Η εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού συνδέεται με τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα τόσο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όσο και του Χριστιανισμού. Είναι μεγάλη δεσποτική εορτή, η οποία τιμάται κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου. Συγχρόνως όμως αναφέρεται στη Σταύρωση και τον Θάνατο του Κυρίου που υπήρξε η πρώτη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, με σταυρωμένο αυτόν τον Ίδιο τον Ιησού Χριστό. Γι αυτό και η σημερινή ημέρα τιμάται με αυστηρή νηστεία. Εξ άλλου το Ευαγγέλιο που διαβάζεται κατά τη Θεία Λειτουργία είναι το ίδιο που διαβάζεται την Μεγάλη Παρασκευή.
Με την καθιέρωση της εορτής της Παγκοσμίου Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού διαιωνίζεται στο διηνεκές η επαλήθευση του ψαλμικού στίχου: "υψωθήσομαι εν τοις έθνεσιν, υψωθήσομαι εν τοις λαοίς" (ψαλμ. 45,11). Και πράγματι υψώθηκε ο Ιησούς διότι σταυρώθηκε σε μέρος υψηλόν και επηρμένον, ώστε να είνια ορατός από όλο το πλήθος των ανθρώπων.
Υψώθηκε ο Χριστός δίοτι γνωστοποιήθηκε και κυρήχθηκε σε ολ'οκληρη την οικουμένη όχι μόνο η Στάυρωση Του, αλλά και η Ανάσταση Του δια των μαθητών κι Αποστόλων Του. Υψώθηκε ο Κύριος διότι ύψωσε δια της σταυρικής Του θυσίας την ανθρώπινη φύση στο ύψος της θεώσεως. Αυτή είνια η πρώτη ύψωση του Τιμίου Σταυρού πυ έγιεν μέσα σε θλίψη κι οδύνη μεγάλη στον Γολγοθά. Αλλά διά του Σταυρού ο διάβολος κατατροπώνεται, η αμαρτία λύεται, ο Άδης σκυλέυεται, ο Χριστός ανίσταται, ο θάνατος καταργείται και η ανθρώπινη φύση κατά του ανθρώπου του Ιησού κάθεται πλέον εκ δεξιών του Πατρός. Επομένως ο Σταυρός είναι φανέρωσις του Χριστού μέσα στον κόσμο, για τούτο η εκκλησία πανηγυρικά ψάλλει: ''ιδού γαρ ήλθε δια του Σταυρού χαρά εν όλω τω κόσμω".
Το 326μ.Χ. όμως ένα χρόνο μετά την Α' Οικουμενική Σύνοδο η Αγία Ελένη πήγε στα Ιεροσόλυμα να προσκυνήσει τους Αγίους Τόπους και να ευχαριστήσει τον Θεό για τις νίκες και τις θριαμβευτικές επιτυχίες του υιού της και πρώτου Χριστιανού Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Τότε έβγαλε από την αφάνεια τα ιερά προσκυνήματα και έχτισε λαμπρούς ναούς. Θέλησε να χτίσει λαμπρό ναό στον τόπο του Γολγοθά, εκεί που σταυρώθηκε ο Χριστός. Εκέι όμως πριν από 200 χρόνια ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Ανδριανός για να εμποδίσει τους Χριστιανούς να προσκυνούν τον ιερό τόπο είχε χτίσει ειδωλολατρικό ναό, αφιερωμένο στην Αφροδίτη. Η Αγία Ελένη κατεδάφισε τον ειδωλολατρικό ναό, ξεκαθάρισε τον τόπο και έχτισε έναν χριστιανίκο ναό.
Αμέσως μετά αναζήτησε τον Τίμιο του Κυρίου Σταυρό και με την βοήθεια του Κυρίου τον βρήκε παραχωμένο μέσα στη γη. Η Αγία Ελένη ανέσυρε τρεις σταυρούς και απορία όλων ήταν ποιος ήταν ο Σταυρός του Κυρίου. Ο Πατριάρχης Μακάριος έδωσε την λύση: πλησίασε με τους τρείς σταυρούς το φέρετρο μιας νεκρής. Μόλις ακούμπησε πάνω της το Τίμιο Ξύλο εκείνη ανεστήθη. Έτσι όταν τελείωσε ο Ναός της Αναστάσεως και με κάθε λαμπρότητα έγιναν τα εγκαίνιά του, στις 14 Σεπτεμβρίου του 336. Ο Πατριάρχης επειδή το πλήθος του λαού ήταν πολύ, για να δούν όλοι και να προσκυνήσουν τον Τίμιο του Κυρίου Σταυρό, ανέβηκε στον άμβωνα του, στη μέση του Ναού και ύψωσε το Τίμιο Ξύλο και οι πιστόι προσκυνούσαν κράζοντας: 'Κύριε ελέησον'. Από τότε καθιερώθηκε η εορτή της Υψώσεως του Τίμιου Σταυρού και η εκκλησία στη μέση του Ναού υψώνει τον Σταυρό μέσα σε βασιλικό γιατί ήταν το φυτό που είχε φυτρώσει στο σημείο εκείνο που εκρύπτετο ο Σταυρός.
