ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ - 1o ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ Σχολικό έτος 2023-2024 Διδάσκουσα : ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

Ενότητες 1-4: ερωτήσεις από το βιβλίο και ανάλυση κειμένων βιβλίου

 

[ΠΗΓΗ: https://lambrinim.wordpress.com/2016/11/03/%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1-%CE%B2%CE%84-%CE%BB%CF%85%CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%B5%CF%86%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF-1-%CE%BE%CE%B5%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CF%89/]

Κεφάλαιο 1, ενότητα 1η: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

• Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των φιλοσοφικών προβλημάτων – ερωτημάτων;  Γιατί χαρακτηρίζονται οριακά, θεμελιώδη και έσχατα;

Τα φιλοσοφικά ερωτήματα και τα προβλήματα που αυτά θέτουν φαίνεται να ασκούν πάνω μας μια παράξενη γοητεία, να μας προξενούν δέος και αμηχανία ή μπορεί και να μας εκνευρίζουν όταν οδηγούμαστε σε αδιέξοδο. Η γενικότητα, αλλά και ο παράδοξος χαρακτήρας τους μας κάνουν να νιώθουμε ότι θα υποστούμε ένα είδος “νοητικής κράμπας”, εάν ασχοληθούμε μαζί τους.  Η ενασχόληση με αυτά τα ερωτήματα μας βοηθά να διερευνήσουμε τα όρια της ανθρώπινης σκέψης, δηλαδή να καταλάβουμε μέχρι πού μπορούν να φτάσουν τα λογικά και τα εννοιολογικά μας εργαλεία. Γι’ αυτό και μπορούμε να αποκαλέσουμε τα ερωτήματα αυτού του είδους οριακά, θεμελιώδη ή έσχατα.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ: Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Σχολιασμός κειμένων:

• Βιμ Βέντερς, Τα φτερά του έρωτα: Το ερώτημα ενυπάρχει στη φύση του παιδιού και εκφράζει την απορία του. Η απορία αυτή ενσαρκώνει αντικειμενικά, ανεξάρτητα δηλαδή από το βαθμό επίγνωσης του κάθε επί μέρους παιδιού,  τη ζωτικότητα της ύπαρξής του.

Ludwig Josef Johann Wittgenstein, 26/4/1889 – 29/4/1951, Αυστριακός φιλόσοφος

• Λ. Βιτγκενστάιν, Αφορισμοί και εξομολογήσεις: Οι φιλόσοφοι θέτουν κι αυτοί ερωτήματα, όχι για να δώσουν ή να πάρουν πληροφορίες, όπως μπορεί να συμβαίνει με τα κοινά ερωτήματα που μπορεί να διατυπώνει ένας ενήλικος, αλλά για να σκεφτούν το «γιατί» και το «τι». Το σκέφτονται όμως; Προκαλούν τη σκέψη να σκεφτεί τον εαυτό της, δηλαδή να σκεφτεί φιλοσοφικά. Το φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι δεν έχει αρχή και τέλος παρά έρχεται να μας υπενθυμίσει πως δυσκολευόμαστε να σκεφτούμε, όταν βρισκόμαστε σε αμηχανία ή μπροστά σε ένα πρόβλημα. Τι σημαίνει αυτό; Απλώς να ξανασκεφτούμε αυτό που έχουμε σκεφτεί. Να σκεφτόμαστε δηλαδή πώς να σκεφτόμαστε.

• Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά, Α 2, 982b121:O θαυμασμός και η απορία παρώθησαν τους ανθρώπους να φιλοσοφήσουν. Τα φαινόμενα, τα οποία ανάγκαζαν ή αναγκάζουν τον άνθρωπο να τα θαυμάζει, είναι συνήθως αυτά που δεν κατανοούνται με την πρώτη ματιά ή λογίζονται παράδοξα. Τέτοια παράδοξα φαινόμενα ποικίλουν ανάλογα με την περίπτωση. Υπάρχουν αυτά που εμφανίζονται μπροστά του, δηλαδή τα μικρά, άμεσα και προφανή, αλλά και τα φυσικά φαινόμενα και όλα εκείνα τα μεγάλα, για τα οποία ο άνθρωπος προοδευτικά απορεί και σχηματίζει την ιδέα ότι έχει άγνοια γι’ αυτά. Πώς ξεφεύγει κανείς από την άγνοια; Με το να φιλοσοφεί. Προσπαθεί να παρατηρήσει, να ερμηνεύσει, να εξηγήσει, να κατανοήσει τα φαινόμενα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να οργανώσει τη σκέψη και να μάθει να καλλιεργεί την ικανότητα για θεωρητικές συλλήψεις. Τέτοιες θεωρητικές συλλήψεις εντάσσονται στη λογική αναζήτηση της αλήθειας. Προκειμένου να αναπτύξουν αυτή τη λογική διαδικασία αναζήτησης της αλήθειας, οι φιλόσοφοι δεν διστάζουν να θέτουν υπό αμφισβήτηση τις προσωπικές τους πεποιθήσεις και να έρχονται σε αμηχανία. Αμηχανία στη φιλοσοφία είναι εκείνη η κατάσταση που μας δημιουργεί προβληματισμό και μας κάνει να προχωρούμε μπροστά.

