Μέγιστα μεγέθη του Ηλιακού Συστήματος

Μελέτη που έχει συνταχθεί από τον Διευθυντή του Ευγενιδείου Πλανηταρίου (Αθήνα), Διονύση Σιμόπουλο, και που έλαβε δημόσια προβολή το 2002, καταγράφει τα εξής μέγιστα μεγέθη στο ηλιακό σύστημα:

• Η μεγαλύτερη σε έκταση οροσειρά του Ηλιακού συστήματος βρίσκεται στον φυσικό δορυφόρο της Γης, τη Σελήνη. Ονομάζεται Κολδιέρες και βρίσκεται στα όρια της Ανατολικής Θάλασσας (Mare Orientale). Το μήκος της είναι 1.500 χλμ. Δηλαδή 1,5 φορά περισσότερο σε μήκος, των Απεννίνων (600 χλμ) και του Καυκάσου (520) αν τύχαιναν να συνέχιζε η μία την άλλη.

• Το υψηλότερο όρος στο Ηλιακό σύστημα είναι το όρος Όλυμπος, ηφαίστειο και βρίσκεται στον πλανήτη Άρη. Έχει ύψος 25 χιλιόμετρα, δηλαδή τρεις φορές το ύψος του Έβερεστ. Αλλά και ως ηφαίστειο, αν συγκριθεί με το Μάουνα Κέα, που εξέχει από τον πυθμένα του Ειρηνικού 10 χλμ., γίνεται αντιληπτή η διαφορά. Αν ο Όλυμπος του Άρη βρισκόταν στη Γη, η βάση του θα κάλυπτε όλο τον ελληνικό ηπειρωτικό χώρο μαζί με το Αιγαίο. Ο κρατήρας του Ολύμπου του Άρη έχει διάμετρο 85 χλμ. Παρά ταύτα ο μεγαλύτερος ηφαιστειακός κρατήρας είναι ο κρατήρας Άρσια επί του ομώνυμου ηφαιστείου, που βρίσκεται επίσης στον Άρη και έχει διάμετρο 110 χλμ.

• Η μεγαλύτερη χαράδρα, με πολλές επιμέρους, που έχει παρατηρηθεί, βρίσκεται επίσης στον Άρη, στη λεγόμενη κοιλάδα του Μάρινερ. Η τεράστια αυτή χαράδρα εκτείνεται σε μήκος 4.500 χλμ. με μέγιστο πλάτος 600 χλμ και μέγιστο βάθος 7 χλμ. Μια τόση μεγάλη σε έκταση χαράδρα αν βρισκόταν στη Γη θα εκτεινόταν από την Πορτογαλία μέχρι τα Ουράλια όρη.

• Η μεγαλύτερη κοιλάδα με κρατήρες βρίσκεται επίσης στον Άρη και ονομάζεται "Ελλάς". Η διάμετρός της φθάνει τα 2.000 χλμ.

