Ελληνικά

.

10 ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗ Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ. Μύθος 6ος: ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ

Ιδεολογήματα* και δανεισμός

Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη

(Η Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη είναι καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσ/νίκης )

ΤΑ ΝΕΑ , 16-09-2000 

  1. Είναι γεγονός ότι υπάρχει διάσταση απόψεων όσον αφορά το φαινόμενο του δανεισμού ανάμεσα στα κείμενα που προορίζονται για το ευρύ κοινό και στα κείμενα των ειδικών.
  2. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι τα πρώτα θυμίζουν ανταποκρίσεις από το μέτωπο του πολέμου: γλωσσική εισβολή, φθορά, παραφθορά και διαφθορά της γλώσσας μας, γλωσσική υποδούλωση, η γλώσσα μας κατακτιέται από τους εισβολείς, αφελληνισμός της γλώσσας μας αποτελούν τις πιο συνήθεις εκφράσεις των κειμένων αυτών.
  3. Τα αποτελέσματα της προβαλλόμενης αυτής εισβολής εμφανίζονται τραγικά: μιγαδοποίηση της γλώσσας μας, γλωσσική υποδούλωση που οδηγεί, κατά τους υποστηρικτές των απόψεων αυτών, σε γενική άλωση της πατρίδας και του εθνισμού μας, σε εθνική παρακμή. Επιπρόσθετα προβάλλεται το επιχείρημα ότι η αλλοτριωμένη γλώσσα προσβάλλει τη νόηση και κατ' επέκταση τη συνείδησή μας αλλοτριώνοντάς την, και συνεπώς η γλώσσα που δεν αντιστέκεται στις δάνειες λέξεις, ιδίως τις αγγλικές, μαρτυρεί αλλοτριωμένη συνείδηση, διαβρωμένη και εκφυλισμένη ψυχή. Είναι όμως έτσι; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
  4. Για να μιλούμε για εισβολή πρέπει να υπάρχει μέγα πλήθος ξένων λέξεων στη γλώσσα μας. Όμως, κάθε τέτοια κρίση ενέχει υποκειμενισμό, αφού δε γνωρίζουμε επακριβώς το ποσοστό, κατά μέσο όρο, των ξένων λέξεων στα νεοελληνικά κείμενα. Βέβαια, υπάρχει και η λεξικογραφική στατιστική: σε σύνολο 60.000 περίπου λημμάτων γενικού λεξιλογίου της νεοελληνικής ποσοστό 5% είναι οι δάνειες λέξεις από την αγγλική. Αν αναλογιστεί κανείς ότι, σύμφωνα με έρευνες ξένων μελετητών, το ποσοστό των λέξεων που η αγγλική δανείστηκε από τη γαλλική σε παλαιότερες εποχές ανέρχεται σε 65% με 75% του σημερινού λεξιλογίου της, αναρωτιέται αν είναι δυνατόν ο δανεισμός λέξεων και μόνο να αλλοιώσει μια γλώσσα, να οδηγήσει δηλαδή σε αλλαγή της γενετικής δομής της. Τυπολογικά η αγγλική, παρά το μαζικό δανεισμό, εξακολουθεί να μην ανήκει στις ρομανικές γλώσσες, στις οποίες συγκαταλέγεται η γαλλική.
  5. Όσον αφορά τη «μιγαδοποίηση» μιας γλώσσας, αυτή δεν κρίνεται από τη μεταβολή στο λεξιλόγιό της αλλά από τη μεταβολή στο γραμματικό της σύστημα. Τέτοιου τύπου, όμως, μεταβολή δε διαπιστώνεται για τη νέα ελληνική, η οποία διατηρεί σταθερό εδώ και πάρα πολλά χρόνια το φωνολογικό, μορφολογικό, συντακτικό και σημασιολογικό της σύστημα. Όσον αφορά το επιχείρημα ότι η γλωσσική υποδούλωση προκαλεί την εθνική υποδούλωση, η Ιστορία μάς διδάσκει ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: η εθνική υποδούλωση έχει ως συνέπεια τη γλωσσική υποδούλωση. Όμως, οφείλουμε να μη λησμονούμε ότι οι Έλληνες, ακόμη και υποδουλωμένοι για τετρακόσια χρόνια και χωρίς επίσημη εκπαίδευση, διατήρησαν παρ' όλα αυτά τη γλώσσα τους. Ακόμη, γλώσσα, νόηση, συνείδηση και ψυχή δεν είναι συγκοινωνούντα δοχεία ούτε και είναι δυνατόν φιλόλογοι να γνωμοδοτούν για θέματα που άπτονται άλλων ειδικοτήτων. Όπως κι αν έχει το πράγμα, όμως, αφού δε διαπιστώνεται επιστημονικά αλλοίωση της γλώσσας μας, δεν υφίσταται λόγος για περαιτέρω συζήτηση της σχέσης αυτής.
  6. Υπάρχει όμως και κάτι πιο σημαντικό. Γίνεται έντονη συζήτηση για την αποβολή των δανείων από τη γλώσσα, χωρίς να έχει οριστεί η έννοια του δανείου. Βέβαια, από τα παραδείγματα που αναφέρονται στα κείμενα που προορίζονται για το ευρύ κοινό, π.χ. σάντουιτς, ζάπιγκ, πλαζ, οτοστόπ, έμμεσα συνάγεται ότι πρόκειται για το φαινόμενο που από τους ειδικούς αποκαλείται άμεσος δανεισμός, δηλαδή για το τμήμα εκείνο του δανεισμού που περιλαμβάνει τα στοιχεία που η μορφή τους προδίδει την ξενική καταγωγή τους. Όμως, αν δάνειο είναι, όπως άλλωστε το λέει η λέξη, κάθε στοιχείο που μια γλώσσα δανείζεται από μια άλλη, τότε δάνεια είναι και λέξεις όπως τηλέφωνο, μικρόβιο, οικολογία και πλήθος άλλες, που η ελληνική τις βρήκε έτοιμες σε άλλες γλώσσες και τις υιοθέτησε. Το γεγονός ότι οι γλώσσες αυτές έπλασαν τις λέξεις του τύπου αυτού με αρχαιοελληνικά στοιχεία δεν ακυρώνει το ότι αναμφίβολα για τη νέα ελληνική πρόκειται για δάνειες λέξεις! Ίσως να σταματούσε η κινδυνολογία γύρω από το δανεισμό, αν κυκλοφορούσε ευρύτερα η άποψη των ειδικών ότι λέξεις όπως αντιβιοτικό, αστροναύτης, ελικόπτερο, ένζυμο, ηλεκτρισμός, θερμόμετρο, θρόμβωση, κυβερνητική, μαγνητόφωνο, μετεωρολογία, σπηλαιολόγος, τεχνολογία, τηλέγραφος, φωτογραφία και χιλιάδες άλλες είναι δάνειες λέξεις.
