Έννοιες/θέματα κλειδιά σε σχέση με το σχολικό εκφοβισμό

ΣΥΝΤΟΜΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Έννοιες/θέματα κλειδιά σε σχέση με το σχολικό εκφοβισμό
Δρ. Κώστας Κοκογιάννης

● Ορισμός: Ο σχολικός εκφοβισμός έχει επικρατήσει με τον αγγλικό όρο «bullying» μιας και στην Ελληνική γλώσσα και βάσει ελληνικής βιβλιογραφίας αποδίδεται με διάφορες ονομασίες, όπως «εκφοβισμός / θυματοποίηση», «σχολικός εκφοβισμός», «σχολική επιθετικότητα», «κακοποίηση συνομηλίκου», «άσκηση βίας από μαθητή σε μαθητή», «κάνω το μάγκα», «ταλαιπωρώ», «μειώνω», «είδος επιθετικής συμπεριφοράς», «αντικοινωνική συμπεριφορά», «αντικοινωνική-επιθετική συμπεριφορά μεταξύ μαθητών στο χώρο του σχολείου». ένα συνδυασμό λεκτικών και σωματικών επιθέσεων και κακοποιήσεων, που απευθύνονται από έναν δράστη-θύτη («εκφοβιστή») σε ένα στόχο (το θύμα). ► Σκόπιμες, επαναλαμβανόμενες βλαβερές ενέργειες ή λέξεις που υποδηλώνουν συστηματική κατάχρηση εξουσίας και επιθυμία για κυριαρχία.

●● Ο μαθητής ως άτομο – στόχος: Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί μέσα από τη θεωρία της σύγκρουσης. Σύγκρουση (ορισμός): Μορφή αλληλεπίδρασης που εμφανίζεται κάθε φορά που υπάρχουν ασυμβίβαστες δραστηριότητες (Deutsch, 1973). Σύγκρουση μπορεί να παρατηρηθεί όταν υπάρχουν α) ασυμβίβαστοι στόχοι β) επικρατεί ανταγωνισμός γ) η αλληλεπίδραση έχει τη μορφή κυριαρχίας δ) η αλληλεπίδραση χαρακτηρίζεται από πρόκληση. Ο τρόπος που τα αλληλοεξαρτώμενα μέρη αντιλαμβάνονται τη σχέση τους καθορίζει τις πιθανότητες σύγκρουσης. Αν μια συνθήκη δεν γίνεται αντιληπτή σαν συνθήκη ανταγωνισμού, κυριαρχίας ή πρόκλησης μειώνονται οι πιθανότητες να εμφανιστεί εχθρική συμπεριφορά (Mitchell, 1981) ► Θα πρέπει να τονιστεί ότι η σχέση ανάμεσα στα ατομικά χαρακτηριστικά των εξαρτημένων μερών και τα σχήματα αλληλεπίδρασης που αναπτύσσουν είναι αμφίδρομη. Τα χαρακτηριστικά δηλαδή των εξαρτημένων μερών επηρεάζουν τους τρόπους με τους οποίους αλληλεπιδρούν και οι αλληλεπιδράσεις τους επηρεάζουν την εμφάνιση ορισμένων χαρακτηριστικών (Zimbardo, 1972). Αν λ.χ. το ένα μέρος ως «πηγή εκφοράς απειλής» παρουσιάζει σκληρά ανένδοτη και προκλητικά επιθετική συμπεριφορά και το άλλο μέρος ως «άτομο στόχος» υπάκουη και δουλική, τότε αναπτύσσεται ένα γνωστικό πλαίσιο που προδιαθέτει νόρμες συμπεριφοράς τυπικά επαναλαμβανόμενες, καθώς και ένα σύνολο ανάλογων στάσεων και προσδοκιών για αυτές τις συμπεριφορές από τα δύο μέρη. Όταν μάλιστα ο «άλλος» ως «άτομο στόχος» είναι «ανύπαρκτος», τότε η «πηγή εκφοράς απειλής» τείνει να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της (Abric & Kahan, 1972).
●●● Ο μαθητής ως φοβισμένη υποκειμενικότητα: Η αντίληψη του «να βρίσκεσαι σε κίνδυνο» ενθαρρύνει την ανάδυση αυτού που ονομάζουμε «φοβισμένη υποκειμενικότητα» και οδηγεί το άτομο σε ένα παθητικό και εξαρτημένο ρόλο. Ο «ευρισκόμενος σε κίνδυνο», ο «φοβισμένος» βιώνει σταθερά και μόνιμα το αίσθημα ότι είναι τρωτός και αυτό υποδηλώνει τον τρόπο που δίνει νόημα στις απειλές που αντιμετωπίζει. Το να είναι κάποιος τρωτός σημαίνει ότι ο ίδιος στερείται εκείνους τους συναισθηματικούς και ψυχολογικούς πόρους που είναι απαραίτητοι για να είναι σε θέση να διαπραγματευθεί την αλλαγή, την επιλογή μιας απόφασης, το διαφορετικό (Sparks, 2001)
► Γιατί ουσιαστικά ο φόβος λειτουργεί ως ένα πλαίσιο μέσω του οποίου ερμηνεύει ο καθένας τις ποικίλες εμπειρίες του και μάλιστα μαθαίνει να τις ερμηνεύει με τέτοιο τρόπο ώστε να αισθάνεται ότι είναι τρωτός. Από αυτή την άποψη, ο φόβος παύει να είναι απλώς ένα συναίσθημα. Είναι κυρίως ένα σημαντικό κομμάτι της κατασκευασμένης ταυτότητας του ατόμου (Giddens, 1991).

●●●● Παιδαγωγική ταυτότητα του εκπαιδευτικού: Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο εκπαιδευτικός κάτω από ορισμένες χωροχρονικές, εργασιακές και ατομικές περιστάσεις τον παιδαγωγικό του ρόλο. Λέξη-κλειδί: η ερμηνεία (που δίνει ο ίδιος ο εκπαιδευτικός στο ρόλο του). Παράγοντες που καθορίζουν την ερμηνεία: α) οι κοινωνικές προσδοκίες τις οποίες αποδίδουν στο ρόλο του οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες β) η σχολική πραγματικότητα (συνθήκες υλοποίησης του ρόλου) γ) η επαγγελματική κατάρτισή του και γενικά η κοινωνικοποίησή του
► O εκπαιδευτικός, ως “δημόσιος υπάλληλος” ταυτόχρονα, οφείλει να διδάσκει, να διαπαιδαγωγεί, να αξιολογεί, να δικαιολογεί, να συμβουλεύει σύμφωνα με τις κρατικές προδιαγραφές (νομικές, διοικητικές) που προβλέπει ή επιβάλλει η εκπαιδευτική εξουσία  Αντιφατικότητα παιδαγωγικής δράσης (H. Giesecke) Επιπτώσεις στον τρόπο αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού.