Του δρ. Δημήτρη Κουζέλη
Τι είναι το Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας;
Η "πατέντα" (στα ελληνικά "Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας" ή "ΔΕ") είναι ένας άυλος τίτλος διανοητικής ιδιοκτησίας, που περιγράφει και
προστατεύει μια εφεύρεση έναντι αντιγραφής από τρίτους. Η εφεύρεση αυτή αφορά οποιαδήποτε διαδικασία ή προϊόν το οποίο είναι νέο σε σχέση με άλλα παρεμφερή, είναι εφευρετικό, δηλαδή λύνει ένα συγκεκριμένο πρόβλημα και έχει βιομηχανική εφαρμογή, δηλαδή μπορεί ναα καταλήξει σε ένα προϊόν. Στην προκείμενη περίπτωση του COVID-19 μπορεί να είναι ένα τεστ ανίχνευσης του ιού ή αντισωμάτων έναντι αυτού στον οργανισμό, μια διαφορετική θεραπεία, ένα νέο φάρμακο, μια νέα χρήση (θεραπευτική δράση) ενός ή περισσοτέρων υπαρχόντων φαρμάκων (όπως μια συγκεκριμένη δοσολογία φαρμάκου Α σε συνδυασμό με φάρμακο Β) ή ένα εμβόλιο για τον κορωνοϊό. Μπορεί επίσης να αφορά ιατρικό εξοπλισμό, όπως ένα μηχάνημα αναπνευστικής υποστήριξης ασθενών, ένα εξάρτημα των μονάδων Εντατικής Θεραπείας ή άλλον εξοπλισμό, αποκλειστικά ή μη σχεδιασμένο για την ασθένεια αυτή.
Τα δικαιώματα του ιδιοκτήτη
Το ΔΕ δίνει αποκλειστικό δικαίωμα στον καταθέτη έναντι τρίτων, και έτσι προστατεύεται η επένδυσή του σε Έρευνα και Ανάπτυξη. Κατά συνέπεια παράγεται ένα καινοτόμο προϊόν το οποίο θα φέρει κερδοφορία, η οποία με τη σειρά της θα επενδυθεί σε περαιτέρω Έρευνα και Ανάπτυξη και θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Επιπλέον, ο θετικός αυτός κύκλος παρακινεί άλλους να αναπτύξουν περαιτέρω την επιστήμη και την τεχνολογία.
Δεδομένου ότι ο ιδιοκτήτης μπορεί να απαγορεύσει σε τρίτους να παράξουν το ίδιο προϊόν, επομένως να κρατήσει ή να ελέγξει τα δικαιώματα χρήσης, έχει τη δυνατότητα να θέσει την τιμή που επιθυμεί στο προϊόν. Όμως, αν μια υψηλή τιμή είναι αποδεκτή π.χ. για ένα νέο κινητό τηλέφωνο με μια πρωτοποριακή εφαρμογή, καθώς κανενός η ζωή δεν θα κριθεί από το αν θα αγοράσει ή όχι το συγκεκριμένο εργαλείο, τι συμβαίνει με ένα φάρμακο, όπως ένα εμβόλιο, από το οποίο θα εξαρτηθεί η υγεία και η ζωή πολλών ανθρώπων; Ο νέος κορονοϊός αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα, υπήρχαν όμως και άλλα, όπως ο έμπολα και το έιτζ.