• Ρόμπερτ Μούζιλ, Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες

Η φιλοσοφία δεν συνδέεται με οποιαδήποτε αγοραία αντίληψη ή κοσμοαντίληψη, ειδικά στην εποχή μας όπου με περισσή σοβαροφάνεια διατυπώνονται διάφορες ρηχές απόψεις ή θεωρίες, αλλά παρά τη ρηχότητά τους δεν διστάζουν να διεκδικούν απόλυτη παραδοχή. Η διαφορά της φιλοσοφικής σκέψης και του φιλοσοφικού λόγου από την επιπόλαια γνώμη, η οποία θέλει να αυτοχαρακτηρίζεται φιλοσοφική, έγκειται στο ότι η φιλοσοφία καλλιεργεί περίσκεψη, προβληματισμό, δημιουργική αμφιβολία και τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία. Απεναντίας, ο δογματικός διαποτισμός της σκέψης δεν έχει καμιά σχέση με τη φιλοσοφία, ακόμη και αν δεν φείδεται να την επικαλείται. Η φιλοσοφία συνεπώς είναι μια συγκεκριμένη δραστηριότητα του ανθρώπινου νου, η οποία αφορά τον κάθε άνθρωπο, αλλά συγχρόνως απαιτεί απ’ αυτόν ως προϋπόθεση ορθής χρήσης της να εξασκείται συστηματικά και να δοκιμάζονται στην πράξη τα αποτελέσματα αυτής της εξάσκησης. Τέτοια αποτελέσματα είναι η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας, η συνέπεια λόγου και έργου, η διεύρυνση του πνευματικού ορίζοντα, η καλλιέργεια αυτογνωσίας, η κριτική και αυτοκριτική στάση.

κεφάλαιο 1 ενότητα 2η: ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

• Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι της φιλοσοφικής δραστηριότητας;

1. Διασάφηση γενικών εννοιών
2. Aιτιολόγηση βασικών πεποιθήσεων
3. Διαμόρφωση μιας συνολικής θεώρησης του κόσμου και της θέσης του ανθρώπου μέσα σ’ αυτόν
4. Καθοδήγηση της πράξης και οργάνωση του τρόπου ζωής μας

ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Σχολιασμός κειμένων:

• Ρενέ Ντεκάρτ, Λόγος περί της μεθόδου:

Τι μπορεί να ακούσει κανείς από τους φιλοσόφους; Το πιο αλλόκοτο και το πιο απίστευτο. Άραγε οι φιλόσοφοι μιλούν για αλλόκοτα και απίστευτα πράγματα, τα οποία μπορεί να θεωρούνται αδιανόητα για τον κοινό νου και κατ’ επέκταση να απορρίπτονται ως παράλογα; Μπορεί και αυτό να συμβαίνει για ορισμένους ανθρώπους, οι  οποίοι συγχέουν τον βαθύ προβληματισμό με τη δική τους αδυναμία να σκεφτούν και έτσι εύκολα καταφεύγουν σε αρνητικές κρίσεις για ό,τι δεν καταλαβαίνουν. Σε κάθε περίπτωση, η φιλοσοφική δραστηριότητα δεν είναι κάτι το στατικό και το περιορισμένο, αλλά προχωρεί στην ενασχόληση και με το πιο απίστευτο.

• Καρλ Γιάσπερς, Εισαγωγή στη φιλοσοφία

Η φιλοσοφία οδηγεί τον καθένα σε ένα δρόμο συνεχούς προβληματισμού, μεθοδικής ανάλυσης και κατανόησης, ερωτηματικής στάσης. Κάθε απάντηση που δίνει για τα μικρά και μεγάλα προβλήματα της ζωής και της επιστήμης είναι μια διάνοιξη σε νέα ερωτήματα.

• Πλάτων, Ευθύφρων

Η φιλοσοφική συζήτηση και γενικότερα μια σοβαρή διαλογική αντιμετώπιση ενός πράγματος δεν εξαντλείται στην απαρίθμηση επί μέρους χαρακτηριστικών ή γνωρισμάτων του, αλλά στον προσδιορισμό της έννοιάς του, η οποία είναι το γενικό ή καθολικό στοιχείο και αποτελεί κριτήριο για να αποφαινόμαστε κάθε φορά τι είναι το ένα και τι είναι το άλλο πράγμα ή η μια και η άλλη ιδέα και αντίληψη.

• Τόμας Νάγκελ, Θεμελιώδη φιλοσοφικά προβλήματα

Ένα από τα σοβαρά καθήκοντα της φιλοσοφίας είναι να κατανοεί πίσω από μια κοινή αντίληψη ή έννοια μια βαθύτερη σκέψη, η οποία τίθεται ως διερώτηση: τι είναι αυτό, τι είναι το άλλο; Τι σημαίνει αυτό, τι σημαίνει το άλλο κ.λπ.; Η φιλοσοφία, κατ’ αυτόν τον τρόπο, αναζητεί το νόημα που συνέχει μια πράξη, μια ενέργεια, μια σκέψη, μια άποψη, μια ερευνητική δραστηριότητα, εν τέλει μια στάση ζωής. Στη συνάφεια τούτη διερευνά και την ηθική υπόσταση όλων αυτών και προσφέρει στον άνθρωπο αυτή τη διερεύνηση και εκείνη την αναζήτηση ως μέθοδο ή τρόπο για να μεθερμηνεύει και να κατανοεί περαιτέρω τη θέση του μέσα στον κόσμο.

• Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια

Η φιλοσοφία δεν είναι μόνο θεωρητική αναζήτηση ή ηθική διδασκαλία, αλλά και η θεωρία που καθοδηγεί και οφείλει να καθοδηγεί την πράξη. Έτσι χρειάζεται να οργανώνουμε την πράξη με βάση συγκεκριμένους σκοπούς και με καθορισμένους τρόπους, τους οποίους συλλαμβάνουμε πρώτα θεωρητικά και ανάλογα σχεδιάζουμε την εκπλήρωσή τους. Για παράδειγμα, όταν θέλουμε να γίνουμε ενάρετοι, δεν επιζητούμε απλά και μόνο διάφορους ορισμούς περί αρετής ή αντίστοιχες ηθικές εντολές αλλά διερευνούμε την αρετή σε σχέση με τον σκοπό που θέτουμε: δηλαδή να γίνουμε ενάρετοι· και ακόμη σε σχέση με τους τρόπους που πρέπει να ακολουθήσουμε για να υλοποιήσουμε αυτό τον σκοπό.

κεφάλαιο 1 ενότητα 3η: ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

• Ποιοι οι κλάδοι της φιλοσοφίας και τι εξετάζει ο καθένας;

μεταφυσική ή οντολογία =  αντικείμενό της είναι η βαθύτερη υφή της πραγματικότητας, προσπαθεί δηλαδή να καταλήξει σε μια γενική θεώρηση του τι υπάρχει

γνωσιολογία = αντικείμενό της είναι η γνώση -οι δυνατότητες, οι πηγές, τα είδη, οι μέθοδοι απόκτησής της

 πρακτική φιλοσοφία = αντικείμενό της είναι οι αρχές που πρέπει να ρυθμίζουν τις πράξεις μας και να μας καθοδηγούν στην οργάνωση της ζωής μας

περιλαμβάνει την ηθική, την πολιτική φιλοσοφία, αλλά και την αισθητική.

Επειδή στην πρακτική φιλοσοφία μιλάμε συνήθως για αξίες που μας κατευθύνουν και που θέλουμε να πραγματώσουμε, πολλοί ονομάζουν αυτόν τον βασικό κλάδο φιλοσοφικής αναζήτησης και αξιολογία.

Λογική = αντικείμενό της είναι το πώς πρέπει να σκεφτόμαστε, για να σκεφτόμαστε σωστά, H λογική θα μπορούσε να θεωρηθεί ξεχωριστός κλάδος της φιλοσοφίας, για τους περισσότερους όμως φιλοσόφους αποτελεί κυρίως το όργανο της ορθής νόησης, που είναι απαραίτητο όχι μόνο για κάθε μορφή φιλοσοφικής δραστηριότητας, αλλά και για όλες τις επιστήμες.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ: ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Σχολιασμός κειμένων

• John Locke (Τζων Λοκ): Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση

Σύμφωνα με τον Λοκ πολλά σκουπίδια φράζουν το δρόμο της γνώσης. Για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτή την τοποθέτηση πρέπει να δούμε τη σημασία της λέξης σκουπίδια: τη μεταφορική σημασία της λέξης σκουπίδια δεν τη χρησιμοποιεί μόνο ο Λοκ, αλλά όλοι οι άνθρωποι στην καθημερινή τους ζωή. Λέμε για παράδειγμα: σκουπίδια της πολιτικής, της κουλτούρας, της γνώσης κ.λπ. και εννοούμε ότι κυριαρχούν σαθρές, ρηχές ή στρεβλές αντιλήψεις στον ένα ή τον άλλο τομέα της γνώσης, της σκέψης, της πολιτικής, του πολιτισμού, της ζωής κ.α και όλες αυτές οι σαθρότητες περνούν για περισσή γνώση ή επιβάλλονται από διάφορους δοκησίσοφους [=κενόσοφους] ως επιστημονική γνώση. Τόσο στρεβλές ή σαθρές είναι που συσκοτίζουν την πραγματική διάσταση των πραγμάτων και εμποδίζουν έτσι τον άνθρωπο να έχει σαφή εικόνα για αυτά. Με βάση αυτή τη διαπίστωση συνεχίζει ο Λοκ: ενάντια σε τέτοια σκουπίδια γίνονται φιλότιμες προσπάθειες από καλοπροαίρετους μελετητές, δασκάλους, γενικώς από ανθρώπους που θέλουν να σκέπτονται. Όμως μπορεί να φωτισθεί περισσότερο ο δρόμος της γνώσης, αν όλες αυτές οι φιλότιμες προσπάθειες ενισχύονται από μια σαφή χρήση των επιστημονικών όρων, γενικότερα από μια αποσαφηνισμένη παραγωγή νοημάτων και από μια κατανοητή γλώσσα που θα καταλάβαινε και η ίδια τι θέλει να πει, αλλά και θα επέτρεπε και στο συνομιλητή να καταλάβει καλύτερα. Βασικό δίδαγμα του συγκεκριμένου κειμένου είναι τούτο: κριτήριο της  αληθινής  γνώσης είναι ο βαθμός κατανόησής της και ο συγκεκριμένος της χαρακτήρας: το συγκεκριμένο αντιμετωπίζεται μόνο συγκεκριμένα. Δεν έχει καμιά σχέση με την αλήθεια μια ομιχλώδης επίκληση διαφόρων εξεζητημένων ή ακραίων επιστημονικών όρων για να φαίνεται κανείς ότι κατέχει τη γνώση. Η ακατανοησία είναι τεκμήριο επιπόλαιης ανάγνωσης και ακόμα πιο επιπόλαιης αφομοίωσης· δεν έχει καμιά σχέση με την επιστημονικότητα, γιατί γνώρισμα της τελευταίας είναι να εξασφαλίζει υψηλό βαθμό κατανόησης και ευρύτερης συνεννόησης.