• Ο μεγαλύτερος κρατήρας που δημιουργήθηκε από πρόσκρουση με αστεροειδή βρίσκεται στη Σελήνη. Πρόκειται για την τεράστια λεκάνη Αϊτκέν που έχει διάμετρο 2.500 χλμ., βάθος 3 χλμ. και βρίσκεται στον Νότιο Πόλο της. Τον κρατήρα αυτόν μελέτησε επισταμένα η διαστημοσυσκευή Κλημεντίνη (Clementine) το 1994. Υπολογίζεται πως ο αστεροειδής που δημιούργησε αυτόν τον κρατήρα θα πρέπει να είχε μέγεθος 200 τουλάχιστον χλμ. η δε πρόσκρουση θα πρέπει να έγινε μερικά εκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό της. Παρόμοιος τέτοιος κρατήρας βρίσκεται και στον πλανήτη Ερμή με διάμετρο 1.300 χλμ. και φέρει την ονομασία Λεκάνη των Θερμίδων. Ο λαμπρότερος όμως τέτοιος κρατήρας του Ηλιακού συστήματος βρίσκεται στη Σελήνη και ονομάζεται "Αρίσταρχος", η διάμετρος του οποίου φθάνει τα 84 χλμ. και το βάθος του τα 4,8 χλμ. Σημειώνεται επίσης ότι τέτοιοι κρατήρες έχουν εντοπιστεί και στη Γη. Ο μεγαλύτερος είναι εκείνος που ανακαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 κοντά στη χερσόνησο Γιουκατάν στο Μεξικό και είναι υποβρύχιος. Η διάμετρός του φθάνει τα 180 χλμ. και υπολογίζεται πως δημιουργήθηκε μετά από πρόσκρουση με αστεροειδή μεγέθους 8 - 10 χλμ., πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια με συνέπεια την εξαφάνιση των δεινοσαύρων. Ο δε αρχαιότερος επίσης τέτοιος γήινος κρατήρας είναι αυτός που βρίσκεται στο Κεμπέκ του Καναδά και ονομάζεται Μανικουάγκαν ηλικίας 212 εκατομμυρίων ετών. Υπολογίζεται πως η αρχική του διάμετρος ήταν 100 χλμ. πλην όμως λόγω διαβρωτικών παραγόντων φαίνεται να έχει περιοριστεί στα 70 χλμ.

• Η μεγαλύτερη εδαφολογική δραστηριότητα (αντί του όρου γεωλογική) που παρατηρείται στα σώματα του Ηλιακού συστήματος είναι στη Γη, την Αφροδίτη και την Ιώ (φυσικό δορυφόρο του Δία), η δε μεγαλύτερη εξ αυτών παρατηρείται στην Ιώ. Ο πολύχρωμος αυτός δορυφόρος βρίσκεται υπό συνεχή ηφαιστειακή έξαρση. Το 1979 καθώς ο Βόγιατζερ την προσπερνούσε στέλνοντας φωτογραφίες της επιφάνειάς της, έκπληκτοι οι επιστήμονες αντελήφθησαν την έκρηξη ενός τεράστιου ηφαιστείου. Στη σειρά των φωτογραφιών αποκαλύφθηκε ένας μεγάλος αριθμός ηφαιστείων παρόμοιων με αυτά της Γης και Αφροδίτης. Η έξαρση αυτή ερμηνεύεται από το γεγονός ότι ο δορυφόρος Ιώ δέχεται τεράστιες ελκτικές δυνάμεις τόσο από τον πλανήτη Δία, όσο και από τους άλλους δύο δορυφόρους, Ευρώπη και Γανυμήδη, από διαφορετικές γωνίες, με συνέπεια να δημιουργούνται τεράστιες παλιρροϊκές δυνάμεις που σχεδόν ανεβοκατεβάζουν την επιφάνειά του. Οι παλίρροιες αυτές θερμαίνουν το εσωτερικό της. Έτσι θειούχα αέρια ξεπηδούν στην επιφάνειά της με τεράστιες ηφαιστειακές εκρήξεις κατά τις οποίες πυρακτωμένα υλικά πετάγονται σε ύψος 300 χλμ. ενώ απελευθερώνονται τεράστιοι πίδακες διοξειδίου του θείου. Οι πίδακες αυτοί στη συνέχεια ψύχονται και πέφτουν στο έδαφος υπό μορφή όμορφου χρωματιστού χιονιού. Υπολογίζεται πως ετησίως το "χιόνι" αυτό φθάνει σε ύψος τα 10 εκατοστά.

• Η μεγαλύτερη θερμοκρασία επιφάνειας πλανήτη είναι αυτή που παρατηρείται στην Αφροδίτη όπου η μέση θερμοκρασία φθάνει τους 480 βαθμούς Κελσίου. Αντίθετα την μικρότερη τέτοια θερμοκρασία επιφάνειας κατέχει ο δορυφόρος Τρίτωνας (του πλανήτη Ποσειδώνα) του οποίου η θερμοκρασία επιφάνειάς του φθάνει τους -235 βαθμούς Κελσίου.

