ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ - 1o ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ Σχολικό έτος 2023-2024 Διδάσκουσα : ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

EKΘΕΣΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ

Παιδιά μπορείτε να μελετήσετε διάφορα θέματα εδώ:

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ

https://www.schooltime.gr/wp-content/uploads/2013/10/ekfrasi-ekthesi-b-likeiou-sxediagrammata-ekd-schooltime.gr-2013.pdf

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ /// ΗΘΙΚΗ

 Γιατί ο Descartes έχει ανάγκη για ν’ αποδείξει την ύπαρξη του ανθρώπου, την ύπαρξη του κόσμου και του θεού;

Ο άνθρωπος είναι μια αδιαφιλονίκητη πραγματικότητα η οποία αποκτά οντότητα με εσωτερικές νοητικές διεργασίες. Μπορεί ο κόσμος να μας διαψεύδει ως ένας κακός δαίμονας ή σαν όνειρο σε εγρήγορση, είναι όμως αντικείμενο των αισθήσεών μας. Όμως με αυτόν τον λανθάνοντα, σύμφωνα με τους σκεπτικιστές, κόσμο ο άνθρωπος είναι σε επικοινωνία με το περιβάλλον του, άψυχο και έμψυχο. Επειδή, όμως, ο άνθρωπος είναι μέρος αυτού του κόσμου, ο Descartes πρέπει να δικαιολογήσει την ύπαρξή του. Για να τη δικαιολογήσει επινοεί την έννοια του Θεού. ‘Ενας τέλειος θεός έχει κατασκευάσει έναν τέλειο κόσμο. Με αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος αυτοπροσδιορίζεται, σε εξάρτηση πάντα με τον κόσμο και μέσα σε ένα πλαίσιο αρχών αποδεκτό από όλους. ------------------------------

 

• Γιατί μας είναι χρήσιμη η Σωκρατική άποψη, «περί της μοναδικότητας της αλήθειας»;Όταν η αλήθεια δεν είναι ίδια για όλους τότε: 1. οι πολλές διαφορετικές αλήθειες αλληλοαναιρούνται 2. η επικοινωνία είναι ελλιπής ή αδύνατη, 3. δε λαμβάνονται αποφάσεις υπέρ των πολιτών και το κράτος αποδεικνύεται αναξιόπιστο, 4. διαταράσσονται οι κοινωνικές σχέσεις και διαρρηγνύεται ο κοινωνικός ιστός (οι πάν- τες καταφέρονται εναντίον πάντων) 5. απουσιάζουν η κοινή λογική και ο ορθολογισμός.

 

Με τη σχετικότητα της αλήθειας σύμφωνα με τους σοφιστές, 1. μαθαίνουμε πώς να πείθουμε με έγκυρη επιχειρηματολογία, και σωστά δομημένες συντακτικώς και γραμματικώς προτάσεις, 2. αντιπαραθέτουμε απόψεις και κρίσεις και αποδεχόμαστε τη συμφερότερη η οποία όμως πρέπει να μην εναντιώνεται και στο συμφέρον του κοινωνικού συνόλου ή τουλάχιστον να εξισορροπούνται, επιθυμίες και συμφέρον, του ατόμου και της ομάδας. Η εναρμόνιση του ατομικού με το γενικό συμφέρον προκύπτει όταν υπάρχει μια πολιτεία η οποία σέβεται την αλήθεια όπως την αντιλαμβάνεται η κοινή γνώμη (πλειοψηφία πολιτών), και αυτό μπορεί να επιτευχθεί σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία, και, ταυτόχρονα, υπάρχει ελευθερία σκέψης και έκφρασης απεριόριστη ώστε ο πολίτης να κρίνει και να επιλέγει το σωστό ανάμεσα σε αντιτιθέμενες απόψεις. Η επίγνωση της μιας και μοναδικής αλήθειας δε μας απαγορεύει να δεχθούμε και τις προκλήσεις των επιλογών.

 

 Αντίληψη, γνώση, αλήθεια · Η ποικιλία στις γνώμες κάνει την αλήθεια χωρίς νόημα; · Τι είναι γνώμη; Γνώμη είναι η προσωπική αντίληψη που έχουμε για την πραγματικότητα, σε μια δεδομένη στιγμή. Με αυτήν την αφετηρία δρομολογούμε και την επίλυση του προβλήματος που ενδεχομένως προκύπτει ώστε να προσαρμοζόμαστε στο περιβάλλον μας έμψυχο και άψυχο και να εναρμονιζόμαστε με αυτό. Η γνώμη οδηγεί στη γνώση και η γνώση στη μάθηση. Συχνά λέμε ότι «οι γνώμες συμπίπτουν» ή «οι γνώμες διϊστανται». Αυτό συμβαίνει επειδή ο καθένας μας βλέπει τα πράγματα από μια οπτική που εξαρτάται από τα βιώματα και τις εμπειρίες του, από την παιδεία του αλλά και από την αντιληπτικότητά του και από τα όρια της γνώσης του σε ένα συγκεκριμένο θέμα.

1. Η Γνώμη εξαρτάται από παράγοντες ψυχολογικούς, νοητικούς και βιολογικούς αλλά και από παράγοντες περιβαλλοντικούς που συνιστούν την ικανότητα της αντίληψης που διαθέτουμε τη δεδομένη στιγμή.
2. Γνώμη: Τα όρια της γνώσης μας από την άλλη είναι πεπερασμένα και οπωσδήποτε δε συμπίπτουν με την αλήθεια.
3. Με τη γνώση περιγράφουμε, αναλύουμε, ερμηνεύουμε κατανοούμε και εκλογικεύουμε την πραγματικότητα
4. Η γνώση όμως εξαρτάται από την αντιληπτικότητά μας και από τους παράγοντες που τη διαμορφώνουν. Επομένως, εμπεριέχει και το υποκειμενικό στοιχείο οπότε η γνώση μπορεί να είναι και γνώμη. Όταν λέει κάποιος «η γνώμη μου είναι…» θέλει να πει ότι «η γνώμη του έχει διαμορφωθεί ανάλογα με τη γνώση της πραγματικότητας».
5. ΄Ομως η γνώση μπορεί να μη συμπίπτει με την αλήθεια. Λέμε ότι «γνωρίζουμε κάτι…» και ο άλλος μας διαψεύδει με τη φράση « …ναι αλλά τα πράγματα δεν είναι έτσι…», δηλαδή αυτό που γνωρίζουμε δεν είναι η αλήθεια. Αληθινή είναι μια πραγματικότητα που έχει υποβληθεί σε εξονυχιστικό έλεγχο και για την οποία δεν έχουμε αμφιβολίες. Επομένως, η αλήθεια δεν είναι μόνο ευρύτερη από τη γνώση για την πραγματικότητα αλλά είναι και απόλυτη, ίδια για όλους.

• Ποια είναι τα κριτήρια της αλήθειας, κατά τη γνώμη σας; Είναι δεδομένο ότι η αλήθεια εμπνέει το σεβασμό και είναι αδιαφιλονίκητη. Συχνά ακούμε να λέμε ότι «η αλήθεια σώζει» αλλά και «η αλήθεια πονάει». Μπορεί να ενοχλεί, να ανατρέπει παραδεδομένες καταστάσεις ή να βλάπτει συγκεκριμένα συμφέροντα είναι όμως αναγκαία γιατί προσδιορίζει με τρόπο αυθεντικό και ισότιμο τις σχέσεις μεταξύ ατόμων, πολιτών, πολιτών και πολιτείας και μας ορίζει τα πλαίσια μέσα στα οποία πρέπει να κινηθούμε ώστε οι κινήσεις μας να στεφθούν με επιτυχία.

1. Ένα κριτήριο για την αλήθεια είναι το προφανές. Το προφανές έχει αποδεικτική ενάργεια, επιβάλλεται στο πνεύμα μας και αποκτά τη συγκατάθεσή μας. Είναι αυτό που γίνεται κάθε μέρα, που δε μας έχει διαψεύσει και είναι αυταπόδεικτο. Σύμφωνα με τον Descartes «τα πράγματα που τα αντιλαμβανόμαστε με τρόπο σαφή και όχι συγκεχυμένο και που είναι διακριτά το ένα από το άλλο είναι αληθινά». Σύμφωνα με το Σπινόζα «η αλήθεια έχει μέσα της το κριτήριο του κύρους της». Το αυταπόδεικτο όμως από μόνο του δεν αρκεί γιατί η ιστορία μας έχει αποδείξει ότι ο δογματισμός και η εμμονή σε προκαταλήψεις και παρωχημένες αντιλήψεις εμπόδιζαν ακόμα και το πιο οφθαλμοφανές πράγμα να επιβληθεί.
2. Ένα άλλο κριτήριο είναι η εσωτερική συνοχή. Μια συλλογιστική διαδικασία με προτάσεις τεκμηριωμένες, που δεν παρουσιάζουν αποκλίσεις ή αντιφάσεις, δεν μπορεί παρά να είναι αληθινή. Επειδή όμως και αυτό το κριτήριο μπορεί να παρουσιάζει εγκυρότητα αλλά η αλήθεια του να αμφισβητείται χρειαζόμαστε κάτι πιο απτό και αποτελεσματικό.
3. Ένα τρίτο κριτήριο είναι εκείνο που είναι πρακτικά ωφέλιμο για τον άνθρωπο, δηλαδή αυτό που προάγει τα συμφέροντά του. Συμβαίνει, όμως, αυτό που προάγει τα συμφέροντά του να μην προάγει τα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου. Επομένως, ο περιορισμός εδώ είναι ότι το ατομικό συμφέρον θα εναρμονίζεται με το γενικό συμφέρον ή τουλάχιστον θα εξισορροπείται με αυτό και δε θα παραβλάπτει το ένα το άλλο.
4. Ένα τέταρτο κριτήριο είναι η αντιστοιχία πραγματικότητας και νου. Αν το περιεχόμενο μιας πρότασης αντιστοιχεί πλήρως στη φύση των πραγμάτων και στις μεταξύ τους σχέσεις τότε αυτή η πρόταση όχι μόνο είναι αληθινή αλλά και επιβάλλεται από μόνη της στην ανθρώπινη νόηση. Αυτή η άποψη δέχεται την ύπαρξη της πραγματικότητας ανεξάρτητα από το νου αλλά και την καθοριστική της συμβολή στη διαδικασία της γνώσης. Και αυτό το κριτήριο, όμως, πρέπει να υιοθετηθεί υπό προϋποθέσεις. Για να ισχύσει αυτό το κριτήριο πρέπει η σκέψη να μην πέφτει σε κενά και αντιφάσεις να μελετά επίμονα, απροκατάληπτα και συστηματικά τα φαινόμενα που αποτελούν την αφετηρία της γνώσης, να υποβάλλει σε πνευματική επεξεργασία και να αξιοποιεί το υλικό που προέρχεται από τη μελέτη των φαινομένων, και να έχει δυναμικό χαρακτήρα με την έννοια ότι είναι σε θέση να υπερβεί το εμπειρικό υλικό και να μην το θεωρήσει κάτι τελεσίδικο αλλά προσωρινό ώστε να προχωρήσει στον εμπλουτισμό, τη διόρθωση, την αναθεώρηση και την αντικατάστασή του από άλλη ερμηνεία που, και αυτή, θα υπόκειται στο διαρκή κριτικό έλεγχο. Επομένως, για να διακρίνουμε την αλήθεια χρειαζόμαστε και τα τέσσερα κριτήρια. · Χρειαζόμαστε την έννοια της αλήθειας στην καθημερινή μας ζωή; Η αλήθεια δεν υπάρχει αφ’ εαυτής στα πράγματα. Υπάρχει μέσω της ερμηνείας που δίνει σε αυτά ο ανθρώπινος νους. Είναι η απάντηση που δίνει ο άνθρωπος στην πρόκληση της πραγματικότητας. Από την άλλη, η ερμηνεία που δίνει ο άνθρωπος στην πραγματικότητα είναι αντικειμενική με βάση τα κριτήρια που προαναφέραμε. Είναι μια αυθεντική μεταγραφή και αναδιατύπωση της πραγματικότητας που δεν παραμένει στατική αλλά υποβάλλεται πάντα στον έλεγχο των αντικειμενικών δεδομένων και της πρακτικής δραστηριότητας που όσο πιο πολύ αντέχουν σε αυτόν ή βελτιώνονται σύμφωνα με τις υπαγορεύσεις του, τόσο πιο πιστά ερμηνεύουν τον κόσμο. Συμπέρασμα: Ο κόσμος επιβάλλεται στη νόηση του ανθρώπου και η νόηση ερμηνεύει και οργανώνει λογικά τον κόσμο. Ο άνθρωπος είναι αναπόσπαστο τμήμα του κόσμου, τον καθορίζει με την επιστημονική αλήθεια και με την πράξη αλλά και καθορίζεται από αυτόν. Μεταβάλλονται μαζί ανάλογα με τις μεταβολές της φύσης και τους κλυδωνισμούς της ιστορίας. Με την επιστημονική αλήθεια ο άνθρωπος παίρνει τις αποστάσεις του από τα πράγματα και τα μελετά αντικειμενικά και απροκατάληπτα. Οι προσεγγίσεις της πραγματικότητας είναι διαδοχικές ανά τους αιώνες, συνοδεύτηκαν από κρίσεις και επαναστάσεις αλλά πέτυχαν να βελτιώσουν τη ζωή του στην καθημερινότητά της. Μερικά παραδείγματα: Θεσπίστηκαν οργανισμοί και δικαστήρια που ρυθμίζουν τις σχέσεις των πολιτών μεταξύ τους αλλά και τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο κράτος, με γνώμονα την ισονομία και την ισοτιμία. Σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες, με διευρυμένα σύνορα, διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες και ένα εμπόριο διεθνοποιημένο και με συμμαχίες που προσπαθούν να εξασφαλίσουν τη βελτίωση των όρων ζωής των λαών, η ανάγκη για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος και η προσπάθεια για την εξάλειψη της φτώχειας και των ασθενειών ανά τον κόσμο γίνονται επιτακτικότερες. Σε αυτή την προσπάθεια αποδύονται κυβερνήσεις οργανωμένα αλλά και άτομα μέσω του εθελοντισμού σε ένα πλαίσιο εξωστρεφούς κοινωνικής και ανθρωπιστικής συμπεριφοράς που είναι από όλους αποδεκτό. Επομένως, η έννοια της αλήθειας στην καθημερινή μας ζωή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος και η ηθική επιταγή για να συνυπάρξουμε αρμονικά με το συνάνθρωπό μας και να επικοινωνήσουμε αποτελεσματικά σε μία σύνθεση απόψεων που διαρκώς θα αναθεωρείται και θα βελτιώνεται για το ατομικό αλλά και συλλογικό καλό. Ο άνθρωπος ωριμάζει και ολοκληρώνεται εν κοινωνία όταν διαπνέεται από αρχές που συμβάλλουν στη σύσφιγξη των σχέσεων κι την προαγωγή τους μέσα από θετικό έργο.