1.3.2. Επιχειρήματα

• Τι είναι το επιχείρημα; Πότε ένα επιχείρημα είναι έγκυρο και πότε όχι;

επιχείρημα είναι: μία ή περισσότερες λογικές προτάσεις (προκείμενες)  που  καταλήγουν σε μία τελευταία, η οποία προκύπτει ως λογικό συμπέρασμα από τις προηγούμενες  επιδιώκει: την απόδειξη ή αναίρεση μιας θέσης

• η διαδικασία οργάνωσης των προκείμενων, ώστε να καταλήγουν στο συμπέρασμα λέγεται συλλογισμός.

1. Για να είναι ένα επιχείρημα έγκυρο, πρέπει οι προκείμενες να είναι αληθείς,  και το αληθές συμπέρασμα  να προκύπτει αναγκαία από αυτές.

Παράδειγμα 1^ο

όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί,

ο Σωκράτης είναι άνθρωπος,

άρα ο Σωκράτης είναι θνητός

2. a. ένα επιχείρημα δεν είναι έγκυρο, όταν, οι προκείμενες είναι αληθείς, αλλά το συμπέρασμα είναι ψευδές,

Παράδειγμα 2^ο

μερικοί άνθρωποι είναι φιλόσοφοι,

ο Θεμιστοκλής είναι άνθρωπος,

άρα ο Θεμιστοκλής είναι φιλόσοφος

b. ένα επιχείρημα δεν είναι έγκυρο, όταν, παρ’ όλο που οι προκείμενες είναι αληθείς και το συμπέρασμα συμβαίνει να είναι αληθές, ωστόσο το συμπέρασμα δε συνάγεται αναγκαία από τις προκείμενες.

Παράδειγμα 3^ο

μερικοί άνθρωποι είναι φιλόσοφοι,

ο Σωκράτης είναι άνθρωπος,

άρα ο Σωκράτης είναι φιλόσοφος.

Κεφάλαιο 1 ενότητα 4η: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

• Για ποιους λόγους αμφισβητείται η αξία της φιλοσοφίας; Να αναφέρετε παραδείγματα φιλοσόφων που διώχτηκαν.
• τα φιλοσοφικά ερωτήματα μας φαίνονται στην αρχή παράξενα και μας προκαλούν μια ιδιάζουσα αμηχανία ή και διανοητική δυσφορία.
• ο απλός άνθρωπος  κουράζεται ή  ενοχλείται, όταν τον καλούμε να σκεφτεί σε βάθος για ζητήματα αφηρημένα, που δε φαίνεται να έχουν άμεση σχέση με τη ζωή του.
• η φιλοσοφική αναζήτηση μοιάζει άσκοπη, εφόσον κατά κανόνα δεν καταλήγει σε απτό αποτέλεσμα και τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα.
• η φιλοσοφική σκέψη  φαίνεται απρόσιτη
• η φιλοσοφία θεωρείται χάσιμο χρόνου και  οι σχολαστικές συζητήσεις περί φιλοσοφικών προβλημάτων θεωρείται ότι είναι άχρηστες και καθυστερούν ή και εμποδίζουν την πράξη.

χαρακτηριστικά παραδείγματα δίωξης ή και καταδίκης φιλοσόφων

• του Αναξαγόρα (για αθεΐα),
• του Σωκράτη (για εισαγωγή στην κοινωνία “καινών δαιμονίων” και για “διαφθορά των νέων”),
• του Πλάτωνα (αιχμαλωσία στη Σικελία, όπου είχε προσπαθήσει να διδάξει φιλοσοφία στον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο Β΄),
• του Τζορντάνο Μπρούνο (καύση στην πυρά λόγω αιρετικής διδασκαλίας),
• του Σπινόζα (αφορισμός από την εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ),
• του Καντ (απαγόρευση του βιβλίου του για τη θρησκεία από την πρωσική λογοκρισία),
• του Μπέρτραντ Ράσελ (φυλάκιση λόγω της εναντίωσής του στη συμμετοχή της Βρετανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο).

Πώς περιγράφει ο Πλάτωνας τη μοίρα του φιλοσόφου;

Ο Πλάτων -έχοντας ίσως στον νου του την καταδίκη του δασκάλου του και τη δική του πικρή εμπειρία στη Σικελία- περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τη μοίρα του φιλοσόφου που προσπαθεί να στρέψει και τους συνανθρώπους του, οι οποίοι, ζουν μέσα στην άγνοια, στη μελέτη της φιλοσοφίας.

