Η Οδύσσεια του ποιητή Μιχάλη Γκανά

Θυμάστε το τραγούδι που ακούσαμε στην τάξη με τίτλο «Καράβια στη στεριά» (Καράβια βγήκαν στη στεριά /και πιάσανε τα όρη/ποιος είδε βάρκα στο Χελμό /στο Μέτσοβο βαπόρι).  Τους στίχους του τραγουδιού αυτού έγραψε ο ποιητής Μιχάλης Γκανάς.

Ο Μιχάλης Γκανάς έγραψε και μια διασκευή της Οδύσσειας για νέους αναγνώστες.  Όπως γράφει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, πρόκειται για «μια πρωτότυπη νέα Οδύσσεια ξαναγραμμένη από έναν μεγάλο δημιουργό. Ο Μιχάλης Γκανάς ξαναγράφει και ξαναλέει την Οδύσσεια με τον δικό του τρόπο, βάζοντας μέσα στο κείμενο στοιχεία από την πλούσια γλωσσική μας παράδοση.»

Σε συνέντευξή του ο ποιητής λέει «… ενσωμάτωσα στην αφήγηση στίχους επώνυμων Ελλήνων ποιητών και στιχουργών αλλά και δημοτικών τραγουδιών, για να τους βρουν οι νεότεροι.»  Πράγματι, μέσα στο κείμενο διαβάζουμε στίχους του Σεφέρη, του Καββαδία, αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο, σκηνές που παραπέμπουν στον Καραγκιόζη.

Στο παρακάτω βίντεο από την παρουσίαση του βιβλίου μπορείτε να ακούσετε την απαγγελία εκτενών αποσπασμάτων από την Οδύσσεια του Μιχάλη Γκανά. Διαβάζει ο ίδιος ο ποιητής και ο δημοσιογράφος Κ. Πουλής.

Η ανάγνωση αρχίζει στο λεπτό 12:56

Ο Οδυσσέας φτάνει στην Αμοργό…

Δύο  αφηγηματικά κείμενα με πολύ φαντασία από μαθητές της Β΄ τάξης. 

 1.  Στο νησί του Ήλιου ο Οδυσσέας έχασε τους λιγοστούς συντρόφους που του είχαν απομείνει και συνέχισε τον δύσκολο δρόμο της επιστροφής μόνος. Ύστερα από την πολυήμερη μάχη που έδινε ο θείος Οδυσσέας με τα άγρια κύματα, τελικά δεν άντεξε και άφησε τα ορμητικά κύματα να τον παρασύρουν, ημιλιπόθυμο πάνω στην σχεδία του, στο νησί της Αμοργού.

 Όταν συνήλθε, θέλησε να εξερευνήσει το νησί ελπίζοντας να βρει είτε τρόφιμα είτε φιλικούς ανθρώπους πρόθυμους να τον φιλοξενήσουν, έως ότου ανακτήσει τις δυνάμεις του και μπορέσει να συνεχίσει το ταξίδι του.

  Αφού περιπλανήθηκε για λίγη ώρα, για καλή του τύχη βρέθηκε στη Μινώα ¹.

Εκεί βρήκε πολλούς κατοίκους πρόθυμους να τον βοηθήσουν. Στους κατοίκους της περιοχής δεν αποκάλυψε την ταυτότητά του. Το μόνο που τους είπε ήταν ότι καταγόταν από βασιλική οικογένεια και έπρεπε να επιστρέψει στην πατρίδα του.

  Οι ντόπιοι τον σύστησαν αμέσως στον βασιλιά τους και εκείνος θέλησε να τον βοηθήσει και να τον ξεναγήσει στο βασίλειό του, ξεκινώντας από το εργαστήρι κεραμικών του καλύτερου αγγειοπλάστη και γλύπτη της περιοχής.