  7. Γιατί όμως η κινδυνολογία περιορίζεται στα άμεσα δάνεια; Και ήταν άραγε πάντα τα δάνεια από την αγγλική που ενοχλούσαν; Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι ότι από τα διάφορα είδη δανείων μόνο τα άμεσα δάνεια ενοχλούν, αφού αυτά προδίδουν αμέσως την ξενική τους καταγωγή, ενώ τα άλλα, επειδή είναι καμουφλαρισμένα, περνούν για ελληνικές λέξεις. Έτσι, δεν είναι περίεργο που λίγα χρόνια πριν ενοχλούσαν τα δάνεια από την τουρκική ή άλλες γλώσσες.
  8. Όμως η κινδυνολογία αυτή, που στόχο έχει να προσβάλει την αυτονομία και την αυτάρκεια μιας φυσικής γλώσσας, όπως είναι η νέα ελληνική, δε στηρίζεται σε επιστημονική βάση, αφού παραγνωρίζεται το γεγονός ότι ο δανεισμός της νέας ελληνικής δεν οφείλεται σε δομικά κενά της παρά σε μεταβλητές κοινωνιοπολιτιστικής τάξης. Και για το λόγο αυτό υπάρχουν δάνεια που δεν προσαρμόζονται στο μορφολογικό και φωνολογικό σύστημα της νεοελληνικής.
  9. Ο δανεισμός λέξεων αποτελεί φυσιολογικό φαινόμενο όλων των γλωσσών και συνεπώς δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως οξεία ασθένεια που πρέπει να σπεύσουμε να τη θεραπεύσουμε. Μόνο μια νεκρή γλώσσα έχει πάψει να δανείζεται. Ασφαλώς όλοι ευχόμαστε να μη συμβεί αυτό ποτέ στην ελληνική. Επομένως, η άποψη των ειδικών ότι η νεοελληνική δεν κινδυνεύει από τα δάνεια δεν αποτελεί πράξη εφησυχασμού παρά νηφάλια αντιμετώπιση ενός γεγονότος. Η νεοελληνική δεν υφίσταται επίθεση από την αγγλική, αλλά καταφεύγει σ' αυτήν από εξωγλωσσικούς λόγους και όχι λόγω δικής της ανεπάρκειας. Αντίθετα, μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να δει την παρουσία των δανείων ως κάτι θετικό, αφού τα δάνεια χρησιμεύουν ως δείκτες ένταξης του ομιλητή σε κάποια ομάδα, κοινωνική ή άλλη, αλλά και εμπλουτίζουν τη νεοελληνική δημιουργώντας σημασιολογικές διαφορές, π.χ. έφηβος-τινέιτζερ διαφορές στο επίπεδο ύφους, π.χ. εξ ημισείας/μισά μισά-φίφτι φίφτι· στην ένταση, π.χ. γεμάτος-φουλ· διαφορές ανάμεσα σε γενικό λεξιλόγιο και σε όρο ειδικού λεξιλογίου, π.χ. πιγκπόγκ-αντισφαίριση κτλ.
  10. Ακόμη, το ότι η ελληνική σήμερα δανείζεται κατεξοχήν από την αγγλική δε συνιστά πρωτοτυπία, αφού όλες οι γλώσσες κάνουν το ίδιο, ούτε όμως και τυχαίο γεγονός, γιατί η αγγλική αποτελεί σήμερα γλώσσα περιωπής. Υπάρχει δίχως άλλο μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην οικονομική και πολιτική υπεροχή από τη μια μεριά και στη γλωσσική από την άλλη. Η επικράτηση της αγγλικής σε παγκόσμια κλίμακα είναι απόρροια της αδιαμφισβήτητης σήμερα ηγεμονίας των ΗΠΑ. Οι γλωσσικοί λόγοι δεν προπορεύονται αλλά ακολουθούν τους εξωγλωσσικούς. Συνεπώς, αν θέλαμε να δανείζουμε και να μη δανειζόμαστε, θα έπρεπε να βρισκόμασταν ως έθνος στην κορυφή της οικονομικής και πολιτικής κλίμακας.
  11. Συμπερασματικά αποδεικνύεται ότι η παρουσία των άμεσων δανείων στη νεοελληνική ούτε μαζική είναι ούτε είναι πρόξενος δομικών αλλαγών. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι η καλλιέργεια της νεοελληνικής καθώς και μια πολιτική πρόληψης είναι δυνατό να περιορίσουν το δανεισμό. Αν και είναι ουτοπία να πιστεύει κανείς ότι είναι ποτέ δυνατό να εξαλειφθεί ο δανεισμός από μια ζωντανή γλώσσα, θεωρώ ότι το έμπρακτο ενδιαφέρον των Νεοελλήνων για τη γλώσσα τους καθώς και η προσφορά αρτιότερης γλωσσικής εκπαίδευσης εκ μέρους της πολιτείας αποτελούν ισχυρούς λόγους περιορισμού των δανείων. Η πρόληψη είναι προτιμότερη από τη θεραπεία.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  1. Να κάνετε το διάγραμμα του κειμένου και να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραγράφους .
  2. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις :

