Φιλοσοφικός Λόγος

ἦν γάρ ποτὲ χρόνος: τυπικός τρόπος έναρξης μυθικών αφηγήσεων.

θεοὶ μὲν ἦσαν: Είναι δύσκολο να παραδεχτεί κανείς ότι η αναφορά εδώ στους θεούς αποσκοπεί στη θεολογική θεμελίωση της πολιτικής αρετής· άλλωστε ο Πρωταγόρας ήταν αγνωστικιστής σε θέματα θρησκείας και συνεπώς η παρουσία των θεών μέσα στο μύθο του έχει μάλλον αλληγορική έννοια: ο Δίας, δηλαδή, είναι ο λόγος, η λογική- δηλαδή η νομοτέλεια που διέπει τη φύση· οι άλλοι θεοί (κυρίως ο Επιμηθέας και ο Ερμής) είναι τα όργανα αυτής της νομοτέλειας, η οποία ρυθμίζει τις σχέσεις των όντων, εξισορροπεί τις ελλείψεις και τις ανάγκες τους και εξασφαλίζει τα μέσα για την ικανοποίησή τους και κατ΄ ακολουθίαν την επιβίωσή τους.

καὶ τούτοις: Δηλαδή υπήρξε χρόνος, κατά τον Πρωταγόρα, κατά τον οποίο γεννήθηκαν και οι θεοί.

γῆς ἔνδον: Εδώ υπάρχει η αρχέγονη αντίληψη της Μητέρας-Γης, στη μήτρα της οποίας γονιμοποιήθηκαν και δημιουργήθηκαν όλα τα έμβια όντα (ζώα και φυτά)

ἐκ γῆς καὶ πυρὸς: Σύμφωνα με κάποιους κοσμογονικούς μύθους οι πρώτοι άνθρωποι προήλθαν από τη γη· κατά την κοσμολογία του Παρμενίδη, τον οποίο φαίνεται να ακολουθεί ο Πρωταγόρας, οι άνθρωποι και τα άλλα όντα έγιναν από τη μείξη φωτιάς και χώματος· κατά τον  Εμπεδοκλή προήλθαν από τη σύνθεση φωτιάς, χώματος, νερού.

Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ: Τιτάνες, γιοι του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης. Ο Προμηθέας από αγάπη προς τους ανθρώπους έκλεψε τη φωτιά από τον Όλυμπο και τους την πρόσφερε, με αποτέλεσμα αυτοί  να αναπτύξουν τον τεχνικό πολιτισμό· έτσι αναδείχτηκε ευεργέτης και προστάτης του ανθρώπινου γένους. Η φωτιά και η έντεχνος σοφία βοήθησαν τον άνθρωπο να κυριαρχήσει στη φύση και να αναδειχτεί στη συνέχεια κατασκευαστής και δημιουργός-homo faber ( το όνομά του σημαίνει τον προνοητικό- αυτόν που σκέφτεται προτού ενεργήσει κάτι).

Αδερφός του Προμηθέα ήταν ο Επιμηθέας (αυτός δηλαδή που σκέφτεται μετά την ενέργεια- ο μη προνοητικός). Στον Επιμηθέα έδωσαν ως σύζυγο οι θεοί την Πανδώρα- η περιέργεια της οποίας επέσυρε πολλά δεινά στο ανθρώπινο γένος.

κοσμῆσαί τε καὶ νεῖμαι : Φαίνεται αλήθεια παράδοξο, που οι θεοί έδωσαν την εξωτερική μορφή μόνο στον άνθρωπο, ενώ το μοίρασμα των ιδιοτήτων  του το  εμπιστεύθηκαν στους Τιτάνες, στον Προμηθέα και στον Επιμηθέα.

 νείμαντος...ἐπίσκεψαι: Η μετάβαση από τον πλάγιο στον ευθύ λόγο δίνει στη φράση ζωηρότητα και παλμό.

τοῖς μὲν ἰσχὺν...ἐκόσμει: Ο Επιμηθέας, λοιπόν, ανέλαβε το δύσκολο έργο να διανείμει τις ιδιότητες στα διάφορα έμβια όντα- όσες ήταν απαραίτητες για να ζήσουν και να επιβιώσουν.

οὕτως ἐπανισσῶν: Δηλαδή εξισορροπώντας (κάνοντας ισοδύναμες) με παρόμοια σύμμετρη αναλογία τις άλλες ιδιότητες

μή τι...ἀϊστωθείη : Η βασική μέριμνα του Επιμηθέα ήταν να προικίσει όλα τα έμβια όντα με τέτοια εφόδια, έτσι ώστε να μπορούν να επιβιώνουν και να μην εξαφανίζεται το είδος τους από τη γη (φροντίδα για διαιώνιση όλων των ειδών της ζωής)

   Οι αρχαίοι πίστευαν ότι ο Δίας προκαλεί όλα τα μετεωρολογικά φαινόμενα (δυσμενείς καιρικές συνθήκες κτλ.)και διαμορφώνει τις τέσσερις εποχές του έτους που ήταν θυγατέρες τους (οι Ώρες).