 Εκεί ο Οδυσσέας παρατήρησε πάνω σε ένα πήλινο αγγείο σκηνές πολέμου. Όταν ρώτησε τον δημιουργό του ποιον πόλεμο είχε αναπαραστήσει πάνω στο αγγείο, εκείνος του απάντησε τον πόλεμο τις Τροίας. Μόλις το άκουσε αυτό ο Οδυσσέας, μαρμάρωσε σαν τα ειδώλια που υπήρχαν γύρω του. Ανέσυρε στην μνήμη του τους αγώνες που είχε δώσει, τον νεκρό Αχιλλέα, τους συντρόφους του, τους ναούς που κατέστρεψαν. Μόλις τελείωσε τους συλλογισμούς του, θέλησε να μάθει αν υπάρχει κάποιος ναός του Απόλλωνα, στον οποίο θα μπορούσε να προσευχηθεί.

 Ο βασιλιάς παραξενεμένος τον οδήγησε στον μαρμάρινο ναό του Απόλλωνα ** (βλ. αναχρονισμός- πρόκειται για ναό ιστορικών χρόνων). Ο Οδυσσέας, αφού θαύμασε τον περίτεχνο ναό, γονάτισε και προσευχήθηκε, ζητώντας συγγνώμη για την καταστροφή των ναών που είχε προκαλέσει. Εκείνη την ώρα ο βασιλιάς κρυφάκουγε και με την βοήθεια της Αθηνάς κατάλαβε ότι ο ξένος που είχε ναυαγήσει στο νησί του ήταν ο πολυμήχανος Οδυσσέας.

Τότε πήγε δίπλα του και τον παρακάλεσε να τον ακολουθήσει και ο Οδυσσέας παραξενεμένος το έκανε. Πήγανε στο κοιμητήριο του νησιού.  Στη συνέχεια ο βασιλιάς του είπε ότι εκεί υπήρχαν πολλοί τάφοι ηρώων, οι οποίοι είχαν πολεμήσει σε μεγάλους πολέμους, σαν της Τροίας. Ύστερα του αποκάλυψε πως ξέρει όλη την αλήθεια για την καταγωγή του.

  Στη συνέχεια ο Οδυσσέας τον παρακάλεσε να του δώσει ένα καράβι και λίγα τρόφιμα, ώστε να μπορέσει να γυρίσει στην Ιθάκη. Ο βασιλιάς τον βεβαίωσε ότι θα τον βοηθήσει, αφού πρώτα του διηγηθεί αναλυτικά τα γεγονότα που συνέβησαν στην Τροία.

  Όση ώρα ο μονάκριβος και διάδοχος του θρόνου γιος του ετοίμαζε το καράβι, ο Οδυσσέας διηγήθηκε όλο τον πόλεμο της Τροίας και ανέφερε όλους τους πεσόντες.

 Αφού το καράβι ετοιμάστηκε και ο Οδυσσέας ήταν έτοιμος να σαλπάρει, ο βασιλιάς του εξέφρασε την δυσαρέσκειά του που δεν πρόλαβε να τον ξεναγήσει  στις άλλες δύο μεγάλες ακροπόλεις της Αμοργού, στην αρχαία Αρκεσίνη στα νότια του νησιού ή στην αρχαία Αιγιάλη, στο βορρά.  Ο Οδυσσέας τότε τον βεβαίωσε πως, αφού επιστρέψει στην Ιθάκη, θα τους επισκεφτεί ξανά μαζί με τον γιο του τον Τηλέμαχο και ένα καράβι γεμάτο δώρα, με σκοπό να τους ευχαριστήσει για την πολύτιμη βοήθεια που του πρόσφεραν και να κάνουν εμπορικές συμφωνίες.

  Ύστερα ο βασιλιάς ευχήθηκε ο Ποσειδώνας να στείλει ούριο άνεμο, ο Οδυσσέας τους ευχαρίστησε και ξεκίνησε για άλλη μια φορά το δύσκολο δρόμο της επιστροφής.

*** Για τους αναχρονισμούς στα Ομηρικά κείμενα  δείτε εδώ  (επιλέξτε το λήμμα "αναχρονισμός")

2.    Οι Αχαιοί, αφού νίκησαν τους Τρώες, πήραν τον δρόμο της επιστροφής.