Α)  Ποιο είναι το θέμα του άρθρου ;

Β) Σε τι είδους έντυπα (ως προς το κοινό στο οποίο απευθύνονται)  δημοσιεύονται απόψεις που υποστηρίζουν ότι η ελληνική γλώσσα κινδυνεύει ;

Γ)  Ποια είναι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν όσοι υποστηρίζουν ότι η ελληνική γλώσσα κινδυνεύει ;

Δ) Ποια είναι η άποψη της γλωσσολόγου για το θέμα του δανεισμού, όπως διατυπώνεται στην όγδοη παράγραφο.  Απαριθμήστε τα επιχειρήματα με τα οποία την τεκμηριώνει.

Ε) Πού οφείλεται κατά τη γνώμη της γλωσσολόγου το γεγονός ότι η ελληνική , αλλά και οι άλλες γλώσσες, δανείζονται πολλές λέξεις από τα αγγλικά ; 

Στ) Ποια είναι η πρόταση της γλωσσολόγου στον επίλογο του άρθρου της σχετικά με τη στάση που πρέπει να έχουν τόσο οι μεμονωμένοι πολίτες όσο και η συντεταγμένη πολιτεία  απέναντι στη γλώσσα ;

  1. Τι νομίζετε ότι επιδιώκει η γλωσσολόγος με τη δημοσίευση αυτού του άρθρου  ;  ( Λάβετε υπόψη σας και τη φράση « η άποψη των ειδικών ότι η νεοελληνική δεν κινδυνεύει από τα δάνεια δεν αποτελεί πράξη εφησυχασμού παρά νηφάλια αντιμετώπιση ενός γεγονότος.»)

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

  • Συγκεντρώστε και από τα δύο κείμενα το λεξιλόγιο ( ουσιαστικά, ρήματα, εκφράσεις ) που αποδίδει τις ‘απειλές’ της γλώσσας . Για παράδειγμα : αλλοίωση ,  λεξιπενία,  φθορά …..  //  αλλοιώνεται , φθείρεται …

 

  •  ιδεολόγημα  : ως χαρακτηρισμός μιας ιδέας ή μιας άποψης, η οποία έχει επινοηθεί για να στηρίζει μια άλλη άποψη ή ένα σκοπό, δεν αντιστοιχεί όμως στην πραγματικότητα.

Γ.  Μπαμπινιώτης, Μητρικής γλώσσης εγκώμιον

Η Διεθνής Ημέρα για τη μητρική γλώσσα που θα εορτασθεί σε λίγες μέρες δίνει ευκαιρία για μερικές σκέψεις πάνω σ' αυτό το καίριο θέμα. Κάθε άνθρωπος όπου γης διαθέτει ένα κοινό γνώρισμα: μαθαίνει εξ απαλών ονύχων τη μητρική του γλώσσα. Πρόκειται για ένα προνόμιο τού ανθρώπινου είδους που συμβαδίζει και ανατροφοδοτείται από το έτερο μεγάλο χάρισμα τού ανθρώπου, τον νου. Νόηση και μητρική γλώσσα ξεχωρίζουν τον άνθρωπο και μέσα από τη συγκρότηση κοινωνιών τού εξασφαλίζουν «ποιότητα ζωής». Αυτό το διπλό χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι, άλλωστε, αυτό που τον διαφοροποιεί ποιοτικά από όλα τα λοιπά έμβια όντα. Γιατί με τη μητρική του γλώσσα ο άνθρωπος μπορεί να εκφράσει τον κόσμο, αφού πρώτα τον συλλάβει με τον νου του. Το υπαρξιακό τρίπτυχο όντα τού κόσμου, έννοιες τού νου (με τις οποίες υπάρχουν για μας τα όντα) και σημασίες / λέξεις τής μητρικής γλώσσας (με τις οποίες δηλώνονται οι έννοιες) περιλαμβάνει ως αναπόσπαστο συστατικό τη γλώσσα.

Μιλώντας για γλώσσα αναφερόμαστε πρωτίστως στη μητρική γλώσσα που είναι κτήμα όλων. Αυτό δε που διακρίνει τη μητρική γλώσσα από οποιαδήποτε άλλη, από μία ή περισσότερες ξένες γλώσσες που μαθαίνει κανείς, είναι ότι μόνο τη μητρική γλώσσα κατακτά εις βάθος, τόσο σε λογικό επίπεδο (γραμματική και συντακτική δομή - λεξιλόγιο) όσο και σε βιωματικό (συνθήκες πραγματικής χρήσης στη χώρα όπου ομιλείται μια γλώσσα). Γι’ αυτό οι γλωσσολόγοι επιφυλάσσουν για τη μητρική γλώσσα τον όρο κατάκτηση (acquisition), ενώ για τη γνώση μιας ξένης γλώσσας χρησιμοποιούν σκόπιμα έναν πιο «ήπιο» όρο, τον όρο (εκ) μάθηση (learning). Κατακτάς μόνο τη μητρική σου γλώσσα, ενώ κάθε άλλη απλώς την μαθαίνεις, περισσότερο ή λιγότερο καλά.

Αυτό που πρέπει να τονιστεί και που κατεξοχήν διακρίνει τη μητρική από μια ξένη γλώσσα είναι ότι για κάθε φυσικό ομιλητή η γνώση τής μητρικής γλώσσας δεν είναι ένα απλό εργαλείο συνεννόησης («εργαλειακή αντίληψη»), αλλά είναι κύριο συστατικό τής ταυτότητάς του, είναι ο πολιτισμός του μέσα από το ιστορικό εννοιολογικό φορτίο των λέξεων που χρησιμοποιεί, είναι η ψυχοσύνθεσή του και η νοοτροπία τού λαού του, είναι ο τρόπος που βλέπει και εκφράζει τον κόσμο του, είναι η σκέψη του, είναι η πατρίδα του. Είναι δηλ. όλα τα στοιχεία που συνιστούν την «αξιακή αντίληψη» τής γλώσσας, μια έννοια που υπερβαίνει κάθε απλή χρηστική αντίληψη.

Ο αξιακός αυτός χαρακτήρας τής γλώσσας κάνει ώστε κάθε γλώσσα να είναι ένα ιδιαίτερο πολιτιστικό μέγεθος. Κάθε μητρική γλώσσα, ως διαχρονική έκφραση ενός ολόκληρου λαού, συνιστά αυταξία. Οι δε πολλές χιλιάδες γλώσσες τού κόσμου συνιστούν ένα σύνολο διαφορετικής σύλληψης, οργάνωσης και έκφρασης τού κόσμου, ένα σύνολο ισότιμων αλλά διαφορετικών εν πολλοίς γλωσσών που όλες μαζί συνθέτουν την οικολογία τής γλώσσας. Και είναι αυτή η διαφορετικότητα, η γλωσσική πολυμορφία που αποτελεί αναπαλλοτρίωτη γλωσσική περιουσία των λαών, την πιο πολύτιμη κληρονομιά, η οποία αξίζει τον σεβασμό μας. Όσο φυσική είναι η γλωσσική διαφοροποίηση (ακόμη και μεταξύ των ατόμων που μιλούν την ίδια γλώσσα) άλλο τόσο «αφύσικη» είναι κάθε τεχνητή «κοινή γλώσσα» (Εσπεράντο, Βολαπύκ κ.ά.) που φιλοδοξεί ουτοπικά να υποκαταστήσει τις φυσικές γλώσσες. Η «ύβρις» μιας δήθεν ενιαίας γλώσσας για όλα τα έθνη τού κόσμου, δηλ. μιας απόλυτα παγκοσμιοποιημένης γλώσσας, είναι μια άλλη έκφανση τής ανθρώπινης αλαζονείας, ανάλογη με εκείνη που προκάλεσε τη Βαβέλ, «τη σύγχυση γλωσσών». Η έννοια μιας «ενιαίας γλώσσας» για όλους ούτε υπήρξε ποτέ ούτε μπορεί να υπάρξει, γιατί θα προσκρούει πάντα σε μια αδήριτη γλωσσική πραγματικότητα, στην εγγενή διαφοροποίηση τής γλώσσας που διαμορφώνουν πάντα διαφορετικοί λαοί, με διαφορετικό πολιτισμό, ιστορία και νοοτροπία. Το μόνο που μπορεί να υπάρξει - και έχει υπάρξει κατά καιρούς - είναι μια ευρύτερης χρήσεως δεύτερη γλώσσα, μια ξένη δηλ. γλώσσα που χρησιμοποιείται ως lingua franca, γλώσσα επικοινωνίας για πρακτικές ανάγκες συνεννόησης, η οποία συχνά χαρακτηρίζεται υπεργενικευτικά και ως «κοινή γλώσσα».

Συνήθως θεωρούμε ως δεδομένη και συγκριτικά πιο εύκολη τη γνώση τής μητρικής γλώσσας από εκείνη μιας ξένης γλώσσας. Η άποψη αυτή ισχύει με την έννοια ότι μια σημαντική παράμετρος τής γλώσσας, το γλωσσικό περιβάλλον (οικογένεια, σχολείο, κοινωνία, ΜΜΕ κ.ά.), που παίζει καθοριστικό ρόλο στη γνώση τής γλώσσας, συνοδεύει κατά φυσικό τρόπο μόνο τη μητρική γλώσσα. Έτσι, δεν είναι τυχαίο που φυσικοί ομιλητές χαρακτηρίζονται μόνο οι ομιλητές τής μητρικής γλώσσας. Ωστόσο, θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι, αν ζήσει κανείς επί μακρόν στη χώρα όπου ομιλείται μια γλώσσα και ασχοληθεί συστηματικά με τη μάθησή της, τότε αποκτά μια βιωματική γνώση τής μη μητρικής γλώσσας που μπορεί να εγγίσει τα όρια τής κατάκτησης.

