Βάλτε στοίχημα!

Αν ρίξετε ένα νόμισμα, θα έρθει κορόνα ή γράμματα. Η πιθανότητα για το καθένα είναι πενήντα τοις εκατό, εκτός αν το νόμισμα είναι πειραγμένο. Έτσι, δεν έχει σημασία σε ποια πλευρά ποντάρετε, αφού η πιθανότητα να έρθει κορόνα είναι ίδια με την πιθανότητα να έρθουν γράμματα. Αν δεν είστε σίγουρος για την ενδεχόμενη ύπαρξη του Θεού, τι πρέπει να κάνετε; Μοιάζει άραγε η επιλογή σας με τη ρίψη του νομίσματος; Πρέπει άραγε να στοιχηματίσετε ότι ο Θεός δεν υπάρχει και να ζήσετε όπως θέλετε; Ή θα ήταν πιο ορθολογικό να δράτε ωσάν να υπάρχει ο Θεός, ακόμα κι αν δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν αυτό είναι αληθές; Ο Μπλαιζ Πασκάλ (1623-1662), που πράγματι πίστευε στον Θεό, στοχάστηκε βαθιά αυτό το ζήτημα.

Ο Πασκάλ ήταν πιστός (ρωμαιο)καθολικός. Αλλά, σε αντίθεση με πολλούς σημερινούς χριστιανούς, είχε μια άκρως ζοφερή εικόνα για την ανθρωπότητα. Ήταν πεσιμιστής(=απαισιόδοξος). Παντού έβλεπε σημάδια της Πτώσης, δηλαδή τις ατέλειες μας, που κατά τη γνώμη του οφείλονταν στο ότι ο Αδάμ και η Εύα πρόδωσαν την εμπιστοσύνη του Θεού τρώγοντας το μήλο(=κλασική αντίληψη στο δυτικό κόσμο είναι πως η πτώση από τον Παράδεισο οφείλεται σε ένα μήλο)  από το Δέντρο της Γνώσης(=...Πήρε, λοιπόν, ο Κύριος ο Θεός τον άνθρωπο και τον έβαλε μέσα στον κήπο της Εδέμ για να τον καλλιεργεί και να τον προσέχει. ¹⁶Του έδωσε αυτήν την εντολή: «Απ’ όλα τα δέντρα του κήπου μπορείς να τρως. ¹⁷Από το δέντρο όμως της γνώσης του καλού και του κακού να μη φας· γιατί την ίδια μέρα που θα φας απ’ αυτό, εξάπαντος θα πεθάνεις». Γεν 2, 15-17). Όπως ο Αυγουστίνος, ο Πασκάλ πίστευε ότι οι άνθρωποι ωθούνται από τη σεξουαλική επιθυμία, είναι αναξιόπιστοι και πλήττουν εύκολα. Όλοι είναι διαλυμένοι. Όλοι σπαράσσονται μεταξύ αγωνίας και απόγνωσης. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πόσο ασήμαντοι είμαστε. Το σύντομο χρονικό διάστημα που βρισκόμαστε πάνω στη γη, σε σύγκριση με την αιωνιότητα που προηγείται και που έπεται, δεν έχει σχεδόν κανένα νόημα. Ο καθένας από μας καταλαμβάνει έναν ελάχιστο χώρο στον άπειρο χώρο του σύμπαντος. Εντούτοις, ο Πασκάλ πίστευε συγχρόνως πως η ανθρωπότητα έχει δυνατότητες αρκεί να μη χάσει από τα μάτια της τον Θεό. Είμαστε κάτι μεταξύ θηρίων και αγγέλων, αλλά μάλλον εγγύτερα στα θηρία στις περισσότερες περιπτώσεις και για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Το πιο γνωστό βιβλίο του Πασκάλ, οι Pensees (Σκέψεις), συντέθηκε από θραύσματα των γραπτών του και δημοσιεύτηκε το 1670, μετά τον πρόωρο θάνατό του στα 39 του. Είναι γραμμένο σε μια σειρά υπέροχα διαμορφωμένων σύντομων παραγράφων.
Κανείς δεν είναι σίγουρος πώς σκόπευε να συνθέσει τα κομμάτια, αλλά το βασικό νόημα του βιβλίου είναι σαφές: ο Πασκάλ υπερασπίζει τη δική του εκδοχή για τον χριστιανισμό. Ο Πασκάλ δεν είχε τελειώσει το βιβλίο όταν πέθανε. Η σειρά των κειμένων βασίζεται στο πώς είχε διατάξει τα κομμάτια χαρτιού σε δεσμίδες τυλιγμένες με σπάγγο. Κάθε δεσμίδα σχηματίζει ένα τμήμα του δημοσιευμένου βιβλίου.