Οι συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες γνώμες εμπλουτίζουν την προσπάθεια για την αναζήτηση του αντικειμενικά σωστού και της αλήθειας. Μέσα από τη σύνθεση των αντιτιθέμενων απόψεων προχωράμε σε μια νέα άποψη η οποία περικλείει τις προηγούμενες. Ο διάλογος δεν διακόπτεται ποτέ γι΄ αυτό και ποτέ δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε φθάσει στο οριστικό τέρμα. Ο διάλογος κρατά τις κοινωνικές δυνάμεις ζωντανές και πάντα σε μια εγρήγορση, σε μια διαρκή αναζήτηση αλλά και αναθεώρηση της αλήθειας σε σχέση με την πραγματικότητα όπως εξελίσσεται. Ανάμεσα στην απόλυτη αλήθεια του Σωκράτη και τους δισσούς λόγους των σοφιστών μας χρειάζονται και τα δύο γιατί και τα δύο προάγουν την έρευνα για το καλό του ανθρώπου και της ανθρωπότητας.

------------------------------ Τα ανθρώπινα όντα, οι άλλοι, οι αξίες Μπορούμε πράγματι να πούμε ότι το παρελθόν και το μέλλον «δεν είναι δικά μας» και ότι και τα δυο «δεν είναι τίποτα»; Σύμφωνα με τον Blaise Pascal, το μόνο που μας ανήκει είναι το παρόν. Το παρόν έχει χαρές και λύπες αλλά οι δεύτερες είναι περισσότερες από τις πρώτες. ‘Ετσι, ο άνθρωπος απογοητεύεται, αναπολεί το παρελθόν και αδημονεί για το μέλλον. Σε ό,τι αφορά το παρελθόν, η πάροδος του χρόνου έχει αμβλύνει τις δυσάρεστες εμπειρίες. Σε αυτό έχει συνεργήσει και η επιλεκτική μνήμη ώστε να συγκρατεί αυτά που δεν τον πληγώνουν ή τον πληγώνουν λιγότερο και, κατά συνέπεια, μπορεί να τα ανεχτεί και να τα ανακαλέσει. Άλλοτε πάλι μετανιώνουμε για τις επιλογές μας στο παρελθόν. Συχνά ακούμε τους γεροντότερους να λένε πόσο καλές ήταν οι προηγούμενες γενιές και πόσο κακή η σύγχρονη γενιά! Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Κάθε καινούρια γενιά είναι καλύτερη από την προηγούμενη, με περισσότερες γνώσεις και περισσότερες προκλήσεις. Όμως, είναι ανθρώπινο να αδυνατούμε να βγάλουμε συμπεράσματα όταν βρισκόμαστε στη δίνη των γεγονότων. Δεν είναι τυχαίο, ότι η ιστορία γράφεται μετά παρέλευση πενήντα χρόνων από τα γεγονότα που πρόκειται να εξιστορηθούν. Και αυτό για να είναι ο ιστορικός αμερόληπτος και αποστασιοποιημένος από τα συμβάντα. Σε ό,τι αφορά στο μέλλον ο άνθρωπος βιάζεται να το βιώσει χωρίς όμως να είναι προδιαγεγραμμένο αν θα είναι καλύτερο από το παρελθόν-παρόν αλλά και πώς θα το βιώσει και αν θα το βιώσει. Ξέρουμε πως ο θάνατος είναι συνοδοιπόρος μας στη ζωή και μπορεί να μας επισυμβεί σε κάθε στιγμή. Ενώ το παρελθόν ο γνωρίσαμε και παρήλθε -και μας φαίνεται σα να πέρασε αστραπιαία- το μέλλον δεν το έχουμε ζήσει ακόμα. Επομένως ό,τι μας ανήκει είναι μόνο αυτό που βιώνουμε τώρα σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Μετά από 5 λεπτά δεν ξέρουμε τι θα συμβεί. Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το μέλλον.

 

Σε τελευταία ανάλυση, το παρελθόν και το μέλλον εξαρτώνται από την ερμηνεία που τους δίνει η ανθρώπινη νόηση. Συμπέρασμα: Η σκεπτικιστική άποψη ότι ο χρόνος που πέρασε και ο χρόνος που αναμένεται δεν είναι τίποτα, δεν ευσταθεί επειδή ο χρόνος υπολογίζεται σε συνάρτηση με το υποκείμενο που διαλογίζεται σε τόπο και χρόνο. Γιατί μπορούμε να πούμε ότι δεν μπορούμε «να κρατήσουμε το παρόν»; Ερώτημα: «Μπορούμε να συγκρατήσουμε και να καθυστερήσουμε τη ροή του χρόνου -το παρόν- την Παρασκευή ώστε ν’ αργήσει η Δευτέρα»; Είναι μια συνήθης ερώτηση που έχει την ίδια απάντηση. Τη ροή του χρόνου δεν μπορούμε ούτε να τη σταματήσουμε, ούτε να τη συγκρατήσουμε ούτε να την επιβραδύνουμε, επειδή αυτή η ροή είναι ομοιόμορφη, συστηματικά κατανεμημένη σε υποδιαιρέσεις του χρόνου και συμμετρικά διαστήματα του χώρου, είναι υπαρκτή και δεν εξαρτάται από τις δικές μας επιθυμίες. Ο πρακτικός και επιστημονικός χρόνος είναι στατικός. Πρόκειται ουσιαστικά για μια μορφή του χώρου. Αντίθετα, επειδή τα πράγματα και οι καταστάσεις αλλάζουν, ο χρόνος δεν είναι παρά ένα σύστημα σχέσεων μεταξύ γεγονότων και καταστάσεων. Τότε ο χρόνος γίνεται δυναμικός. Επομένως, η ροή του χρόνου μας φαίνεται ότι δεν είναι αντικειμενική όχι σε σχέση με τον εαυτό του αλλά σε σχέση με εμάς όπως τον βιώνουμε και τον αξιολογούμε. Λέμε: «Αν επαναλαμβανόταν το παρελθόν και το ξαναζούσα, θα άλλαζα κάποια πράγματα!». Ο περασμένος χρόνος όμως δεν επανέρχεται και έτσι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τίποτα!. Αλλά και το παρόν αμέσως γίνεται παρελθόν! Συμβαίνει όταν γράφουμε ή μιλάμε να χρησιμοποιούμε παροντικό χρόνο για κάτι που έγινε στο παρελθόν ή θα γίνει στο μέλλον. Αυτό γίνεται από την επιθυμία μας να ακινητοποιήσουμε το χρόνο δίνοντας έτσι την ψευδαίσθηση στον εαυτό μας ότι κάτι γίνεται τώρα και μας αφορά. ------------------- ·

 

Σε ποιο βαθμό εξαρτάται η ευτυχία μας από τη σχέση μας με το χρόνο; Αντίθετα, η βραδύτητα ή η ταχύτητα με την οποία μπορούν να εξελίσσονται τα γεγονότα εξαρτάται από τις νοητικές μας προσλαμβάνουσες, δηλαδή από: Ø τις συνθήκες ή τη διάθεση στις οποίες βρισκόμαστε τη δεδομένη στιγμή αλλά και από Ø την αξία που αποκτά αυτή η χρονική στιγμή για την ψυχοσυναισθηματική και νοητική μας ισορροπία. Συχνά λέμε: «Τι γρήγορα που πέρασε η μέρα»! και άλλοτε πάλι: «Η μέρα δεν έλεγε να τελειώσει! Μου φάνηκε αιώνας!»Ø Στην πρώτη περίπτωση περάσαμε καλά γιατί θέλαμε να περάσουμε καλά αλλά και γιατί μπορεί να είχαμε φύγει από το σπίτι μας ευδιάθετοι ή κάτι συνέβη, στο μεταξύ, που μας έφτιαξε τη διάθεση. Ø Στη δεύτερη περίπτωση, δεν περάσαμε καλά εξαιτίας μιας σειράς γεγονότων που μας προκατέλαβαν δυσμενώς. Η ευτυχία, επομένως, είναι περισσότερο θέμα μιας νοητικής κατάστασης παρά θέμα χρόνου. Εκτός δηλαδή από τη δική μας ψυχοσυναισθηματική κατάσταση, (είμαστε προκατειλημμένοι, δεν κοιμηθήκαμε καλά, πονάμε…), υπάρχουν και εξωτερικοί παράγοντες, άσχετοι από εμάς, που συμβάλλουν στο ευχάριστο ή το δυσάρεστο (μια απρόβλεπτη συνάντηση, ευχάριστη ή δυσάρεστη, ένα τυχαίο συμβάν…) Ο χρόνος μας βοηθά να συναρμολογήσουμε τις εμπειρίες μας και να τους δώσουμε μια αιτιώδη σχέση. Όταν λέμε «ήταν η κακή στιγμή» σημαίνει ότι η διαδοχή μιας σειράς ενεργειών κατά το άμεσο παρελθόν έφερε το συγκεκριμένο αποτέλεσμα, στο παρόν, με ενδεχόμενα δυσάρεστες προεκτάσεις στο μέλλον. Στο χρόνο ως διάρκεια, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον εισδύουν το ένα μέσα στο άλλο. Ετσι αυτά αποτελούν ένα οργανικό όλο, που βρίσκεται σε αδιάλειπτη ροή – μια ροή, όμως, με διακυμάνσεις. -----------------------

Φύση και τεχνική · Σύμφωνα με το συγγραφέα ποια είναι η επίδραση της μηχανής στα ανθρώπινα όντα; Σκοπός της επιστημονικής έρευνας είναι η διευκόλυνση της ζωής του ανθρώπου. Τεράστια ποσά δαπανώνται στην έρευνα και η μηχανή έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Όμως οι εσωτερικές της λειτουργίες έχουν ένα όριο. 1. Σύμφωνα με το συγγραφέα μια μηχανή στερείται αυθορμητισμού. Μια μηχανή δεν μπορεί να έχει αυθορμητισμό επειδή έχει επινοηθεί για να διευκολύνει τη ζωή του ανθρώπου και, ρυθμίζεται από αυτόν ανάλογα με τις κοινωνικές ανάγκες που προκύπτουν. Επομένως, μια μηχανή δεν μπορεί να αντιμετωπίζει κριτικά τα αναφυόμενα προβλήματα επειδή απουσιάζει όχι μόνο το έλλογο στοιχείο αλλά και όλες εκείνες οι πνευματικές διεργασίες που θα την καθιστούσαν χρήσιμη και αποτελεσματική αφ΄ εαυτής. Σε αντίθετη περίπτωση η εφεύρεση θα γινόταν πολύ επικίνδυνη και θα διοχετευόταν σε ατραπούς ανεξέλεγκτους. 2. Επίσης, η μηχανή στερείται και ποικιλίας. Μια μηχανή είναι ρυθμισμένη από τον εντολέα της, τον άνθρωπο, να κάνει συγκεκριμένες λειτουργίες σε δεδομένο χρόνο και υπό ορισμένες προϋποθέσεις.Αυτή η κανονικότητα κάνει τη μηχανή αποτελεσματική για τη ζωή μας στην υπηρεσία της οποίας τίθεται. Μια ενδεχόμενη ποικιλία σημαίνει ότι ανατρέπει αυτήν την κανονικότητα με αποτέλεσμα να γίνεται απρόβλεπτη και να καθίσταται επικίνδυνη για τον άνθρωπο. Από την άλλη, συχνά λέμε «αυτός δουλεύει ή σκέφτεται σαν μηχανή». Αυτό σημαίνει ότι έχει υποτάξει τον αυθορμητισμό και την ποικιλία σε μια κανονικότητα και μια συστηματικότητα που τον βοηθά να εκλογικεύει την ασύνταχτη σκέψη του και τις απρόβλεπτες πρωτοβουλίες του. Με αυτόν τον τρόπο τις διοχετεύει σε μια συγκεκριμένη διαδρομή με προβλέψιμα και επιδιωκόμενα αποτελέσματα που θα έχουν, πάντοτε, την κοινωνική αποδοχή. Συχνά λέμε «οι εργαζόμενοι είναι γρανάζια ενός συστήματος». Το κοινωνικό σύστημα παρομοιάζεται με μια μηχανή της οποίας τα γρανάζια είναι άνθρωποι που το εξυπηρετούν. Αυτό σημαίνει ότι εκτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες προκειμένου να ολοκληρωθεί ένα αποτέλεσμα που αποτελείται από μικροεπεμβάσεις. Στο τέλος, βέβαια, ο εργαζόμενος εμφανίζεται να έχει αλλοτριωθεί και αποξενωθεί από το προϊόν της εργασίας του επειδή δεν είναι δικό του δημιούργημα, εξ ολοκλήρου, επειδή έχει κάνει ένα μόνο τμήμα του, επειδή δεν παρεμβαίνει αποφασιστικά στην ποιότητα του. Αντίθετα, ο εργοδότης, ως ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής, καθορίζει την ποσότητα και ιδιοποιείται την υπεραξία της εργασίας με στόχο το μέγιστο κέρδος. -----------

-------- ·

Σχολιάστε την άποψη του Russell ότι η μηχανή και τα ανθρώπινα αισθήματα αλληλοσυγ- κρούονται Ένας επιστήμονας που διεξάγει έρευνα πρέπει να είναι ελεύθερος να πειραματιστεί στο εργαστήριο αλλά και να ανακοινώσει τα αποτελέσματα στα παγκόσμια συνέδρια. Αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα για τη γνωστοποίηση των πορισμάτων της έρευνας στην επιστημονική κοινότητα αλλά και για την πρακτική εφαρμογή τους από την κοινωνία. Ο τρόπος, όμως, με τον οποίο θα εφαρμοστούν τα αποτελέσματα πρέπει να είναι ομοιογενής και ομοιόμορφος για όλους τους ανθρώπους, να προάγουν τη ποιότητα της ζωής, πέρα από τα οικονομικά κριτήρια και να διασφαλίζουν την ειρήνη. Το ερώτημα που τίθεται είναι πόσο ελεύθερη ή πόσο επωφελής είναι η επιστημονική έρευνα και κατά πόσο το ένα δεν ανατρέπει το άλλο. Παίρνουμε ως δεδομένο ότι η επιστημονική έρευνα δεν μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο γιατί η λογοκρισία περιορίζει την ελευθερία της. Από την άλλη, όμως, πρέπει να είναι επωφελής για τον άνθρωπο. Επομένως, ο επιστήμονας πρέπει να έχει ήθος, να μην υποτάσσεται σε εξωγενείς παράγοντες, να μην παρασύρεται από τη μέθη της έρευνας όταν διαβλέπει ότι τα αποτελέσματα μπορεί να είναι, μακροπρόθεσμα, καταστροφικά για τον άνθρωπο. Η κοινωνία τον εμπιστεύεται γιατί της δημιουργεί ασφάλεια και δεν επιτρέπεται να την απογοητεύσει με τη δική του αυτοδέσμευση σε κάθε είδους συμφέροντα που στοχεύουν στην εξουσία, τη δύναμη και το κέρδος. Ø Τα φάρμακα πρέπει να είναι φθηνά ή να επιτρέπουν οι εταιρείες να γίνονται αντίγ- ραφα για ασθένειες που μαστίζουν ευπαθείς κοινωνικές ομάδες κυρίως σε χώρες του Τρίτου κόσμου. Ø Η κλωνοποίηση πρέπει να χρησιμοποιείται για τη μεταμόσχευση οργάνων και όχι για τη δημιουργία πανομοιότυπων ανθρώπων. Απειλείται ο τρόπος με τον οποίο ζούμε από την τεχνολογία; Εξετάστε και τις δύο πλευρές αυτής της ερώτησης Η τεχνολογία έχει συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου αλλά κάθε νόμισμα έχει πάντα δύο όψεις. Με την τεχνολογία ο άνθρωπος χρησιμοποίησε την επιστήμη στην πράξη για να βελτιώσει τη ζωή του ποιοτικά και ποσοτικά.