Τέλος, ακόμη και προκειμένου για τη μητρική γλώσσα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε όλη τη ζωή μας, από την ώρα που γεννιόμαστε μέχρι βαθέος γήρατος, διατελούμε μονίμως «μαθητές» τής μητρικής μας γλώσσας, η δε κατάκτησή της σ' ένα απαιτητικό επίπεδο είναι πάντα «έργο ζωής».

Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ     2 Φεβρουαρίου 2014

https://www.babiniotis.gr/dimosieumata/glossika-themata/119-mitrikis-glossis-egkomion

Ευθ. Φοίβος Παναγιωτίδης, Ελληνικά της καφετέριας

Εφημ. η Καθημερινή

3/05/2009

[Ο κ. Ευθ. Φοίβος Παναγιωτίδης είναι επ. καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.]

Τα τελευταία χρόνια η πραγματικότητα του γλωσσικού θανάτου και της εξαφάνισης πλήθους γλωσσών αποκτά ολοένα και ευρύτερη δημοσιότητα. Η συζήτηση συνήθως αφορά τον θάνατο γλωσσών που ομιλούνται (ή ομιλούνταν) από αγροτικές ή νομαδικές κοινωνίες σε απομακρυσμένες γωνιές του πλανήτη.

[…]

Υπάρχει ωστόσο μια διάσταση του φαινομένου του γλωσσικού θανάτου στην Ελλάδα που δεν έχει τύχει πολλής προσοχής: αυτή της άλωσης των ντόπιων διαλέκτων. Το εκπαιδευτικό σύστημα του συγκεντρωτικού ελληνικού κράτους δεν αρκέστηκε στον πόλεμο κατά των μειονοτικών γλωσσών, παρά προχώρησε και στον διωγμό των ντόπιων ελληνικών διαλέκτων. Μάλιστα, ο πόλεμος αυτός είναι από τις λίγες επιχειρήσεις του εκπαιδευτικού συστήματός μας που στέφθηκε με επιτυχία. Έτσι, γλωσσικός (άρα και πολιτισμικός) πλούτος νησιών, χωριών και πόλεων κολοβώθηκε ή και αφανίστηκε στο όνομα της εθνικής ομοιογένειας και του γενικότερου εκσυγχρονισμού: όπως η δημοτική για τους αρχαϊστές, έτσι και οι ντόπιες διάλεκτοι (από τα ναξιώτικα μέχρι τα κοζανίτικα και από συμιακά μέχρι τα κερκυραϊκά) είναι τελικά εθνικώς ύποπτες – όταν βεβαίως δεν αποτελούν κωμικά στοιχεία τοπικών φολκλόρ, όπως τα βόρεια και μωραΐτικα λάμδα. Λίγοι βεβαίως θα συνηγορούσαν υπέρ της μουσειακής διατήρησης γλωσσών και διαλέκτων. Ωστόσο, υπήρχε και υπάρχει και μια τρίτη επιλογή μεταξύ της φολκλορικής διαλεκτοφωνίας και του γλωσσικού θανάτου: η πανανθρώπινη λύση της διτυπίας και της εναλλαγής μεταξύ δύο ποικιλιών: της Κοινής και της διαλέκτου ή της μειονοτικής γλώσσας,στην περίπτωσή μας. Δυστυχώς αυτή η λύση ούτε καλλιεργείται, ούτε καν συζητιέται. Κι έτσι, όπως συμβαίνει συνήθως με τον γλωσσικό φόνο, η μεταμέλεια (αν υπάρξει) έρχεται αργά: στις καφετέριες ανά την επικράτεια ακούς πια σχεδόν τα ίδια ελληνικά, ενώ γλωσσικά στοιχεία τοπικού χαρακτήρα και τοπικής ταυτότητας χάνονται μαζί με τις μαντίλες των γιαγιάδων μας.

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

  1. Ποια πραγματικότητα καταγγέλλει ο Ευθ. Φοίβος Παναγιωτίδης στο άρθρο του ;
  2. Πώς αντιλαμβάνεστε τις φράσεις :

α) «οι ντόπιες … αποτελούν κωμικά στοιχεία τοπικών φολκλόρ».

β) «μουσειακή διατήρηση γλωσσών και διαλέκτων»

3 α) Ποιοι είναι οι δύο τρόποι με τους οποίους αντιμετωπίστηκαν ως σήμερα οι διάλεκτοι και τους οποίους καταδικάζει ο αρθρογράφος ;  Ποια είναι η τρίτη επιλογή που θεωρεί σωστή ;    β)  Κατά τη γνώμη του αρθρογράφου η τρίτη επιλογή είναι εφικτή ;

4. Καταγράψτε τις λέξεις και φράσεις που, κατά τη γνώμη σας, προσδίδουν καταγγελτικό  ή  ειρωνικό τόνο στο κείμενο.

