Ελένη Βακαλό : Ποιήματα

Έτσι είναι η σειρά

Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο

δρόμο του έναν χτυπημένο

Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε

Τόσο πολύ λυπήθηκε

που ύστερα φοβήθηκε

Πριν κοντά του vα πλησιάσει για να σκύψει να

τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα

Τι τα θες τι τα γυρεύεις

Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,

να ψυχοπονέσει τον καημένο

Και καλύτερα να πούμε

Ούτε πως τον έχω δει

Και επειδή φοβήθηκε

Έτσι συλλογίστηκε

Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;
Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε vα παίξει με τους άρχοντες

Αρχισε λοιπόν και κείνος

Από πάνω να χτυπά

Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας

Η ποιήτρια φαίνεται ότι πιστεύει όπως και ο Ρουσώ ότι  οι άνθρωποι γεννιούνται  καλοί , αθώοι και με αγνά αισθήματα για τους συνανθρώπους τους . Την ίδια σκέψη βρίσκουμε και στο ποίημα του Ν. Γκάτσου : «Μια γλώσσα , μια πατρίδα»

Μια χούφτα είν’ ο άνθρωπος από στυφό προζύμι

γεννιέται σαν αρχάγγελος πεθαίνει σαν αγρίμι

Όπως ο καλός και μικρός άνθρωπος του ποιήματος μας που τα γεγονότα αλλά και δική του μικροπρεπής στάση τον μετέτρεψαν δυστυχώς σε έναν κακό άνθρωπο . Το ποίημα θίγει ένα βαθύ και διαχρονικό ερώτημα . Πώς  η καλοσύνη μπορεί να μετατραπεί σε κακία ; Μερικές από τις απαντήσεις που μπορούν να δοθούν είναι ότι γι΄αυτήν τη μεταστροφή ευθύνονται τόσο το περιβάλλον , η εσωτερική πάλη του ανθρώπου με τα σκοτεινά του συναισθήματα , όπως η ζήλεια , η μνησικακία , ο θυμός , ο φόβος ,  όσο και η ψευδαίσθηση της καλοσύνης. Ο «καλός» άνθρωπος στην πραγματικότητα δεν ήταν ποτέ καλός , αλλά απλώς έκρυβε την την κακία του πίσω από μια προσωπίδα καλοσύνης .

Η αρχή του ποιήματος όπου ο μικρός καλός άνθρωπος συνάντησε τον χτυπημένο μας θυμίζει την παραβολή του καλού Σαμαρείτη που βοήθησε τον πληγωμένο άνθρωπο. Όμως σ΄αυτην την ιστορία τα πράγματα εξελίσσονται διαφορετικά . Το φυσιολογικό συναίσθημα της λύπης το διαδέχεται ο  φόβος και το αίσθημα της αυτοσυντήρησης . Σκέφτηκε καλύτερα. Ποιος τον χτύπησε και γιατί. Ίσως κάποιος άλλος βρεθεί που θα τον πονέσει και θα τον βοηθήσει . Βέβαια μέχρι εδώ υπάρχουν κάποιες δικαιολογίες. Πολύ γρήγορα όμως  ο μικρός καλός άνθρωπος μετατράπηκε κι αυτός ένας από τους βασανιστές του χτυπημένου ανθρώπου . Γιατί ίσως κι αυτός σε κάτι να είχε φταίξει. Και το πιο σημαντικό ίσως είχε αντιταχθεί στους άρχοντες , στην καθεστηκυία τάξη, με αποτέλεσμα να διαταραχθεί η ησυχία και η γαλήνη όλων των μικρών  «καλών» ανθρώπων .

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το ποίημα δεν δίνει μια ηθική κρίση . Δεν καταδικάζει ούτε δικαιολογεί τον «κακό» άνθρωπο. Αντίθετα καλεί τον αναγνώστη να σκεφτεί την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης και τους παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν ένα άτομο από την καλοσύνη στην κακία .

Κάποια ανάλογες σκέψεις και προβληματισμούς βρίσκουμε στο ποίημα του Γιώργου Σεφέρη «Τελευταίος σταθμός»

Εύκολα τρίβεται ο άνθρωπος μες στους πολέμους.  ο άνθρωπος είναι μαλακός, ένα δεμάτι χόρτο.

χείλια και δάχτυλα που λαχταρούν ένα άσπρο στήθος. μάτια που μισοκλείνουν στο λαμπύρισμα της μέρας και πόδια που θα τρέχανε, κι ας είναι τόσο κουρασμένα, στο παραμικρό σφύριγμα του κέρδους.

