Γ΄ 2024-2025

Διονύσιος Σολωμός

Ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του Σολωμού.

II. 25ΛΕΠΤΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΚΠΑΔΙΕΥΤΙΚΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ --> ΕΔΩ

Απόσπασμα από την ταινία του Θεόδωρου Αγγελόπουλου "Μία αιωνιότητα και μία ημέρα"   --> εδώ 

 

 

ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ

ΑΚΟΥΣΤΕ  μελοποιημένα αποσπάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων από τον συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο

Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι είναι από τα κορυφαία έργα του Σολωμού και της νεοελληνικής ποίησης γενικότερα.  Θέμα του είναι ο ηρωικός αγώνας των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826) ως την απεγνωσμένη έξοδο, την παραμονή των Βαΐων. Ο ποιητής ξεκινώντας από το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός ανάγεται στον αγώνα του ανθρώπου για την ηθική, την εσωτερική του ελευθερία. Το έργο ποτέ δεν ολοκληρώθηκε και έφτασε σ' εμάς σε χειρόγραφα «αποσπάσματα» συγκροτημένα σε τρία Σχεδιάσματα . Σε κάθε Σχεδίασμα ξαναδουλεύει τους  στίχους   προσπαθώντας να αποδώσει με όλο και πιο ώριμο λυρισμό την ποιητική του ιδέα.

1:08:44​ *  ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ [ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ]   Εδώ ο Ξυλούρης τραγουδά τους στίχους του "Πειρασμού" , όπως τους δούλεψε ο Σολωμός στο Γ΄ Σχεδίασμα του έργου του.  Παραθέτω παρακάτω τους στίχους (με μαύρο χρώμα είναι οι στίχοι του Β΄ Σχεδιάσματος, που παραλείπονται)

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Β΄ (απαγγέλει η Ειρήνη Παπά) 

Η ωραιότης της φύσης, που τους περιτριγυρίζει, αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουν τη χαριτωμένη γη, και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότι θα τη χάσουν.

O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,
κι όσ' άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ' άρματα σε κλειούνε*.     (*κλείνουν,  περικυκλώνουν) 
.....................................................................................
Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,
π' ολονυχτίς εσύσμιξε* με τ' ουρανού τα κάλλη.                         (*έσμιξε , ενώθηκε) 
Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ' έφθασε μ' ασπούδα*,              (*με βιασύνη) 
έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·
το σκουληκάκι βρίσκεται σ' ώρα γλυκιά κι εκείνο.

Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη,
Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι·
Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει * ·      (*μιλάει) 
 Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.

 

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ'   (τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης)

 «Ο Πειρασμός»

Έστησ' ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη,
Κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα,
Και μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους
Ανάκουστος* κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.                                       (* πρωτάκουστος) 
Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,                                            5
Χύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένη,
Και παίρνουνε το μόσχο της, κι αφήνουν τη δροσιά τους,
Κι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους,
Τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί, και κάνουν σαν αηδόνια.
Έξ' αναβρύζει κι η ζωή σ' γη, σ' ουρανό, σε κύμα.                                  10
Αλλά στης λίμνης το νερό, π' ακίνητο 'ναι κι άσπρο,
Aκίνητ' όπου κι αν ιδείς, και κάτασπρ' ως τον πάτο,
Mε μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ' η πεταλούδα,
Που 'χ' ευωδίσει τς ύπνους της μέσα στον άγριο κρίνο.
Αλαφροΐσκιωτε* καλέ, για πες απόψε τι 'δες·                                           15
Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!
Χωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα να πνένε,
Ουδ' όσο κάν' η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι,
Γύρου σε κάτι ατάραχο π' ασπρίζει μες στη λίμνη,
Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι,                                        20
Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του.

( * Αλαφροΐσκιωτος : κατά τη λαϊκή πίστη, εκείνος που έχει την ιδιότητα και την ικανότητα να βλέπει τον αόρατο κόσμο των ξωτικών, «ν' ακούει και να βλέπει όλα τα μυστικά της φύσης».