Τον παρομοιάζει με δεσμώτη στο βάθος ενός σπηλαίου, ο οποίος κατορθώνει να απελευθερωθεί από τα δεσμά του, να βγει από το σπήλαιο και να δει το φως του ήλιου. Όταν επιστρέφει στο σπήλαιο, για να διδάξει την αλήθεια σε όσους βρίσκονται ακόμα δεμένοι και έχουν μπροστά τους μόνο είδωλα της πραγματικότητας, εκείνοι δε θα τον πιστέψουν, θα προτιμήσουν να μείνουν στην πλάνη τους και θα τον προπηλακίσουν, ίσως μάλιστα απειλήσουν να τον σκοτώσουν (όπως συνέβη και με τον Σωκράτη).

Δείτε το σχετικό βίντεο εδώ ή εδώ.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΕΤΑΡΤΗ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Σχολιασμός κειμένων

• Πλάτων, Γοργίας 484c-486a

Στο παρόν απόσπασμα ο Καλλικλής παρουσιάζεται από τον Πλάτωνα να εκφέρει μια κρίση για τη φιλοσοφία. Σύμφωνα με αυτή την κρίση, η φιλοσοφία ασκεί μια δικαιολογημένη γοητεία στους νέους και συνιστά ωραίο επίτευγμα για αυτούς, επειδή ασκεί πάνω τους μορφωτικό και παιδευτικό ρόλο. Όταν όμως εξακολουθεί κανείς να την παίρνει στα σοβαρά και κατά την ώριμη ηλικία του, τότε οδηγείται στην καταστροφή: αποχαυνώνει το πνεύμα του, αποκόπτεται από την κοινωνική και πολιτική δράση και περιθωριοποιείται.

Ο Καλλικλής συζητά με τον Σωκράτη και εκπροσωπεί εκείνους τους ανθρώπους που αναγνωρίζουν ως κίνητρο της κοινωνικής και πολιτικής δράσης την επιβολή των ισχυρών επί των ασθενέστερων· κάτι δηλαδή που συμβαίνει και στις δικές μας σημερινές κοινωνίες του άκρατου χρησιμοθηρισμού και ωφελιμισμού. Ως όργανο για την επίτευξη αυτής της επιβολής προκρίνει τον ρητορικό λόγο, δηλαδή τον ρητορισμό, και όχι το φιλοσοφικό λόγο. Γι’ αυτό, οι παραπάνω αρνητικές απόψεις του για τη φιλοσοφία στοχεύουν στην υπεράσπιση της εδραίας θέσης του περί του δικαίου του ισχυροτέρου.

Αυτές οι απόψεις αντιτίθενται στις  φιλοσοφικές απόψεις περί ισότητας και δικαιοσύνης, τις οποίες υπερασπίζεται ο Σωκράτης. Μάλιστα τις σωκρατικές θέσεις περί ισότητας τις θεωρεί κατασκευή των ασθενέστερων, των ανίσχυρων πολιτικά και κοινωνικά ανθρώπων.  Κατ’ αυτό το πνεύμα, η αμφισβήτηση της αξίας της φιλοσοφίας  από τον Καλλικλή έχει ιδιοτελή κίνητρα· γι’ αυτό και οι πιο πάνω απόψεις του εξορίζουν τη φιλοσοφία από την κοινωνική και πολιτική σκηνή και ανοίγουν δρόμο για να επικρατήσει το δίκαιο του ισχυροτέρου. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στις δικές μας εποχές: όσο απομακρύνεται η κοινωνία από τη φιλοσοφία, τόσο γίνεται θύμα ή θύτης ιδιοτελών συμφερόντων.

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ/// Ας δούμε τι θυμάστε από το πρώτο κεφάλαιο:

 

1.  Ποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έχουν οι φιλοσοφικοί προβληματισμοί;
2. Αναφέρετε ορισμένα παραδείγματα που δείχνουν ότι ο όρος «φιλοσοφία»
χρησιμοποιείται πολύ συχνά στην καθημερινή μας ζωή.
3. Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ο πρώτος στόχος της φιλοσοφίας είναι η διασάφηση
γενικών εννοιών;
4. Τι εννοούμε όταν λέμε ότι η φιλοσοφία ασχολείται ακόμα και με το να αιτιολογεί
βασικές πεποιθήσεις;
5. Τι σημαίνει η διατύπωση ότι η φιλοσοφία διαμορφώνει μια συνολική
κοσμοθεωρία; Αναφέρετε παραδείγματα επιστημών που εξετάζουν διαφορετικές
όψεις του κόσμου, οι οποίες μπορεί και να συγκρούονται μεταξύ τους.
6. Ποιους κλάδους της φιλοσοφίας γνωρίζετε και με τι ασχολείται ο καθένας;
7. Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να ισχύουν ώστε ένα επιχείρημα να είναι ορθό;
8. Τι εννοούμε όταν λέμε ότι η φιλοσοφία έρχεται πριν και μετά τις επιστήμες;
9. Ποιες άλλες διαφορές εντοπίζουμε ανάμεσα στις φιλοσοφικές και τις επιστημονικές αναζητήσεις;
10. Σε τι νομίζετε ότι χρησιμεύει η φιλοσοφία α) όσον αφορά στη γνώση β)όσον αφορά
στην προσωπική μας πρόοδο γ) όσον αφορά τις επιστημονικές ανακαλύψεις;
11. ποιες είναι οι προϋποθέσεις της σωστής φιλοσοφικής σκέψης;
12. Οι φιλοσοφικοί προβληματισμοί σχετίζονται με τα προβλήματα της κάθε εποχής;
Μπορείτε να αναφέρετε ενδεικτικά φιλοσοφικούς προβληματισμούς συγκεκριμένων
εποχών, που γεννήθηκαν λόγω συγκεκριμένων ιστορικών συγκυριών;

