύ δυνατά αλλά υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία που δείχνουν ότι ήδη βρισκόμαστε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης:
Ρεκόρ στη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα
Το παρατηρητήριο Mauna Loa στη Χαβάη παρακολουθεί την ατμοσφαιρική συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στη Γη από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Το 2022, η παγκόσμια μέση συγκέντρωση που κατέγραψε ήταν 417,06 κομμάτια ανά εκατομμύριο (ppm). Τα προβιομηχανικά επίπεδα ήταν 278 ppm, πράγμα που σημα
ίνει ότι οι κοντεύει να διπλασιάσουν τη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα σε σύγκριση με την περίοδο 1750-1800.
Οι συγκεντρώσεις CO2 κυμαίνονται ανάλογα με τις εποχές, ενώ η ταχύτητα με την οποία αυξάνονται ετησίως επηρεάζεται από την ανθρώπινη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, η αυξανόμενη συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα επιβραδύνθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού όταν μειώθηκαν οι εκπομπές, αλλά στη συνέχεια αυξήθηκε απότομα το 2021 όταν και έγινε άρση των περιορισμών στα περισσότερα κράτη. Η ετήσια αύξηση των εκπομπών και της ατμοσφαιρικής συγκέντρωσης CO2 έκτοτε επιβραδύνθηκε ξανά.
Η παγκόσμια μέση συγκέντρωση CO2 για το 2023 προβλέπεται να είναι 419,2 ppm. Η τελευταία φορά που η ατμόσφαιρα της Γης περιείχε τόσο πολύ CO2 ήταν πριν από περισσότερα από 3 εκατομμύρια χρόνια, όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν αρκετά μέτρα υψηλότερη.
Το φιλόδοξο ορόσημο των 1,5 βαθμών Κελσίου
Το 2015, τα κράτη στη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή έθεσαν έναν φιλόδοξο στόχο, σύμφωνα με τον οποίο η άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας δεν πρέπει να υπερβεί τους 1,5 βαθμούς Κελσίου για να μειωθεί ο κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής.
Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) διευκρινίζει πόσο δύσκολο μοιάζει να υλοποιηθεί αυτός ο στόχος, εάν δεν μειωθούν δραστικά οι εκπομπές αερίου.
Συγκεκριμένα η έκθεση εξετάζει πέντε διαφορετικά μελλοντικά σενάρια με βάση τις εκπομπές αερίου, με αυτές υποθετικά να είναι από πολύ υψηλές έως και πολύ χαμηλές. Ωστόσο σε κάθε ένα από αυτά τα σενάρια, το όριο των 1,5 βαθμών αναμένεται να ξεπεραστεί.
Μόνο στο σενάριο των πολύ χαμηλών εκπομπών εκτιμάται ότι στον πλανήτη η άνοδος της θερμοκρασίας θα είναι κάτω από 1,5 βαθμούς, μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα. Σε αυτό το σενάριο, οι θερμοκρασίες είναι πιθανό να υπερβούν τους 1,5 βαθμούς μεταξύ 2041 και 2060 και θα επιστρέψουν στους 1,4 βαθμούς μέχρι το τέλος του αιώνα. Αυτό το σενάριο θα απαιτούσε από τον κόσμο να μειώσε
ι κατά πολύ τις εκπομπές αερίου με σχεδόν άμεσο αποτέλεσμα.
Αλλά το σημείο στο οποίο ο κόσμος θα ξεπεράσει των 1,5 βαθμών, θα μπορούσε να έρθει πολύ νωρίτερα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, υπάρχει πιθανότητα 66% ότι η ετήσια μέση θερμοκρασία θα υπερβεί τους 1,5 βαθμούς για τουλάχιστον ένα χρόνο μεταξύ 2023 και 2027. Πράγματι, το όριο του 1,5 βαθμού έχει ήδη παραβιαστεί για μικρότερες περιόδους εβδομάδ
ων και μηνών όπως το 2015, το 2016, το 2020 αλλά και τον φετινό Ιούλιο με τα ρεκόρ θερμοκρασιών.
Φόβο προκαλεί η εκτίμηση ότι με βάση τις τρέχουσες εκπομπές αερίων και τις πολιτικές που ακολουθούν τα κράτη, ο κόσμος είναι πιθανό να βιώσει μια παγκόσμια άνοδο της θερμοκρασίας της τάξης των 2,7 βαθμών Κελσίου μέχρι το 2100.
Στενεύουν τα περιθώρια εκπομπών άνθρακα
Σε γενικές γραμμές το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής είναι πολύ απλό στην κατανόησή του. Όσο περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα - και άλλα αέρια που θερμαίνονται – φτάνουν στην ατμόσφαιρα, τόσο οι παγκόσμιες θερμοκρασίες θα αυξάνονται. Μεταξύ 1850 και 2021, οι άνθρωποι απελευθέρωσαν περίπου 2.500 γιγατόνους διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα (1 γιγατόνος ισούται με 1 δισεκατομμύριο μετρικούς τόνους). Μέχρι στιγμής, αυτές οι εκπομπές έχουν οδηγήσει σε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,1 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Για να έχουμε 50% πιθανότητες να παραμείνουμε κάτω από τους 1,5 βαθμούς Κελσίου, μπορούμε να απελευθερώσουμε μόνο 250 επιπλέον γιγατόνους CO2 στην ατμόσφαιρα συμπεριλαμβανομένων των εκπομπών από τις αρχές του 2023.
