Διά Χριστό σαλοί: οι «περιθωριακοί» άγιοι!

Όμως τον τελευταίο καιρό έχει εκφραστεί αίτημα από μερικούς αδελφούς να γραφτεί σε αυτό τον ιστότοπο ένα άρθρο γι’ αυτούς, και σ’ αυτό το αίτημα επιχειρεί να ανταποκριθεί το φτωχό τούτο κείμενο. Μακάρι οι ίδιοι οι άγιοι να βοηθήσουν, ώστε να γράψουμε ό,τι εκείνοι θέλουν και ό,τι θα ωφελήσει τους συνανθρώπους μας.

Το αίτημα αυτό φανερώνει πόση ανάγκη έχει ο σύγχρονος άνθρωπος για τα μηνύματα των διά Χριστόν σαλών, που ήταν και είναι (γιατί και σήμερα υπάρχουν), ίσως περισσότερο από κάθε άλλο είδος αγίων, άνθρωποι ανυπόταχτοι, αντισυμβατικοί και τολμηροί.

Η λέξη σαλός ανήκει στη βυζαντινή περίοδο της ελληνικής γλώσσας και σημαίνει τρελός («σαλεμένος», όπως λέμε σήμερα). Οι «διά Χριστόν σαλοί» είναι ασκητές που παριστάνουν τους τρελούς για χάρη του Χριστού, γι’ αυτό χαρακτηρίζονται «διά Χριστόν» (=για το Χριστό). Αυτή είναι η μορφή και η μέθοδος της ασκητικής τους ζωής. Όπως δηλαδή κάποιος μοναχός μονάζει σε μοναστήρι, με υπακοή στο γέροντά του και ακολουθώντας τον κανόνα ζωής του μοναστηριού, κάποιος άλλος ασκητεύει στην έρημο, άλλος στα δάση, άλλος σε μια σπηλιά, άλλος σε μια καλύβα κ.τ.λ., οι σαλοί ασκητεύουν μέσα στην κοινωνία και ο ασκητικός τους δρόμος είναι το να παριστάνουν τους τρελούς. Η κοινωνία, στην οποία ζουν, μπορεί να είναι πόλη ή χωριό, αλλά μπορεί να είναι και μοναστήρι (ένας σαλός μοναχός ανάμεσα σε «καθώς πρέπει» μοναχούς) ή ακόμη και φυλακή (όπως στην περίπτωση του μαρτυρικού Ρώσου επισκόπου Βαρνάβα Μπελιάγεφ, † 1963, στον οποίο βλέπουμε τον εκπληκτικό συνδυασμό σαλότητας, επισκοπικού αξιώματος και σειράς φυλακίσεων και εκτοπίσεων από το αθεϊστικό καθεστώς) και οποιοσδήποτε άλλος χώρος συγκέντρωσης ανθρώπων.

Πρέπει να επισημάνουμε ότι οι ρίζες της διά Χριστόν σαλότητας υπάρχουν ήδη στην Αγία Γραφή, στη ζωή και τη συμπεριφορά αρκετών προφητών της Παλαιάς Διαθήκης, όπως του προφήτη Ωσηέ (ακόμη και του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου).   Έτσι, ο προφήτης Αχιά ο  Σηλωνίτης κόβει το χιτώνα του στα 12 και δίνει 10 κομμάτια στο δούλο Ιεροβοάμ, που θα τον ακολουθούσαν οι 10 από τις 12 φυλές του Ισραήλ, για να προειδοποιήσει ότι  με την άθλια διακυβέρνηση του βασιλιά Ροβοάμ το βασίλειο θα κατέληγε στη διχοτόμηση (Γ΄ Βασιλειών, 11, 29 και εξής). Ο προφήτης Ιερεμίας, κατ’ εντολήν του Θεού, φορτώνεται ένα ζυγό (οριζόντιο ξύλο, όπου ζεύουν δυο βόδια για να τραβάνε το αλέτρι) για να προειδοποιήσει το βασιλιά Σεδεκία ότι με αυτά που κάνει θα φέρει την υποταγή στους Βαβυλώνιους (Ιερεμίας, κεφ. 34-35).