     Έχοντας κάνει μερικές ώρες ταξιδιού, βλέπουν από μακριά ένα νησί, την Αμοργό. Πλησίασαν και άραξαν τα καράβια τους στο μικρό νησάκι δίπλα στην Αμοργό, τη Γραμβούσα. Εκεί συνάντησαν ένα ποταμάκι, απ’ όπου προμηθεύτηκαν πόσιμο νερό. Εφόσον είχαν αρκετές προμήθειες έμειναν εκεί το βράδυ, για να στήσουν τσιμπούσι. Όμως ένας στρατιώτης πήγε να πλυθεί στο ποταμάκι και λίγο πριν φθάσει συνάντησε νεράιδες^2***, που  τον προσέλκυσαν με χρυσά νομίσματα και τον μεταμόρφωσαν σε νεράιδα. Λίγο πριν ξημερώσει έγινε αισθητή η απουσία του και ο Οδυσσέας με άλλους δύο στρατιώτες πήγαν προς το ποταμάκι να τον ψάξουν. Τον βρήκαν μεταμορφωμένο σε νεράιδα - μόνο το κεφάλι του ήταν ανθρώπινο κι έτσι τον αναγνώρισαν. Ύστερα εμφανίστηκαν και οι υπόλοιπες νεράιδες για να μαγέψουν τους στρατιώτες. Ο Οδυσσέας όμως, καθώς ήταν πολύ έξυπνος, κατάλαβε την πονηριά τους και συμβούλεψε τους συντρόφους του να απομακρυνθούν.

Όταν ξημέρωσε, μπήκαν στο πλοίο, για να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Αλλά για κακή τους τύχη αντιμετώπισαν ένα πρόβλημα με δυο κουπιά  και αναγκάστηκαν να κάνουν στάση στο λιμανάκι των Καταπόλων. Όταν τους είδαν οι Αμοργιανοί από το Ξυλοκερατίδι, έστειλαν σήμα στο κάστρο της Μινώας (βλ. αναχρονισμός). Αμέσως κατέβηκαν οι Αμοργιανοί έτοιμοι για πόλεμο· τότε τους είπαν οι στρατιώτες ότι έρχονται ειρηνικά. Οι Αμοργιανοί τους εμπιστεύτηκαν και τους ξενάγησαν στο κάστρο της Μινώας και έστησαν ένα τραπέζι γεμάτο με παραδοσιακά ποτά και φαγητά.

Την επόμενη μέρα το πρωί ετοίμασαν τα καράβια και έφυγαν, οι ντόπιοι ψαράδες τους έδειξαν την κατεύθυνση προς την επιστροφή. Έτσι οι στρατιώτες συνέχισαν κανονικά το ταξίδι της επιστροφής.

 

Η Αμοργός την εποχή του Οδυσσέα.

Η  ανάρτηση  αποτελεί σύνθεση των εργασιών των εξής μαθητών και μαθητριών: 

Ειρήνη Γιαννακοπούλου, Μαρία Δεσποτίδου,  Καλλιόπη Νομικού,  Παναγιώτης Τσιάτης, Κοραλία Ρούσσου και Παρασκευή Βλαβιανού. 

[ Παραλείπονται οι πληροφορίες που συμπεριλάβατε στις εξαιρετικές σας εργασίες για όσα μνημεία  δημιουργήθηκαν μετά τον Τρωικό πόλεμο (12^ος αι. πΧ., τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου) ]

Εισαγωγικά

Κατά την Πρωτοκυκλαδική περίοδο (3^η χιλ π.Χ) η Αμοργός αναδεικνύεται ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Αιγαίου. Αυτό μαρτυρούν οι 12 οχυρωμένες ακροπόλεις, τα νεκροταφεία, η ανάπτυξη της μαρμαρογλυπτικής, της ειδωλοπλαστικής, η διάδοση της μεταλλοτεχνίας και της ναυσιπλοϊας.

(Παναγιώτης)

Όπως γνωρίζουμε, ο Οδυσσέας έζησε τη μυκηναϊκή εποχή (2^η χιλιετία, συγκεκριμένα : 16^ος- 12^ος αι. π.Χ). Επομένως, αν είχε περάσει από την Αμοργό κατά το μακρύ του ταξίδι, θα είχε συναντήσει πολλά σημαντικά μνημεία  που είχαν δημιουργηθεί τους προηγούμενους αιώνες (αν και κάποια ήταν ήδη εγκαταλελειμμένα την εποχή του Οδυσσέα). Πιο συγκεκριμένα, μερικά από αυτά είναι τα εξής:

(Μαρία Δ.)

