Πάνε 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 και καλούμαστε να την γιορτάσουμε στα χρόνια του κορωνοϊού. Είναι αλλόκοτες οι εποχές και παράξενες οι συνδέσεις. Εκείνο που έχει σημασία είναι τo πώς φιλτράρουμε την εν λόγω επέτειο και ποιες σκέψεις, ιδέες και δράσεις μάς γεννά. Τι σημαίνει για τον σύγχρονο Έλληνα «Ελληνική Επανάσταση», τι σημαίνει «Εθνικός ύμνος», «πατριωτισμός», «σκλαβιά»; Τι πρέπει να γνωρίζουν καλά οι νέες γενιές, τα παιδιά και οι έφηβοι;

Θα ήταν άστοχο αν κάναμε αποδεκτή την επέτειο, απλά και μόνο επειδή αποτελεί μέρος της παράδοσής μας. Ή για να το πω αλλιώς, σαφώς και αποτελεί μέρος της παράδοσής μας, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Είναι και πολλά άλλα που πρέπει να ληφθούν υπόψη αναφορικά με τα πρότυπα, τους ήρωες, τα οράματα, την Ιστορία που επαναλαμβάνεται, τον ρόλο των ξένων δυνάμεων, τα πολιτικά παιχνίδια, την συμβολή των γυναικών και των φιλελλήνων αλλά και της εκκλησίας και των απλών αγωνιστών. Κι εν τέλει έχει κάτι να πει, να διδάξει τους σύγχρονους Έλληνες. Ποια η ερμηνεία, ή οι ερμηνείες, το νόημα, η υφή του πάθους, το ποιόν της επαναστατικής λογοτεχνικής παραγωγής, το προφίλ των πρωτεργατών της Επανάστασης; Πλουραλισμός, ποικιλομορφία, η «πολλαπλή όψη των στοχαστικών προσαρμογών» που θα σχολίαζε και ο Καβάφης. Η Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς λογοτέχνες αλλά και καλλιτέχνες γενικότερα. Ο Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν (1799-1837), ο μεγάλος Ρώσος ποιητής, εμπνευσμένος από τον μεγάλο ξεσηκωμό, γράφει: «Σηκώσου Ελλάδα, και των αγώνα στήσε,/ Και δείξε την αντρεία των παλικαριών σου,/ Κι εκείνη την παλιά σου τη μανία λύσε/ Του Ολύμπου και της Πίνδου, των Θερμοπυλών σου!/Σ’ αυτά τα προαιώνια βουνά, τα μαύρα/ Γεννήθηκε η νέα Ελευθερία/ Στων Αθηνών τα μάρμαρα που ‘ν’ όλο λαύρα/ Και στον αρχαίων ηγετών τα μαυσωλεία./Η χώρα των θεών, και των ηρώων η χώρα,/Φλέγεται απ’ τη φωτιά ενός αγώνα ωραίου,/ Σπάει τα δεσμά και πάει και τραγουδάει τώρα/Τυρταίο και Βύρωνα και Θούρια του Φεραίου./» Και είναι πολλές οι λέξεις και φράσεις-κλειδιά εδώ που συνδέουν το παρελθόν, το παρόν, αλλά και το επικείμενο μέλλον της Ελλάδας. Και πώς να μην βάλει κανείς τους ευθύβολους και ενθαρρυντικούς στίχους του Ρώσου που πιστεύει στο σθένος των Ελλήνων και την κληρονομιά τους πλάι στους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού; Eλεύθεροι πολιορκημένοι και μεις σήμερα ζούμε σε ένα αμφίβολο παρόν και έχουμε ανάγκη να ανατρέξουμε πίσω ,να δούμε τις αναλογίες, να πάρουμε ανατροφοδότηση , για να πορευτούμε ,να ερμηνεύσουμε τη ζωή μας. «η δύναμή σου πέλαγο /και η θέλησή μου βράχος » λέει ο Σολωμός και είναι ώρα να πιστέψουμε στο εθνικό μας DNA και εμείς οι νεότεροι.

 Ίσως το ηρωικό πνεύμα πρέπει να λειτουργήσει ως πυξίδα στους καιρούς της πανδημίας και να βοηθήσει τους ανθρώπους να επαναπροσδιορίσουν τις αξίες και τους στόχους ,αλλά και τις προσδοκίες τους. Ας γίνει επανεκτίμηση σχετικά με την περιπλάνηση μέσα στους αιώνες για να φτάσουμε στην Ελλάδα του σήμερα. Το σίγουρο είναι ότι πάντα θα υπάρχει ο Άλλος. Αυτός που δεν είναι Εμείς , αυτός από τον οποίο διαφέρουμε εθνικά , πολιτικά και φυλετικά. Πώς θα αντιμετωπίζουμε αυτόν τον Άλλο ;To σίγουρο είναι ότι πάντα θα υπάρχουν οι Μεγάλες δυνάμεις που πάντα θα ζητούν παντός είδους ανταλλάγματα για κάθε βοήθεια οικονομική που προσφέρουν. Οι σκοτεινοί σουλτάνοι, οι φωτεινοί περιηγητές και φιλέλληνες. Και όσες φορές κι αν διαβάσει κανείς την ιστορία πάντα με θάρρος θα διαπιστώνει ότι σ’ όλες τις εποχές θα θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία. Και πως ο πόλεμος και ο φόβος το ίδιο πρόσωπο έχουν πάντα Πόσο επίκαιρος είναι ο Κάλβος όταν προτρέπει τους Έλληνες να βασιστούν στις δικές τους δυνάμεις. Βαθυστόχαστος στις Ευχές του ο ποιητής , στην ουσία προβλέπει τα μελλούμενα: «Όταν το δέντρον νέον / εβασάνιζον οι άνεμοι/τότε βοήθειαν ήθελεν/ενδυναμώθη τώρα/φθάνει η ισχύς του./ ιε’ Το ξίφος Σφίξατ΄Ελληνες-/τα ομμάτιά σας σηκώσατε-ιδού-εις τους ουρανούς/οροστάτης ο θεός/μόνος σας είναι/» Το δέντρο που λέγεται Ελλάδα, χρειαζόταν την βοήθεια και την καλοσύνη των ξένων, επειδή ήταν μικρό και χωρίς δύναμη. Αλλά έπειτα ενδυναμώθηκε και μπόρεσε να σταθεί μόνο του στα πόδια του, χωρίς δανεικά δεκανίκια.