 

Το πυκνό τρίχωμα και το γερό δέρμα, με τα οποία εφοδίαζε ο Επιμηθέας μερικά είδη ζώων, είχαν τριπλό σκοπό: να τα προστατεύσει αφενός από το ψύχος, αφετέρου από τον καύσωνα και συνάμα να τους εξασφαλίσει κατάλληλο και φυσικό στρώμα (και σκέπασμα).

ὥπλιζε:   Είναι τα άκρα των μονώνυχων ζώων, όπως του ίππου, του ημιόνου κτλ., που είναι πράγματι σκληρά και δε ματώνουν.

Η παραχώρηση, βέβαια, που έγινε σε κάποια ζώα να τρώνε κάποια άλλα αντισταθμίστηκε με την εξής πρόβλεψη: όσα ζώα χρησιμεύουν ως τροφή σε άλλα ζώα προικίστηκαν με το προσόν της πολυγονίας, ενώ όσα είναι σαρκοβόρα παρουσιάζουν ολιγονία· έτσι επιτεύχθηκε η διατήρηση του είδους όλων.

     Αξίζει να σημειωθούν τα εξής:

1. Κύριο ενδιαφέρον του Επιμηθέα βλέπουμε ότι ήταν σε κάθε περίπτωση η διαιώνιση όλων των ειδών των ζώων.
2. Όλα εκείνα με τα οποία εφοδιάστηκαν τα έμβια όντα προβάλλονται ως δώρα των θεών.
3. Ο λόγος εδώ του Πλάτωνα εμφανίζει ιδιαίτερα έντονη ποιητική πνοή και δύναμη, ενώ το ύφος παρουσιάζεται απλό, φυσικό και ζωντανό

Ο άνθρωπος εμφανίζεται σε μειονεκτική θέση απέναντι στα άλλα βιολογικά όντα και έμεινε αβοήθητος και ανυπεράσπιστος, λόγω της απρονοησίας του Επιμηθέα. Τις ατέλειες αυτές ήρθε να τις αντισταθμίσει ο Προμηθέας που έκλεψε από τον Όλυμπο τη φωτιά και τη γνώση των κατασκευαστικών τεχνών και τα δώρισε στον άνθρωπο, για να μπορέσει να επιβιώσει. Στη Θεογονία του Ησιόδου παρουσιάζεται ο Προμηθέας ως εύστροφος, γρήγορος στο νου, παράτολμος και δόλιος, αφού τόλμησε να συναγωνιστεί στην ευφυία τον ίδιο το Δία και τον εξαπάτησε με δολερό τέχνασμα.

Παράγωγα στα νέα ελληνικά

εἰμὶ: Ουσία, παρουσία, περιουσία, οντότητα, οντολογία, απουσία…

κεράννυμι : Κρασί, κρατήρας

  ἄγω:  (απ- περι-, συν-, κατ-, προς, μετ-, παρ-, )αγωγή, αγωγός, αγωγιμότητα, κυνηγός, λοχαγός, εισακτέος, αγέλη, αγώνας, υδραγωγείο, καταγώγιο, στρατηγός, ανάγωγος,χορηγός…

τάττω :(διά-, επί- συν-, προς) –ταγή, σύνταξη, μετάταξη, παράταξη, διάταξη, τάξη, τακτικός, άτακτος, ταγός…

νέμω:διανέμω, κατανέμω, νομός

ἔχω : σχήμα σχεδόν, εξοχή, ανοχή, παροχή, εσοχή, κατοχή, αποχή, αδειούχος, δικαιούχος…

γίγνομαι: γέννηση, γέννημα, συγγενής, αγενής, συγγένεια, αγένεια, γόνος, γονίδιο, γόνιμος, άγονος, επίγονος…

τρέφω: διατροφή, εκτροφή, θρεπτικός ατροφικός, σύντροφος, θρέμμα…

ἰοῦσιν : εισιτήριο, εξιτήριο, ιταμός, ισθμός…(έλευση, ελεύθερος, προσηλυτίζω από το μέλλοντα του έρχομαι)