 

1. Στην υγεία τα φάρμακα έχουν συμβάλει σημαντικά στον περιορισμό της παιδικής θνησιμότητας και στην αύξηση του προσδόκιμου της ζωής αλλά, από την άλλη, οι φαρμα- κευτικές εταιρείες δρομολογούν και ελέγχουν την αναγκαιότητα της χρήσης των φαρμάκων με στόχο το κέρδος.
2. Η πυρηνική ενέργεια είναι χρήσιμη στην ιατρική και στην παραγωγή ενέργειας αλλά και επικίνδυνη για την κατασκευή της ατομικής βόμβας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από παρανοϊκούς δικτάτορες σε ανελεύθερα καθεστώτα.
3. Στο περιβάλλον, ο άνθρωπος κατασκεύασε γεφύρια, δρόμους, λιμάνια και αεροδ- ρόμια, Εκμηδένισε την απόσταση και το χρόνο αλλά καταστρέφει, συστηματικά, τη χλωρίδα και την πανίδα και η υπερθέρμανση απειλεί τον πλανήτη.
4. Στην καθημερινότητα, την άνεση χρόνου που δημιουργεί η υψηλή τεχνολογία (ό- πως π.χ. η χρήση του Η/Υ) στον άνθρωπο, αντί να την αναλώνει στον πολιτισμό και την α- νάπτυξη των ανθρώπινων σχέσεων την αναλώνει στη δημιουργία πλασματικών αναγκών και στη συνακόλουθη επιδίωξη του κέρδους. Έτσι, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος με αποτέλεσμα η αγάπη και η αλληλεγγύη να υποκαθίστανται από καταναλωτικά αγαθά.
5. Στην παιδεία, έχει εκλείψει ο αναλφαβητισμός, έχει καθιερωθεί η δωρεάν εκπαίδευση οι νέοι έχουν περισσότερες και καλύτερες δυνατότητες σπουδών και εργασίας αλλά ο ανταγωνισμός και η χρησιμοθηρική γνώση καταστρέφουν την ευγενή άμιλλα και την εμ- μονή στις ανθρωπιστικές αξίες. Αν σκεφθούμε ότι ο πλανήτης παρά την αλματώδη τεχνολογική εξέλιξή μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κινδυνεύει από την ξηρασία για την οποία όλο και πυκνώνουν οι φωνές που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και ανέχεται καθεστώτα δικτατορικά, εμφύλιους πολέμους και λαούς ανέστιους που μαστίζονται από τις ασθένειες ώστε να συρρέουν μαζικά στην Ευρώπη για μια καλύτερη ζωή, τότε ναι, οι κίνδυνοι για το μέλλον της ανθρωπότητας είναι υπολογίσιμοι.  Στην τελευταία περίπτωση πρέπει να εκλείψουν οι αιτίες που δημιουργούν ανθρωπιστικά προβλήματα. Για να γίνει αυτό πρέπει να χρηματοδοτηθούν τα κράτη του Τρίτου Κόσμου ώστε να δημιουργήσουν υποδομές. Όμως η χρηματοδότηση, αυτή η μικρή, δεν πιάνει τόπο επειδή χάνεται στην άβυσσο της διαφθοράς. Και μολονότι όλοι γνωρίζουν ότι η ανεξέλεγκτη τεχνολογική πρόοδος οδηγεί σε αδιέξοδα, ωστόσο επεκτείνονται οι εφαρμογές της και μάλιστα σε τομείς υψηλής επικινδυνότητας όπως είναι τα μεταλλαγμένα τρόφιμα και η κατάχρηση ρυπογόνων μέσων, η αλόγιστη κατανάλωση και η κατάχρηση ενεργοβόρων μέσων. Σε τελευταία ανάλυση, ο άνθρωπος κινδυνεύει από την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας του και από την αλαζονεία του. Κείμενο Οι ανεπτυγμένες σαφείς αντιλήψεις μας δε μας δίνουν αναγκαστικά συνεπείς απαντήσεις σε ηθικά διλήμματα. Αυτό που ήταν καλό για τους προγόνους μας μπορεί να μην είναι καλό σήμερα. Αλλά φωτισμένες ιδέες μέσα στο μεταβαλλόμενο τοπίο της ηθικής, όπου έρχονται στο προσκήνιο ζητήματα όπως τα δικαιώματα των ζώων, η έκτρωση, η ευθανασία και η διεθνής βοήθεια δεν προέκυψαν από τη θρησκεία αλλά από τον προσεκτικό στοχασμό σχετικά με την ανθρωπότητα και με το ποια θεωρούμε ότι είναι καλά για τη ζωή που ζούμε. Από την άποψη αυτή, είναι σημαντικό για εμάς να έχουμε επίγνωση του καθολικού σετ των ηθικών ιδεών έτσι ώστε να μπορέσουμε να στοχαστούμε πάνω σ’ αυτές και, αν το επιλέξουμε, να δράσουμε ενάντια σε αυτές. Αυτό μπορούμε να το κάνουμε χωρίς βλασφημία, διότι πηγή της ηθικής είναι η δική μας φύση και όχι ο Θεός. Peter Singer and Marc Hauser, Godless Morality, 2006 Marc Hauser Peter Singer

Αρχές τα ανθρώπινα όντα, οι άλλοι, οι αξίες 1. Πώς αποτελούν για μας πρόκληση σήμερα τα ηθικά προβλήματα που αναφέρονται στην πρώτη παράγραφο; α. Διεθνής βοήθεια Τα ηθικά προβλήματα αποτελούν από μόνα τους μια πρόκληση. Καλούμαστε να ευαισθητοποιηθούμε, να προβληματιστούμε, και να συμβάλουμε στην άμβλυνσή τους. Η επίλυσή τους είναι εξαιρετικά δύσκολη επειδή απαιτεί συντονισμένη κρατική και διακρατική αρωγή για να είναι αποτελεσματική αλλά και εξατομικευμένη συμμετοχή. Για να γίνει το πρώτο απαιτείται τα κράτη να ενδιαφέρονται ουσιαστικά για την εξασφάλιση στους λαούς των στοιχειωδών δικαιωμάτων στέγης, τροφής, μόρφωσης, υγείας και δημοκρατικών ελευθεριών. Για να γίνει το δεύτερο, το δικαίωμα στην εκπαίδευση και την ενημέρωση αλλά και την ελεύθερη πρέπει να γενικευθούν ώστε να καταπολεμηθούν η περιθωριοποίηση και ο θυμός που προκαλούν και την παραβατικότητα. Σήμερα ο πολιτισμός, η επιστήμη και η τεχνογνωσία μπορούν να είναι επωφελείς μόνο για ένα κομμάτι του πλανήτη μας και για ορισμένες κοινωνικές τάξεις. Συνακόλουθα απομακρυνόμαστε και αποξενωνόμαστε όλο και πιο πολύ από τις καθημερινές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συμβαίνουν τόσο στο στενό μας περιβάλλον όσο και στον ευρύτερο κόσμο γενικότερα. Η φυσική τάση του ανθρώπου για ευδαιμονισμό τον κάνει επιλήσμονα και ευεπίφορο στην ευκολία.

 

β. Ευθανασία Με την ευθανασία μεθοδεύεται ο θάνατος ενός ανθρώπου χωρίς οδυνηρά συμπτώματα όταν η ασθένεια είναι αποδεδειγμένα ανίατη ώστε να συντομευθούν η αγωνία ή ο πόνος αλλά και μια ζωή χωρίς αξιοπρέπεια. Θεωρητικά, στα πλαίσια της ελευθερίας της συνείδησης είναι δικαίωμα του ασθενούς να επιλέξει αν θα ζήσει ή αν θα πεθάνει μυστικά, αβίαστα και υπεύθυνα αν η ζωή του έχει γίνει αφόρητη. Βρισκόμαστε όμως μπροστά στο δίλημμα, ποιος θα βοηθήσει κάποιον να πεθάνει και να μη θεωρηθεί συνεργός σε φόνο με δεδομένο ότι υπάρχουν σοβαρές ηθικές αναστολές γιατί η ζωή αποτελεί θείο δώρο αλλά και αυτοσκοπό. Η ζωή όπως και αν εξελίσσεται δεν εγείρει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης. Τη βιώνουμε έτσι κι αλλιώς και την αποδεχόμαστε όσο μίζερη και να είναι. Ο Οιδίπους δεν αυτοκτόνησε όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με τα ανομήματα του που τον άφηναν κοινωνικά ακάλυπτο, όχι μόνο για να αντιμετωπίσει τα λάθη του αλλά και για να αποδειχτεί ότι τίποτε δεν είχε τελειώσει όταν έφευγε από τη Θήβα! Ο κατάκοιτος ήρωας στο ισπανικό κινηματογραφικό έργο «Η θάλασσα μέσα μου» έκανε μια δωδεκάχρονη απέλπιδα προσπάθεια, από δικαστήριο σε δικαστήριο, προκειμένου να του επιτρέψουν να τερματίσει τη ζωή του, με υποβοηθούμενη ευθανασία, πράγμα που τελικά επέτυχε! Επίσης, με την ευθανασία απεγκλωβίζεται το συγγενικό περιβάλλον από αυτήν την ιδιότυπη ομηρία από έναν ανίατα ασθενή - και αυτός ο απεγκλωβισμός είναι ηθικός, υλικός, οικονομικός, συναισθηματικός.  Θα μπορούσε, όμως, κάποιος να αντιτείνει ότι η ευθανασία μπορεί να είναι σκοπούμενη αν προκύπτουν περιουσιακά ζητήματα ή αν ο γιατρός έχει χρηματιστεί και εκδώσει σκόπιμα λανθασμένη γνωμάτευση. Υπάρχουν, όμως και περιπτώσεις ανθρώπων που είχαν περιέλθει σε κώμα και κάποια στιγμή, μετά από πολλά χρόνια, επανήλθαν στο συνειδητό αλλά και περιπτώσεις ανθρώπων, όπως: Ø του Steven Hawkins, φυσικού και συγγραφέα, ο οποίος διατηρεί ένα λαμπερό μυα- λό αλλά είναι καθηλωμένος στο αναπηρικό αμαξίδιο και κουνά μόνο τα δάκτυλα του δεξιού του χεριού για να χειρίζεται το Η/Υ ή Ø του παραπληγικού Ιρλανδού συγγραφέα και ζωγράφου Christy Brown, που έμαθε να ζωγραφίζει με το αριστερό του πόδι.

 

γ. Έκτρωση Άλλο ένα πρόβλημα που απασχολεί τις κοινωνίες είναι η έκτρωση. Η καθολική εκκλησία αντιτίθεται σφοδρά. Η ορθόδοξη δεν το συζητάει καν. Αναντίρρητα, πρόκειται για τη θανάτωση ενός «εν δυνάμει ανθρώπινου» πλάσματος. Μια γυναίκα που δεν μπορεί να τεκνοποιήσει εξεγείρεται όταν κάποια άλλη γυναίκα απορρίπτει το παιδί της για λόγους που η πρώτη θεωρεί σοβαρούς ενώ η δεύτερη τους αμφισβητεί. Αν λάβουμε υπόψη ότι στην Ευρώπη οι γεννήσεις μειώνονται σε απελπιστικό βαθμό, κυρίως λόγω της οικονομικής και συναισθηματικής αυτονόμησης των γυναικών, οι εκτρώσεις ή οι εγκυμοσύνες σε μεγάλη ηλικία συμβάλλουν στην περαιτέρω συρρίκνωση του πληθυσμού. Αλλά προτού καταφερθούμε ενάντια στην έκτρωση πρώτα πρέπει να δούμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες προκύπτει μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και έρχεται στον κόσμο ένα παιδί. Στην Αφρική και την Ασία, όπου δε λειτουργεί καθόλου ο έλεγχος των γεννήσεων και παραβιάζονται κατάφωρα τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι εμφύλιοι πόλεμοι έχουν καταλύσει κάθε έννοια δικαίου, οι γυναίκες, μέσα στην άγνοια και τη φτώχεια, γεννάνε πολλά παιδιά χωρίς να τους έχουν εξασφαλίσει το μέλλον με αποτέλεσμα να πεθαίνουν εκατομμύρια προτού να συμπληρώσουν το πέμπτο έτος της ηλικίας τους. Για να ζήσει ένα παιδί σωστά πρέπει οι γονείς του να του εξασφαλίζουν μια ζωή αξιοπρεπή. Όταν λοιπόν το ζευγάρι αδυνατεί οικονομικά ή ψυχοσυναισθηματικά να μεγαλώσει το παιδί του είναι προτιμότερο να μην το φέρει στον κόσμο αν πρόκειται να το κάνει δυστυχισμένο. Στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να παρεμβαίνει το κράτος ώστε να εξαλείφονται οι αιτίες που κάνουν πολλές γυναίκες να μένουν μόνο στο ένα παιδί ή να καταφεύγουν στην έκτρωση. Μπορεί λοιπόν, να παρέμβει και να ενισχύσει οικονομικά τις ασθενέστερες τάξεις αλλά και να δώσει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να διαμορφώνουν τη ζωή τους όπως επιθυμούν μακριά από ταξικούς περιορισμούς, δηλ. να έχουν απεριόριστες ευκαιρίες μόρφωσης και επαγγελματικής αποκατάστασης. Μια κοινωνία με ευνοημένους πολίτες από τη μια μεριά και πολίτες περιθωριοποιημένους από την άλλη θα καταφεύγει, πάντα, στη βία -και η έκτρωση είναι μια μορφή βίας- όταν δεν μπορεί να ζήσει και να δημιουργήσει οικογένεια.