1.     Μ Ι Ν Ω Α

Για να δείτε τη θέα από την ακρόπολη της αρχαίας Μινώας πατήστε εδώ 

Εκείνη την εποχή, αν περνούσε ο Οδυσσέας από την Αμοργό, θα έβλεπε πολλά αρχαία μνημεία που κοσμούν το νησί μας. Μόλις έμπαινε με το πλοίο του στο λιμάνι των σημερινών Καταπόλων θα έβλεπε ψηλά στο λόφο του Μουντουλιά τα ερείπια του προϊστορικού οικισμού της Αρχαίας Μινώας. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Λίλα Μαραγκού, η παλαιότερη κατοίκηση στην Μινώα ανάγεται στην 4η π.Χ. χιλιετία. Όμως την εποχή του Οδυσσέα ο οικισμός είχε εγκαταλειφθεί και οι κάτοικοι μετακινήθηκαν στo Ξυλοκερατίδι, όπου έχουν εντοπιστεί μυκηναϊκοί θολωτοί τάφοι.

(Καλλιόπη, Κοραλία και Παρασκευή)

Η ονομασία Μινώα, σύμφωνα με την αρχαιολόγο και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίων, Λίλα Μαραγκού, είναι παραπλανητική και δεν έχει καμία σχέση με τον μινωικό πολιτισμό. Κανένα μινωικό ίχνος δεν βρέθηκε στα χώματά της, υποστηρίζει σήμερα η καθηγήτρια. Η ονομασία, που έχει απασχολήσει τους ερευνητές και τους απασχολεί ακόμη, είναι δημιούργημα μεταγενέστερο που απορρέει από τη λατρεία του ηρωικού παρελθόντος και τον μυθικό βασιλιά Μίνωα.[…] Αν όμως η Μινώα της Αμοργού δεν υπήρξε ποτέ κατά τους αρχαιολόγους μινωική πόλη, η λαϊκή παράδοση του νησιού μιλούσε με επιμονή για «τα θερινά παλάτια του Μίνωα»
(Χαρά Κιοσσέ, εφημερίδα Το Βήμα, https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/i-minwa-poy-den-itan-minwiki/ )

2. Αρχαία   Α Ι Γ Ι Α Λ Η   - θέση Βίγλα

Η ακρόπολη της αρχαίας Αιγιάλης βρίσκεται κοντά στα Θολάρια, στο λόφο της Βίγλας• ο λόφος δεσπόζει στην γύρω περιοχή και βρίσκεται πάνω από τον κόλπο της Βλυχάδας, απ’ όπου μπορούσαν να ελέγχουν τους εχθρούς που ερχόταν από τη θάλασσα. Η Αιγιάλη ήταν μια από τις τρεις μεγαλύτερες φυσικά και τεχνικά οχυρωμένες πόλεις της Αμοργού κατά την πρωτοκυκλαδική περίοδο- αλλά και στους μεταγενέστερους χρόνους. Στην περιοχή υπάρχουν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας από τα τέλη της τέταρτης χιλιετίας προ Χριστού. Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει στην ακρόπολη περπατώντας από τα Θολάρια για περίπου δέκα λεπτά. Εκεί θα συναντήσει λείψανα διαφόρων ιστορικών περιόδων, καθώς η κατοίκηση συνεχίστηκε και στους ιστορικούς χρόνους.

(Ειρήνη)

3. Αρχαία  Α Ρ Κ Ε Σ Ι Ν Η   - θέση Καστρί

Για να δείτε τη θέα από την ακρόπολη της αρχαίας Αρκεσίνης πατήστε εδώ
Η ακρόπολη της Αρκεσίνης βρίσκεται σε χαρακτηριστικό βραχώδη λόφο, πάνω από τη θάλασσα, βόρεια από το χωριό Βρούτσης ή Βρουτσί της «Κάτω Μεριάς» της Αμοργού, δηλαδή στο νοτιοδυτικό κομμάτι του νησιού. Στο βράχο της ακρόπολης έχουν εντοπιστεί ίχνη μεσοκυκλαδικής εγκατάστασης. Πάνω σε βάσεις της κυκλαδικής εγκατάστασης έχουν θεμελιωθεί νεότερα κτίσματα (σταύλοι, κατοικίες κ.λ.π).