Γιάννης Μαρκόπουλος,  Ειρήνη Παπά,  Νίκος  Ξυλούρης,  Τάσος Χαλκιάς

..........

( άλλα τραγούδια του συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου που πιθανόν έχετε ακούσει είναι τα  "Μαλαματένια λόγια",  "Παραπονεμένα λόγια",   "Ζαβαρακατρανέμια", "Πότε θα κάνει ξαστεριά" , " Αγρίμια κι αγριμάκια μου", "Χίλια μύρια κύματα" "Τα λόγια και τα χρόνια"  (Τα τραγούδια έγραψαν διαφορετικοί στιχουργοί, μεταξύ των οποίων και ο Μάνος Ελευθερίου από τη Σύρο) --> επιλέξτε από εδώ το αντίστοιχο τραγούδι , Νο 10,  6, 2, 9, 15, 20, 11)

 

Κωνσταντίνος Καβάφης (1863 – 1933)

 

Ποιήματα του Καβάφη- καθώς και άλλων Ελλήνων ποιητών-  μπορείτε να διαβάσετε στον ιστότοπο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, στο ψηφιακό εργαλείο "Ανεμόσκαλα" [ εδώ]

 

 

Μπορείτε επίσης να δείτε :

Μια σύντομη (δωδεκάλεπτη) παρουσίαση της ζωής και του έργου του Καβάφη (με διάγραμμα από τα σχόλια του σχολικού βιβλίου)-->  εδώ   (από το λεπτό 8: 56 για το έργο του)

Ένα πολύ ενδιαφέρον εκτενέστερο αφιέρωμα στο έργο του Καβάφη, από την εκπομπή "Εποχές και Συγγραφείς", όπου πανεπιστημιακοί, ποιητές και κριτικοί εμβαθύνουν στον χαρακτήρα της ποίησής του, μπορείτε να παρακολουθήσετε --> εδώ

ΑΛΛΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ :

Φωνές:  κείμενο -->  εδώ     απαγγελία από την Έλλη Λαμπέτη--> εδώ  και από τον Γ.Π.Σαββίδη --> εδώ

μελοποιημένο στα αγγλικά  --> εδώ        μελοποιημένο στα ελληνικά --> εδώ

Κεριά :  κείμενο-->  εδώ        απαγγελία -->  εδώ 

Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης :  κείμενο σχολικού βιβλίου Α΄Λυκείου --> εδώ    μια ανάλυση του ποιήματος --> εδώ 

 

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ 

ιστορικά 

φιλοσοφικά   ( διδακτικά ή γνωμολογικά)

ερωτικά

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ 

– Διάλογος ή μονόλογος με δραματικό χαρακτήρα
-Ειρωνεία.
– Διδακτικός τόνος.
– Ρεαλισμός, πεζολογία, αντιρητορικό ύφος.
– Αποφθεγματικός και επιγραμματικός λόγος.

– Νοσταλγική μετατόπιση στο χώρο και το χρόνο, ανάμνηση, αναπόληση
– Μελαγχολικός τόνος.

– Χρήση συμβόλων και απόκρυψη.
– Αμφίσημη παρουσίαση των ηρώων του.

– Δημοτική γλώσσα με στοιχεία της καθαρεύουσας και με αντιλυρικό χαρακτήρα.
– Ιαμβικός στίχος, ανισοσύλλαβος.
– Ελεύθερος και απέριττος στίχος.
– Λιτότητα και πυκνότητα, ακρίβεια και εγκράτεια στη γλώσσα.
– Γοητεία του υπονοούμενου, υποβλητική ομορφιά, πρόκληση συγκινήσεων.

– Υψηλή αντίληψη για την τέχνη.

 

… για το ποίημα του Καβάφη “Στα 200 π.Χ.”

