α) Εισαγωγή: πολλοί Βουδισμοί
Όπως όλες οι μεγάλες θρησκείες, ο Βουδισμός δεν είναι ένα ενιαίο μέγεθος. Αποτελείται από ένα πλήθος παραδόσεων που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης πορείας του. Η αρχική διδασκαλία διασπάστηκε από νωρίς (περ. τέλος 4ου αι. π.Χ.), λόγω των διαφορετικών ερμηνειών της σε 18 σχολές. Από αυτές τις σχολές μια μόνο έχει επιβιώσει, η λεγόμενη Θεραβάντα (Theravada=διδασκαλία των πρεσβυτέρων). Αυτής της σχολής επίσης έχει επιβιώσει το σύνολο του κανόνα της, δηλαδή της συλλογής των βιβλίων που θεωρούσαν ορθόδοξα. Αυτός ο κανόνας είναι γραμμένος στη γλώσσα Πάλι, ένα είδος δημοτικής της σανσκριτικής και γι’ αυτό ονομάζεται Κανόνας Πάλι. Παραδινόταν επί 400 περίπου χρόνια προφορικά και τελικά καταγράφηκε στο τέλος του 1ου αι. π.Χ.
Από το όνομα αυτής, της μόνης επιβιώσασας σχολής, ο Βουδισμός αυτός ονομάζεται Θεραβάντα ή, επειδή επικρατεί σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας και στην Κευλάνη, Νότιος Βουδισμός. Όμως συνηθέστερα είναι γνωστός με το υποτιμητικό όχημα Βουδισμός Χιναγιάνα (=μικρό όχημα) που του έδωσαν οι πιστοί ενός κλάδου του Βουδισμού που αναπτύχθηκε από τα μέσα του 1ου αι. π.Χ. και μετά, του Μαχαγιάνα (=μεγάλο όχημα). Το όνομα Χιναγιάνα τείνει πια να υποκατασταθεί από το όνομα Θερβάντα, αν και σποραδικά χρησιμοποιείται ακόμη.
Ο Βουδισμός Μαχαγιάνα. (ή Βόρειος Βουδισμός (επειδή επικρατεί σε βόρειες χώρες της Ασίας) αναπτύχθηκε μέσα από τη διάδοση και επικράτηση, αρχικά στη βορειοδυτική Ινδία, μιας σειράς διαφορετικών (από τον Θεραβάντα) ερμηνειών κάποιων σημείων.
Διαφορετικές ερμηνείες γέννησαν μέσα στο πλαίσιο και των δύο αυτών μεγάλων κλάδων επίσης διάφορες σχολές. Έτσι, μέσα στο πλαίσιο του Μαχαγιάνα Βουδισμού υπάρχουν σχολές όπως η Γιογκατσάρα, το Σιν’γκόν, το Ζεν, το Τεντάϊ κ.λπ. Και πάλι λόγω διαφορετικών ερμηνειών, επίσης μέσα σε αυτές τις σχολές υπάρχουν διάφορες διαιρέσεις ή είδη τους, όπως π.χ. στην Ιαπωνία υπάρχουν τρία είδη Ζεν (Ρινζάϊ Ζεν, Σότο Ζεν, Ομπάκου Ζεν).
Εκτός από τις διαφορετικές ερμηνείες, που γέννησαν όλα αυτά τα παρακλάδια, ο Βουδισμός διακρίνεται επίσης με βάση τις διάφορες τοπικές επιδράσεις που διαμόρφωσαν παραπέρα και αυτές τις σχολές. Έτσι ο Μαχαγιάνα Βουδισμός διακρίνεται, από αυτή την άποψη σε Κινέζικο Βουδισμό, Ιαπωνικό Βουδισμό, Κορεατικό Βουδισμό, Θιβετανικό κ.λπ. Έτσι, όλες οι σχολές του Μαχαγιάνα Βουδισμού που βρίσκονται π.χ. και πάλι στην Ιαπωνία έχουν επηρεαστεί από τις τοπικές παραδόσεις, ιδέες, νοοτροπία κ.λπ. αυτής της χώρας, γινόμενες έτσι ιδιαίτερες. Μιλάμε, δηλαδή, για ιαπωνικό Ρινζάϊ Ζεν ή για ιαπωνικό Σότο Ζεν κ.λπ. Το ίδιο συμβαίνει και με το κινέζικο Ζεν κ.λπ.