προσῆπτεν: αφή, συνημμένος, απτός…

                                                    Ασκήσεις

1. Ο Επιµηθέας µοίρασε στα ζώα τις διάφορες ιδιότητες µε σκοπό να
   αντισταθµίσει αδυναµίες. Να συµπληρώσετε µε τη βοήθεια του κειµένου
   τις παρακάτω προτάσεις, ώστε να φαίνεται πώς εξασφαλίστηκε η
   ισορροπία στο ζωικό βασίλειο.
   Η ταχύτητα αντιστάθµιζε την ........................ ........................
   • Τα φτερά ή η υπόγεια κατοικία αντιστάθµιζαν ........................
   • Όσα ζώα είχαν δύναµη δε χρειάζονταν ........................
   • Όσα είχαν µεγάλο µέγεθος ........................
   • Τα όπλα αντιστάθµιζαν ........................
   • Για να αντιµετωπίζουν τις καιρικές µεταβολές τους έδωσε ...............…..
   • Με πολυγονία προίκισε ........................
   • Ολιγονία έδωσε ........................
   • ∆εν έδωσε σε όλα τα ζώα την ίδια τροφή για να µην ......................

Λεξιλογικές - Σηµασιολογικές ασκήσεις
1. πῦρ, γῆ: Να χρησιµοποιήσετε τα ουσιαστικά ως πρώτο συνθετικό σε
δέκα σύνθετα (βλ. Γραµµατική της αρχαίας ελληνικής, ΟΕ∆Β, § 414).

2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α µε τις συνώνυµές τους που
   δίνονται στη στήλη Β.

Α	Β
κατάγειος	ἀποδίδωµι
κεράννυµι	ἱκετεύω, παρακαλῶ
νέµω	ἀµφιέννυµι
προσάπτω	ὑπόγειος
ἀµπίσχω	µείγνυµι
ἰσχύς	µερίζω
µηχανῶµαι	ἰσχυρός, πυκνός
παραιτοῦµαι	δύναµις, σθένος
στερεός	ἐπινοῶ

2. κατευνάζω, κατανάλωση, εκδορά, αµπέχονο, αυτάρκεια, σαρκοβόρο,
   καταβροχθίζω, περιδέραιο: Να εντοπίσετε στο κείµενο τις οµόρριζες
   των λέξεων που σας δίνονται (µερικές από αυτές αναφέρονται στην
   ίδια λέξη του κειµένου)

Αρχαιοελληνικές λέξεις (από το λεξικό του Σταματάκου)	Νεοελληνικές λέξεις (λεξικό του Τριανταφυλλίδη)
παραιτοῦμαι: παρακαλώ για κάτι, ικετεύω/με αιτ. αποκτώ κάτι κατόπιν παρακλήσεως / με αιτ.προσώπου, συγκινώ, πείθω κάποιον με ικεσίες, παρακαλώ επιμόνως/με απ., ικετεύω κάποιον να κάνει κάτι//με αιτ.πράγματος, αποτρέπω κάτι με τις παρακλήσεις μου///με αιτ. προσώπου και απαρέμφατο, παρακαλώ θερμά για κάτι	Παραιτούμαι: αποχωρώ εκούσια από μια θέση//(νομ.) εγκαταλείπω εκουσίως δικαιώματα ή απαιτήσεις μου//(μτφ) εγκαταλείπω δραστηριότητες
ἐπισκοπῶ:επιθεωρώ,εξετάζω//επιβλέπω, επιτηρώ, προφυλάσσω//μέσο, σκέφτομαι, αναλογίζομαι	επισκοπώ:εξετάζω συνήθως σύντομα, κάνω επισκόπηση
εὐλάβεια: επιφυλακτικότητα, προσοχή//φόβος θεού ευσέβεια	Εὐλάβεια: έκφραση τιμής, λατρείας και ταπείνωσης προς το θείο
ἐπαρκέω-ῶ: αποτρέπω, εμποδίζω// τινί τι, αποκρούω κάτι από κάποιον//με αιτ. πράγματος, εμποδίζω//με δοτική προσώπου, βοηθώ, υπερασπίζω//χορηγώ, μεταδίδω//απόλυτο, είμαι επαρκής	Επαρκώ:είμαι αρκετός, υπάρχω σε αναγκαία ποσότητα//έχω τις απαραίτητες ικανότητες για κάτι
ὥρα: χρονική περίοδος, εποχή του έτους/η άνοιξη/τμήμα του χρόνου//η κατάλληλη ώρα // στον πληθ. τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα//η ακμή της ζωής	Ώρα:μονάδα μέτρησης χρόνου, χρονικό διάστημα, συγκεκριμένη χρονική στιγμή//κατάλληλος χρονος//ονομασία ακολουθιών της Ορθόδοξης Εκκλησίας//οι Ώρες στη λογοτεχνία