Έχουμε όμως και τρίτη Ύψωση που έγιν ετο 614μ.Χ. Τότε οι Πέρσες κυρίευσαν τα Ιεροσόλυμα και μέσα στα λάφυρα που πήραν άρπαξαν και τον Τίμιο Σταυρό και μαζί Του ως αιχμάλωτο και τον Πατριάρχη Ζαχαρία. Ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος όμως κατόρθωσε να νικήσει τους Πέρσες, απελευθέρωσε τον Πατριάρχη και με τιμές έφερε πίσω τον Τίμιο Σταυρό. Στις 14 Σεπτεμβρίου του 614 ανηφόρισε με τον Τίμιο Σταυρό προς τον Γολγοθά. Ξαφνικά όμως σταμάτησε, τα πόδια του καρφώθηκαν στη γη και ήταν αδύνατο να προχωρήσει. Τότε ο Πατριάρχης του είπε να βγάλει τα υποδήματα του και το βασιλικό του στέμμα. Μόλις το έκανε ξεκίνησε και έτσι ανυπόδητος και ταπεινός ανηφόρησε κρατώντας το Τίμιο Ξύλο, που το ύψωσε για τρίτη φορά στον άμβωνα του Ναού της Αναστάσεως κι ο λαός με κατάνυξη έψαλε: 'Σώσον Κύριε το λαό σου'.
Σήμερα υψώνοντας τον Σταυρό προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και ψάλλοντας το 'Κύριε ελέησον' ομολογούμε ότι ανεβαίνοντας ο Χριστός στον Σταυρό ήθελε να ενώσει τα πέρατα της γης, το πλάτος, το μήκος, το βάθος και το ύψος εν σώματι Του ώστε να έχουμε δια Αυτού την προσαγωγή προς τον Πατέρα.
ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ
Στη Θεσσαλία οι νοικοκυρές έκαναν το προζύμι της χρονιάς, το οποίο δεν το δάνειζαν και το πρώτο ψωμί ήταν η λειτουργία, την οποία πήγαιναν την Κυριακή στην εκκλησία.
Στην Κρήτη οι αμπελουργοί, με το βασιλικό σταυρώνουν και τώρα το κρασί, ενώ οι νοικοκυρές ελαιοπαραγωγών κοπανούσαν στο γουδί ελιές και με το λάδι αυτό άναβαν το καντήλι.
Στην Πελοπόννησο, οι ελαιοπαραγωγοί έδεναν ένα ρόδι με κλωνάρι ελιάς και το πρωί του Σταυρού το πήγαιναν στο γιαλό λέγοντας: Όπως τρέχει το ωερό, έτσι να τρέχουν τα καλά στο σπιτικό.
Σε ορισμένα χωριά του Έβρου, οι νοικοκυρές πήγαιναν κάνιστρα, γεμάτα από σπόρους και τα εναπόθεταν στην Ωραία Πύλη για να σταυρωθούν και να ευλογηθούν απο τον παπά, τηρώντας την παροιμία: Του Σταυρού σταύρωνε και σπείρε.
Σε χωριά της Θεσσαλίας, έστελναν στην εκκλησία για ευλογία, τον σταυρό, τον ψάθινο ή το χτένι, που ήταν η τελευταία χεράδα τους θέρους, την οποία φύλαγαν στο εικονοστάσι. Ο ιερέας ευλογώντας τους σπόρους έλεγε την εξής ευχή <<βλαστήσαι την γην, και δούναι σπέρμα το σπείρον, και άρτον εις βρώσιν>>.
Πηγές:
Φαίδρα-Λυδία
Τσαλίκογλου Β3