δ. Τα δικαιώματα των ζώων Το επίπεδο ενός πολιτισμού φαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τους αδύναμους και τα ζώα. Ο άνθρωπος από τη φύση του θέλει να επιδεικνύει τη δύναμή του, να εξουσιάζει και να λύνει με αυτόν τον τρόπο τα υπαρκτά ή ανύπαρκτα προβλήματά του. Είναι χαρακτηριστική η απάντηση των Αθηναίων στους Μηλίους: «Το δίκαιο είναι με αυτόν που έχει τη δύναμη να το επιβάλει!». Έτσι αισθάνεται ότι είναι «κάποιος», υπερνικά την ανασφάλειά του και διοχετεύει σε κάποιο πλάσμα -αδύναμο να αντιδράσει- την οργή, το θυμό ή το μίσος του επειδή και κάποιοι άλλοι έχουν ασκήσει βία επάνω στον ίδιο. Έτσι η βία γίνεται «μπούμερανγκ» αλλά προκαλεί και «καραμπόλα». Γυρνάει πίσω σ’ εμάς, προσκρούει στον επόμενο… η βία φέρνει βία. Βλέπουμε τη βία σε διάφορους χώρους και με διάφορες μορφές: Ø στην οικογένεια, Ø στο σχολείο, Ø στην εργασία, Ø στις κοινωνικές συναναστροφές, Ø βία ασκούν διάφορες μορφές κρατικής οργάνωσης όταν αυτές δεν είναι δημοκρατικές αλλά και Ø έμμεση βία, το δημοκρατικό κράτος, στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει όποιον το αμφισβητεί όπως συμβαίνει σήμερα με τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η τρομοκρατία στη δυτική Ευρώπη και της Η.Π.Α. Ο βασανισμός των ζώων οφείλεται: Ø στο περιεχόμενο της αγωγής στο σπίτι και στο σχολείο, Ø στην αδιαφορία μας για άλλες μορφές φυσικής ζωής που δεν εμπίπτουν στα άμεσα ενδιαφέροντά μας Ø στην αποξένωσή μας από τη φύση, Ø στη βιασύνη με την οποία ζούμε με αποτέλεσμα να στερούμαστε μια ζωή ισορροπη- μένη και ήπια Ø στις καταναλωτικές μας συνήθειες, Ø στη χρησιμοθηρία μας. Αποτέλεσμα: Γινόμαστε σκληροί και αδιάφοροι, συναισθηματικά άτεγκτοι και απάνθρωποι. Τα ζώα αποτελούν μέσο για τη διασφάλιση της δικής μας πολυτελούς ζωής και της επιθυμίας μας για επίδειξη. Εχθρικό στην προστασία των ζώων είναι και το κράτος όταν τα κακοποιημένα ζώα τα αφήνει στην τύχη τους ή όταν δε διαμορφώνει υποδομές για την προστασία τους. Είναι συγκλονιστικές οι εικόνες βαριά τραυματισμένων ζώων από αδίστακτους κυνηγούς, σκυλιών που έχουν ακρωτηριαστεί από παιδιά - τυράννους χάριν παιδιάς, της καφέ αρκούδας που, μολονότι προστατεύεται από διεθνείς οργανισμούς, πέφτει θύμα τροχαίου με συχνότητα μια αρκούδα την εβδομάδα στην προσπάθειά της να περάσει το δρόμο, στη Β. Ελλάδα, των ζώων που απομακρύνονται από το φυσικό τους περιβάλλον για να εγκλωβιστούν σε διαμερίσματα και των ζώων που με σκληρή εκπαίδευση παίζουν στα τσίρκα. Ωστόσο, υπάρχουν ιδιωτικές εταιρείες προστασίας ζώων που καταφεύγουν στην επαιτεία προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωση των ζώων που έχουν εγκαταλειφθεί από τους ιδιοκτήτες τους ή βασανιστεί. Όλο και πιο πολλοί φιλοζωϊκοί οργανισμοί διαμαρτύρονται για τη χρησιμοποίηση των ζώων σε πειράματα για φάρμακα ή καλλυντικά. Όλο και πιο πολλοί φιλοζωϊκοί οργανισμοί διαμαρτύρονται για το θάνατο των ζώων προκειμένου να χρησιμοποιηθεί το δέρμα τους ή το τρίχωμά τους για παπούτσια και δερμάτινα ή γούνινα επανοφώρια. Υπάρχουν και ιδιώτες -συνήθως μεγάλης ηλικίας- με υπερβολική αγάπη για τα ζώα και αυτό οφείλεται στη διάψευσή τους, ενδεχομένως, από τους ανθρώπους. Τότε αντιμετωπίζουν τα ζώα σαν ανθρώπους και επιδεικνύουν σε αυτά μια στοργή αφύσικη που τα εγκλωβίζει στις δικές μας ανάγκες και ανησυχίες και δεν τους διασφαλίζει τη δική τους άνεση: ζώα που τα κουβαλάμε αγκαλιά ,που τα ντύνουμε για να μην κρυώσουν ή που τα καθίζουμε στον καναπέ!... 2. Κατά τη γνώμη σας ποιοι λόγοι υπάρχουν για αλλαγές που αναφέρονται από το συγγραφέα; Κάθε εποχή έχει το δικό της κώδικα ηθικής και τις δικές της ανάγκες. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, πρέπει να γυρίζουμε στη φύση: ο πλασματικός, ο όχι αυθεντικός τρόπος της ζωής μας καταστρέφει αργά και μεθοδικά τη φύση και εμάς. Για να γίνει όμως αυτή η επιστροφή πρέπει: Ø να αλλάξουμε νοοτροπία, Ø να ιεραρχήσουμε τις προτεραιότητές μας, Ø να επιλέξουμε ήπιους ρυθμούς με λιγότερο άγχος, περιορισμένες ανάγκες και μετρημένη κατανάλωση, Ø να αφουγκραζόμαστε τους ρυθμούς του περιβάλλοντός μας -έμψυχου και άψυχο- υ- ώστε να μην παραβιάζουμε τις -φυσικές και ηθικές- αντοχές του, για την προστασία και την επιβίωσή του. Ø Σε τελευταία ανάλυση, ο άνθρωπος είναι μέρος του κόσμου μέσα στον οποίο ζει και από αυτό εξαρτάται και η δική του επιβίωση, τώρα που οι κίνδυνοι για τη βιωσιμότητα του πλανήτη είναι περισσότερο ορατοί παρά ποτέ. 3. Ποια είναι η αντίδρασή σας στην τελευταία πρόταση της δεύτερης παραγράφου του αποσπάσματος του Σίνγκερ; Η Αφρική και η Ασία -ο Τρίτος Κόσμος- υποφέρουν από: Ø την πείνα, Ø την ξηρασία, Ø τις αρρώστιες -πράγμα που δε συνέβαινε σε τέτοια τρομακτική έκταση- το πρώτο μισό ου του 20 αι. Υποφέρουν από: Ø τεχνητά σύνορα που δημιούργησαν οι αποικιοκράτες με συνακόλουθους εμφύλιους πολέμους των φυλών, Ø από διεφθαρμένες κυβερνήσεις -συχνά εγκάθετες και υποστηριζόμενες από τους α- ποικιοκράτες- Ø από πολυεθνικές εταιρείες που νέμονται τον πλούτο των κρατών σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις Αυτά τους τα κληροδότησε ο πολιτισμένος κόσμος -δηλαδή η Ευρώπη και η Η.Π.Α.- επειδή: Ø χρησιμοποίησαν τους κατοίκους τους για να δημιουργήσουν το δικό τους βιομηχανικό και τεχνολογικό πολιτισμό, Ø λεηλάτησαν τις πλουτοπαραγωγικές τους πηγές με διάφορους τρόπους, Ø έστρεψαν την παραγωγή σε προϊόντα που είχε ανάγκη ο ανεπτυγμένος κόσμος, Ø προώθησαν ένα δυτικό τρόπο ζωής απαξιώνοντας τη δική τους διατροφική παράδοσή αλλά και τις συνήθειές τους. Και τώρα που οι πόλεμοι και οι κάθε είδους καταστροφές δημιούργησαν και εξακολουθούν να δημιουργούν τεράστια κύματα παράνομων μεταναστών και προσφύγων, ο κόσμος μας αντιμετωπίζει -για πρώτη φορά- το αδιέξοδο της πολιτικής του. Δυστυχώς οι σύνοδοι στο Κιότο και στην Κοπεγχάγη δεν έφεραν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Η Κίνα και οι Η.Π.Α., οι μεγάλοι ρυπαντές του πλανήτη, δεν είχαν το ηθικό σθένος να λάβουν ουσιαστικά μέτρα που θα έκαναν την κατάσταση αναστρέψιμη. Επομένως, δεν μπορούμε να εναποθέσουμε τις ελπίδες μας στο θεό. Υπεύθυνη για την απουσία ηθικής από μέρους μας είναι η άπληστη φύση μας και η επιθυμία μας να μην αποχωριστούμε τον καταναλωτικό τρόπο ζωής μας που νομίζουμε ότι μας κάνει ευτυχείς χωρίς να είναι αλήθεια. Νομίζουμε ότι μας δίνει δύναμη αλλά ούτε αυτό ανταποκρίνεται στην αλήθεια γιατί η δύναμη είναι αδυναμία όταν όλος ο κόσμος γύρω μας τρεκλίζει μέσα στα αδιέξοδα και τις ανασφάλειες. ---------------------

Κοινωνία και πολιτεία, νόμος και πολιτική

1. Ποια είναι η ιδέα που έχετε για την ατομική ευτυχία; Η έννοια της ευτυχίας από αρχαιοτάτων χρόνων δεν έχει παγκόσμια σταθερή έννοια, συνδέεται με την κουλτούρα και τον τρόπο ζωής και σκέψης κάθε λαού. Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, η ευτυχία, κατά κύριο λόγο, ορίζεται σε σχέση με το να είμαστε καλά, τις θετικές σχέσεις, τη γενική θετική διάθεση, την ικανοποίηση για τη ζωή, την ολιστική υγεία, την ποιότητα ζωής, την ευημερία, την απρόσκοπτη καλλιέργεια του θρησκευτικού συναισθήματος, την πνευματικότητα, τα χρήματα ή, ακόμη καλύτερα, με την ύπαρξη ενός συνδυασμού όλων αυτών. Η ευτυχία συνδέεται με την καλή διάθεση, την ευχαρίστηση, την ελευθερία, την προσωπική ηρεμία ή την άνεση μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, η ευτυχία είναι ένα άθροισμα από διαχρονικές δηλώσεις για τον εαυτό μας και τον τρόπο ζωής και σκέψης μας, είναι αποτέλεσμα των ατομικών εμπειριών, αφορά την προσωπική ικανοποίηση του ατόμου σε σχέση, πάντα, και με την ικανοποίηση των άλλων, όπως της οικογένειας, του στενότερου και ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος. Η ευτυχία συνδέεται με την ανακούφιση από τον πόνο, τη λύπη, τη σύγκρουση και τη ματαίωση. Ευτυχία είναι η ολοκλήρωση του εαυτού μας και αυτονομία, οι αποτελεσματικές διαπροσωπικές σχέσεις, ο λογικός τρόπος σκέψης, η ελαχιστοποίηση της ανησυχίας και των συγκρούσεων, η προσωπική ανάπτυξη, η αναδόμηση των αρνητικών παράλογων ή χωρίς λογική σκέψεων, η αγνόησή τους ώστε να μην επιτρέπουμε στον εαυτό μας να ενοχληθεί από τις αρνητικές πράξεις - αντιδράσεις των άλλων, η με νόημα εργασία, η διαχείριση των περιβαλλοντικών παραγόντων και η επίδρασή τους, η αμοιβαιότητα στη συμπάθεια, η θετική σκέψη για τη ζωή. Ευτυχία είναι η επίγνωση του τρόπου με τον οποίο θα χρησιμοποιήσουμε τα ψυχικά αποθέματα και τον λογικό τρόπο σκέψης ώστε να επιτύχουμε την αυτοολοκλήρωση και συνεπώς την ευτυχία. Αυτό εξηγεί το φαινόμενο των ημερών, της σύγχρονης εποχής όπου πολλοί άνθρωποι έχουν ευημερία αλλά αναλώνονται στο ψάξιμο της «αληθινής» ευτυχίας, σε αντίθεση, με ανθρώπους οι οποίοι έχουν πολύ λίγα πράγματα αλλά νοιώθουν πλήρεις και ευτυχισμένοι. Η ευτυχία έρχεται ως αποτέλεσμα των επιλογών και των πράξεών μας και λιγότερο από τις συνθήκες και τις καταστάσεις - εμπειρίες της ζωής μας. Φαίνεται πως δε θα ήταν ρεαλιστικό να δηλώσουμε πως η ευτυχία είναι τόσο εύκολη στην επίτευξη της, λόγω των ρυθμών ζωής, του πόνου, της απώλειας και της ανησυχίας. Σε τελευταία ανάλυση, ευτυχία είναι ο τρόπος μέσα από τον οποίο θα μπορέσουμε να διαχειριστούμε αυτά τα φαινόμενα της ζωής, κάνοντας θετικές σκέψεις και επιλογές, εστιάζοντας στο παρόν χωρίς να απογοητευόμαστε για το μέλλον ή να αναπολούμε ανεκπλήρωτες πράξεις του παρελθόντος σκεπτόμενοι τρόπους που θα μας οδηγήσουν στην εκπλήρωση των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιδιώξεών μας, των δικών μας και των άλλων.