Στους δύο παραπάνω μεγάλους κλάδους αυτούς ως ιδιαίτερος κλάδος μπορεί να προστεθεί ο Βουδισμός του Θιβέτ και της Μογγολίας. Ωστόσο, άλλοι επιστήμονες εντάσσουν και αυτό τον Βουδισμό στον Μαχαγιάνα. Εδώ, μετά από μια σύντομη αναφορά στον ιδρυτή του Βουδισμού, θα παρουσιάσουμε τον Χιναγιάνα και τον Μαχαγιάνα Βουδισμό.
β) Σιντάρτα Γκαουτάμα: ο Βούδας
Ο Σιντάρτα Γκαουτάμα (Sidharta Gautama ή Gotama. Πιθανή χρονολογία 560-480 π.χ.) υπήρξε ο ιδρυτής του Βουδισμού. Βέβαιες ιστορικά πληροφορίες για τη ζωή του δεν υπάρχουν. Σύμφωνα με κάποια αποσπασματικά στοιχεία που διασώζει ο Κανόνας Πάλι, ο Σιντάρτα, ήταν γιος του ηγεμόνα του κρατιδίου της φυλής των Σάκυα, η οποία κατοικούσε κοντά στα σημερινά σύνορα της Ινδίας με το Νεπάλ. Νωρίς βίωσε μια κρίση σχετικά με την αξία της ζωής, η οποία με αρχή τη γέννηση καταλήγει στη φθορά, την αρρώστια, τα γηρατειά και το θάνατο και η οποία με τις μετενσαρκώσεις διαιωνίζεται σε διάφορες μορφές ύπαρξης, που έχουν την ίδια κατάληξη. Αυτή η κρίση τον οδήγησε να εγκαταλείψει την πριγκιπική ζωή και να αναζητήσει έναν τρόπο απελευθέρωσης από τον αιώνια ανανεούμενο κύκλο της ύπαρξης (σαμσάρα). Μετά από ένα στάδιο αναζητήσεων, στη διάρκεια μιας ολονύκτιας περισυλλογής κάτω από ένα δέντρο στην περιοχή Μπούντα-γκάγια, είχε μια πνευματική εμπειρία που ο ίδιος θεώρησε ως φωτισμό. Έτσι έγινε Βούδας (Buddha=φωτισμένος). Αυτός ο φωτισμός θεωρείται ως ένα είδος γνώσης, για το περιεχόμενο της οποίας οι διάφορες βουδιστικές σχολές δίνουν ποικίλες απαντήσεις.
Σ' αυτόν το βιογραφικό πυρήνα προστέθηκαν στη διάρκεια του χρόνου πολλά στοιχεία που δεν υπάρχουν στον Κανόνα Πάλι, ιδίως σχετικά με τη ζωή του Σιντάρτα πριν εγκαταλείψει τα εγκόσμια (όπως ότι ζούσε σε τέσσερα παλάτια, ένα για κάθε εποχή, ότι στην ηλικία των 29 ετών για πρώτη φορά είδε έναν άρρωστο, ένα γέρο και ένα νεκρό και αναρωτήθηκε γιατί να υπάρχουν αυτές οι καταστάσεις κ.τ.λ.). Έτσι, δημιουργήθηκαν διάφορες ολοκληρωμένες βιογραφίες του. Αυτή που είναι ευρέως γνωστή στη Δύση είναι μια από αυτές.
Πηγή: Παπαλεξανδρόπουλος, Στυλιανός, (2010). Κείμενα Ιστορίας Θρησκευμάτων. Τεύχος δεύτερο: ο Βουδισμός, Αθήνα, σ. 2-4.