Μπορείτε να δείτε ένα 5λεπτο βίντεο για τα ελληνιστικά βασίλεια, βασισμένο στο σχολικό βιβλίο --> εδώ
και να διαβάσετε για την ελληνιστική εποχή εδώ

«Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων–»   Μπορούμε κάλλιστα να φανταστούμε πως θ' αδιαφόρησαν παντάπασι* στην Σπάρτη για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων», μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς Σπαρτιάτη βασιλέα γι' αρχηγό δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής*. Α βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».   Είναι κι αυτή μια στάσις. Νιώθεται*.   Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό· και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική την μάχη, όπου εσαρώθη* ο φοβερός στρατός που στ' Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι: που απ' τ' Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κι εσαρώθη. Κι απ' την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία την νικηφόρα, την περίλαμπρη, την περιλάλητη, την δοξασμένη ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά, την απαράμιλλη*: βγήκαμ' εμείς· ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.   Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς, οι Σελευκείς, κι οι πολυάριθμοι επίλοιποι* Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας, κι οι εν Μηδία, κι οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι. Με τες εκτεταμένες επικράτειες*, με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών*. Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά* ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς.   Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα! Κ.Π. Καβάφης, Ποιήματα, τόμ. 2, Ίκαρος

Παρακάτω μια εποπτική παρουσίαση- ανάλυση σε επιμέλεια της Νατάσας Αγγελίδου

 

 

Πυξ Λαξ, Οι παλιές αγάπες πάνε στον παράδεισο (σύνθεση φράσεων από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη)

 

Για τις παλιές αγάπες μην μιλάς Στα πιο μεγάλα θέλω κάνουν πίσω Δεν άντεξαν μαζί και χάθηκαν μακριά Κρυφτήκαν στις σπηλιές χαμένων παραδείσων

Άγονη πλήξη μιας ζωής
Δίχως έρωτα

Της ερημιάς μου τέρας, της πόλης μου θηρίο
Μην με φοβάσαι

Αλλοπαρμένη έκφραση οι τοίχοι σου θυμίζουν
Τον πρώτο σου έρωτα

Πιο πολύ αδιάφορα κενή σε λυγίζουν
Όπου και να 'σαι

Στα σκοτεινά δρομάκια οι σκιές γλιστράνε
Επικίνδυνα

Στα ηλεκτρισμένα ξενυχτάδικα, οι γυναίκες μισοκρύβονται
Πίσω απ' τη λήθη

Στα κολασμένα παζάρια της λεωφόρου οι αστυνόμοι
Οι πλούσιοι επαρχιώτες μηχανόβιοι

Μάσκες ακάλυπτες, μικρές
Στο γύρο του θανάτου

Τρεμοπαίζουν τον άγγελο ή το δαίμονα
Στις άκρες των δαχτύλων τους
Ξημέρωμα Σαββάτου

Για τις παλιές αγάπες μην μιλάς
Στα πιο μεγάλα θέλω κάνουν πίσω
Δεν άντεξαν μαζί και χάθηκαν μακριά
Κρυφτήκαν στις σπηλιές χαμένων παραδείσων

Ό, τι αξίζει πονάει
Κι είναι δύσκολο

Για να μην υποφέρεις, φύγε μακριά μου
Κρύψου από 'μένα

Δεν ξέρω αν φεύγεις τώρα
Για το λίγο μου

Εάν αυτό που νιώθω ήταν πολύ
Πολύ για 'σένα

Για τις παλιές αγάπες μην μιλάς
Στα πιο μεγάλα θέλω κάνουν πίσω
Δεν άντεξαν μαζί και χάθηκαν μακριά
Κρυφτήκαν στις σπηλιές χαμένων παραδείσων

Για τις παλιές αγάπες μην μιλάς
Στα πιο μεγάλα θέλω κάνουν πίσω
Δεν άντεξαν μαζί και χάθηκαν μακριά
Κρυφτήκαν στις σπηλιές χαμένων παραδείσων

Κρυφτήκαν στις σπηλιές

Ό, τι αξίζει πονάει
Κι είναι δύσκολο

Κική Δημουλά, Σημείο Αναγνωρίσεως

 

Γλυπτό του Κώστα Σεφερλή «Βόρειος Ήπειρος» (1951): εικονίζει τη Β. Ήπειρο με τη μορφή μιας αλυσοδεμένης γυναίκας.