 

2. Είναι η πολιτεία υπεύθυνη για την ευτυχία του ατόμου;Ποιες, κατά τη γνώμη σας, είναι οι σημαντικότερες ευθύνες της πολιτείας έναντι των πολιτών της; Μια ευνομούμενη πολιτεία πρέπει να μεριμνά για τη δίκαιη ανακατανομή του εισοδήματος σε όλους τους πολίτες και για την είσπραξη των φόρων ανάλογα με τα εισοδήματα. Οι άμεσοι φόροι πρέπει να είναι ενισχυμένοι έναντι των εμμέσων: οι πρώτοι θίγουν τα υψηλά εισοδήματα ενώ οι δεύτεροι θίγουν τους μισθωτούς, τους συνταξιούχους τους άνεργους. Μια ευνομούμενη πολιτεία αναπτύσσει μηχανισμούς ελέγχου ώστε οι καταχρήσεις να τιμωρούνται αν όχι να προλαμβάνονται. Μια ευνομούμενη πολιτεία πρέπει να μεριμνά περισσότερο για τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες -άνεργους, γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένους, πρόσφυγες και μετανάστες- εκείνες δηλαδή τις ομάδες που έχουν περισσότερο ανάγκη και δε γνωρίζουν -γιατί υπάρχει λειτουργικός αναλφαβητισμός- ή δεν μπορούν -εξαιτίας της οικονομικής τους αδυναμίας που θα τους επέτρεπε να προσφύγουν σε νομικές υπηρεσίες- να διεκδικήσουν το δίκιο τους. Μια ευνομούμενη πολιτεία δίνει την ευχέρεια σε όλους τους πολίτες να τύχουν δωρεάν αποτελεσματικής νομικής συνδρομής σε περίπτωση που αδικούνται είτε από το κράτος είτε από υπηρεσίες. Μια ευνομούμενη πολιτεία παρέχει δωρεάν εκπαίδευση, χωρίς στεγανά και αποκλεισμούς, απεριόριστες δυνατότητες μόρφωσης αλλά και όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν στους πολίτες να αναπτύξουν τα ταλέντα και τις δεξιότητές τους. Μια ευνομούμενη πολιτεία πρέπει να εξασφαλίζει εργασία μέσα από υγιείς συνθήκες λειτουργίας της αγοράς. Η απόλυτη ελευθερία στο εμπόριο και τη βιομηχανία οδηγεί στην ασυδοσία, ενισχύει τον αθέμιτο πλουτισμό, την απληστία, την επιδίωξη του μέγιστου κέρδους και οδηγεί σε απόγνωση μεγάλες κοινωνικές ομάδες. (Η ύφεση του 2009-2010, που οφειλόταν στον τυχοδιωκτισμό των τραπεζών, οδήγησε στην οικονομική στήριξή τους από τις κυβερνήσεις αλλά ετοιμάζονται να επαναλάβουν τα ίδια, προκλητικά προς το κοινό αίσθημα, λάθη χορηγώντας bonus εκατομμυριων στα golden boys). Μια ευνομούμενη πολιτεία πρέπει να εξασφαλίζει τη δωρεάν πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας και στη μόρφωση χωρίς προϋποθέσεις, στεγανά και αποκλεισμούς. Μια ευνομούμενη πολιτεία πρέπει να παρέχει ασφάλεια και αξιοπρέπεια στους πολίτες της σεβόμενη το Σύνταγμα, το διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σε τελευταία ανάλυση, η αναδιανομή των φόρων έχει και αυτό το σκοπό παράλληλα με την πρόοδο του κράτους σε όλους τους τομείς: την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και ασφάλειας.

 

3. Υπάρχουν ουσιαστικές πολιτικές συνθήκες για να εξασφαλίσουν την ατομική ευτυχία;Στις δημοκρατούμενες χώρες υπάρχουν σχετικά καλές συνθήκες για να εξασφαλίσουν την ατομική ευτυχία. Τέτοιες είναι οι χώρες της Ευρώπης, των Η.Π.Α. και της Αυστραλίας όπου ένα πλέγμα συνταγματικών ελευθεριών σε συνάρτηση με το διεθνές δίκαιο και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παρέχει ισονομία και ισοπολιτεία, τη δυνατότητα της ελεύθερης έκφρασης, το δικαίωμα της απεργίας, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και της ιδιοκτησίας. Βέβαια ο παραγόμενος πλούτος είναι αποτέλεσμα της αποικιοκρατίας, της αλυσιδωτής οικονομικής εκμετάλλευσης λαών από λαούς, των πολέμων. Αρχές Στον υπόλοιπο κόσμο, δικτατορικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, πνιγμένα στο ψέμα και τη διαφθορά, ο ισλαμικός φανατισμός, οι εμφύλιοι πόλεμοι, οι εδαφικές διεκδικήσεις (Ρωσία-Τσετσενία, Ισραήλ-Παλαιστίνη), τα εγκλήματα τιμής παρεμποδίζουν τους αυτόχθονες να ζήσουν φυσιολογικά τη ζωή τους και εκμηδενίζουν την αξία του ανθρώπου όταν η βία και οι θάνατοι είναι καθημερινό φαινόμενο που παραμένει ανεξιχνίαστο και ατιμώρητο. Δεν υπάρχουν ουσιαστικές πολιτικές συνθήκες όταν σαράντα πέντε εκατομμύρια στις Η.Π.Α. είναι χωρίς περίθαλψη - και οι «τακτοποιημένοι» έχουν αποδυθεί σε αγώνα για να μην εφαρμοστεί η καθολική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Δεν υπάρχουν ουσιαστικές πολιτικές συνθήκες όταν και στην «ελεύθερη» Ευρώπη η ζωή μας παρακολουθείται από το φόβο μιας ενδεχόμενης τρομοκρατίας. Εκτός από τα διαβατήρια και τις κάμερες έχουν επιστρατευτεί και οι ανιχνευτές σώματος για όσους ταξιδεύουν από την Ευρώπη στις Η.Π.Α. Η Ευρώπη αντέδρασε στη χρησιμοποίησή τους προφανώς εμφορούμενη από τις δημοκρατικές της παρακαταθήκες. Δεν υπάρχουν ουσιαστικές πολιτικές συνθήκες όταν μερικές Μ. Κ. Ο. και η UNICEF πασχίζουν απεγνωσμένα να ανακουφίσουν από τον πόλεμο, την πείνα και την αρρώστια ενώ ο Ο.Η.Ε. εκδίδει ψηφίσματα που ποτέ δεν εφαρμόζονται (Κύπρος-Τουρκία) και οι κυβερνήσεις των ισχυρών κρατών σφυρίζουν αδιάφορα… Δεν υπάρχουν ουσιαστικές πολιτικές συνθήκες όταν και στις δυο συναντήσεις στο Τόκιο και στην Κοπεγχάγη δεν ελήφθησαν αποφάσεις για την κλιματική αλλαγή με αποτέλεσμα οι πρόσφυγες και οι μετανάστες να συρρέουν κατά κύματα στις χώρες στις οποίες ευελπιστούν ότι θα βρουν καλύτερη ζωή… Δεν υπάρχουν ουσιαστικές πολιτικές συνθήκες όταν στη σκανδαλώδη αφθονία και σπατάλη αντιπαρατίθενται τα εκατομμύρια των θανάτων κάθε μέρα, από την πείνα τη δίψα και τις αρρώστιες στις υπανάπτυκτες χώρες της Ασίας και της Αφρικής. ------------------------------

Με τις νέες τεχνολογίες η ιδέα ενός αυτόνομου εθνικού πολιτισμού,αποσυντίθεται… Ζούμε σε μια μεταβατική εποχή, τόσο επαναστατική όσο το πέρασμα από τη γεωργία στη βιομηχανία. Η ανάπτυξη της πληροφορικής, το διαδίκτυο και η δορυφορική τηλεόραση θα αλλάξουν τη ζωή όσο κάθε ανάπτυξη που σημάδεψε την εποχή της στο παρελθόν. Με τις νέες τεχνολογίες, η ιδέα ενός αυτόνομου τεχνικού πολιτισμού αποσυντίθεται. Οσο υπήρχαν εφημερίδες και ένας μικρός αριθμός από δίκτυα ειδήσεων στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση, οι άνθρωποι μπορούσαν να δέχονται μια ποικιλία από ειδήσεις. Σήμερα παρακολουθούμε μόνο εκείνα τα μέσα ενημέρωσης που επιλέγουμε. Επικεντρωνόμαστε μόνο στις ιστορίες που μας ενδιαφέρουν. Εάν βλέπουμε τον κόσμο με έναν τρόπο θα δούμε το Αλ Τζαζίρα. Αν τον βλέπουμε με άλλο τρόπο, θα παρακολουθήσουμε το Fox. Μπορούμε να φιλτράρουμε τις φωνές με τις οποίες διαφωνούμε. Δεχόμαστε μια επιλεκτικά επιμελημένη εκδοχή της πραγματικότητας. Αυτό ενισχύεται σ’ ένα τεράστιο βαθμό από το φαινόμενο των blogs, που παρουσιάζουν συνήθως τα νέα με εξαιρετικά μεροληπτικό τρόπο. Το αποτέλεσμα είναι ότι επιβεβαιώνονται οι προκαταλήψεις μας, και δεν είναι ανάγκη ποτέ να διαταραχθούν. Οι νέες τεχνολογίες, με το να ενώνουν τους ανθρώπους οικουμενικά, τους χωρίζουν τοπικά. Ενισχύουν μη εθνικούς δεσμούς. Μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται περισσότερο Ινδουϊστές ή Μουσουλμάνοι ή Εβραίοι παρά Βρετανοί. Μετατρέπουν τις εθνικές μειονότητες σε ανθρώπους της «διασποράς», ανθρώπους των οποίων η πατρίδα και η καρδιά είναι κάπου αλλού. Η πολιτεία - έθνος γεννήθηκε από μια μορφή της τεχνολογίας των επικοινωνιών, την τυπογραφία. Σήμερα τίθεται σε κίνδυνο από μια άλλη. Κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος αν τα μέσα ενημέρωσης ή οι πολιτικοί ή εμείς οι ίδιοι, θα αναγνωρίσουμε τον κίνδυνο εγκαίρως. Χωρίς ένα εθνικό πολιτισμό, δεν υπάρχει έθνος. Υπάρχουν απλά άνθρωποι σε εγγύτητα. Αν αυτό είναι αρκετό να δημιουργήσει την αφοσίωση, την έννοια ότι ανήκουμε κάπου και μια αίσθηση του κοινού καλού, είναι ένα ερώτημα που μένει ανοιχτό. Οι εθνικές κουλτούρες κάνουν τα έθνη. Οι οικουμενικοί πολιτισμοί μπορούν, παρόλα αυτά να τα διαλύσουν. Jonathan Sacks, The Home we build together: Recreating Society, 2007 Jonathan Henry Sacks

 Φύση και τεχνική 1. Ποια προβλήματα βλέπει ο συγγραφέας και ποιες είναι οι θέσεις που παρουσιάζει; Τα τελευταία 50 χρόνια μετά από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο έχουν γίνει σημαντικές αλλαγές. Από τον πρωτογενή τομέα, περάσαμε στο δευτερογενή και αμέσως μετά στον τριτογενή. Κυριαρχούν στη ζωή μας: Ø η πληροφορική, Ø το διαδίκτυο, Ø η δορυφορική τηλεόραση.

1. Οι έννοιες του χρόνου και του τόπου ελαχιστοποιούνται και όλοι μπορούν να επικοινωνήσουν με όλους -παντού στον κόσμο- και να ενημερωθούν.
2. Η επίδραση των εφημερίδων και του ραδιοφώνου περιορίστηκε σημαντικά. Αντικαταστάθηκε από την τηλεόραση από την οποία παίρνουμε πληροφορίες επιλεκτικά και αποσπασματικά και πάντα ανάλογα με αυτό που θέλουμε να ακούσουμε. Την τηλεοπτική πληροφόρηση μπορούμε να βρούμε και στο διαδίκτυο. Αλλά στο διαδίκτυο μπορούμε να βρούμε τα πάντα. Εδώ υπεισέρχεται και το θέμα της χρήσης. Μπορεί να γίνει πραγματική πύλη για την ενημέρωση αλλά η λανθασμένη χρήση δημιουργεί προβλήματα.
3. Μέσω του διαδικτύου, λειτουργούν και τα blogs, προσωπικές σελίδες που παρουσιάζουν την πραγματικότητα με εξαιρετικά μεροληπτικό τρόπο και πάντα σε σχέση με αυτά που επιθυμούμε να ακούσουμε – ανταποκρίνονται δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
4. Οι νέες τεχνολογίες αποξενώνουν τους ανθρώπους. Τους κάνουν ανθρώπους του κόσμου και της διασποράς. «Αλλού τα σώματα και αλλού οι ψυχές» όπως λέει και ο ποιητής. «Μοιρασμένα». Οι εθνικές μειονότητες συσπειρώνονται στον κόσμο και αποξενώνονται από τη χώρα που τους φιλοξενεί.
5. Έτσι μπορεί να έχει κάποιος την υπηκοότητα της χώρας στην οποία ζει και στην οποία απολαμβάνει υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγείας αλλά να είναι κάτι άλλο: να φέρνει μαζί του τις ιδιαιτερότητες από το προηγούμενο περιβάλλον του.
6. Το έθνος - κράτος δημιουργήθηκε στη Γαλλική Επανάσταση. Ένα έθνος - ένα κράτος με κριτήριο την ομοιογένεια. Τώρα όμως η ομοιογένεια υποχωρεί. Το εθνικό κράτος αμφισ- βητείται. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες εισβάλλουν σε αυτό και οι ισορροπίες έχουν ανατραπεί. Η οικουμενικότητα τείνει να διαλύσει την εθνικότητα.

7.Αναζητείται μια άλλη εθνική ταυτότητα που θα ενισχυθεί από την προώθηση ενός εθνι- κού πολιτισμού που θα κινείται, ωστόσο, σε πολιτική αποτελεσματικής ενσωμάτωσης.

Οι άνθρωποι πρέπει να αισθάνονται ότι ανήκουν κάπου -στη γειτονιά, στην κοινότητα, στην ομάδα με τα κοινά ενδιαφέροντα και συμφέροντα που δεν εναντιώνονται στα συμ- φέροντα και των άλλων κοινωνικών ομάδων, σε ένα κράτος όπου οι πολιτικοί δε μιλούν την ξύλινη γλώσσα.