 

Είναι πολύ σημαντικό οι δάσκαλοι να ανιχνεύσουν με τους μαθητές τους, οι γονείς με τα παιδιά τους -στα πλαίσια του αναστοχασμού- το νόημα της ελευθερίας, της Ειρήνης, της ανεξαρτησίας- ηθικής- πνευματικής- και σε όλες της τις εκφάνσεις. Είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι η Επανάσταση του 1821 μάς χάρισε ένα μέλλον, μας έδωσε τη δυνατότητα να κάνουμε τα δικά μας βήματα μέσα στον κόσμο. Από τα αρχαία χρόνια ακόμα αγωνίζονται οι Έλληνες να υπάρξουν .Πότε κατά των Περσών, πότε κατά των Τούρκων, των Γερμανών ή των Ιταλών και τα βάζουν με το θεριό. Και ξαναγεννιούνται από τις στάχτες τους. Πρέπει οι νέοι να συνομιλήσουν δημιουργικά με το παρελθόν ,να το χαρτογραφήσουν και ανιχνεύσουν τις δυνατότητες του μέλλοντος. Η Επανάσταση μπορεί να διδάξει μέσα από το «Είμαστε στο Εμείς» του Μακρυγιάννη, μέσα από τα διαχρονικά αιτήματα για παιδεία του Κοραή και του Ρήγα.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Μακρυγιάννης μέσα στα Απομηνημονεύματά του : « ‘Ενα πράμα μόνον με παρακίνησε κι εμένα να γράψω ότι τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι· όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ. Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι όλοι μαζί και να μην λέγει ούτε ο δυνατός «εγώ» ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει «εγώ»· όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε «εμείς». Είμαστε εις το «εμείς» κι όχι εις το «εγώ». Και εις το εξής να μάθομεν γνώση, αν θέλομεν να φκιάσομεν χωριόν, να ζήσομεν όλοι μαζί.»

Και στη συνέχεια της Ιστορίας μας ακολούθησε ο Εμφύλιος και οι ποικίλες διχόνοιες του Ελληνικού Έθνους που δεν τα έζησε ο Μακρυγιάννης, αλλά άθελά του έδωσε τα φώτα του στους απογόνους, άσχετα αν εκείνοι δεν παραδειγματίστηκαν κα μπήκαν σε νέους κυκεώνες.

Ναι σε μια ευέλικτη παιδεία, ανοιχτή που οδηγεί τους νέους σε μεταφράσεις του παρελθόντος ,σε αναδημιουργία Ιδεών, αποκατάσταση εννοιών, ανάπλαση αξιών. Δεν είναι απλά ένα επιφανειακό σύνθημα, είναι ένα βαθύ αίτημα που οι καιροί το απαιτούν. Χρειάζεται να κάνουμε και εμείς Επανάσταση; Eνάντια σε τι και σε ποιους; Xρειάζεται να αντισταθούμε απέναντι σε αυτούς που χαιρετούν απ΄ την εξέδρα,[...] απέναντι στις φοβερές σημαίες των κρατών και τη διπλωματία,[...] σε αυτούς σ όλα τ ΄ανώτερα συνέδρια που φλυαρούνε , πίνουν καφέδες ,σύνεδροι συμβουλατόροι», για να δανειστώ και τους εύγλωττους , εκφραστικούς και επαναστατικούς στίχους του Μιχάλη Κατσαρού στο ποίημά του «Αντισταθείτε». Γιατί ναι, σε όλους τους καιρούς , υπάρχει πάντα κάποιος εχθρός, πραγματικός ή φανταστικός που θα στοχεύει στο μυαλό μας και θα μας απειλεί. Η ίδια η Ιστορία το βεβαιώνει και κάθε φορά μας (προ)καλεί να το αντιμετωπίσουμε.

Κλείνω αυτό το ελεύθερο στοχαστικό κείμενο με ένα ποίημα του Θανάση Χατζόπουλου:

Αιώνας

Πολλές φωνές ζυμωμένες με δάκρυα

Με λόγια

 

Πολλές φωνές βγαλμένες

Απ΄ τα κόκκαλα

 ολλά κόκκαλα

 Η ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821, Πατάκης 2020