Διάλεκτοι και ιδιώματα

Ένα αφιέρωμα στις νεοελληνικές διαλέκτους μπορείτε να βρείτε στους παρακάτω υπερδεσμούς : 

 http://photodentro.edu.gr/lor/r/8521/6998?locale=el

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/7007

Κάποιες σημειώσεις για την αξία των διαλέκτων και τους τρόπους διαφύλαξής τους διαβάστε παρακάτω:

Η ιδιαίτερη αξία των ιδιωμάτων και των διαλέκτων

Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα αποτελούν πολύτιμο κομμάτι της πολιτισμικής μας ταυτότητας, καθώς συνδέονται με τις ιδιαίτερες ιστορικές και πνευματικές ζυμώσεις επιμέρους γεωγραφικών περιοχών του ελληνικού χώρου. Ειδικότερα:

Τα ιδιώματα και οι διάλεκτοι φανερώνουν την ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία των επιμέρους περιοχών. Οι γλωσσικές διαφοροποιήσεις που παρουσιάζονται στις επιμέρους περιοχές της χώρας αποτελούν δείκτες της, ως ένα βαθμό, αυτόνομης πνευματικής και ιστορικής εξέλιξής τους, αποκαλύπτοντας τον ιδιαίτερο τρόπο σκέψης και αντίληψης των κατοίκων τους. Μέσα από το κάθε ιδίωμα και την κάθε διάλεκτο ξεπροβάλλει ένας χωριστός κόσμος, που διαμορφώθηκε καθ’ επίδραση άλλων παραγόντων, λόγω ακριβώς της διαφορετικής γεωγραφικής θέσης.

Αντλείται, έτσι, από το κάθε ιδίωμα ένα άλλο σύστημα αξιών και μια διαφορετική θέαση της ζωής, εφόσον παρά την κοινή εθνολογική ταυτότητα, κάθε περιοχή ακολούθησε -σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό- τη δική της ιστορική πορεία. Μέσα, λοιπόν, από τις λεξιλογικές και εκφραστικές επιλογές, όπως και μέσα από τη φωνητική απόδοση της κάθε διαλέκτου, μπορούμε να ανιχνεύσουμε το συναισθηματικό πλούτο, τις επιδιώξεις, τα διδάγματα ζωής και πρωτίστως το ήθος των ανθρώπων της κάθε περιοχής.

Ο πλούτος της κάθε διαλέκτου αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της συλλογικής γλωσσικής κληρονομιάς. Παρά το γεγονός ότι οι διάλεκτοι παρουσιάζουν συχνά σημαντικές διαφοροποιήσεις από την κοινή ελληνική γλώσσα, αποτελούν εντούτοις γεννήματα της ίδιας γλώσσας, και φανερώνουν, άρα, τις ευρύτατες δυνατότητές της να δημιουργεί ποικίλους γλωσσικούς τύπους και δομές. Οι διάλεκτοι, επομένως, λειτουργούν περισσότερο ως τεκμήρια για τις ανεξάντλητες δυνατότητες της ελληνικής γλώσσας και για τον λεκτικό της πλούτο, παρά ως ανεξάρτητες γλωσσικές μορφές.

Οι διάλεκτοι, λοιπόν, φανερώνουν την πολυμορφία της ελληνικής γλώσσας, και με τον εκφραστικό τους πλούτο ενισχύουν τη συλλογική γλωσσική κληρονομιά, γι’ αυτό και θα πρέπει να λαμβάνουν τη δέουσα αναγνώριση και υποστήριξη.

Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα λειτουργούν πλέον ως σημεία αναγνώρισης και διασύνδεσης των ανθρώπων με κοινή καταγωγή. Οι αλλαγές που έχουν επέλθει στην ανθρωπογεωγραφία του τόπου έχουν απομακρύνει πολλούς ανθρώπους από τους τόπους που αποτελούν την ιδιαίτερη πατρίδα τους κι έχουν έτσι αναδιανείμει τους πολίτες της χώρας, δίνοντας -ατυχώς- έμφαση στα αστικά κέντρα. Ως εκ τούτου οι ομιλούντες μια διάλεκτο ή ένα ιδίωμα δεν κατοικούν κατ’ ανάγκη σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, όπως παλαιότερα∙ γεγονός που οδηγεί στην αποδυνάμωση και την σπανιότερη χρήση, ιδίως, των διαλέκτων.

Ωστόσο, ακόμη κι αν εκείνοι που μιλούν ή γνωρίζουν μια διάλεκτο κατοικούν σε άλλες περιοχές, έχουν ακριβώς αυτή τη γλωσσική ταυτότητα ως ισχυρό συνεκτικό δεσμό με τον τόπο καταγωγής τους, αλλά και με τους ανθρώπους με τους οποίους έχουν κοινή καταγωγή. Φροντίζουν, μάλιστα, με τη σύσταση συλλόγων στα αστικά κέντρα όπου κατοικούν να έρχονται σ’ επαφή με άλλους ανθρώπους που κατάγονται από τις ίδιες περιοχές.

Η κοινή διάλεκτος ή το κοινό ιδίωμα, αποτελούν, εύλογα, έναν ισχυρό συνεκτικό δεσμό που διατηρεί στη μνήμη των ανθρώπων αυτών τις κοινές αξίες, τις κοινές αντιλήψεις και την κοινή τους ιστορία. Έτσι, είτε κατοικούν στον τόπο καταγωγής τους είτε όχι, έχουν πάντοτε τη γλωσσική τους ταυτότητα ως μέσο για την επιστροφή σ’ εκείνα ακριβώς τα στοιχεία που συνθέτουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της τοπικής τους καταγωγής.