• Η μεγαλύτερη διαφορά θερμοκρασίας που απαντάται στο ηλιακό σύστημα είναι αυτή του μικρού πλανήτη Ερμή, όπου η μέγιστη φθάνει τους 427 βαθμούς Κελσίου ενώ κατά τη νύκτα κατέρχεται στους μείον 183 βαθμούς Κελσίου. Έτσι η διαφορά αυτή αγγίζει τους 600 βαθμούς Κελσίου.

• Η μεγαλύτερη ατμοσφαιρική καταιγίδα, που συμβαίνει στο ηλιακό σύστημα, αν και μόλις μια δεκάδα πλανητών και φυσικών δορυφόρων φέρουν ατμόσφαιρα, είναι εκείνη του πλανήτη Δία, στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιράς του. Πρόκειται για τη «Μεγάλη Κόκκινη Κηλίδα» που παρατηρείται συνέχεια τα τελευταία 400 χρόνια. Η γιγάντια αυτή φαινομενική κηλίδα έχει σχήμα οβάλ και τριπλάσιο μέγεθος της Γης. Φαίνεται σαν κυκλώπειο μάτι που παρακολουθεί τον Δία. Διαπιστώθηκε πως τεράστια ρεύματα αερίων ρέουν από τα ανατολικά προς τα δυτικά ενώ στο βάθος αυτά κινούνται αντίθετα. Αυτή η καταιγίδα περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της κάθε 7 γήινες ημέρες. Παρόμοια τέτοια καταιγίδα ανακαλύφθηκε από τον Βόγιατζερ και στον γαλαζωπό πλανήτη Ποσειδώνα. Ονομάστηκε «Μεγάλη Σκοτεινή Κηλίδα» και είναι λίγο μεγαλύτερη από το μέγεθος της Γης. Παρατηρήσεις που έγιναν αργότερα από το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ έδειξαν πως η καταιγίδα αυτή σήμερα έχει πια εξαφανιστεί.

• Οι ισχυρότεροι άνεμοι που έχουν παρατηρηθεί στο ηλιακό σύστημα είναι αυτοί που συμβαίνουν στον πλανήτη Ποσειδώνα, των οποίων η ταχύτητα φθάνει τα 2.200 χλμ. την ώρα.

• Ο μεγαλύτερος πλανήτης είναι φυσικά ο Δίας. Στο εσωτερικό του θα μπορούσαν να χωρέσουν όλοι οι άλλοι πλανήτες και οι δορυφόροι τους, αφού ο όγκος του είναι 1.319 φορές μεγαλύτερος της Γης. Η διάμετρός του φθάνει τα 143.884 χλμ., ενώ η μάζα του είναι 318 φορές μεγαλύτερη της Γης. Αντίθετα ο μικρότερος πλανήτης είναι ο Ερμής που έχει και τη μικρότερη μάζα.

• Ο μεγαλύτερος φυσικός δορυφόρος στο ηλιακό σύστημα είναι ο δορυφόρος του Δία Γανυμήδης, που είναι μεγαλύτερος από τον πλανήτη Ερμή.

• Οι περισσότεροι δακτύλιοι περιφερόμενων υλικών βρίσκονται στον Κρόνο. Υπολογίζονται σε 10.000 διαφορετικούς που περικλείουν τον Κρόνο. Αποτελούνται από μικρά σώματα σκόνης, πάγου, και βράχων μεγέθους μέχρι λεωφορείου. Αρχίζουν από το επίπεδο των νεφών του Κρόνου και φθάνουν σε απόσταση μέχρι 275.000 χιλιόμετρα. Συγκριτικά μοιάζουν με πίτα διαμέτρου 1.400 μέτρων και πάχους 5 χιλιοστών. Αν θεωρηθούν αυτά δορυφόροι τότε ο Κρόνος κατέχει τους περισσότερους.