Πιο συγκεκριμένα το 2022 απελευθερώθηκαν 36,8 γιγατόνοι CO2 ενώ οι παγκόσμιες ετήσιες εκπομπές δεν έχουν ακόμη κορυφωθεί.
Συνεπώς, σύμφωνα με αυτούς τους υπολογισμούς για να υπάρχουν 50% πιθανότητες να διατηρήσουμε τις θερμοκρασίες κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου, πρέπει να εκπέμπουμε λιγότερους από 1.350 γιγατόνους CO2 από το 2020 και μετά. Από τα μέσα του 2023, απομένουν περίπου μόνο 1.000 γιγατόνοι από αυτόν τον προϋπολογισμό.
Τα φαινόμενα ακραίας ζέστης έχουν γίνει σοβαρότερα και συχνότερα
Η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε πιο συχνά και πιο έντονα φαινόμενα καύσωνα όπως είδαμε φέτος και στη χώρα μας.
Ο καύσωνας που είχε πιθανότητα να σημειωθεί μία φορά κάθε 10 χρόνια μεταξύ 1850 και 1900 είναι τώρα πιθανό να συμβαίνει 2,8 φορές κάθε 10 χρόνια. Όσο πλησιάζουμε στο όριο των 1,5 βαθμών, τέτοια γεγονότα είναι πιθανό να συμβαίνουν 4,1 φορές κάθε 10 χρόνια.
Οι έντονες βροχοπτώσεις είναι επίσης πιο συχνές λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μια έντονη ημερήσια βροχή που πριν από 150 χρόνια θα συνέβαινε μόνο μία φορά κάθε 10 χρόνια συμβαίνει τώρα 1,3 φορές κάθε 10 χρόνια. Σε έναν πλανήτη με αύξηση στην άνοδο της θερμοκρασίας κατά 1,5 βαθμούς Κελσίου, αυτό θα συμβαίνει έως και 1,5 φορές.
Ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι καθώς αυξάνεται η συχνότητα, θα αυξάνεται και η σοβαρότητα των φαινομένων.
Οι άνθρωποι έχουν ήδη προκαλέσει άνοδο της τάξης των 1,1 βαθμών Κελσίου
Η τελευταία έκθεση της IPCC εκτιμά ότι η παγκόσμια θερμοκρασία είναι τώρα 1,1 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από ό,τι ήταν μεταξύ 1850 και 1900.
Οι παγκόσμιες θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί ταχύτερα από το 1970 από ό,τι σε οποιαδήποτε περίοδο 50 ετών τα τελευταία 2.000 χρόνια, και αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο τα τελευταία έτη.
Από το 2023 έως το 2027, η ετήσια μέση θερμοκρασία προβλέπεται να κυμαίνεται μεταξύ 1,1 και 1,8 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από τον μέσο όρο 1850-1900. Υπάρχει 98% πιθανότητα ότι ένα από τα χρόνια αυτής της περιόδου θα ξεπεράσει το 2016 ως το πιο ζεστό έτος που έχει καταγραφεί.
Τα παγκόσμια καιρικά συστήματα θα είναι ένας παράγοντας σε αυτό. Το 2023 ξεκίνησε το φαινόμενο του Ελ Νίνιο, όταν οι θερμοκρασίες της θάλασσας θερμαίνονται στον κεντρικό και ανατολικό Ειρηνικό Ωκεανό με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας παγκοσμίως και την αύξηση του κινδύνου ακραίων καιρικών συνθηκών. Αλλά σε περίπτωση που υπήρχε αμφιβολία, η τελευταία έκθεση της IPCC καθιστά σαφές ότι οι κύριοι παράγοντες της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας είναι τα αέρια του θερμοκηπίου που εκλύονται από τον άνθρωπο.
Η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει πιο γρήγορα από ποτέ
Το λιώσιμο των στρωμάτων πάγου και των παγετώνων και η θέρμανση των ωκεανών οδηγούν σε υψηλότερα επίπεδα της θάλασσας. Από το 1900, η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει ταχύτερα από οποιονδήποτε προηγούμενο αιώνα τα τελευταία τουλάχιστον 3.000 χρόνια, και αυτό πρόκειται να συνεχιστεί για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η διαδικασία επίσης επιταχύνεται. Τα τελευταία 140 χρόνια, η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει παγκοσμίως κατά 21 έως 24 εκατοστά. Αλλά περίπου 10 εκατοστά από αυτή την άνοδο έχουν σημειωθεί από το 1992.
Επειδή οι ωκεανοί χρειάζονται πολύ χρόνο για να ζεσταθούν, υπάρχει ήδη μεγάλη άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Εάν η υπερθέρμανση περιοριστεί στους 1,5 βαθμούς Κελσίου, τότε η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας θα ανέβει μεταξύ 2 και 3 μέτρων τα επόμενα 2.000 χρόνια. Εάν η υπερθέρμανση περιοριστεί στους 2 βαθμούς Κελσίου, η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας θα ανέλθει μεταξύ 2 και 6 μέτρων πάνω από τα σημερινά επίπεδα.