 

 

 

Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, 
εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν. 

 
Στολίζεις κάποιο πάρκο. 
Από μακριά εξαπατάς. 
Θαρρεί κανείς πως έχεις ελαφρά ανακαθήσει 
να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο που είδες, 
πως παίρνεις φόρα να το ζήσεις.
Από κοντά ξεκαθαρίζει το όνειρο: 
δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου 
μ’ ένα σκοινί μαρμάρινο 
κι η στάση σου είναι η θέλησή σου 
κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις 
την αγωνία του αιχμαλώτου. 
Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη: 
αιχμάλωτη. 
Δεν μπορείς ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου, 
ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα.
 Δεμένα είναι τα χέρια σου. 
Και δεν είν’ το μάρμαρο μόνο ο Άργος. 
Αν κάτι πήγαινε ν’ αλλάξει 
στην πορεία των μαρμάρων, 
αν άρχιζαν τ’ αγάλματα αγώνες 
για ελευθερίες και ισότητες, 
όπως οι δούλοι, 
οι νεκροί 
και το αίσθημά μας, 
εσύ θα πορευόσουνα 
μες στην κοσμογονία των μαρμάρων 
με δεμένα πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη. 

 
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα, 
εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως. 
Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε 
στο μάρμαρο ο γλύπτης 
κι υπόσχονται οι γοφοί σου 
ευγονία αγαλμάτων, 
καλή σοδειά ακινησίας. 
Για τα δεμένα χέρια σου, που έχεις 
όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω, 
σε λέω γυναίκα. 

 
Σε λέω γυναίκα 
γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη. 

(Από τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου» 1971 –
συγκεντρωτική έκδοση «Κική Δημουλά, Ποιήματα», Ίκαρος)

 

 

 

Ερωτόκριτος, Βιτσέντσου Κορνάρου

Βιτσέντσος Κορνάρος (16ος-17ος αιώνας, Κρήτη)

Ο Ερωτόκριτος  είναι μεγάλο αφηγηματικό ποίημα, ένα έμμετρο μυθιστόρημα που έχει πλοκή παραμυθιού. Το έργο αποτελείται από 10.052 ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους και διαιρείται σε πέντε μέρη.
Όλο το έργο διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή  στο  "Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού"

Υπόθεση
( από το σχολικό βιβλίο "Ιστορία  Νεοελληνικής Λογοτεχνίας", σελ. 28 - Δείτε εδώ το ψηφιακό βιβλίο : κατεβείτε στη μέση της ιστοσελίδας, στην υποενότητα 6, με πλαγιότιτλο " Τα πιο σημαντικά έργα της Κρητικής Λογοτεχνίας.  Ο Ερωτόκριτος")

(Μέρος Α΄) [Ακούστε εδώ τον πρόλογο από τον Ξυλούρη]  Βρισκόμαστε στην προχριστιανική Αθήνα, κάστρο της εποχής όμοιο με τα ιπποτικά που δέσποζαν στη Δύση. Εκεί ζει ο βασιλιάς Ηράκλης και η γυναίκα του που, αφού έμειναν πολλά χρόνια χωρίς παιδί, φέρνουν στον κόσμο μια κόρη, την Αρετούσα, την οποία ερωτεύεται ο Ερωτόκριτος (το όνομά του το βρίσκουμε και ως Ρωτόκριτος ή Ρώκριτος), γιος του συμβούλου του βασιλιά Πεζόστρατου. Ο νέος ομολογεί την αγάπη του στο φίλο και σύμβουλό του Πολύδωρο. Έπειτα μεταμφιεσμένος τραγουδάει καντάδες κάτω από τα παράθυρα της Αρετούσας. Ο βασιλιάς το μαθαίνει και βάζει τέλος στις νυχτερινές αυτές συναντήσεις. Η Αρετούσα ερωτευμένη με τον άγνωστο τραγουδιστή ομολογεί τα αισθήματά της στη νένα της, τη Φροσύνη. Ο Ερωτόκριτος κάνει με το φίλο του Πολύδωρο ένα ταξίδι στον Έγριπο (παραφθορά του Εύριπος, δηλαδή στην Εύβοια) για να διασκεδάσει τη θλίψη του. Στη διάρκεια της απουσίας του η Αρετούσα ανακαλύπτει το πορτρέτο της στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου και του στέλνει μήλα για δώρο και για να του εκδηλώσει την αγάπη της.