ΕΝΟΤΗΤΑ 5η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

 

Ποια η σχέση της φιλοσοφίας με την ιστορία;

Αν και τα φιλοσοφικά ερωτήματα είναι διαχρονικά, όμως ο τρόπος με τον οποίο
διατυπώνονται και η έμφαση που τους δίνεται ποικίλει από εποχή σε εποχή και από
πολιτισμό σε πολιτισμό. Μελετώντας τις ιστορικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε
εποχή, μπορούμε να καταλάβουμε πώς προέκυψαν τα διάφορα φιλοσοφικά
προβλήματα.

Παραδείγματα

Προσωκρατικοί φιλόσοφοι (7o-6oςαι. π.χ.) ασχολούνται με μεταφυσικάβπροβλήματα

Σοφιστές – Σωκράτης (5ος αι π.χ. τους απασχολούν ζητήματα πρακτικής φιλοσοφίας και ηθικής

Μεσαίωνας (11ος-15ος αι μ.χ.) θεολογικά ζητήματα και ερωτήματα σχετικά με τη σχέση γνώσης και πίστης

Καντ (17ος-18ος αι. μ.χ.) στροφή στη γνωσιολογία, ερωτήματα για τη φύση του υποκειμένου πουμγνωρίζει τον κόσμο

Χέγκελ (19ος αι.) έμφαση στη φιλοσοφία της ιστορίας: μελετώντας την προοδευτική
εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος και την καλλιέργεια της αυτοσυνειδησίας,
μπορούμε να κατανοήσουμε και την ίδια την πορεία της ιστορίας

Τέλη 19ου- αρχές 20ού αι. ανάπτυξη της φιλοσοφίας της γλώσσας και μελέτη της λογικής

πηγή

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 η///ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

2. Η χρησιμότητα της φιλοσοφίας

1. αποφυγή εννοιολογικών συγχύσεων
2. ανίχνευση δυνατών απαντήσεων στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής
3. συνειδητοποίηση των ορίων της γνώσης μας
4. η χαρά και η ικανοποίηση που προκύπτει από την καθαρά διανοητική έρευνα.
5. προσωπική πρόοδος: οξύνεται η κριτική μας ικανότητα, διευρύνεται ο πνευματικός
μας ορίζοντας, κατανοούμε καλύτερα και τα προσωπικά μας προβλήματα και
παίρνουμε ορθότερες αποφάσεις, γινόμαστε πιο υπεύθυνοι και ελεύθεροι

6. επιστημονικές ανακαλύψεις στηρίχθηκαν αρχικά σε φιλοσοφικές συζητήσεις και
απορίες (π.χ. η θεωρία βαρύτητας του Νεύτωνα και η θεωρία σχετικότητας του
Αινστάιν, οι ιδέες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κοινωνικού συμβολαίου της
εποχής της Γαλλικής Επανάστασης που στηρίχθηκαν σε συζητήσεις των φιλοσόφων
του γαλλικού διαφωτισμού, Ρουσώ, Λοκ, Βολταίρου...).

3. Προϋποθέσεις της φιλοσοφικής σκέψης
Να γίνεται σωστά, μεθοδικά και με λογική αυστηρότητα.

ΠΗΓΗ:

ΕΝΟΤΗΤΑ 3η : ΒΑΣΙΚΟΙ ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

1. Γνωσιολογία: ασχολείται με τις δυνατότητες, πηγές, είδη, μεθόδους απόκτησης
γνώσης
2. Μεταφυσική ή οντολογία: θέμα της είναι η βαθύτερη υφή της πραγματικότητας
3. Πρακτική φιλοσοφία ή αξιολογία: κλάδοι της είναι η ηθική, η πολιτική
φιλοσοφία, η αισθητική. Διαπραγματεύεται τις αξίες που καθοδηγούν τη ζωή μας
στην καθημερινή πρακτική.
4. Λογική: μελετά τον ορθό τρόπο σκέψης και τη διατύπωση ορθών επιχειρημάτων.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ

Είναι τρόπος παρουσίασης των πεποιθήσεών μας. Τα συμπεράσματά μας στηρίζονται
σε δεδομένα τα οποία ονομάζονται προκείμενες.Για να είναι ένα επιχείρημα έγκυρο πρέπει α) οι προκείμενες να είναι αληθείς β) το
συμπέρασμα να προκύπτει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ - ΛΟΓΙΚΗ

Έγκυρο επιχείρημα: Το συμπέρασμα βγαίνει με λογική αναγκαιότητα από τις
προκείμενες.
Αληθές: Οι προκείμενές του είναι αληθείς
Ορθό επιχείρημα: έγκυρο + αληθές
Παραγωγικό επιχείρημα: από γενικές παρατηρήσεις βγάζουμε ένα ειδικό
συμπέρασμα

Επαγωγικό επιχείρημα: από συγκεκριμένες παρατηρήσεις βγάζουμε ένα γενικό
συμπέρασμα. Μορφές επαγωγικών επιχειρημάτων είναι α) η γενίκευση, β) η
διατύπωση με τη μορφή αίτιο – αποτέλεσμα, γ) η κυριολεκτική και η
μεταφορική αναλογία.

