Η φτώχεια διώχνει τα παιδιά από το σχολείο

1.  Οι επίσημες διακηρύξεις περί «συμμετοχής όλου του πληθυσμού σχολικής ηλικίας στις βασικές εκπαιδευτικές διαδικασίες του εννιά­χρονου υποχρεωτικού σχολείου» και περί «ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων» απέχουν κατά πολύ από την πραγματικότητα. Γιατί; Γιατί είναι φανερό πια ότι, όπως και πολλά άλλα ανθρώπινα δικαιώ­ματα, έτσι και το δικαίωμα στην εκπαίδευση προϋποθέτει την ύπαρ­ξη άλλων δικαιωμάτων, χωρίς τα οποία η άσκηση του καθίσταται αδύ­νατη από το δικαιούχο. Τα στοιχεία που προκύπτουν από έρευνα αποκαλύπτουν τον κόσμο της ανισότητας στην εκπαίδευση ακόμη και σήμερα, στο λυκαυγές του 21ου αιώνα.

2.  Αν παρακολουθήσει κανείς την πορεία του μαθητικού πληθυσμού από την εγγραφή του στην Α' τάξη του Γυμνασίου ως την έξοδο του -Γ Γυμνασίου-, θα διαπιστώσει ότι χιλιάδες μαθητές «χάνονται» σ' αυτή την πορεία. Π.χ., ενώ για το σχολικό έτος 1998-1999 γράφηκαν (στην Α' τάξη του Γυμνασίου 131.000 παιδιά, τρία χρόνια αργότερα, στην Γ' Γυμνασίου, βρέθηκαν λιγότεροι κατά 19.000. Αν αφαιρέσου­με από αυτόν τον αριθμό ένα ποσοστό μαθητών, που παρουσιάζονται μόνιμα στα μαθητολόγια ως εγγραφέντες και μη φοιτήσαντες, τότε -με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς- μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι στα στοιχεία της τελευταίας απογραφής πληθυσμού -2001- θα κα­ταγραφούν περίπου 150.000 νέοι 15-24 ετών, οι οποίοι δεν θα έχουν ολοκληρώσει την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, παρ' όλο που στη δεκαετία του 1990 βρίσκονταν σε σχολική ηλικία.

3.  Σε ποιες όμως περιοχές συγκεντρώνονται τα υψηλότερα ποσοστά εγκατάλειψης του σχολείου; Ποιοι εκπροσωπούνται στη στρατιά των παιδιών που εγκαταλείπουν πρόωρα τη σχολική αίθουσα; Σύμφωνα με την έρευνα, τα μεγαλύτερα ποσοστά μαθητικής διαρροής από την υποχρεωτική εκπαίδευση συγκεντρώνονται σε ορισμένες περιοχές. Γεγονός που «αιχμαλωτίζει» το εκπαιδευτικό τους μέλλον στην προ­οπτική της παραγωγής και αναπαραγωγής του αναλφαβητισμού.

4.  Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των παραπάνω περιοχών; Ου­σιαστικά ομαδοποιούνται σε δύο κατηγορίες: Σε περιφερειακούς νο­μούς, κατά βάση αγροτικούς και οικονομικά στερημένους, που έχουν το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων τους χωρίς απολυτήριο τριτάξιου γυμνασίου. Στα οικονομικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά αυτά χαρακτηριστικά έρχεται να «βαρύνει», στην περίπτωση των νομών Ροδό­πης και Ξάνθης, η εγκατάλειψη του σχολείου μετά το δημοτικό της πλειονότητας των μειονοτικών μαθητών, που αποτελούν το μισό περίπου του συνολικού μαθητικού πληθυσμού. Παράλληλα, επειδή ο πα­ράγων φτώχεια συντελεί σημαντικά στην πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου και στην εκπαιδευτική αποστέρηση, μαζί με χιλιάδες παιδιά των απομακρυσμένων και των αγροτικών περιοχών βρίσκονται και χιλιάδες παιδιά των υποβαθμισμένων αστικών περιοχών. Παιδιά οικογενειών με χαμηλό ή μη τακτικό εισόδημα. Παιδιά με αγράμματους γονείς. Παιδιά μεταναστών, προσφύγων, τσιγγάνων.