Ο άνθρωπος είναι μαλακός και διψασμένος σαν το χόρτο, άπληστος σαν το χόρτο, ρίζες τα νεύρα του κι απλώνουν·

σαν έρθει ο θέρος προτιμά να σφυρίξουν τα δρεπάνια στ’ άλλο χωράφι· σαν έρθει ο θέρος άλλοι  φωνάζουνε για να ξορκίσουν το δαιμονικό άλλοι  μπερδεύουνται  μες στ’ αγαθά τους, άλλοι ρητορεύουν.

Σ΄αυτό το απόσπασμα ο ποιητής προσπαθεί να εξηγήσει τις ανήθικες συμπεριφορές των ανθρώπων , λέγοντας ότι ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα μαλακό και εύπλαστο που έχει κάποιες βιολογικές ανάγκες όπως και ένα φυτό , που λαχταράει το κέρδος και που προτιμά το κακό να βρεί τον διπλανό του και όχι τον ίδιο . Και όλα αυτά  μεγενθύνονται  πολύ περισσότερο κάτω από τη βαριά σκιά του πολέμου .

Εδώ ο ποιητής φαίνεται να κατανοεί ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι πλασμένοι για να γίνουν ήρωες. Είναι ανθρώπινο το να φοβόμαστε και να  θέλουμε να προστατέψουμε τον εαυτό μας .

Στον αντίποδα αυτής της οπτικής είναι το ποίημα του Βρεττάκου «Αν θέλεις να λέγεσαι Άνθρωπος»

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκιο. Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις, τα χείλια σου θα ματώσουν απ’ τις φωνές το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες — μα ούτε βήμα πίσω. Κάθε κραυγή σου μια πετριά στα τζάμια των πολεμοκάπηλων Κάθε χειρονομία σου σα να γκρεμίζεις την αδικία.

Και πρόσεξε: μη ξεχαστείς ούτε στιγμή. Έτσι λίγο να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια αφίνεις χιλιάδες παιδιά να κομματιάζονται την ώρα που παίζουν ανύποπτα στις πολιτείες μια στιγμή αν κοιτάξεις το ηλιοβασίλεμα αύριο οι άνθρωποι θα χάνουνται στη νύχτα του πολέμου έτσι και σταματήσεις μια στιγμή να ονειρευτείς εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα θα γίνουν στάχτη κάτω απ' τις οβίδες. Δεν έχεις καιρό δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος μπορεί να χρειαστεί ν’ αφίσεις τη μάνα σου, την αγαπημένη ή το παιδί σου. Δε θα διστάσεις. Θ’ απαρνηθείς τη λάμπα σου και το ψωμί σου θ’ απαρνηθείς τη βραδινή ξεκούραση στο σπιτικό κατώφλι για τον τραχύ δρόμο που πάει στο αύριο. Μπροστά σε τίποτα δε θα δειλιάσεις κι ούτε θα φοβηθείς. Το ξέρω, είναι όμορφο ν’ ακούς μια φυσαρμόνικα το βράδι, να κοιτάς έν’ άστρο, να ονειρεύεσαι είναι όμορφο σκυμένος πάνω απ’ το κόκκινο στόμα της αγάπης σου να την ακούς να σου λέει τα όνειρά της για το μέλλον.

Μα εσύ πρέπει να τ’ αποχαιρετήσεις όλ’ αυτά και να ξεκινήσεις γιατί εσύ είσαι υπεύθυνος για όλες τις φυσαρμόνικες του κόσμου, για όλα τ’ άστρα, για όλες τις λάμπες και για όλα τα όνειρα αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

Το ποίημα του Βρεττάκου «Αν θέλεις να λέγεσαι Άνθρωπος» αποτελεί μια δυνατή έκκληση για ανθρωπιά και ηθική συνείδηση . Ο ποιητής καλεί τον αναγνώστη να υιοθετήσει αξίες όπως η καλοσύνη , η δικαιοσύνη και η συμπόνια , προκειμένου να αξίζει τον τίτλο του «ανθρώπου». Ο καθένας οφείλει να αγωνιστεί και να θυσιαστεί ακόμα , για την προάσπιση των αξιών που πρεσβεύει το ποίημα , δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου η καλοσύνη και η δικαιοσύνη μπορούν να ανθίσουν .