Ποια τα αποτελέσματα αυτής της ασκητικής μεθόδου; 

Με αυτό τον τρόπο, κατ’ αρχάς, ο διά Χριστόν σαλός ασκεί τον εαυτό του στην ταπεινοφροσύνη, υπομένοντας, όπως είπαμε, τη ρατσιστική συμπεριφορά της κοινωνίας. Έχει καταστρέψει τη ζωή του (με ανθρώπινα κριτήρια, δηλ. έχει ανατρέψει την ευκαιρία για επαγγελματική και κοινωνική άνοδο), έχει μαυρίσει την κοινωνική εικόνα του και μάλιστα βλέπει μπροστά του τους ανθρώπους που είτε τον λυπούνται είτε τον περιφρονούν (ενώ ο μοναχός που φεύγει από τον κόσμο κατά κανόνα δεν το βλέπει αυτό). Έτσι, αποσκοπεί στο ν’ αφήσει να πεθάνει κάθε ίχνος εγωισμού μέσα του, να γίνει ταπεινός όσο το χώμα της γης.

Εκτός αυτού, συμπάσχει με τους περιθωριακούς, περιφρονημένους, άστεγους, κουρελήδες, ζητιάνους, αληθινούς τρελούς και γενικά με τις περιθωριακές ομάδες της κοινωνίας, ανάμεσα στις οποίες ζει. Ο άγιος Ανδρέας ο διά Χριστόν σαλός, όταν του έδιναν ελεημοσύνη, πήγαινε ανάμεσα στους ζητιάνους και τους άστεγους και έκανε πως μετράει τα χρήματά του, χωρίς να καταλαβαίνει την αξία τους. Κάποια στιγμή κάποιος άπλωνε το χέρι να του πάρει κανένα νόμισμα και τότε ο άγιος παρίστανε πως τσακώνεται μαζί του και μετά σηκωνόταν και έφευγε τρέχοντας, παρατώντας όλα τα χρήματα στη διάθεση των φτωχών.

Εκτός αυτού, αν ο σαλός φτάσει σε κάποιο στάδιο αγιότητας, διδάσκει τους ανθρώπους με τη συμπεριφορά του και τα λόγια του. Αποδεικνύει πως η καθώς πρέπει συμπεριφορά συχνά είναι επιφανειακή και υποκριτική, αλλά και πως η δήθεν τετράγωνη λογική μας συχνά μας οδηγεί σε αλαζονεία και σκληρότητα. Επίσης, πολλές φορές, λέγοντας φαινομενικές παλαβομάρες, αποκαλύπτει σε ανθρώπους αλήθειες για τον εαυτό τους ή τους δίνει συμβουλές που μπορεί ν’ αλλάξουν τη ζωή τους.

Έτσι, ο άγιος Βασίλειος της Μόσχας έφτυνε τους τοίχους των εκκλησιών, για να φύγουν οι δαίμονες, και φιλούσαν τους τοίχους των πορνείων, για να τιμήσουν τους θλιμμένους αγγέλους που παρέμεναν έξω απ’ αυτά. Ο άγιος Νικόλαος του Πσκωφ (ο «Νικόλσκα» = Νικολάκης), στη Ρωσία, πρόσφερε δημόσια ένα πιάτο ωμό κρέας στον παράφρονα τσάρο Ιβάν τον Τρομερό, για να του δείξει ότι με τη συμπεριφορά του είναι σαν να κατασπαράζει τις σάρκες των υπηκόων του!...

Συνήθως ο Θεός καθοδηγεί κάποιον να ανακαλύψει «τυχαία» ότι ο τάδε, που όλη η πόλη τον περιφρονεί και τον κοροϊδεύει, που ζει από ελεημοσύνες, κοιμάται στη μέση του δρόμου, ανεβαίνει στον άμβωνα της εκκλησίας και πετάει σπασμένα καρύδια στους πιστούς ή τρώει κρέας δημόσια τη σαρακοστή, να κυκλοφορεί γυμνός ή να μπαινοβγαίνει στους οίκους ανοχής (πράγματα που έκανε π.χ. ο άγιος Συμεών ο διά Χριστόν σαλός), είναι στην πραγματικότητα ένας θαυματουργός άγιος πολύ κοντά στους αγγέλους του Θεού!

Βέβαια, τους τελευταίους αιώνες έχουν ζήσει σαλοί που πολλοί ευσεβείς χριστιανοί έχουν αντιληφθεί την αγιότητά τους κι έτσι έχουν γύρω τους αρκετούς μαθητές. Και πάλι όμως σχηματίζεται γύρω τους ένας κύκλος έμπιστων φίλων, που ξέρουν «το μυστικό του σαλού» (ότι δεν είναι τρελός, αλλά άγιος), ενώ παραέξω οι «καθώς πρέπει» συνεχίζουν να τον περιφρονούν και να τον αποφεύγουν.

Πηγή: Η ευχή