Πάσχα ονομάζεται η μεγάλη γιορτή του Χριστιανισμού και του ιουδαϊσμού. Στον Ιουδαϊσμό καθιερώθηκε ως η ανάμνηση της Εξόδου, που ελευθέρωσε τους Εβραίους από την αιγυπτιακή δουλεία. Μεταγενέστερα υιοθετήθηκε ως εορτασμός από τους Χριστιανούς αναφορικά με το θυσιαστικό θάνατο και την ανάσταση του Ιησού Χριστού.
Το γεγονός της απελευθέρωσης αυτής συνέβη με μια σειρά θεϊκών προνοιακών παρεμβάσεων, από τις οποίες η σημαντικότερη εκδηλώνεται τη νύχτα κατά την οποία θα εξολοθρεύονταν τα πρωτότοκα των ανθρώπων και των ζώων των Αιγυπτίων , ενώ τα σπίτια των Εβραίων θα προστατεύονταν αφού οι πόρτες τους είχαν σημαδευτεί με το αίμα του αρνιού που είχαν θυσιάσει.
O όρος Πάσχα προέρχεται από το αραμαϊκό πασ'ά και το εβραϊκό πέσαχ. Κάποιοι μελετητές έχουν προτείνει ως προέλευση του εβραϊκού όρου ξένη ετυμολογία, όπως η ασσυριακή πασαχού (πραύνω) ή η αιγυπτιακή πασ' (ανάμνηση) ή πεσάχ (πλήγμα). Ορισμένοι ερευνητές ανιχνεύουν τις αρχές των εορταστικών εκδηλώσεων του Πάσχα σε χαναανιτικές γιορτές που σχετίζονται με την συγκομιδή κριθαριού την άνοιξη. Άλλοι μελετητές θεωρούν ότι η ρίζα του Πάσχα βρίσκεται σε γιορτές και ιεροτελεστίες της άνοιξης της προ-ισραηλιτικής εποχής με την έννοια των ποιμένων που υποβάλλουν αίτημα στο θεό για την προστασία του κοπαδιού τους.[4] Εντούτοις , αυτές οι υποθέσεις δεν θεωρούνται επαρκώς τεκμηριωμένες.
Πάντως, η Βίβλος συσχετίζει το πέσαχ με το ρήμα πασάχ πού σημαίνει είτε χωλαίνω, είτε εκτελώ τελετουργικό χορό γύρω από τη θυσία (Γ' Βασ. 18:21,26), είτε, μεταφορικά, "ξεφεύγω", "προσπερνώ", "απαλλάσσω". Το Πάσχα, είναι η προσπέραση του αγγέλου του Θεού πάνω από τα σπίτια των Ισραηλιτών, ενώ έπληττε με θάνατο τα πρωτότοκα αγόρια των σπιτιών των Αιγυπτίων.
Σύμφωνα με τις Εβραϊκές Γραφές, το Πάσχα αποτελούσε ανάμνηση της εξόδου από την δουλεία της Αιγύπτου υπό την ηγεσία του Μωυσή μέσω θεϊκής παρέμβασης. Το Πάσχα αποτελούσε οικογενειακή εορτή. Εορταζόταν νύχτα, στην πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, την 14η του μήνα Αβίβ (που ονομάστηκε Νισάν μετά την Βαβυλωνιακή εξορία) με προσφορά ενός νεαρού ζώου, χρονιάρικου, για να ευλογηθεί από το Θεό όλο το κοπάδι. Το σφάγιο ήταν αρνί ή κατσίκι, αρσενικό και αρτιμελές (Εξ. 12:3-6), δεν έπρεπε να σπάσει κανένα κόκαλο του (Έξ. 12:46, Αρ. 9:12) ενώ το αίμα του ως ένδειξη προστασίας, το έβαζαν στην είσοδο κάθε σπιτιού (Εξ. 12:7,22). Οι μετέχοντες στο δείπνο ήταν ντυμένοι, έτοιμοι για ταξίδι (Έξ. 12:8-11).
Αυτά τα στοιχεία νομαδικής, οικογενειακής ζωής μας δείχνουν μια πολύ παλαιότερη προέλευση του Πάσχα, που θα μπορούσε να είναι η θυσία που ζήτησαν οι Ισραηλίτες από τον Φαραώ να πάνε να γιορτάσουν στην έρημο (Έξ. 3:18, 5:1 εξ). Παρ' όλα αυτά όμως, η έξοδος από την Αίγυπτο έδωσε στο Πάσχα την οριστική του σημασία.
