Η νέα λέξη “Ανατολισμός”

Ο "ΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ" ("ΟΡΙΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ")

Α. Η ΝΕΑ ΛΕΞΗ:  

• Για τη λέξη “Ανατολισμός" ("Orientalism”) έγραψε στα αγγλικά το 1978 ο καθηγητής πανεπιστημίου Έντουαρντ Σαΐντ (1935-2003).
  
• Η λέξη Ανατολισμός είναι τίτλος ενός βιβλίου του Σαΐντ, που μεταφράστηκε και στα ελληνικά, το 1996, με τίτλο "Οριενταλισμός" (βλέπε την επόμενη ΕΙΚΟΝΑ 1
  
• Από τότε που δημοσιεύτηκε το έργο αυτό του Σαΐντ προκάλεσε πολλές συζητήσεις.
  

Β. ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΑΪΝΤ;

• Ο Σαΐντ γεννήθηκε το 1935 στην Παλαιστίνη, αλλά μετά εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ και έγινε αμερικανός πολίτης.
• Στην Αμερική έγινε καθηγητής στο πανεπιστήμιο.
  
• Έγραψε πολλά έργα για την τέχνη, φιλοσοφικά και πολιτικά κυρίως για το πρόβλημα των Παλαιστινίων.

 

ΕΙΚΟΝΑ 1 Το βιβλίο Οριενταλισμός και ο Έντουαρντ Σαΐντ

Γ.  ΤΙ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΠΕΙ ΜΕ ΤΗ ΛΕΞΗ ΑΥΤΗ Ο ΣΑΪΝΤ;

• Με τη λέξη “Οριενταλισμός” ο Σαΐντ δείχνει ότι οι άνθρωποι της Δύσης (Ευρωπαίοι-Αμερικανοί-Έλληνες) διακρίνουν τους εαυτούς τους από τους λαούς της Ανατολής (τους Άραβες, τους Τούρκους, τους Ασιάτες, και άλλους)
• Από τη μια μεριά υπάρχουμε "Εμείς", οι άνθρωποι της δυτικού πολιτισμού, και από την άλλη, υπάρχουν "οι Άλλοι", δηλαδή οι λαοί της Ανατολής.
  
• Για τον Σαΐντ τις διακρίσεις αυτές μπορούμε να τις παρατηρήσουμε:
• στη λογοτεχνία
• στη φιλοσοφία
• στις τέχνες
• αλλά και στην καθημερινή ζωή.  
  
• Οι διακρίσεις αυτές σκοπό έχουν να δείξουν ότι οι άνθρωποι της Δύσης είναι "ανώτεροι" από τους λαούς της Ανατολής.
• Και αφού οι δυτικοί άνθρωποι είναι "ανώτεροι" από τους ανατολίτες, μπορούν να τους εξουσιάζουν και να τους εκμεταλλεύονται, οικονομικά και πολιτικά.
  
• Οι δυτικοί άνθρωποι δικαιολογούν έτσι τις αποικίες τους που ίδρυσαν στα κράτη της Ανατολής μέσα στην ιστορία, αλλά ακόμη και σήμερα.
• Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι οι δυτικοί άνθρωποι "φαντάζονται" τον κόσμο των ανατολικών λαών ως τελείως διαφορετικό, αλλά αυτή η φαντασία τους δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα.
•  Και το πρόβλημα με αυτές τις "φαντασίες" δεν είναι ότι βρίσκονται μόνο μέσα στο κεφάλι μας, στο μυαλό μας, αλλά ότι έχουν και κοινωνικά αποτελέσματα. Οι άνθρωποι, δηλαδή, των δυτικών κοινωνιών, επειδή πιστεύουν ότι είναι "ανώτεροι", κάνουν συγκεκριμένα πράγματα, αρνητικά, στους άλλους, τους "κατώτερους", των κοινωνιών της Ανατολής.
  

Δ. ΟΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ:

Για τους ανθρώπους της Δύσης οι λαοί της Ανατολής είναι: 

• πρωτόγονοι
  
• γεμάτοι μυστήριο
  
• μακρινοί 
• υπανάπτυκτοι
  
• δουλικοί.
  

Αντίθετα, οι άνθρωποι της Δύσης, σε σχέση με τους λαούς της Ανατολής, είναι:

• πολιτισμένοι
  
• λογικοί,
  
• κοντινοί,
  
• ανεπτυγμένοι
• ελεύθεροι.