Οι λόγοι για τους οποίους αποδυναμώθηκαν οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα

Η αδιαμφισβήτητη επικράτηση της κοινής νεοελληνικής γλώσσας, η εξάλειψη των γεωγραφικών περιορισμών και η έντονη αστικοποίηση, έφεραν σταδιακά την αποδυνάμωση των διαλέκτων. Ειδικότερα:

Εξάλειψη γεωγραφικών περιορισμών. Οι διάλεκτοι, αλλά και τα ιδιώματα, αποτέλεσαν σε σημαντικό βαθμό απότοκο της μερικής απομόνωσης των ανθρώπων στις επιμέρους περιοχές. Η δυσκολία που χαρακτήριζε τις μετακινήσεις και την επικοινωνία άφηνε κάθε περιοχή να ακολουθεί τη δική της πορεία, χωρίς συχνές και σημαντικές αλληλεπιδράσεις με τα υπόλοιπα μέρη της χώρας. Ωστόσο, από τη στιγμή που η εξέλιξη της τεχνολογίας άνοιξε το δρόμο στην άμεση επικοινωνία και στην εκμηδένιση των αποστάσεων, οι άνθρωποι όλων των περιοχών άρχισαν να έρχονται σε συνεχή επαφή μεταξύ τους, γεγονός που καθιστούσε αναγκαία την υιοθέτηση του κοινού γλωσσικού κώδικα, προκειμένου να μην υπάρχουν επικοινωνιακά εμπόδια.

Είναι προφανές πως αν κάθε περιοχή επέμενε να διατηρεί τη δική της διάλεκτο, αυτό θα οδηγούσε σε μια ανώφελη παράταση ενός απομονωτισμού που δεν δικαιολογούταν πια από τις νέες συνθήκες. Έτσι, ακόμη κι αν οι κάτοικοι κάθε περιοχής θεωρούσαν τη δική τους διάλεκτο σημαντικότερη ή ξεχωριστή, εξωθήθηκαν εκ των πραγμάτων να προσαρμοστούν στη χρήση της κοινής νεοελληνικής, ώστε να μετέχουν στα οφέλη της συλλογικής εθνικής ανάπτυξης.

Διάδοση της κοινής νεοελληνικής μέσω της εκπαίδευσης, αλλά και των ΜΜΕ. Η οργάνωση μιας ενιαίας εκπαιδευτικής πολιτικής για το σύνολο της χώρας, έφερε σ’ επαφή τους νέους ανθρώπους κάθε πιθανής περιοχής με την κοινή νεοελληνική γλώσσα, και με τον υποχρεωτικό χαρακτήρα αυτής της εκπαίδευσης προέκυψε πολύ σύντομα η διάδοση και εδραίωση του κοινού γλωσσικού κώδικα.

Ενώ, η εμφάνιση των ΜΜΕ με πανελλαδική εμβέλεια και κυκλοφορία, και η χρήση της κοινής νεοελληνικής γλώσσας στις ειδησεογραφικές και ενημερωτικές εκπομπές, αποτέλεσε αποφασιστικό παράγοντα για τη ευρύτατη διάδοση του κοινού γλωσσικού κώδικα ακόμη και στους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας που δεν είχαν φοιτήσει στο σχολείο.

Το πλήθος των γλωσσικών ερεθισμάτων μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αλλά και μέσω των εφημερίδων και της τηλεόρασης, λειτούργησε διαβρωτικά για τις διαλέκτους και τα ιδιώματα, υπό την έννοια πως οι πολίτες, όχι μόνο αντιλήφθηκαν την αναγκαιότητα της προσαρμογής τους στον κοινό γλωσσικό κώδικα, άρχισαν συνάμα, ιδίως οι νεότερες γενιές, να λησμονούν τις τοπικές αυτές διαφοροποιήσεις, τις οποίες αντιμετώπισαν, ως ένα βαθμό, και ως περιττά στοιχεία του παρελθόντος.

Τρόποι διαφύλαξης των διαλέκτων και των ιδιωμάτων

Η διάδοση της κοινής νεοελληνικής υπήρξε, βέβαια, με πολλούς τρόπους επωφελής για την ανάπτυξη της χώρας, εφόσον απομάκρυνε τα όποια γλωσσικά εμπόδια στην επικοινωνία μεταξύ των πολιτών. Είχε, όμως, μια ιδιαίτερα αρνητική επίπτωση, αφού οδήγησε μεγάλο μέρος του πληθυσμού στο να πάψει να χρησιμοποιεί τις διαλέκτους, θέτοντας σε κίνδυνο την ύπαρξή τους. Πολλοί ήταν εκείνοι, μάλιστα, που άρχισαν να αντιμετωπίζουν τα ιδιώματα ως παρωχημένα και άνευ αξίας, υποτιμώντας τον λεκτικό και εκφραστικό τους πλούτο, όπως και τη θέση τους στο στην ενιαία γλωσσική μας κληρονομιά.

Κρίνεται, λοιπόν, απολύτως αναγκαίο να υπάρξει η κατάλληλη ευαισθητοποίηση των πολιτών και άμεση δραστηριοποίηση, προκειμένου να επιτευχθεί η διαφύλαξη των διαλέκτων και των τοπικών ιδιωμάτων.

- Η Πολιτεία οφείλει να ενισχύει οικονομικά τους φορείς εκείνους που έχουν ως στόχο την καταγραφή, τη μελέτη και την ανάδειξη των διαλέκτων και των ιδιωμάτων, καθώς η ραγδαία ελαχιστοποίηση των φυσικών ομιλητών τους θα οδηγήσει τις πολύτιμες αυτές γλωσσικές εκφάνσεις στη λήθη.

- Στο πλαίσιο της εκπαίδευσης θα πρέπει να τονίζεται η αξία των τοπικών ιδιωμάτων, ώστε οι νέοι να προσεγγίζουν με σεβασμό τις γλωσσικές διαφοροποιήσεις των ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας, και να αποκτούν το ενδιαφέρον εκείνο που θα τους παρακινεί να μάθουν περισσότερα για τα ιδιώματα της δικής τους καταγωγής.