Το αναμνηστικό γεύμα του ιουδαϊκού Πάσχα, το οποίο περιλαμβάνει άζυμο ψωμί και κρασί, ονομάζεται Σεντέρ.
Το Χριστιανικό Πάσχα, ή κοινώς Πασχαλιά ή Λαμπρή, και ειδικότερα η Ανάσταση του Χριστού ή απλώς Ανάσταση, είναι η σπουδαιότερη γιορτή του Χριστιανισμού. Εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο που ακολουθεί την εαρινή ισημερία.
H Ορθόδοξη Εκκλησία υπολογίζει το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη Ιουλιανή ή Μετώνεια πανσέληνο (συμβαίνει 4 ή 5 ημέρες αργότερα από την πραγματική αστρονομική πανσέληνο) που ακολουθεί την πλασματική εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου του παλαιού ημερολογίου (η πλασματική ισημερία συμβαίνει στις 3 Απριλίου του νέου ημερολογίου) και την οποία Μετώνεια πανσέληνο ονομάζει Νομικό Φάσκα ,επειδή πιστεύει λανθασμένα πως το Εβραϊκό Πάσχα εορτάζεται την ημέρα της πλασματικής αυτής πανσελήνου (κάτι που φυσικά δεν ισχύει,διότι οι Εβραίοι έχουν αναγνωρίσει το σφάλμα της Μετώνειας πανσελήνου και εορτάζουν το Πάσχα τους κατά την ημέρα της πραγματικής αστρονομικής πανσελήνου,εξακολουθούν όμως να υπολογίζουν την πασχαλινή τους πανσέληνο τουλάχιστον 5 ημέρες μετά την ισημερία,πράγμα που σημαίνει πως το Πάσχα τους εορτάζεται στο διάστημα 26 Μαρτίου-23 Απριλίου και κάποιες φορές μετά τη δεύτερη εαρινή πανσέληνο,όταν η πρώτη συμβεί μεταξύ 21-25 Μαρτίου).Η Ορθόδοξη Εκκλησία λαμβάνει υπόψιν της το Νομικό Φάσκα ,για να μήν παραβιάζεται ο όρος της Συνόδου της Νίκαιας και συμβεί να υπάρξει συνεορτασμός Εβραϊκού Πάσχα και χριστιανικού ,πράγμα που απαγορεύεται(αν και παραβιάζει πλέον τους άλλους όρους της συνόδου εξαιτίας των λανθασμένων υπολογισμών της πανσελήνου και της εαρινής ισημερίας).Έτσι το Ορθόδοξο Πάσχα στην Ελλάδα εορτάζεται με το νέο ημερολόγιο τουλάχιστον 14 ημέρες αργότερα από την πραγματική εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου (πάντοτε από τις 4 Απριλίου του νέου ημερολογίου και αργότερα,επειδή για τον εορτασμό λαμβάνεται υπόψη η πλασματική εαρινή ισημερία τις 21ης Μαρτίου του παλαιού ημερολογίου ,η οποία αντιστοιχεί στις 3 Απριλίου με το νέο ημερολόγιο) καθώς και τουλάχιστον 5 με 6 ημέρες αργότερα από την πραγματική αστρονομική πανσέληνο που συμβαίνει μετά την πλασματική εαρινή ισημερία του παλαιού ημερολογίου .Επίσης,επειδή οι δύο πανσέληνοι (αστρονομική και μετώνεια),δεν πέφτουν πάντα μέσα στην ίδια εβδομάδα,πολλές φορές η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπολογίζει το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πραγματική αστρονομική πανσέληνο που συμβαίνει μετά την πραγματική εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου ,σύμφωνα με την απόφαση της Συνόδου της Νίκαιας ,αλλά την δεύτερη Κυριακή ,γι αυτό και πολλές χρονιές εορτάζεται μια εβδομάδα αργότερα από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ,επειδή αυτή λαμβάνει υπόψιν της μόνο την πραγματική εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου και την πρώτη Κυριακή μετά την πραγματική αστρονομική πανσέληνο ,ενώ δεν λαμβάνει καθόλου υπόψιν της την ημερομηνία του Εβραϊκού Πάσχα ,το οποίο δεν εορτάζεται ποτέ πριν τις 26 Μαρτίου του νέου ημερολογίου και είναι δυνατόν κάποιες χρονιές (όταν η πραγματική αστρονομική πανσέληνος συμβεί στο διάστημα 21-25 Μαρτίου) να εορταστεί το Ρωμαιοκαθολικό Πάσχα πρίν το εβραϊκό .