ΣΟΦΙΣΜΑΤΑ – ΛΟΓΙΚΕΣ ΠΛΑΝΕΣ: είναι μορφές επιχειρημάτων οι οποίες
έχουν σκοπό να εξαπατήσουν και να πείσουν τον ακροατή. Τέτοιες λογικές
πλάνες είναι οι εξής:
α) Το ad hominem επιχείρημα: ουσιαστικά αποτελεί επιχείρημα «ενάντια στο
άτομο» και αποτελεί λογική πλάνη. Για να απορρίψουμε το επιχείρημα ενός ατόμου,
προσβάλλουμε το άτομο αυτό ως αναξιόπιστο και βγάζουμε το συμπέρασμα ότι
οποιαδήποτε άποψη και αν διατυπώσει το συγκεκριμένο άτομο δεν ευσταθεί. Για
παράδειγμα:

1. Ο A ισχυρίζεται το B;
2. Ο A είναι αμφισβητήσιμος
3. άρα ο ισχυρισμός B είναι εσφαλμένος.

β) Η προσφυγή στην αυθεντία είναι ένας άλλος παραλογισμός και λαμβάνει την
εξής μορφή:

1. Ο A ισχυρίζεται το B (ο Γ έχει ισχυριστεί το Δ ή τουλάχιστον το έχει υπονοήσει).
2. Ο A έχει κάποιο ελκυστικό προσόν/χαρακτηριστικό, (ως προς το οποίο υπονοείται
ότι ο Γ υστερεί.)
3. Άρα ο ισχυρισμός B είναι αληθής. (Υπονοείται ότι ο ισχυρισμός Δ του Γ είναι
ψευδής.)

γ) Το σύνδρομο της αγέλης είναι μια λογική πλάνη όπου επιχειρείται να αποδειχθεί
το αληθινό ενός ισχυρισμού λόγω του γεγονότος ότι πολλοί άνθρωποι το αποδέχονται
ήδη ως αληθινό. Αυτού του είδους η πλάνη είναι επίσης γνωστή ως «προσφυγή στις
μάζες», «προσφυγή στην πλειοψηφία», «προσφυγή στην ομοφωνία».
δ) Η λήψη του ζητούμενου (είναι αυτό που κάνει κάποιος σε ένα επιχείρημα, όταν
θεωρεί ως δεδομένο και αληθές αυτό που θέλει να αποδείξει. Παραδείγματα:
1. Η έκτρωση είναι ο αδικαιολόγητος τερματισμός μιας ανθρώπινης ζωής και ως
τέτοιος,
είναι φόνος.

Ο φόνος είναι παράνομος
οπότε και η έκτρωση πρέπει να είναι παράνομη.

2. Τα παραφυσικά φαινόμενα υπάρχουν επειδή είχα εμπειρίες οι οποίες μπορούν να
χαρακτηριστούν μόνο ως παραφυσικές.

δ. Εσπευσμένη γενίκευση: όταν τα στοιχεία που έχουμε δεν δικαιολογούν το γενικό
συμπέρασμα που έχουμε βγάλει: Παράδειγμα:
Οι Γάλλοι είναι αγενέστατοι. Πέρσι γνώρισα έναν Γάλλο τελωνειακό υπάλληλο που
μου φέρθηκε αγενέστατα.

Πλάτος μιας έννοιας είναι το σύνολο των αντικειμένων που αντιπροσωπεύει η
έννοια αυτή. Για παράδειγμα, το πλάτος της έννοιας «τρίγωνο» είναι το σύνολο όλων
των δυνατών τριγωνικών (αισθητών ή νοητών) αντικειμένων.
Βάθος είναι το σύνολο των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων τα οποία είναι κοινά σε
όλα τα αντικείμενα που αντιπροσωπεύει η έννοια. Για παράδειγμα, το βάθος της
έννοιας "τρίγωνο" αποτελείται από τα εξής χαρακτηριστικά γνωρίσματα: Κλειστό
επίπεδο σχήμα, τρεις πλευρές, τρεις κορυφές.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ
Για επιχειρήματα στα οποία το συμπέρασμα προκύπτει από δυο μόνον
προκείμενες (δηλαδή, υποθέσεις), όπου και οι τρεις προτάσεις είναι απλές:
Ο όρος που εμφανίζεται ως κατηγόρημα του συμπεράσματος ονομάζεται
"μείζων όρος",
ο όρος που εμφανίζεται ως υποκείμενο καλείται "ελάσσων όρος"
και ο τρίτος όρος καλείται "μέσος όρος".
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι της μορφής Ελάσσων όρος - Μείζων όρος.
Παράδειγμα:
Κάθε τετράγωνο είναι ρόμβος
Κάθε ρόμβος είναι παραλληλόγραμμο
Άρα, κάθε τετράγωνο είναι παραλληλόγραμμο
ελάσσων όρος είναι ο όρος "τετράγωνο" και μείζων ο όρος "παραλληλόγραμμο".