5 Στην απόφαση για εγκατάλειψη του σχολείου ο οικονομικός πα­ράγων είναι καθοριστικός. Οι μαθητές αυτοί έχοντας την αγωνία της επαγγελματικής τους αποκατάστασης -αφού το επάγγελμα αποτελεί τη μοναδική πηγή εισοδήματος- και παράλληλα ζώντας με τις συσσωρευμένες ενδείξεις της κακής επίδοσης τους και με φιλοδοξίες προσαρμοσμένες στην αντικειμενική πραγματικότητα, εξαναγκάζο­νται σε παραίτηση.

6    Η δεύτερη κατηγορία αναφέρεται στις περιοχές με υψηλούς δείκτες τουριστικής ανάπτυξης. Είναι γνωστό ότι τα Ιόνια Νησιά, τα Δωδε­κάνησα και η Κρήτη θεωρούνται από τις αναπτυγμένες τουριστικά περιοχές. Οικονομικά αναπτυγμένες -τουλάχιστον όσον αφορά τα εισοδήματα των κατοίκων. Παρ' όλο όμως που η τουριστική ανάπτυξη θεωρείται ότι ευνοεί τη διεκδίκηση καλύτερης εκπαίδευσης, όλα τα ερευνητικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι ο τουρισμός λειτούργησε ανταγωνιστικά προς την εκπαίδευση χιλιάδων νέων αυτών των πε­ριοχών.

7 Όλες οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι: τα παιδιά που αποκλείονται από το σχολείο, στη συντριπτική πλειονότητα τους, προ­έρχονται από τα φτωχά αγροτικά στρώματα του πληθυσμού, ενώ πολ­λά απ' αυτά βρίσκουν στον τουρισμό δυνατότητα απασχόλησης. [532]

Κ. Τσαρουχάς, Το ΒΗΜΑ, 16/6/2002

 

1.  α)  Γράψτε έναν πλαγιότιτλο για κάθε παράγραφο του κύριου μέρους. β) Χωρίστε το κείμενο σε νοηματικές ενότητες και δώστε πλαγιότιτλο σε καθεμιά.

ΝΕΟΤΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ  (2013-2017) ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΙΕΠ (Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής) για τη μαθητική διαρροή μπορείτε να δείτε εδώ.
Παρακάτω παραθέτω ένα ενδεικτικό διάγραμμα από την έρευνα του ΙΕΠ.  Σε ποιες περιοχές περιορίστηκε περισσότερο η μαθητική διαρροή από το 2000 έως το 2014; 

Δείτε και συγκριτικά στοιχεία μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών ως το 2007

Ακολουθεί και ένα απόσπασμα από άρθρο του Ν. Φωτόπουλου  ( επίκουρου καθηγητή του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας)
[...]
Σχολική διαρροή: ατομική επιλογή ή κοινωνικός καταναγκασμός;

Είναι σαφές ότι η πρόωρη σχολική εγκατάλειψη δεν ερμηνεύεται μονοσήμαντα με την «ελευθερία της ατομικής επιλογής», αφού ουσιαστικά η απόφαση να εγκαταλείψει κάποιος την εκπαίδευση στην ηλικία των 15 ή και νωρίτερα προσδιορίζεται κοινωνικά, ταξικά, πολιτισμικά αλλά και παιδαγωγικά.

Και για να είμαστε σαφείς, στοιχεία όπως η φτώχεια, η ανέχεια, ο οικονομικός καταναγκασμός, η έλλειψη στοιχειωδών μέσων για αξιοπρεπή διαβίωση δημιουργούν ένα αρνητικό υπόβαθρο για την παρακολούθηση του σχολείου. Παράλληλα όμως, στη σχολική απομάκρυνση επιδρούν και μια σειρά παράγοντες όπως η σχολική αποτυχία, οι κακές επιδόσεις και οι ανυπέρβλητες μαθησιακές δυσκολίες, η απρόσωπη και ψυχρή πραγματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, το μορφωτικό κεφάλαιο της οικογένειας, ο κοινωνικός περίγυρος, το επίπεδο πολιτιστικής και πνευματικής ανάπτυξης μιας περιοχής, τα ήθη και οι συνήθειες που χαρακτηρίζουν συγκεκριμένες ομάδες, τα κοινωνικά στερεότυπα, ακόμη και οι διακρίσεις με βάση το φύλο.