Βοηθητικό, ως προς αυτό, θα ήταν η ένταξη στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας ερευνητικών εργασιών σε σχέση με τις ελληνικές διαλέκτους, προκειμένου οι μαθητές να έχουν την ευκαιρία να ασχοληθούν πιο συστηματικά με αυτές και να εκτιμήσουν έτσι την ιδιαίτερη ποιότητα και ομορφιά τους.

- Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας έχουν τη δυνατότητα να επισημάνουν και να αναδείξουν την ιδιαίτερη πολιτισμική αξία των διαλέκτων με αφιερώματα στον ξεχωριστό αυτό γλωσσικό μας πλούτο. Θα καταστεί, έτσι, εφικτό να έρθουν σ’ επαφή με τις διάφορες διαλέκτους άτομα απ’ όλα τα μέρη της χώρας, που δεν είναι εξοικειωμένα με τις διαλέκτους άλλων περιοχών.

[Πηγή : Κων/νος Μάντης]

 

Κ. Θεοτόκης “Η Τιμή και το Χρήμα”

Στην εφαρμογή "Αρχεία" μπορείτε να βρείτε ένα αρχείο word με ολόκληρη τη νουβέλα "Η Τιμή και το Χρήμα" του Κ. Θεοτόκη.

Απόσπασμα του κειμένου μπορείτε να διαβάσετε στο ψηφιακό βιβλίο λογοτεχνίας της Β΄ Λυκείου, που θα βρείτε στην παρακάτω διεύθυνση:

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2702/Keimena-Neoellinikis-Logotechnias_B-Lykeiou_html-empl/index_a_08_01.html

Επιπλέον, στον παρακάτω υπερδεσμό μπορείτε να δείτε την ταινία "Η τιμή της αγάπης" της Τώνιας Μαρκετάκη.

https://www.youtube.com/watch?v=EV7dx_kMFz

                                                  <-------------------------------------------->

Ένα δείγμα ηθογραφικού διηγήματος ( "Η Αγγέλικα,  του Αργύρη Εφταλιώτη) μπορείτε να διαβάσετε στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα : https://www.greek-language.gr/greekLang/literature/anthologies/new/show.html?id=242

(Μην ξεχνάτε βέβαια ότι ο Κ. Θεοτόκης είναι εκπρόσωπος του κοινωνικού ρεαλισμού :   το έργο του διακρίνεται για τους κοινωνικούς προβληματισμούς και τη ρεαλιστική γραφή, ανανεώνοντας έτσι την ηθογραφική πεζογραφία)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ  (Απόσπασμα έως ¨...  ἄς ὄψεται ὁ Σπανός, ποῦ στάθηκε ἡ αἰτία.", δηλαδή οι πρώτες έντεκα παράγραφοι [ υπολογίζω εδώ  τη στιχομυθία ως μία παράγραφο] )

Α (Μονάδες 25)

  1. Να αναφέρετε τα τρία πρόσωπα, τα οποία κατονομάζονται στο κείμενο. (6 μον.)
  2. Να αναγνωρίσετε τις ιδιότητες αυτών των τριών προσώπων. (9 μον.)
  3. Να προσδιορίσετε το χώρο με τον οποίο συνδέονται τα εξής πρόσωπα: α) οι προεστοί (5 μον.) και β) οι μεγάλες κοπέλες του χωριού. (5 μον.)

Β (Μονάδες 25)

  1. «Είναι αλήθεια... την ομορφιά.»: Να εντοπίσετε στο απόσπασμα στοιχεία από την εμφάνιση και τη συμπεριφορά της Αγγέλικας, τα οποία προκάλεσαν α)τη διακωμώδηση (3 μον.)και β) το θαυμασμό (7 μον.) στις κοπέλες του χωριού.
  2. «Η αλλαγή αυτή είτανε βέβαια σιγανή κι απ' έξω μοναχά. Το φυσικό της δεν μπορούσε να τ' αλλάξ' η χωριατοπούλα.» .

α) Ποια ήταν η επίδραση που άσκησε η δασκάλα στις κοπέλες του χωριού ; (5 μον.)

β)  Ποιο περιεχόμενο πιστεύετε ότι δίνεται από τον αφηγητή στην έννοια «φυσικό» ; Συμφωνείτε με την άποψη ότι το «φυσικό» δεν αλλάζει ;  Τεκμηριώστε τις απόψεις σας.   (10 μον.)

 Γ (Μονάδες 25)

  1. α) Ποιος είναι ο τύπος του αφηγητή και η οπτική γωνία του κειμένου (5 μον.) και β) ποιος αφηγηματικός τρόπος χρησιμοποιείται – να αναφέρεται παραδείγματα από το κείμενο  (5 μον.);
  2. Γράψτε ένα διάλογο που διεξάγεται στο καφενείο μεταξύ των ανδρών του χωριού, στο πλαίσιο του οποίου εκφράζουν τις ανησυχίες τους για την επίδραση που ασκεί στις κοπέλες του χωριού η δασκάλα» (10 μον.)

Δ (Μονάδες 25)

Με αναφορές στο κείμενο παρουσιάστε :

  1. Το γυναικείο στερεότυπο που είναι κυρίαρχο στο χωριό. (12 μον.)
  2. Τις ανατροπές στο κυρίαρχο γυναικείο στερεότυπο που προκαλεί η δασκάλα. (13 μον.)