Τι είναι η υποχρεωτική αδειοδότηση
Η διαδικασία της υποχρεωτικής αδειοδότησης έρχεται να περιορίσει το παραπάνω δικαίωμα του ιδιοκτήτη της πατέντας. Αν η τιμή πώλησης του προϊόντος ή του ΔΕ κριθεί ιδιαίτερα υψηλή, τότε οι κυβερνήσεις μπορούν να προβούν σε "...υποχρεωτική αδειοδότηση... για λόγους δημόσιας υγείας", η οποία προβλέπεται σε πολλές εθνικές νομοθεσίες. Ας δούμε δύο παραδείγματα εφαρμογής αυτής της αρχής:
Η κυβέρνηση του Ισραήλ προέβη πρόσφατα και για λόγους προάσπισης της δημόσιας υγείας σε υποχρεωτική αδειοδότηση σε τρεις πατέντες που προστατεύουν το αντι-ρετροϊικό φάρμακο "ΚΑΛΕΤΡΑ". Το φάρμακο αυτό χρησιμοποιήθηκε αρχικά κατά του έιτζ, φαίνεται όμως να έχει θετικά αποτελέσματα στην καταπολέμηση του COVID-19. Η υποχρεωτική αδειοδότηση επέτρεψε την εισαγωγή φθηνών γενοσήμων από τρίτες χώρες, πιθανότατα από την Ινδία.
Στις 23 Μαρτίου η γερμανική Βουλή ψήφισε έναν νέο νόμο, ο οποίος δίνει στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση τη δικαιοδοσία να ορίζει πότε μια κατάσταση θεωρείται "κατάσταση επιδημίας εθνικής εμβέλειας". Ανάμεσα σε άλλες δικαιοδοσίες, η κυβέρνηση μπορεί να αποφασίσει ότι σε κατάσταση επιδημίας ένα (συγκεκριμένο και χρήσιμο) Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας δεν θα έχει ισχύ, ώστε η εφεύρεση να χρησιμοποιηθεί προς όφελος της δημόσιας υγείας. Η Γερμανία δεν προέβη ακόμα σε εφαρμογή αυτού του μέτρου, έχει όμως κάνει την απαραίτητη νομική προετοιμασία.
Τι προβλέπεται στην Ελληνική νομοθεσία;
Ανάλογη πρόβλεψη με τη γερμανική νομοθεσία έχει ήδη γίνει στη χώρα μας στο άρθρο 14.2.β. του Ν1733/87, όπως αυτός τροποποιήθηκε την 01.04.19. Επομένως, η Ελλάδα είναι νομικά προετοιμασμένη, ώστε σε κατάσταση ανάγκης να προχωρήσει γρήγορα σε αποδέσμευση ενός φαρμάκου από απαγορευτικά, ακριβά δικαιώματα χρήσης του.
Ωστόσο, παρότι η υποχρεωτική αδειοδότηση είναι μια σύννομη διαδικασία, δεν θα πρέπει να προταθεί ως πρώτη επιλογή. Η υποχρεωτική αδειοδότηση θεωρείται μια εξαίρεση στο γενικό πνεύμα του νόμου περί διανοητικής ιδιοκτησίας, σύμφωνα με τον οποίο ο ιδιοκτήτης ενός ΔΕ έχει αποκλειστικά δικαιώματα έναντι τρίτων. Θα πρέπει επομένως να γίνει συνετή χρήση της ανωτέρω εξαίρεσης και να συνοδεύεται με μια λογική αποζημίωση που να ανταποκρίνεται στην επένδυση της ιδιοκτήτριας εταιρείας, ειδάλλως η εφαρμογή της μπορεί να εκληφθεί ως δήμευση ή απαλλοτρίωση ενός νόμιμου περιουσιακού στοιχείου, να εξασθενήσει την αξία της διανοητικής ιδιοκτησίας στη χώρα μας, να αποθαρρύνει επενδύσεις σε άυλα περιουσιακά στοιχεία και να αποσταθεροποιήσει την λεπτή ισορροπία μεταξύ του κατόχου ενός διπλώματος ευρεσιτεχνίας και της κοινωνίας.
Ως εκ τούτου η υποχρεωτική αδειοδότηση ενός πιθανού φαρμάκου είναι μία άσκηση λεπτών ισορροπιών.
* Ο Δρ. Δημήτρης Κουζέλης είναι σύμβουλος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Πρόεδρος της Επιτροπής Διανοητικής Ιδιοκτησίας του Διεθνούς Εμπορικού Επιμελητηρίου (ICC Hellas), Διευθύνων Σύμβουλος της www.intel-lex.eu
Αναδημοσίευση από το www.capital.gr