Στα αίτια όμως που ενισχύουν την αναπαραγωγή του φαινομένου της μαθητικής διαρροής εντάσσεται και η αδυναμία του εκπαιδευτικού μας μοντέλου να παρέμβει στην αντιμετώπισή της και τη συγκράτηση του «υπό διαρροή» μαθητικού πληθυσμού. Η ίδια αδυναμία, όμως, χαρακτηρίζει τόσο την τοπική κοινωνία όσο και τους ισχνούς θεσμούς κοινωνικής πολιτικής, οι οποίοι δεν είναι σε θέση να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του φαινομένου.

Σχολείο, τοπική κοινωνία, θεσμοί κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης στον αγώνα κατά της σχολικής διαρροής

Είναι σαφές ότι ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός θα πρέπει να δει σοβαρά το ζήτημα της διαρροής στην κοινωνική του διάσταση και όχι μονομερώς στην αριθμητική των δεικτών και μόνο. Η δημιουργική διαδρομή των παιδιών και των εφήβων μέσα σε ένα αξιόπιστο Δημόσιο και ουσιωδώς δωρεάν σχολείο αποτελεί ζήτημα οντολογικής τάξης για την ίδια την κοινωνία, αφού έξω από αυτό δεν υπάρχει προοπτική και ελπίδα. Καμία εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και κανένα σχέδιο κοινωνικής ευημερίας δεν μπορεί να ευδοκιμήσει αν η μαθητική διαρροή δεν χτυπηθεί στη ρίζα της. Καμία κοινωνία δεν μπορεί να θεμελιώσει την ανάπτυξη και τη συνοχή της, όταν υπάρχουν παιδιά και έφηβοι έξω από τις τάξεις, μακριά από τους δασκάλους και τους συνομήλικούς τους. Η τοπική κοινωνία, οι θεσμοί κοινωνικής προστασίας, η εκπαιδευτική κοινότητα επιβάλλεται να αναδιατάξουν και να συνενώσουν τις δυνάμεις τους και να συνεργαστούν στενά ώστε, εκτός από την εθνική εκπαιδευτική στρατηγική στην ολιστική της διάσταση, να αναπτυχθεί ένα δίκτυο κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης απέναντι στις ευπαθείς ομάδες και τις ομάδες υψηλού κινδύνου στον εκπαιδευτικό και κοινωνικό αποκλεισμό.

Η συνεχής παρακολούθηση του φαινομένου των διαρροών από την εκπαίδευση, η συστηματική και αξιόπιστη καταγραφή του, η ανάλυση και η ορθολογική ερμηνεία της δυναμικής του, η αντιμετώπισή του ακόμη και σε μικρο-κοινωνικό επίπεδο στο πλαίσιο της σχολικής μονάδας, η προσέγγιση και η πολυ-τροπική ενίσχυση των οικογενειών που υστερούν, η εμψύχωση και η πολύπλευρη στήριξη των μαθητών, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, η συνεχής ανάδειξη της εκπαίδευσης σε πρότυπο του πολιτισμού μας μπορούν να συμβάλουν ενεργητικά στην άμβλυνση και τον περιορισμό του φαινομένου. Σε διαφορετική περίπτωση, η μαθητική διαρροή θα δημιουργεί ευάλωτες κατηγορίες απαίδευτων, οι οποίες, στην πλειονότητά τους, θα αιμοδοτούν διαρκώς την εκμετάλλευση της παιδικής και εφηβικής εργασίας, τη νεανική παραβατικότητα, την περιθωριοποίηση και τον αποκλεισμό, την κατασκευή ενός νέου κοινωνικού περιθωρίου που, χωρίς εκπαίδευση, χωρίς πολιτισμικό υπόβαθρο, χωρίς τυπικά και ουσιαστικά προσόντα θα παραδίδεται βορά στη λαιμαργία της αγοράς και της κοινωνίας της ζούγκλας.

Ν. Φωτόπουλος, Ελευθεροτυπία, 16/2/2010