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
α. όσοι φιλοσοφούν πρέπει να αντλούν τα επιχειρήματά τους από την καθημερινή
εμπειρία (αφού βέβαια υποβάλλουν σε κριτική τις καθημερινές πεποιθήσεις)
β. να χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινή γλώσσα.

ΔΙΑΦΟΡΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

1. Τα ερωτήματα της φιλοσοφίας είναι γενικότερα από τα ερωτήματα της επιστήμης
2. Η φιλοσοφία προσπαθεί να αιτιολογήσει τις βασικές καθημερινές και
επιστημονικές πεποιθήσεις και να διευκρινίσει γενικές έννοιες.
3. Η φιλοσοφία ερευνά τις επιδράσεις των επιστημονικών κατακτήσεων στην
ανθρώπινη ζωή.
Άρα: Η φιλοσοφία έρχεται πριν από τις επιστήμες για να τις βοηθήσει να
θεμελιώσουν τις αρχές τους και να οργανώσουν τις μεθόδους τους αλλά και μετά τις
επιστήμες για να ερμηνεύσει τη σημασία των πορισμάτων των επιστημών για την
ανθρώπινη ζωή.
4. Η εξέλιξη της επιστήμης είναι γραμμική, ενώ η φιλοσοφία γυρνά και ξαναγυρνά σε
ερωτήματα που παραμένουν ανοιχτά από τη φύση τους. Όταν επομένως μελετούμε τη
φιλοσοφία μελετούμε και τους παλαιότερους φιλοσόφους, ενώ αντίθετα παλιές
επιστημονικές θεωρίες θεωρούνται ξεπερασμένες και εγκαταλείπονται.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ

 

1. Διασάφηση γενικών εννοιών: για να απαντηθούν κάποια φιλοσοφικά ερωτήματα,
θα πρέπει να γίνουν κατανοητές αφηρημένες έννοιες: π.χ. εαυτός, πραγματικότητα,
χρόνος, νόμος, ελευθερία, δικαιοσύνη, ομορφιά.
2. Αιτιολόγηση βασικών πεποιθήσεων: επειδή στη φιλοσοφία πρέπει να
αμφισβητούμε ακόμα και αυτά που θεωρούμε αυτονόητα, πρέπει να επανεξετάσουμε
ακόμα και αυτά τα οποία θεωρούμε δεδομένα και τα έχουμε μάθει από την οικογένεια, το σχολείο, τους φίλους μας. Η φιλοσοφία υπενθυμίζει ότι πολλές φορές
οι αισθήσεις και η λογική μας μάς εξαπατούν.
3. Διαμόρφωση μιας συνολικής θεώρησης του κόσμου και της θέσης του
ανθρώπου μέσα σ ́ αυτόν: η εμπειρία, η θρησκεία, οι επιστήμες, η τέχνη μας
παρουσιάζουν διαφορετικές όψεις του κόσμου, που πολλές φορές μπορεί και να
συγκρούονται μεταξύ τους. Η φιλοσοφία προσπαθεί να συμφιλιώσει αυτές τις
διαφωνίες και να εξηγήσει πώς σχετίζονται μεταξύ τους αυτές οι διαφορετικές
οπτικές, ώστε να αποκτήσουμε μια ενιαία εικόνα του κόσμου, που μας περιβάλλει.
4. Καθοδήγηση της πράξης και οργάνωση του τρόπου ζωής μας: Η φιλοσοφία δε
ασχολείται μόνο με θεωρητικές αναλύσεις, αλλά στοχεύει να διαμορφώσει αξίες και
αρχές που θα οργανώσουν τη ζωή μας και θα καθοδηγήσουν τις πράξεις μας.

 

ΠΗΓΗ: https://drive.google.com/file/d/0Bx6miJlbWxOzcmdfc1B4TDd5bXc/view?resourcekey=0-ioezZI44016W3BO6zN8Ggw

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΕΝΟΤΗΤΑ 1η Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΦIΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ

 

1. Τα φιλοσοφικά ερωτήματα είναι γενικά και παράδοξα (=παράξενα). Ασκούν σε
μας μια γοητεία.
2. Όταν ασχολούμαστε με τις φιλοσοφικές απορίες γυμνάζουμε τη σκέψη μας και
είναι σα να μετράμε μέχρι που μπορεί να φτάσει και ποιες είναι οι δυνατότητές της.
3. Τα φιλοσοφικά ερωτήματα είναι ανοιχτά πράγμα που σημαίνει ότι δε δέχονται μια
οριστική απάντηση.
ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΕΝΗΛΙΚΩΝ
Τα παιδιά εκφράζουν απορίες, ενώ οι ενήλικες θέτουν ερωτήματα για απόκτηση
πληροφοριών.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Καθημερινά γίνεται κατάχρηση του όρου φιλοσοφία. Αυτό οφείλεται
στην ευρύτητα της εφαρμογής της έννοιας του όρου: π.χ.: φιλοσοφία της φύσης,
φιλοσοφία της ζωής, του ανθρώπου, της κοινωνίας, φιλοσόφησέ το, άλλαξε
φιλοσοφία ζωής κ.λ.π.

Δήμητρα Τόλη

Πηγή https://drive.google.com/file/d/0Bx6miJlbWxOzcmdfc1B4TDd5bXc/view?resourcekey=0-ioezZI44016W3BO6zN8Ggw