8.Πρέπει να καταλάβουν ότι όταν ενδιαφέρονται για το κοινό καλό αυτό θα γυρίσει πίσω σε αυτούς με τη μορφή της ανταπόδοσης. Η αδιαφορία και η εγωϊστική συγκέντρωση στο δικό μας μικρόκοσμο, μακροπρόθεσμα θα μας κάνει ζημιά. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι ζούμε μαζί με τους άλλους και ότι τα προβλήματά τους -λίγο πολύ- είναι και δικά μας προβλήματα. Κάποτε είχαμε γίνει εμείς μετανάστες στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α. Σήμερα, η Ευρώπη και οι Η.Π.Α. δέχονται αμέτρητους εξαθλιωμένους μετανάστες. Αυτούς τους αν- θρώπους δεν μπορούμε να κάνουμε πως δεν τους βλέπουμε ή πως δεν υπάρχουν!

7. α. Ποια σύγχρονα φαινόμενα στηρίζουν αυτές τις θέσεις; β. Ποιες συνέπειες βλέπει ο συγγραφέας; γ. Υπάρχουν ερμηνείες αυτών η άλλων φαινομένων που θέτουν υπό αμφισβήτηση το κύρος αυτών των θέσεων; Η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο τρίτος κόσμος -το κλιματικό, η πείνα, η λειψυδρία, η ερημοποίηση, η αποψίλωση των δασών, οι αρρώστιες, οι πόλεμοι, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα- οδηγούν χιλιάδες εξαθλιωμένους πρόσφυγες και μετανάστες στην Ευρώπη η οποία αδυνατεί να τους αντιμετωπίσει. Δεδομένου ότι η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία, η Ν. Γαλλία και η Πορτογαλία που αποτελούν και τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. δέχονται μια ισχυρή πίεση από μεταναστευτικά ρεύματα, είναι ανάγκη η αλληλεγγύη της Ευρώπης να γίνει πιο χειροπιαστή αλλά και οι όμορες Τρίτες χώρες που εξάγουν μετανάστες, συμπεριλαμβανόμενης και της Τουρκίας, να εφαρμόζουν τις δεσμεύσεις τους. ‘Εχουμε εξεγέρσεις νόμιμων μεταναστών στα προάστια του Παρισιού, εξεγέρσεις νόμιμων μεταναστών που πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης της μαφίας στην Ν. Ιταλία, μετανάστες που ζουν σε άθλια παραπήγματα στη Ρωσία... Μαζί τους κουβαλούν και τις συγκρούσεις που λυμαίνονται τις χώρες τους. Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός εξήχθη και στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α. Ο Ο.Η.Ε. εκδίδει ανεκτέλεστα ψηφίσματα και το Ν.Α.Τ.Ο., συνεπικουρούμενο από την Ε.Ε., στέλνει στρατό στην Ασία και την Αφρική για να αντιμετωπίσει τις εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις ανάμεσα στους αντάρτες και τα δικτατορικά καθεστώτα που, εξάλλου, στηρίχτηκαν από εγχώριους και ξένους διαμεσολαβητές! Οι αποικιοκράτες δεν ασχολήθηκαν να δημιουργήσουν υποδομές ούτε και χαράξουν βιώσιμα σύνορα με σεβασμό στις εθνότητες και τις φυλές. Αντίθετα, προσανατόλισαν την παραγωγή στις δικές τους ανάγκες, λεηλάτησαν όλο τον ορυκτό πλούτο των χωρών της Αφρικής, υποβλέπουν το πετρέλαιο της Ασίας, την οποία, επίσης, δεν αφήνουν να ησυχάσει και, τέλος, όταν εκδιώχτηκαν υποστήριξαν τα διεφθαρμένα καθεστώτα που αντικατέστησαν τις δικές τους διοικήσεις. 2. Από την άλλη, στον ανεπτυγμένο κόσμο κυριαρχούν η αποξένωση και ο ωφελιμισμός. Ολο και πιο πολλοί άνθρωποι και, ιδίως, νέοι έχουν ανάγκη από βοήθεια. Εχουν αυξηθεί οι αυτοκτονίες ιδιαίτερα νέων ανθρώπων. Πολλή απόγνωση παντού! 3. Οι γηγενείς είναι εχθρικοί απέναντι στους ξένους. Γίνονται συγκρούσεις. Κοινωνικές ομάδες επιτίθενται εναντίον κοινωνικών ομάδων. Οι πολίτες παίρνουν το νόμο στα χέρια τους. Έχουν αυξηθεί η παραβατικότητα και η εγκληματικότητα. Όσοι έχουν, κατέχουν. Η σπατάλη είναι προκλητική. Για τους άλλους δεν υπάρχει ούτε χώρος ούτε χρόνος. Μόνο φιλανθρωπία υπάρχει και αυτή περιορισμένη! Οι Μ.Κ.Ο. υποκαθιστούν τα κράτη. Η βοήθεια που δίνει η Ευρώπη είναι σαν να πηγαίνει σε πηγάδι δίχως πάτο αφού τη διαχειρίζονται ολοκληρωτικά καθεστώτα. 3. Μπορείτε να δείτε κάποια δυνατότητα για να αντιδράσει κανείς στους κινδύνους που αναφέρθηκαν; Υπάρχει τρόπος αντίδρασης. Στον τρίτο κόσμο πρέπει: Ø να καταπολεμηθούν τα αίτια που δημιουργούν τη μετανάστευση, την προσφυγιά και το μίσος, στον Τρίτο Κόσμο και στις υποβαθμισμένες συνοικίες των πλούσιων κρατών, στην Ευρώπη, τις Η.Π.Α., την Αυστραλία, Ø να στηριχτούν τα δημοκρατικά καθεστώτα και να καταπολεμηθεί η διαφθορά, Ø να χρηματοδοτηθούν οι υποδομές, Ø να κτιστούν σχολεία και νοσοκομεία ώστε να καταπολεμηθούν η αμάθεια, οι προλή- ψεις και οι αρρώστιες, Ø να ενημερωθεί ο κόσμος ώστε να γίνεται οικογενειακός προγραμματισμός και να περιοριστούν οι γεννήσεις και η παιδική θνησιμότητα, Ø να αποκατασταθούν η χλωρίδα και η πανίδα αποτέλεσμα της αποψίλωσης των δα- σών. Στον ανεπτυγμένο κόσμο πρέπει: Ø να καταπολεμηθεί η προκλητική σπατάλη, Ø να υιοθετηθούν μορφές ήπιας ανάπτυξης: πολλά αγαθά πετιούνται αχρησιμοποίητα τη στιγμή που αλλού πεινάνε, Ø να υιοθετηθούν εναλλακτικές μορφές ενέργειας ώστε να περιοριστεί το σπάταλο κρά τος Ø να επανασυνδεθούν οι οικογένειες όχι με σκοπό τα κοινά συμφέροντα αλλά τις ουσι- αστικές ανάγκες Ø να αντιληφθούμε όλοι ότι έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλο, η κρατική πρόνοια δεν υ- ποκαθιστά τις ζεστές ανθρώπινες σχέσεις Ø να επανέλθουν οι ανθρωπιστικές σπουδές στην εκπαίδευση που αποτελούν σημεία αναφοράς και απαντούν στις ανησυχίες των νέων Ø να γίνουν Κέντρα Διαλογής, να κατηγοριοποιηθούν οι μετανάστες και Ø να ενσωματωθούν οι νόμιμοι μετανάστες ώστε να πάρει μια ανάσα το δημογραφικό και να τροφοδοτηθούν τα ασφαλιστιστικά ταμεία. Τα ασφαλιστικά τους συμφέροντα θα τροφοδοτήσουν τα ασφαλιστικά ταμεία Ø να εξαρθρωθούν τα κυκλώματα που ευθύνονται για το δουλεμπόριο Ø να γίνουν συμφωνίες επανεισδοχής μεταξύ Ε.Ε. και τρίτων χωρών. Οι Κινέζοι χρησιμοποιούν μια παροιμία: Αν θέλεις να ταΐσεις ένα φτωχό δώσε του να φάει ένα ψάρι. Αν θέλεις να μην πεινάσει ποτέ, μάθε τον να ψαρεύει. Κινέζικη παροιμία Συμπέρασμα: Επειδή όλα ανακυκλώνονται, η Ευρώπη που κάποτε έστελνε μετανάστες και πρόσφυγες σε όλες τις ακατοίκητες μεριές του πλανήτη σήμερα δέχεται πλήθη μεταναστών και προσφύγων, νόμιμων και παράνομων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κοινωνικές εντάσεις και να μεταφέρονται τα προβλήματα του υπό ανάπτυξη κόσμου στη Δύση. Επομένως η Δ. Ευρώπη πρέπει να ακολουθήσει μια συνετή πολιτική, μακριά από το φόβο και το ρατσισμό για να μπορέσει να [εριορίσει τη μετανάστευση διορθώνοντας τις αιτίες που την προκαλούν. -----------------

Στο μεγάλο αριθμό των κανόνων από τους οποίους αποτελείται η λογική νόμισα πως μου ήταν αρκετοί οι ακόλουθοι τέσσερις, αρκεί να αποφάσιζα με ανυποχώρητη αποφασιστικότητα να μην παραλείπω να τους τηρώ ούτε μια φορά. Ο πρώτος είναι το να μη δέχομαι ποτέ κανένα πράγμα ως αληθινό το οποίο δε γνωρίζω με βεβαιότητα ως τέτοιο πράγμα που σημαίνει πως πρέπει να αποφεύγω με προσοχή κάθε βιασύνη και προκατάληψη και να μην περιλαμβάνω τίποτε περισσότερο στις κρίσεις μου παρά ό,τι παρουσιάζεται με τόση σαφήνεια και καθαρότητα στο πνεύμα μου, ώστε σε ουδεμία περίπτωση να αμφισβητείται. Ο δεύτερος είναι να υποδιαιρώ τα προβλήματα που θα εξέταζα σε τόσα μέρη που ήταν δυνατό και που θα απαιτούνταν για να τα αντιμετωπίσω με τον καλύτερο τρόπο. Ο τρίτος είναι να ταξινομώ τις σκέψεις μου αρχίζοντας από τα πιο απλά και από τα πιο εύκολα αντικείμενα για να προχωρώ σιγά-σιγά και κατά βαθμίδες μέχρι τις πιο σύνθετες γνώσεις… Και ο τελευταίος είναι να κάνω τόσο ολοκληρωμένους και προσεκτικούς υπολογισμούς ώστε να είμαι σίγουρος πως τίποτε δεν παραλείπω. Réné Déscartes, Discours de la méthode (1637) II, Bibliothèque de la Pleiade, Ed. Gallimard, 1953, σς.137-138

Κοινωνία και πολιτεία, νόμος και πολιτική 1. Πώς ο φιλόσοφος υποτάσσει την ορθή λογική έκφραση και γνώση και γιατί; 1. Η γνώση επιτυγχάνεται όταν: Ø αντιλαμβανόμαστε ότι υποπίπτει στην αντίληψή μας με τέτοιο τρόπο ώστε να μην εμφιλοχωρούν σε αυτήν ούτε ο σκεπτικισμός ούτε η αμφιβολία, Ø όταν δεν κυριαρχούμαστε από βιασύνη ή προκατάληψη που θέτουν τη γνώση υπό αμφισβήτηση και Ø όταν η γνώση είναι σαφής και καθαρή. 2. Η γνώση επιτυγχάνεται όταν: υποδιαιρούμε τα προβλήματα με τέτοιον τρόπο ώστε να είναι εύκολη η επίλυσή τους. 3. Η γνώση επιτυγχάνεται όταν: κατατάσσουμε τα προβλήματα και μεθοδεύουμε την εκμάθησή τους σε τόπο χρόνο και κατηγορίες (Καντ). Με αυτόν τον τρόπο η μάθηση καθίσταται ευχερέστερη. Η γνώση επιτυγχάνεται όταν: αυτή η κατάταξη ιεραρχείται Ø κατά ποιόν και ποσό, Ø με δυσκολία που βαίνει αυξητικά ή μειούμενη, Ø από τις απλές γνώσεις στις σύνθετες. 4. Η γνώση επιτυγχάνεται όταν: οι συλλογισμοί στους οποίους καταλήγουμε είναι ολοκληρωμένοι και προσεκτικοί ώστε να μην έχουμε παραλείψει τίποτα. Αληθινή είναι η γνώση που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος αμέσως. Άλλωστε το μόνο για το οποίο είναι βέβαιος είναι ο εαυτός του. Και η μόνη γνώση που είναι αληθινή είναι αυτή που εμπίπτει στη συνείδηση του σκεπτόμενου αντικειμένου χωρίς να την αμφισβητεί. Με δεδομένο ότι οι αισθήσεις μπορούν να μας εξαπατούν τότε «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος».