• Επίσημα τους περισσότερους δορυφόρους έχει ο Δίας με 63 και ακολουθούν ο Κρόνος με 62 και ο Ουρανός με 27.

• Η μεγαλύτερη ημέρα, δηλαδή διάρκεια μίας πλήρους περιστροφής περί τον άξονα, πλανήτη στο ηλιακό σύστημα, παρατηρείται στην αργοκίνητη Αφροδίτη που φθάνει τις 243,16 γήινες ημέρες. Αντίθετα τη μικρότερη ημέρα κατέχει ο ταχυκίνητος Δίας που ολοκληρώνει μία πλήρη περιστροφή περί του άξονά του σε 9 ώρες, 50 λεπτά και 30 δευτερόλεπτα γήινου χρόνου.

• Το μεγαλύτερο έτος, δηλαδή διάρκεια μιας πλήρους περιστροφής περί τον Ήλιο, πλανήτη στο ηλιακό σύστημα κατέχει ο πλέον απομακρυσμένος πλανήτης Ποσειδώνας, που ολοκληρώνεται σε 164,8 γήινα χρόνια. Αντίθετα τη μικρότερη διάρκεια περιστροφής περί τον Ήλιο, το μικρότερο έτος κατέχει ο Ερμής που ολοκληρώνει αυτό σε 87,97 γήινες ημέρες. Βέβαια αυτό συμβαίνει από το γεγονός ότι ο Ερμής απέχει από τον Ήλιο μόλις 57,9 εκατομμύρια χιλιόμετρα σε αντίθεση με τον Ποσειδώνα που απέχει 4,5 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Κοντινότερος επίσης πλανήτης στη Γη είναι η Αφροδίτη που απέχει σε ελάχιστη απόσταση 42,4 εκατομμύρια χιλιόμετρα.

• Η μεγαλύτερη ταχύτητα περιφοράς γύρω από τον Ήλιο σημειώνεται στον Ερμή όπου η μέση ταχύτητά του είναι 172.332 χλμ την ώρα, ενώ ο πιο αργοκίνητος πλανήτης είναι ο Ποσειδώνας με μέση ταχύτητα 19.548 χλμ την ώρα.

• Ο μεγαλύτερος αστεροειδής του Ηλιακού συστήματος είναι η 1 Δήμητρα που βρίσκεται ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία. Έχει διάμετρο 940 χλμ. και είναι ο πρώτος αστεροειδής που ανακαλύφθηκε, την Πρωτοχρονιά του 1801. Πρώτος όμως αστεροειδής που φωτογραφήθηκε ήταν ο 951-Γκάσπρα, από τη διαστημοσυσκευή Γαλιλαίος, στις 28 Οκτωβρίου του 1991 (από απόσταση 16.200 χλμ.).

• Ο συχνότερος κομήτης, δηλαδή με συντομότερη περίοδο εμφάνισης είναι ο κομήτης Ένκε που ανακαλύφθηκε το 1786 και που επισκέπτεται το Ηλιακό σύστημα ανελλιπώς κάθε 3,31 χρόνια. Μάλιστα ο κομήτης αυτός είναι και ο πρώτος που παρατηρήθηκε με ραντάρ το 1980.

• Η πλουσιότερη βροχή διαττόντων που έχει παρατηρηθεί ήταν η βροχή των Λεοντιδών στις 17 Νοεμβρίου του 1966, όταν ο νυκτερινός ουράνιος θόλος καλύφθηκε από περίπου 1000 πεφταστέρια, (όπως λέγονται κοινώς), ανά λεπτό και επί 40 λεπτά της ώρας. Η βροχή αυτή οφείλεται στον Κομήτη Τεμπλ-Τατλ που επιστρέφει στη πορεία της Γης κάθε 32,9 χρόνια και μέσα από τη σκόνη του οποίου διέρχεται η Γη.