(Μαρία)

4.  Μαρκιανή

Η θέση της Μαρκιανής αποτελεί σημαντικό οχυρωμένο οικισμό  των  τελών της πρωτοκυκλαδικής περιόδου (3^η χιλιετία  π.Χ.). Η πρωτοκυκλαδική κατοίκηση στη Μαρκιανή διήρκησε περίπου 10 αιώνες.  Τα λείψανα των οικιών και των τειχών με τους ημικυκλικούς προμαχώνες μας πληροφορούν για την τεχνητή οχύρωση οικισμών κατά την 3^η χιλιετία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ύπαρξη υδροσυλλεκτικού αγωγού, που διοχέτευε το νερό της βροχής εκτός οικισμού.  Ως πρώτη ύλη των εργαλείων χρησιμοποιήθηκε σχεδόν αποκλειστικά ο  οψιδιανός.

• Από το νεκροταφείο του οικισμού των Δωκαθισμάτων   ( πρώιμη εποχή του χαλκού )

Γυναικεία ειδώλια , αντιπροσωπευτικά της συλλογής Δωκαθίσματα.  Η αυστηρή γεωμετρική δομή, οι αρμονικές αναλογίες και η αφαιρετική απόδοση αναδεικνύουν τις αρετές που έκαναν την κυκλαδική τέχνη πηγή έμπνευση για τους καλλιτέχνες του 19^ου αιώνα . Εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

(Παναγιώτης)

Πλούσιο υλικό για την Οδύσσεια

Όλο το υλικό του ιστότοπου " Ελληνικός Πολιτισμός" :  http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Odysseia/Odysseia.htm

Το παιχνίδι της Οδύσσειας :   https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdnn_yh9RrVZsuvn2VRYdb-RJ9GpgWzOnAHtBZGY0_Zc81k7A/viewform

Παίζοντας με την Οδύσσεια  ( παζλ,  σταυρόλεξα και παιχνίδια ερωτήσεων) :   http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/paixnidia%20Odysseia/paixnidia.htm

Εικονογραφικό υλικό :    http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Eikones.Odysseia/Eikones.htm

Περισσότερο πολυμεσικό υλικό :    http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/education/mythology/epic/search.html?tbl=multimedia

Μυθολογία :   http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/index.html

Θεοί και ήρωες στην αγγειογραφία :    http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos_Politismos/aggeiographia.htm#periexomena

Η Οδύσσεια 3D Animation

(Προσοχή ! Η ταινία αρχίζει από τη ραψωδία ε (Ο Οδυσσέας στο νησί των Φαιάκων) και στη συνέχεια ( 8:16 έως 9:39) παρουσιάζει την Τηλεμάχεια (ραψωδίες α - δ).

 

Λογισμικό για τα Ομηρικά Έπη

http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/document/file.php/DSGYM-B108/HTML/index.html

1η δραστηριότητα :

Επιλέξτε "Το ταξίδι του Οδυσσέα" > "Πληροφορίες" > "Η περιπλάνηση του Οδυσσέα"

 Για τους σταθμούς του Οδυσσέα μπορείτε να δείτε και το παρακάτω βίντεο :

Αφού μελετήσετε το χάρτη στις πληροφορίες και δείτε το βίντεο , μπορείτε να κάνετε τη δραστηριότητα :

Επιλέξτε : "Δραστηριότητες" > "Οι σταθμοί του ταξιδιού"

2η δραστηριότητα :

Για την τεχνική του εγκιβωτισμού δείτε ένα πολύ κατατοπιστικό βίντεο

Αν θέλετε συνεχίστε με μια δραστηριότητα

Επιλέξτε "Το ταξίδι του Οδυσσέα" > "Δραστηριότητες" > "Εγκιβωτισμός"