 Αντίληψη, γνώση, αλήθεια 1. Σε ποιο βαθμό μπορούμε να πούμε: «Αλήθεια, είναι αυτό που είναι αληθινό για μένα;» 2. Ποιο είναι το γνωσιολογικό πρόβλημα που παρουσιάζει μια τέτοια δήλωση; 3. Επηρεάζει αυτό το πρόβλημα, αυτό που ισχυρίζεται η επιστήμη; 4. Μπορούμε να εγκαταλείψουμε την αναζήτηση της αλήθειας; Η αλήθεια μπορεί να είναι διφυής. Αλήθεια είναι αυτό που μεταδίδουμε στο συνομιλητή μας επειδή: Ø έχουμε την ικανότητα της πειθούς, Ø επιχειρηματολογούμε σωστά, Ø γνωρίζουμε κάτι που δε γνωρίζει ο συνομιλητής μας αυτό που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις και που μπορεί να διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο για υποκειμενικούς (ψυχοσυναισθηματικούς ή βιολογικούς λόγους). Κάποιος, που δε βλέπει δεν μπορεί να μεταδώσει αυτή την πληροφορία. Κάποιος που έχει ψυχοσυναισθηματικό πρόβλημα επίσης δεν είναι αντικειμενικός όταν προσλαμβάνει και μεταδίδει την εμπειρία του. Αλήθεια όμως είναι και αυτό που είναι αντικειμενικά αποδεκτό από την κοινότητα. Αυτή είναι η επιστημονική αλήθεια. Η επιστημονική αλήθεια δεν είναι αδιαφιλονίκητη αφού μπορεί να ανατραπεί πάλι με ένα αντιπαράδειγμα. Υπάρχουν και αλήθειες που δεν είναι άμεσα ορατές και που πρέπει να τις αποδείξουμε μέσα από την εργαστηριακή έρευνα. Συχνά αυτό που γνωρίζουμε δεν αντιστοιχεί σε ολόκληρη την αλήθεια αποτελεί τμήμα της μόνο. Πρέπει όμως η γνώση που έχουμε να αποτελέσει το έναυσμα ώστε με το να την επαυξήσουμε να προσεγγίσουμε την αλήθεια. Η αλήθεια όμως, δεν είναι ποτέ εύκολη στην κατανόηση. Δεν παρεμβαίνει μόνο ο προσωπικός παράγοντας που διαμορφώνει την κατ’ αίσθηση εντύπωση αλλά και αυτό που γνωρίζουν οι άλλοι και που δεν ξέρουμε εμείς. Επομένως, η αλήθεια είναι ευρύτερη από τη γνώση αλλά και η αλήθεια μπορεί να είναι: Ø υποκειμενική αλλά και Ø αντικειμενική. Ολοι, όμως, προσβλέπουμε σε μια αλήθεια όσο το δυνατόν περισσότερο αντικειμενική, γιατί αυτή προϋποθέτει μια ευρύτερη συναίνεση της κοινωνίας που θα βελτιώσει τη ζωή μας. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε την αναζήτηση της αλήθειας.  Η αντικειμενική αλήθεια μας βοηθάει να είμαστε εξωστρεφείς, να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα και να προσπαθούμε να τα επιλύουμε επιτυχώς και αποτελεσματικά όπως είναι: Ø η αναδιανομή του πλούτου, Ø το μεταναστευτικό, Ø η ιατρική περίθαλψη, Ø η εκπαίδευση. --------------

- Κείμενο Αναζητώ να ανιχνεύσω τους νέους χαρακτήρες με τους οποίους μπορεί να εμφανιστεί ο δεσποτισμός στον κόσμο. Το πρώτο πράγμα που κάνει εντύπωση στην παρατήρηση είναι ένα αμέτρητο πλήθος ανθρώπων, που είναι όλοι ίσοι κι όμοιοι, και που αγωνίζονται ακατάπαυστα να αποκτήσουν τις τιποτένιες και ασήμαντες απολαύσεις με τις οποίες γεμίζουν τη ζωή τους. Ο κάθε ένας από αυτούς, ζώντας χωριστά, είναι σαν ένας ξένος για τη μοίρα όλων των υπολοίπων. Τα παιδιά του και οι δικοί του φίλοι αποτελούν γι’ αυτόν το σύνολο της ανθρωπότητας. Όσο για τους υπόλοιπους συμπολίτες του, είναι κοντά τους αλλά δεν τους βλέπει. Πάνω από αυτή τη φυλή των ανθρώπων βρίσκεται μια τεράστια και ολοκληρωτική δύναμη, η οποία αναλαμβάνει μόνη της να Alexis de Tocqueville εξασφαλίσει τις απολαύσεις τους και να ελέγχει το πεπρωμένο τους. Η δύναμη αυτή είναι απόλυτη, ακριβής, κανονική, προνοητική και ήπια. Θα ήταν σαν την εξουσία ενός γονέως εάν, σαν αυτή την εξουσία, σκοπός της ήταν να ετοιμάσει τους ανθρώπους για την ανθρωπότητα. Ωστόσο, αντίθετα, φροντίζει να τους κρατάει σε μια διαρκή παιδική ηλικία: είναι απόλυτα ικανοποιημένη να βλέπει τους ανθρώπους να χαίρονται, φθάνει να μη σκέπτονται τίποτε παρά μόνο να χαίρονται. Για την ευτυχία τους πρόθυμα μοχθεί, επιλέγει ωστόσο να είναι ο μοναδικός φορέας και ο μοναδικός κριτής αυτής της ευτυχίας. Παρέχει τα μέσα για την ασφάλειά τους, προβλέπει και προμηθεύει αυτά που χρειάζονται , διευκολύνει τις απολαύσεις τους, διαχειρίζεται τις βασικές τους έγνοιες, διευθύνει την επαγγελματική τους δραστηριότητα, ρυθμίζει τη διαδοχή στην ιδιοκτησία, και διαιρεί τις κληρονομιές: τι απομένει, παρά μόνο να τους απαλλάξει από τη φροντίδα να σκέφτονται και όλο το μπελά να ζούνε; Έτσι καθιστά κάθε μέρα την άσκηση της ελεύθερης δράσης του ανθρώπου λιγότερο χρήσιμη και λιγότερο συχνή. Οριοθετεί τη βούληση μέσα σε ένα μικρότερο εύρος και βαθμιαία ληστεύει από έναν άνθρωπο όλες τις δυνατότητες να είναι κύριος του εαυτού του. Η αρχή της ισότητας έχει προετοιμάσει τους ανθρώπους γι’ αυτά τα πράγματα. ‘Εχει προδιαθέσει τους ανθρώπους να τα υπομένουν και συχνά να τα θεωρούν ότι είναι προς όφελός τους… Alexis de Toqueville, De la Democratie en Amerique, 1835 Κοινωνία και πολιτεία, νόμος και πολιτική

1. Ποια πολιτική κατάσταση φαντάζεται ο συγγραφέας στο κείμενο;
2. Ποιο πρόβλημα υπάρχει στη σχέση μεταξύ ελευθερίας και ισότητας;
3. Κατά τη γνώμη σας είναι η πολιτική εξέλιξη αναπόφευκτη; Οι άνθρωποι ζουν σε κοινωνίες αλλά Ø δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, Øείναι αποξενωμένοι και Ø περιορίζουν το ενδιαφέρον τους στο πολύ στενό τους περιβάλλον και αρκούνται στις καθημερινές μικροαπολαύσεις τους αδιαφορώντας «για τη μοίρα των υπολοίπων». Αναφέρεται στη φυλή των ανθρώπων όπου όλοι είναι ίσοι και όμοιοι όμως στην πραγματικότητα εμφιλοχωρεί ένας νέου τύπος δεσποτισμός τόσο καινούριος όσο και παλιός. Υπάρχει μια εξουσία τεράστια και ολοκληρωτική, απόλυτη, ακριβής, κανονική, προνοητική και ήπια που κηδεμονεύει τους ανθρώπους και τους εξασφαλίζει όλα τα μέσα υλικά αλλά όχι και ηθικάαρκεί να μη σκέφτονται. Αμα σκέφτονται, γίνονται επικίνδυνοι. Έτσι, ο άνθρωπος από ενεργητής γίνεται ενεργούμενο. Οι δραστηριότητές τους περιορίζονται. Η αρχή της ισότητας γίνεται αρχή της ομοιομορφίας και της ισοπέδωσης όπου τίποτα δε βελτιώνεται αλλά και οι ίδιοι χάνουν κάθε ενδιαφέρον. Το 1789, έγινε η Γαλλική Επανάσταση. Οι φιλόσοφοι όμως δεν είχαν την έννοια της δημοκρατίας με σαφήνεια στις αποσκευές τους. Το 1835 στην Ευρώπη κυριαρχούσε η πεφωτισμένη δεσποτεία. Ο δεσπότης είναι ο «μέγιστος υπηρέτης του λαού» αρκεί αυτός να κάθεται ήσυχα. Σήμερα, μετά από δύο Παγκόσμιους Πολέμους, η πολυπλοκότητα της ζωής μας αλλά και οι Eugène Délacroix: «Η Ελευθερία οδηγεί το λαό» ανισότητες στον κόσμο που διευρύνονται εφιαλτικά φέρνουν στο προσκήνιο το ακόμα πιο εφιαλτικό σενάριο του Μεγάλου Αδελφού. Ø Η ελευθερία είναι εξωτερική -επιβάλλεται με την πειθώ, προληπτικά και το νόμο, προληπτικά και κατασταλτικά. Ø Η ελευθερία είναι και εσωτερική που στόχο έχει την εναρμόνιση με τους συνανθρώπους μας και τη συνύπαρξη σε εποχές ιδιαίτερα σύνθετες. Η ασυδοσία όμως καταστρατηγεί το δικαίωμα της ελευθερίας γιατί δίνει σ’ εμάς περισσότερη εξουσία σε βάρος του άλλου. Έτσι παραβιάζεται και το δικαίωμα της ισότητας. Σε αυτήν την περίπτωση όταν ασκηθεί βία τότε ο νόμος επιβάλλει την τάξη και επαναφέρει την ισορροπία που είχε ανατραπεί. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις -ιδιωτικής φύσεως- στις οποίες ο νόμος δεν επεμβαίνει. Τότε πρέπει να γινόμαστε εμείς ρυθμιστές σύμφωνα με το δίκαιο. Η ισότητα,σε μια ευνομούμενη πολιτεία είναι διασφαλισμένη με την ισονομία και την ισοπολιτεία. Η ελευθερία πρέπει να εξασφαλίζει την ισότητα με την έννοια ότι οι άνθρωποι αξιολογούνται και αξιοποιούνται ανάλογα με τις ικανότητες και τις δυνατότητές τους. Η ισότητα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, από την ηλικία, το πνευματικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, την αξιοσύνη, την εργατικότητα, την αποτελεσματικότητα. Διαφορετικά, η ισότητα γίνεται εξομοίωση και η κοινωνία δεν εξελίσσεται γιατί οι άνθρωποι δεν ενισχύονται στο να αποδείξουν τα ταλέντα τους. Η πολιτική εξέλιξη είναι αναπόφευκτη γιατί τα προβλήματα είναι πιο σύνθετα, πιο πολύπλοκα και η κοινωνία μας έχει ανάγκη από λύσεις αποτελεσματικές. Η Ελλάδα είναι ενταγμένη σε οργανισμούς –Ε.Ε., Ν.Α.Τ.Ο. Πρέπει, λοιπόν, η πολιτική της σε όλα τα θέματα εσωτερικά και εξωτερικά να είναι ευέλικτη πράγμα που απαιτεί γνώσεις των γεωπολιτικών συσχετισμών και λεπτούς χειρισμούς για περισσότερη αποτελεσματικότητα. Ιδιαίτερα για μια χώρα που έχει ανοικτά μέτωπα στο Αιγαίο, τα Βαλκάνια και την οικονομία. ------------------

 

Εφόσον κανένας άνθρωπος δεν έχει φυσική εξουσία έναντι οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου, και εφόσον η δύναμη από μόνη της, δε δημιουργεί δικαιώματα, εκείνο που απομένει είναι απλά συμβάσεις πάνω στις οποίες θα εγκαθιδρυθεί η νόμιμη εξουσία μεταξύ των ανθρώπων. Jean Jacques Rousseau. «Du contrat social», 1761

 

Κοινωνία και πολιτεία, νόμος και πολιτική 1. Ποιο είναι το νόημα της φυσικής εξουσίας; Υπάρχουν κάποιες φυσικές εξουσίες στις ανθρώπινες σχέσεις; 2. Αν η δύναμη από μόνη της δε δημιουργεί δικαιώματα, τότε ποια είναι η προέλευση των δικαιωμάτων; 3. Ποιες, κατά τη γνώμη σας, είναι αυτές οι συμβάσεις; Συμφωνείτε με τον τελικό ισχυρισμό του Rousseau ότι η νόμιμη εξουσία εγκαθιδρύεται από αυτές; Τα δικαιώματα προέρχονται από τα φυσικό δίκαιο και είναι έμφυτα στον άνθρωπο με τη γέννησή του, Τέτοια δικαιώματα είναι: Ø η ελευθερία, Ø η αυτοδιάθεση, Ø η δυνατότητα της έκφρασης, Ø η δυνατότητα της ιδιοκτησίας.  Σε μια ευνομούμενη πολιτεία «η δύναμη από μόνη της δε δημιουργεί δικαιώματα». Η δύναμη πρέπει να είναι πειστική και αποτελεσματική για τη βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών. Η δύναμη πρέπει να απορρέει από τους πολίτες και να λειτουργεί υπέρ αυτών. Επομένως, εξουσιοδοτούν την εξουσία και σε περίπτωση αποτυχίας την αντικαθιστούν με δημοκρατικές εκλογές.

 

Βιβλιογραφία ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Wikipedia 2. academia.edu 3. Christian Godin, Le Bac Philosophie pour les Nuls, Editions First, Paris 2007 4. Jacques Brunschwig, Geoffrey Lloyd, Pierre Pellegrin, Le savoir grec, Flammarion 2011 5. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, Ηθικά Νικομάχεια, Α΄ – Δ΄, με εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια του Δημητρίου Λυπουρλή, Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ, 2006 η 6. Σωκράτη Γκίκα, Φιλοσοφικό Λεξικό, 4 έκδοση, Εκδόσεις Φελέκη, Αθήνα, 1985 7. Δημητρίου Κούτρα, Πρακτική Φιλοσοφία του Αριστοτέλους, Ηθική, τ. Α΄ , Αθήνα, 1979 8. Διονυσίου Αναπολιτάνου, Δημητρίου Γαβαλά, Αποστόλου Δέμη, Κων/νου Δημητρακόπουλου, Βασιλείου Καρασμάνη, Λογική, Θεωρία και Πρακτική, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 9. Γεωργίου Κατσιμάνη, Στέλιου Βιρβιδάκη, Προβλήματα φιλοσοφίας, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα, 1999 10. Κυριάκου Κατσιμάνη, Ευαγγέλου Ρούσσου, Φιλοσοφία, Αθήνα 11. Jean Brun, Στωικισμός, σειρά, Que sais-je, εκδόσεις Ιωάννης Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1990 12. Réné Descartes, Λόγος περί της μεθόδου, μετάφραση Ν. Γιανναδάκης, εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα, 1976. 13. Ιμμάνουελ Καντ, Κριτική του Καθαρού Λόγου, μετάφραση Αναστάσιος Γιανναράς, εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα, 1977 14. Michel Montaigne, Δοκίμια, μετάφραση Φ. Δρακονταειδής, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1983 15. Ευάγγελου Παπανούτσου, Ηθική, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1971 16. Ευάγγελου Παπανούτσου, Ο Λόγος και ο Άνθρωπος, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1971 17. Ευάγγελου Παπανούτσου, Γνωσιολογία, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1973 18. Ευάγγελου Παπανούτσου, Αισθητική, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1976 19. Πλάτωνος, Πολιτεία 20. Πλάτωνος, Συμπόσιον 21. Πλάτωνος, Πρωταγόρας 22. Jacqueline de Romilly, Οι μεγάλοι σοφιστές στην Αθήνα του Περικλή, μετάφραση Φάνης Κακριδής, Ινστιτούτο του Βιβλίου-Μ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1994 Οι αναπτύξεις των θεμάτων είναι ενδεικτικές και στηρίζονται σε ερωτήματα που έχουν τεθεί σε εξετάσεις του ελληνικού τμήματος του Ευρωπαϊκού Σχολείου Βρυξελλών Αρχές Φιλοσοφίας Β’ Λυκείου 31 …Πράξεις Παιδείας!