Ακόμα,κάποιες φορές το Ορθόδοξο Πάσχα δεν συμβαίνει μετά από την πρώτη πραγματική αστρονομική πανσέληνο μετά την πραγματική εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου,σύμφωνα με την απόφαση της Συνόδου της Νίκαιας ,αλλά μετά τη δεύτερη αστρονομική πανσέληνο ,η οποία χαρακτηρίζεται λανθασμένα ως πασχαλινή (δίνεται Νομικό Φάσκα στη δεύτερη εαρινή μετώνεια πανσέληνο,ενώ οι Εβραίοι έχουν ήδη εορτάσει το Πάσχα τους κατά την πρώτη εαρινή αστρονομική πανσέληνο,εφόσον αυτή συνέβη από τις 26 Μαρτίου και μετά).Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο στην περίπτωση που η πραγματική αστρονομική πανσέληνος συμβεί στο διάστημα από 21 έως 29 Μαρτίου του νέου ημερολογίου (επειδή στο διάστημα 30 Μαρτίου έως 3 Απριλίου του νέου ημερολογίου η πλασματική μετώνεια πανσέληνος συμβαίνει μετά την πλασματική εαρινή ισημερία της 21ης Μαρτίου και μας δίνει σωστό εορτασμό του Πάσχα μετά την πρώτη εαρινή πανσέληνο).Λόγω των συνδυασμών αυτων των 2 γεγονότων(εορτασμός την πρώτη ή την δεύτερη Κυριακή,μετά την πρώτη ή την δεύτερη εαρινή πανσέληνο),κάποιες χρονιές τα δύο Πάσχα (ορθόδοξο και ρωμαιοκαθολικό) εορτάζονται έως και με 35 ημέρες διαφορά(εορτασμός απο 22 Μαρτίου έως 3 Απριλίου οι Ρωμαιοκαθολικοί,και το ίδιο έτος από 26 Απριλίου έως 8 Μαϊου οι Ορθόδοξοι).Συνεορτασμό με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχουμε μόνο στην περίπτωση όπου η πραγματική αστρονομική πανσέληνος συμβεί από τις 3 έως και 18 Απριλίου του νέου ημερολογίου καθώς και εάν οι δύο πανσέληνοι (μετώνεια και αστρονομική) συμπέσουν μέσα στην ίδια εβδομάδα (η πραγματική αστρονομική πανσέληνος πρέπει να συμβεί από Κυριακή έως Τρίτη,για να συμβεί και η μετώνεια πανσέληνος από Πέμπτη έως Σάββατο της ίδιας εβδομάδας και να υπάρξει την ερχόμενη Κυριακή συνεορτασμός Ορθόδοξων και Ρωμαιοκαθολικών).Οπότε η περίοδος που τα 2 Πάσχα μπορούν να συνεορταστούν κυμαίνεται με το νέο ημερολόγιο από τις 4 Απριλίου ο νωρίτερος συνεορτασμός έως τις 25 Απριλίου ο αργότερος συνεορτασμός.
Με τον όρο Ανάσταση αναφερόμαστε είτε στην εβδομάδα της Ανάστασης μέχρι το Σάββατο της Διακαινησίμου, είτε στην περίοδο των 50 ημερών που ακολουθούν την εορτή της Ανάστασης, όπου και η καλούμενη τελευταία ημέρα (αριθμητικά) Πεντηκοστή.
Η εορτή της Ανάστασης του Ιησού Χριστού, λόγω της σπουδαιότητάς της, επηρεάζει το εορτολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας τόσο 40 ημέρες πριν από αυτό (Μεγάλη Τεσσαρακοστή, Τριώδιο) όσο και 50 ημέρες μετά (περίοδος Πεντηκοσταρίου). Οι ακολουθίες που τελούνται τότε έχουν αρχαιοπρέπεια (ανάγονται στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού όπως η αφή του Αγίου Φωτός), κατάνυξη και λαμπρότητα, και περιγράφονται λεπτομερώς στο τυπικό της Εκκλησίας.