(Μέρος Β΄)Στη συνέχεια ο βασιλιάς οργανώνει έναν αγώνα για να διασκεδάσει την κόρη του. Ο αφηγητής περιγράφει λεπτομερώς τις μονομαχίες, ιδιαίτερα εκείνη του Κρητικού με τον Καραμανίτη (που συμβολίζει τη σύγκρουση των Κρητών με τους Τούρκους). Ο Ερωτόκριτος νικά στον αγώνα και παίρνει το στεφάνι από το χέρι της Αρετούσας [Ακούστε εδώ αποσπάσματα από τον Αλκίνοο Ιωαννίδη σε σύνθεση Ν. Ξυδάκη].

(Μέρος Γ΄) Παίρνει τότε το θάρρος κι εκμυστηρεύεται το αίσθημά του στον πατέρα του πείθοντάς τον να ζητήσει το χέρι της κόρης από το βασιλιά. Ο Πεζόστρατος ζητεί από το βασιλιά το χέρι της Αρετούσας για το γιο του, όμως ο Ηράκλης εξοργισμένος από την αλαζονεία ενός κοινού θνητού διώχνει τον Πεζόστρατο, εξορίζει το γιο του [Ακούστε εδώ από τον Ξυλούρη και εδώ από τον Χαρούλη και εδώ από Β. Παπακωνσταντίνου ] και φυλακίζει την Αρετούσα που δε δέχεται να παντρευτεί κανένα από τα αρχοντόπουλα.[Ακούστε εδώ από την Τσανακλίδου]   Τρία χρόνια μένει φυλακισμένη, γιατί αποκρούει την πρόταση γάμου του βασιλόπουλου του Βυζαντίου, που της επαναλαμβάνει κάθε μέρα ο πατέρας της. Αχώριστοι φίλοι των δύο νέων είναι ο Πολύδωρος και η Φροσύνη που παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης.

(Μέρος Δ΄) Αργότερα κηρύσσεται πόλεμος εναντίον του βασιλιά των Βλάχων, στον οποίο έρχεται και πολεμά με γενναιότητα ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος σε μαύρο με τη βοήθεια ενός μαγικού υγρού. Στη μάχη σώζει το βασιλιά και δέχεται να μονομαχήσει με τον Άριστο, ανεψιό του βασιλιά των Βλάχων, τον οποίο και σκοτώνει.

(Μέρος Ε΄) Ο Ερωτόκριτος ζητεί για αμοιβή του να παντρευτεί την Αρετούσα, που δεν τον αναγνωρίζει στην αρχή, γι' αυτό αρνείται. Στο τέλος όμως γίνεται η αναγνώριση χάρη στο μαγικό υγρό που του ξαναδίνει τη μορφή του και οι νέοι παντρεύονται και ζουν ευτυχισμένοι.

Ακούστε εδώ την ιστορία του Ερωτόκριτου μέσα από την ερμηνεία αποσπασμάτων του έργου (διάρκεια 1:33΄) ερμηνευμένων από διαφορετικούς αξιόλογους καλλιτέχνες (Nίκος Ξυλούρης Μάνος Κατράκης Ψαραντώνης Τάνια Τσανακλίδου Λουδοβίκος των Ανωγείων Βασίλης Σταυρακάκης Νίκος Ξυδάκης Αλκίνοος Ιωαννίδης Λιζέτα Καλημέρη )

Και εδώ ακούστε ένα δεκάλεπτο "εναλλακτικό" βίντεο, στο οποίο ερμηνεύουν 77 καλλιτέχνες (Μπορείτε να διαβάσετε και τους στίχους κάτω από το βίντεο)