Βίντεο για το έργο του Έντουαρντ Σαΐντ "Οριενταλισμός" (στα αγγλικά)

 

Ε. ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

• Η "ανωτερότητα" Δύσης σε σχέση με "κατώτερη" Ανατολή στηρίζεται και στο ότι οι άνθρωποι της Δύσης θεωρούν τους εαυτούς τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων και επίσης κληρονόμους των έργων τους.
• Έτσι, πολλοί σημερινοί άνθρωποι της Δύσης και σύγχρονοι Έλληνες πιστεύουν ότι και στην αρχαία εποχή οι Έλληνες ήταν "ανώτεροι" από τους λαούς της "κοντινής" σε αυτούς Ανατολής.
• Στηρίζουν αυτή τη γνώμη τους στο ότι στην αρχαία εποχή, κυρίως μετά τις νίκες των Ελλήνων εναντίον των Περσών, οι λαοί της Ανατολής χαρακτηρίστηκαν "βάρβαροι". Γι' αυτό και σήμερα πολλοί λένε το "πας μη Έλλην βάρβαρος".
  
• Όμως, η αντίθεση "Έλληνας-βάρβαρος" δεν ίσχυσε σε όλη την ιστορία της αρχαίας εποχής, αλλά μόνο μετά τους Περσικούς πολέμους. Διάβασε και αυτό το κείμενο.
  
• Αν και ο πολιτισμός των αρχαίων λαών της "κοντινής" Ανατολής θεωρείται παλαιότερος από τον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων, όμως οι επιδράσεις τους, λένε μερικοί άνθρωποι της δύσης αλλά και αρκετοί σημερινοί Έλληνες, ότι δεν θεωρούνται τόσο σημαντικές ώστε να δικαιολογούν το μεγαλείο του πολιτισμού των αρχαίων Ελλήνων.
  

Ε.1. ΟΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΛΑΟΥΣ ΤΗΣ "ΚΟΝΤΙΝΗΣ" ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Σήμερα οι αρχαίοι Έλληνες, σε σχέση με τους αρχαίους λαούς της "κοντινής" Ανατολής, παρουσιάζονται:

• νικητές στις μάχες
  
• γενναίοι,
• πολιτισμένοι,
  
• δημοκράτες,
• τους αρέσουν το μέτρο και τα πνευματικά αγαθά.
  

Αντίθετα οι αρχαίοι λαοί της "κοντινής" Ανατολής σε σχέση με τους αρχαίους Έλληνες, παρουσιάζονται: 

• αδύναμοι στις μάχες,
  
• δειλοί,
• βάρβαροι,
  
• ζουν σε κράτη χωρίς ελευθερία,
  
• τους αρέσουν η υπερβολή, η ερωτική ευχαρίστηση και τα πλούτη.

Τις διακρίσεις αυτές μπορούμε σήμερα να τις παρατηρήσουμε:

• στα βιβλία της Ιστορίας
• στο διαδίκτυο
• στα λαϊκά έντυπα και τα μέσα ενημέρωσης
  
• στη θρησκεία
• στη λογοτεχνία
  
• στις τέχνες.
  

ΣΤ. ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΤΗΣ "ΚΟΝΤΙΝΗΣ" ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΣΤΟΝ "ΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ"

Σήμερα, οι λαοί της Ανατολής αντιδρούν στον τρόπο με τους οποίους οι άνθρωποι της Δύσης τους βλέπουν.

Οι αντιδράσεις αυτές είναι τρεις:

• Μερικοί άνθρωποι της Ανατολής προσαρμόζονται και δέχονται παθητικά τον δυτικό τρόπο ζωής και σκέψης, γιατί νομίζουν ότι τους συμφέρει. Όπως δηλαδή η Δύση επεκτείνει τα οικονομικά και πολιτικά της συμφέροντα στις χώρες της Ανατολής έτσι και αρκετές χώρες της Ανατολής (λ.χ. η Σαουδαραβία) μιμείται τον δυτικό τρόπο ζωής για λόγους οικονομικούς και πολιτικούς.
  
• Άλλοι όμως άνθρωποι της Ανατολής αντιδρούν με πάθος και φανατισμό στον δυτικό τρόπο ζωής και σκέψης και δεν τον δέχονται. Ο φανατισμός αυτός μπορεί να δημιουργεί καταστροφές, τρομοκρατία ή πολέμους.
  
• Τέλος, λιγότεροι άνθρωποι κάνουν κριτική στις δύο προηγούμενες απόψεις και δείχνουν έναν τρίτο δρόμο.

Ο τρίτος αυτός δρόμος οδηγεί στην κατανόηση της σημασίας και των δύο κόσμων και πολιτισμών, του δυτικού και του ανατολικού, που ποτέ δεν ήταν τόσο χωρισμένοι, όπως σήμερα παρουσιάζονται, αλλά διαρκώς επικοινωνούσαν μεταξύ τους.