Στην Καινή Διαθήκη, δεν καταγράφονται πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που τηρούσαν την εορτή της Ανάστασης τα μέλη της πρώτης χριστιανικής εκκλησίας. Έτσι, μεταγενέστεροι Χριστιανοί άρχισαν να επιχειρηματολογούν όσον αφορά τις πρακτικές των πρώτων Χριστιανών. Η πρώτη «πασχάλια έριδα» σχετικά με τον ετήσιο εορτασμό του χριστιανικού Πάσχα, δηλαδή της Ανάστασης, εμφανίστηκε κατά το 2ο αιώνα. Οι εκκλησίες της Μικράς Ασίας ακολουθούσαν την αρχαία ιωάννεια «τεσσαρεσκαιδεκατική» πρακτική, τηρώντας σε ετήσια βάση τον "Μυστικό Δείπνο" την ίδια ημερομηνία με το Πάσχα των Εβραίων. Αυτό σήμαινε ότι εορταζόταν το Πάσχα την ημέρα που αντιστοιχούσε στις 14 του ιουδαϊκού μήνα Νισάν, ανεξαρτήτως από το αν αυτή η ημέρα συνέπιπτε να είναι Κυριακή (η οποία ονομαζόταν τότε «Ημέρα του Ήλιου»).[8] Οι αντίπαλοί τους επιχειρηματολογούσαν υπέρ της άποψης ότι η Ανάσταση θα έπρεπε να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά το ιουδαϊκό Πάσχα. Η διαμάχη συνέχισε να εντείνεται ως το δεύτερο μέρος του 2ου αιώνα, με την πλειονότητα των εκκλησιών να προσκολλούνται στην άποψη της τήρησης της Ανάστασης την Κυριακή. Εντούτοις, οι εκκλησιαστικές διαμάχες που αφορούσαν την ημερομηνία του εορτασμού του Πάσχα δεν έπαψαν κατά τους επόμενους αιώνες.
Ήδη κατά τον 2ο αιώνα η κύρια ημέρα λατρείας, μελέτης των Γραφών και εορτασμού της Θείας Ευχαριστίας ήταν η Κυριακή, ως ανάμνηση της ανάστασης του Χριστού Τη Θεία Κοινωνία, που τηρούσαν πλέον οι Χριστιανοί ακολουθώντας την εντολή του Ιησού, αποτελούσε εξέχων στοιχείο της κοινοτικής ζωής της εκκλησίας ήδη από τις ημέρες των αποστόλων. Ταυτόχρονα δε, με την εορτή άρχισε να τηρείται και η λεγόμενη Πασχάλεια νηστεία, που σε κάθε τοπική εκκλησία είχε ορισμένο διάστημα ασκήσεως.
Τελικά η Α΄ Οικουμενική σύνοδος αποφάσισε οριστικά για μια κοινή ημερομηνία τέλεσης του εορτασμού του Πάσχα ως την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της Εαρινής Ισημερίας, που τηρείται μέχρι σήμερα με κάποιες παραλλαγές από τις διάφορες ομολογίες. Με βάση τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας στα ελληνικά σπίτια πλάθουν κουλουράκια ή/και τσουρέκια (τη Μεγάλη Τρίτη ή τη Μεγάλη Πέμπτη), ενώ τη Μεγάλη Πέμπτη βάφουν κόκκινα αυγά. Τα λαϊκά έθιμα κατά το σύγχρονο εορτασμό της Ανάστασης στην Ελλάδα, περιλαμβάνουν το άναμμα λαμπάδων και τη μεταφορά του Αγίου Φωτός στα σπίτια από την τελετουργία της Ανάστασης στις εκκλησίες, δείπνο με κύριο φαγητό τη μαγειρίτσα, το βράδυ της Ανάστασης, το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών στο σπίτι ή έξω από την Εκκλησία, το «φιλί της αγάπης» την ώρα της Ανάστασης, το σούβλισμα του αρνιού κατά την Κυριακή του Πάσχα και άλλες εκδηλώσεις.
ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΙ ΚΑΛΟ ΠΑΣΧΑ