Ευάγγελος Παπανούτσος Το σχετικό και το απόλυτο

Η σκηνή στο λεωφορείο, μια πρωινή ώρα, όταν το όχημα πηγαίνει προς το τέρμα της διαδρομής με λιγοστούς επιβάτες. Κοντά στον εισπράκτορα κάθεται μια εύσωμη, μεσόκοπη γυναίκα συνοφρυωμένη, που αδημονεί να μιλήσει. Η συζήτηση με τον παρακαθήμενο δεν αργεί ν' αρχίσει. Η γυναίκα διηγείται ζωηρά, και έτσι ώστε να ακούγεται απ' όλους, πως την προηγούμενη βραδιά την «έκλεψε» ένας οδηγός ταξί. Την ώρα που αποβιβαζότανε, του έδωσε ένα χαρτονόμισμα των πενήντα δραχμών για να κρατήσει την αμοιβή του κι εκείνος της επέστρεψε δύο κέρματα των είκοσι για ρέστα. Τα κοίταξε στα σκοτεινά, και ήσαν ίδια. Στην αφή, στο βάρος όμοια. Σήμερα όμως το πρωί ανακάλυψε ότι μόνο το ένα ήταν γνήσιο. Και εξαγριώθηκε. Θα πάει στην αστυνομία κλπ. κλπ. Ο παρακαθήμενος ακούει απαθής τη δραματική αφήγηση της κυρίας, φαίνεται απορροφημένος από τις δικές του έγνοιες και δε δίνει μεγάλη σημασία στο γεγονός. — Η ζημιά είναι μικρή, της λέει. Πάλι καλά που το άλλο εικοσάδραχμο είναι γνήσιο. Θα μπορούσε να ήταν κι αυτό ψεύτικο. Ο σοφέρ έδειξε ασφαλώς κάποιαν ευγένεια...

Η γυναίκα εξάπτεται περισσότερο.

— Είκοσι δραχμές ζημιά τη θεωρείτε ασήμαντη; Εμείς είμαστε επαρχιώτες και ζούμε από ένα μικρό κατάστημα ψιλικών. Λιανική πούληση. Το κέρδος μας κάθε φορά είναι μια δυο δεκάρες. Δεν είμαστε βέβαια άνθρωποι της ανάγκης και ξοδεύομε πολλά για το κέφι μας. Να χάσω όμως είκοσι δραχμές, και με αυτόν τον τρόπο, δεν το υποφέρω.

Το επιχείρημα συγκίνησε έναν τρίτο επιβάτη, και η συζήτηση γενικεύεται.

— Τι θα πει: το ποσό είναι μικρό; Είκοσι δραχμές είναι είκοσι δραχμές. Δεν τα βρίσκει κανείς τα χρήματα στο δρόμο. Να πάτε στην Αστυνομία, να πιάσει τον κακοποιό.

Εδώ παρεμβαίνει ο εισπράκτωρ:

— Γιατί να πάρετε στο λαιμό σας τον άνθρωπο; Μπορεί να μη φταίει. Κάποιος άλλος επιβάτης θα του έδωσε το ψεύτικο εικοσάδραχμο και θα το πήρε χωρίς να το καταλάβει. Με την ίδια απροσεξία το έδωσε και σε σας. Αυτός δεν έχει Τράπεζα να «κόβει» νομίσματα...

Ένας τέταρτος μπαίνει στη συζήτηση:

— Εγώ σου λέω ότι ο σοφέρ αργότερα ανακάλυψε πως το νόμισμα που του έδωσαν ήταν πλαστό. Τι ήθελες όμως να κάμει; Να το κρατήσει ο ίδιος, και να χάσει το μισό μεροκάματο; Τόσα στόματα περίμεναν στο σπίτι...

Αυτή όμως η τολμηρή υπεράσπιση εξοργίζει έναν πιο απομακρυσμένο επιβάτη.

— Τι κουβέντες είναι αυτές; φώναξε. Η απάτη είναι απάτη και η κλεψιά κλεψιά. Πρέπει οι κακοποιοί να τιμωρούνται, γιατί αλλιώς πάει, θα διαλυθεί η κοινωνία.

Την ώρα εκείνη η περιέργεια ενός σιωπηλού έως τότε κυρίου έδωσε απροσδόκητη τροπή στο επεισόδιο.

— Μπορώ να ιδώ, ρώτησε, το κίβδηλο* εικοσάδραχμο· Το έχετε μαζί σας;

Η γυναίκα το έβγαλε από το πορτοφόλι της και το έδειξε.

— Αγγλικό σελίνι είναι, παρατήρησε με εμβρίθεια* ο εισπράκτωρ. Κάνει 4 δραχμές. Η ζημιά σας λοιπόν περιορίζεται σε 16. Δώστε τόπο στο κακό. Κρατήσετε το νόμισμα για σουβενίρ...

— Όχι, δεν είναι αγγλικό, διόρθωσε ένας άλλος επιβάτης που, όταν άκουσε να γίνεται λόγος για ξένο νόμισμα, σηκώθηκε από τη θέση του, πλησίασε και μελέτησε το κέρμα. Είναι φράγκο μιας νοτιοαμερικάνικης πολιτείας. Εγώ, επειδή μαζεύω ξένα νομίσματα (λέγει στην κυρία), σας δίνω είκοσι δραχμές και το παίρνω, αν μου το δίνετε.

Η γυναίκα πήρε τις είκοσι «γνήσιες» δραχμές χαρούμενη και ο συλλέκτης έβαλε στην τσέπη του το νόμισμα.

— Είναι παλαιό και αρκετά σπάνιο, μου είπε καθώς διασταυρωθήκαμε στην έξοδο. Κάνει πολύ περισσότερα από είκοσι δραχμές...

Οι αναγνώστες δεν είναι συνηθισμένοι να διαβάζουν εδώ ανέκδοτα, και θα παραξενευτούν. Πρόθεσή μου όμως είναι όχι να τους ψυχαγωγήσω μ' ένα διήγημα, αλλά να τους κάνω να προσέξουν ένα φαινόμενο που έχει δώσει αφορμή σε πολλές και βαθυστόχαστες ψυχολογικές και κοινωνιολογικές παρατηρήσεις. Η σκηνή που ιστόρησα (εγγυώμαι ότι πρόκειται για πραγματικό περιστατικό) κάνει το πρόβλημά μας συγκεκριμένο και ξεκάθαρο: Το πώς κρίνομε και το κριτήριο που μεταχειριζόμαστε, όταν αποτιμούμε μια διάθεση ή μια πράξη των συνανθρώπων μας, εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο (ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία, την ανατροφή και εκπαίδευση, τις επαγγελματικές ανάγκες και βλέψεις μας κοκ.) έχομε τοποθετηθεί απέναντι στη ζωή και στα αγαθά της. Οχτώ άνθρωποι που «συναντώνται» για λίγη ώρα εντελώς τυχαία, κρίνουν ένα και το ίδιο γεγονός με οχτώ διαφορετικά πρίσματα. Ο «παθών» υποφέρει από τη ζημιά, αλλά και από την προσβολή που έπαθε. Οι άλλοι βλέπουν το πάθημα από τη δική του ο καθένας «θέση». Ένας αδιαφορεί, άλλος υπερθεματίζει, ο τρίτος και ο τέταρτος δικαιολογούν τον υποτιθέμενο ένοχο, ενώ οι τρεις τελευταίοι παίρνουν άλλους δρόμους: το νόμο διαλαλεί ο πρώτος, την περιέργειά του ζητεί να ικανοποιήσει ο δεύτερος, και ο τελευταίος (πρακτικότερος απ' όλους) το συμφέρον του. Ανάλογα περιστατικά θα έχει να αφηγηθεί ο καθένας πολλά, από το άμεσο και έμμεσο περιβάλλον του. Στις ηθικές κρίσεις δεν συμφωνούν όλοι. Ακόμη και εκείνοι που ζουν μέσα στο ίδιο ιστορικό κλίμα και είναι ενυφασμένοι στην ίδια κοινωνία. Άλλος είναι αυστηρότερος και άλλος επιεικέστερος στις καταδίκες του· άλλος (ειλικρινά ή υποκριτικά) αναφέρεται σε γενικούς κανόνες και άλλος προσαρμόζει την ετυμηγορία* του στα συγκεκριμένα γεγονότα, κρίνει «κατά περίπτωση»· άλλος «βάζει» περισσότερο και άλλος λιγότερο τον εαυτό του (τις ανάγκες και τα συμφέροντά του) στο θέμα που εξετάζει κ.ο.κ. Αυτά για τον τρόπο της κρίσης. Ως προς τα μέτρα, η κλίμακα των ποικιλιών είναι εξίσου μεγάλη και πλούσια σε αποχρώσεις.

Τι θα συμπεράνομε από τα ασύμπτωτο τούτο; — Το ζήτημα έχει πολύ μεγάλη έκταση και φυσικά δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος ούτε για μια συνοπτική έκθεση των λύσεων που έχουν κατά καιρούς προταθεί.

Ας περιοριστούμε λοιπόν σε μερικές πολύ γενικές και αδρές γραμμές.

Και τούτο το πρόβλημα (όπως πολλά άλλα) με δύο μεθόδους μπορεί κανείς να το πλησιάσει και να επιχειρήσει να το λύσει. Η πρώτη είναι εύκολη: είτε να διακηρύξουμε απλοϊκά ότι ένα μόνο ηθικό μέτρο υπάρχει (το δικό μας) και κάθε εκτροπή απ' αυτό σημαίνει πλάνην ή διαστροφή, είτε από απογοήτευση να πέσομε στο άλλο άκρο, να παραδεχτούμε δηλαδή ότι στις αξιολογήσεις μας το «ορθό» είναι απλή φαντασίωση* ή προσδοκία και όλες οι κρίσεις εξίσου αυθαίρετες*. Η δεύτερη μέθοδος είναι δύσκολη, ακριβώς επειδή απαιτεί περισσότερη περίσκεψη και μετριοπάθεια. Την ακολουθούν όσοι βλέπουν στον άνθρωπο όχι μόνο την περατότητα αλλά και την απεραντοσύνη. Με τη μία του ιδιότητα εγκλωβίζεται μέσα στη σχετικότητα· με την άλλη έχει τη λαχτάρα και τη γεύση του απόλυτου.

Δέσμιο καθώς είναι στο χώρο και στο χρόνο, το ιστορικό και κοινωνικό τούτο ζώο είναι φυσικό να έχει παραδοθεί στη σχετικότητα (των αντιλήψεων, των πεποιθήσεων, των προθέσεων). Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι απέναντί του έχει κλείσει για πάντα η θύρα του απολύτου. Στην περίπτωση του ανθρώπου, το σχετικό δεν είναι η αντίθεση, αλλά ένα μέρος του απολύτου, όπως και το εφήμερο είναι όχι άρνηση, αλλά διαβατική πραγμάτωση του αιωνίου.

Εάν με αυτή την προοπτική κοιτάξομε το θέμα μας, εάν δηλαδή θεωρήσομε το απόλυτο (νόημα, μέτρο, αξία) όχι υπέρβαση αλλά σύνοψη και συμπερίληψη, ολοκλήρωση των σχετικών αποτιμήσεων που επιχειρεί το πνεύμα μας —ομολογώ ότι δεν είναι καθόλου εύκολη αυτή η τοποθέτηση, γιατί ο κοινός άνθρωπος αισθάνεται και σκέπτεται «διαζευτικά», όχι «συζευτικά»— τότε θα δώσομε στο πρόβλημα που εξετάζομε μια λύση που μπορεί ίσως να φαίνεται παράδοξη, έχει όμως αναμφισβήτητα βάθος και μεγαλοσύνη. Θα ειπούμε λ.χ. περιορίζοντας τη συζήτηση στο συγκεκριμένο μας παράδειγμα (τη διένεξη του λεωφορείου) ότι όλες οι κρίσεις που διατυπώθηκαν περιέχουν αλήθεια, αλλά δεν αποτελούν όλη την αλήθεια. Καθεμιά τους παρουσιάζει την άποψη που δίνει ένα γεγονός από ορισμένη θέση. Είναι επομένως σχετική. Όχι όμως και αυθαίρετη, αφού εκφράζει μια στάθμιση των πραγμάτων δυνατή και εύλογη. Κατά την αντίληψη αυτή, προσεγγίσεις (άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ευτυχείς) προς το απόλυτο είναι οι σχετικές αποτιμήσεις μας. Άλλη το πλησιάζει πιο πολύ και άλλη πιο λίγο· όλες όμως έχουν κάτι από το κύρος του, και γι' αυτό πείθουν. Στην περιοχή της αυθαιρεσίας (της πλάνης ή της απάτης) ξεπέφτουν, όταν η καθεμιά διεκδικεί για τον εαυτό της ολόκληρο το χώρο της εμπιστοσύνης μας. Το «μέρος» πρέπει να διατυπώνεται και να γίνεται δεκτό ως «μέρος»· τότε είναι αλήθεια. Όταν εμφανίζεται και χειρονομεί ως «όλον», γίνεται ψεύδος.

---

κίβδηλο: όχι γνήσιο, κάλπικο.
εμβρίθεια: βαθιά γνώση, σπουδαιότητα (εδώ με απόχρωση ειρωνική).
ετυμηγορία: απόφαση δικαστηρίου· γενικά απόφαση.
φαντασίωση: πλάσμα της φαντασίας.
αυθαίρετες: όχι τεκμηριωμένες.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Στο παραπάνω δοκίμιο ο συγγραφέας αντί για πρόλογο παρουσιάζει ένα περιστατικό: μια σκηνή που παρακολούθησε στο λεωφορείο. Το περιστατικό αυτό το χρησιμοποιεί ως παράδειγμα. Τι θέλει να δείξει ο συγγραφέας με το παράδειγμα και πώς συνδέεται το παράδειγμα με τον τίτλο;
2. Ποια είναι η θέση του συγγραφέα; Να τη συζητήσετε.
3. Τι σημαίνει η φράση «στις ηθικές κρίσεις δεν συμφωνούν όλοι»; Υπάρχουν κρίσεις στις οποίες συμφωνούν όλοι και ποιες; Να αναφέρετε παραδείγματα.
4. Να αποδώσετε γραπτά τις βασικές ιδέες του κειμένου με 300 περίπου λέξεις.

ΚΕΦ. 6ο – Περιληπτική απόδοσή του για επαναληπτικό τεστ