Παρά ταύτα, οι Σκέψεις του περιλαμβάνουν ένα έξυπνο επιχείρημα με στόχο να πείσει όσους δεν είναι βέβαιοι για την ύπαρξη του Θεού να πιστέψουν στον Θεό, ένα επιχείρημα που έχει μείνει γνωστό ως Στοίχημα του Πασκάλ. Βασίζεται στο ενδιαφέρον του για τις πιθανότητες. Αν είστε ένας ορθολογικός τζογαδόρος, και όχι απλώς ένας εθισμένος, θέλετε να έχετε τις περισσότερες ευκαιρίες να κερδίσετε το μεγάλο βραβείο, αλλά θα θέλετε συνάμα να ελαχιστοποιήσετε όσο είναι δυνατόν τις απώλειές σας. Οι τζογαδόροι υπολογίζουν τις πιθανότητες και, κατ' αρχήν, ποντάρουν ανάλογα. Τι σημαίνει αυτό όταν έρχεται η σειρά να ποντάρουμε στην ύπαρξη του Θεού;

Αν υποθέσουμε πως δεν είστε βέβαιοι ότι ο Θεός υπάρχει, τότε υπάρχουν μερικές επιλογές. Μπορείτε να διαλέξετε να διάγετε τον βίο σας σαν ο Θεός να μην υπάρχει σε καμία περίπτωση. Αν έχετε δίκιο, τότε θα έχετε ζήσει χωρίς καμιά αυταπάτη για μια πιθανή μεταθανάτια ζωή, συνεπώς θα έχετε αποφύγει την αγωνία σχετικά με την πιθανότητα ότι είστε υπερβολικά αμαρτωλός για να πάτε στον παράδεισο. Επίσης δε θα έχετε χάσει τον χρόνο σας στην εκκλησία με το να προσεύχεστε σε ένα ανύπαρκτο ον. Όμως αυτή η προσέγγιση, αν και έχει μερικά εμφανή οφέλη, ενέχει ένα μεγάλο ρίσκο. Αν δεν πιστεύετε στον Θεό, αλλά ο Θεός εντέλει υπάρχει, όχι μόνο
ενδέχεται να μη ζήσετε μια ζωή μακαριότητας στον παράδεισο, αλλά μπορεί να καταλήξετε στην κόλαση όπου θα βασανίζεστε αιώνια. Αυτή είναι η χειρότερη έκβαση που μπορούμε να φανταστούμε.

Εναλλακτικά, προτείνει ο Πασκάλ, μπορείτε να διάγετε τον βίο σας σαν ο Θεός να υπάρχει. Να προσεύχεστε, να πηγαίνετε στην εκκλησία, να διαβάζετε τη Βίβλο. Αν προκύψει ότι ο Θεός όντως υπάρχει, κερδίζετε το καλύτερο δυνατό βραβείο: τη σοβαρή πιθανότητα για αιώνια μακαριότητα. Αν επιλέξετε να πιστέψετε στον Θεό. αλλά αποδειχτεί ότι έχετε άδικο, δε θα έχετε κάνει μια τόσο ουσιαστική θυσία (και, πιθανότατα, μετά τον θάνατό σας δε θα ζείτε για να μάθετε ότι είχατε άδικο και να νιώθετε άσχημα για όλο τον χρόνο και την προσπάθεια που χαραμίσατε). Όπως το έθεσε ο Πασκάλ, «Αν κερδίσετε, κερδίζετε τα πάντα. Αν χάσετε, δε χάνετε τίποτα». Αναγνωρίζει ότι μπορεί να χάσετε αυτές τις «δηλητηριώδεις ηδονές»: τη δόξα και την πολυτέλεια. Όμως θα είστε ένας άνθρωπος πιστός, έντιμος, ταπεινός, ευγνώμων. γενναιόδωρος, ένας καλός φίλος, και θα λέτε πάντα την αλήθεια. Δε θα το έβλεπαν φυσικά όλοι κατ' αυτό τον τρόπο. Ο Πασκάλ ήταν τόσο βυθισμένος στον θρησκευτικό τρόπο ζωής, ώστε δεν αναγνώριζε ότι, για πολλούς ανθρώπους που δεν πιστεύουν στον Θεό, θα αποτελούσε θυσία το να αφιερώσουν τη ζωή τους στη θρησκεία και να ζήσουν μες στην αυταπάτη, όπως αυτοί θα το θεωρούσαν. Εντούτοις, όπως επισημαίνει ο Πασκάλ, στη μία πλευρά έχετε την ευκαιρία της αιώνιας μακαριότητας αν έχετε δίκιο, και σχετικά μικρές ενοχλήσεις και λίγες αυταπάτες αν έχετε άδικο. Από την άλλη, διακινδυνεύετε να πάτε στην κόλαση, αλλά τα πιθανά οφέλη δε συγκρίνονται με την αιωνιότητα στον παράδεισο.

Ούτε όμως μπορείτε να μείνετε αμέτοχοι ως προς την ύπαρξη του Θεού. Από την οπτική γωνία του Πασκάλ, αν προσπαθήσετε να μείνετε αμέτοχοι, αυτό θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα με το να πιστεύετε πως ο Θεός σίγουρα δεν υπάρχει· μπορεί να καταλήξετε στην κόλαση, ή τουλάχιστον να μην έχετε πρόσβαση στον παράδεισο. Πρέπει να διαλέξετε το ένα ή το άλλο. Όντως δε γνωρίζετε αν υπάρχει Θεός. Τι πρέπει να κάνετε;

Πηγή: Warburton, N., (2016). Μικρή ιστορία της φιλοσοφίας. Αθήνα: Πατάκης. σ. 93-96.