Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

file:///C:/Users/mina/Downloads/41-eleytheros-xronos-sxediagramma.pdf

Ορισμός:

Ελεύθερος χρόνος είναι ο χρόνος που διαθέτει ο άνθρωπος εκτός της υποχρεωτικής απασχόλησης του στον τομέα της καθημερινής του δραστη¬ριότητας, και μπορεί να τον αξιοποιήσει σύμφωνα με τις προσωπικές του επιλογές.

Παράγοντες που συντελούν στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου στην εποχή μας:

α. η μηχανοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας.
β. οι εργασιακές κατακτήσεις μέσω των συνδικαλιστικών διεκδικήσεων (ελάττωση εργάσιμου χρόνου: μείωση ωραρίου, καθιέρωση πενθήμε¬ρης απασχόλησης, αύξηση αργιών κ.α.)
γ. η αξιοποίηση των τεχνολογικών μέσων (στις συγκοινωνίες, στις μετα-φορές και στο χώρο της επικοινωνίας).
δ. η εξειδίκευση, εξαιτίας της υψηλής κατάρτισης, μειώνει τα όρια του πα¬ραγωγικού χρόνου.
ε. η μερικοποίηση της απασχόλησης.

Παρατήρηση: Παρά την ύπαρξη παραγόντων που συμβάλλουν στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου, πολλοί άνθρωποι από τις ισχυρές κοινωνικοοικονομικές τάξεις και τα μεσοαστικά στρώματα εξαιτίας του τεχνητού πολλαπλασιασμού των αναγκών στις καταναλωτικές κοινωνίες, του επιχειρηματικού ανταγωνι¬σμού, της κοινωνικής και επαγγελματικής αναρρίχησης διαθέτουν υπέρμετρο χρόνο για την εργασίας τους σε βάρος του ελεύθερου χρόνου. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια πολλοί από τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις ασκούν και μια δεύτερη εργασία – στον ελεύθερο χρόνο τους – εξαιτίας της αδυναμίας να επι¬τύχουν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης με τις αμοιβές από την κύρια απα¬σχόληση τους.

Μορφές δημιουργικής – ορθής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου (γνήσιας ψυχαγωγίας):
1. Η ανάγνωση βιβλίων εξωεπαγγελματικού ενδιαφέροντος
› ικανοποιεί την έμφυτη τάση για μάθηση
› διευρύνει τους γνωστικούς ορίζοντες και τα πνευματικά ενδιαφέροντα.
2. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό:
› ασκεί το σώμα και συντελεί στη σωματική ευεξία
› εκτονώνει θετικά το περίσσιο φορτίο ενέργειας
› καλλιεργεί την άμιλλα μέσω των ομαδικών αθλημάτων.
3. Το ποιοτικό καλλιτεχνικό Θέαμα ή ακρόαμα (θέατρο, μουσική, επισκέ-ψεις σε μουσεία, πινακοθήκες κλπ.)
› αναπτύσσει καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα
› εκλεπτύνει τον ψυχικό κόσμο και εξευγενίζει τα συναισθήματα
› αναβαθμίζει την αισθητική.
4. Η επικοινωνία με φιλικά πρόσωπα
› καλλιεργεί την κοινωνικότητα και αναπτύσσει τις κοινωνικές αρετές
› ευνοεί τη γόνιμη ανταλλαγή απόψεων, το διάλογο
› παρέχει συναισθηματική κάλυψη.
5. Η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις
› συμβάλλει στην επικοινωνία των ανθρώπων, ισχυροποιεί τους συνε-κτικούς τους δεσμούς.
› ευνοεί την επαφή με το περιεχόμενο της παράδοσης.
6. Τα ταξίδια
› εμπλουτίζουν τις παραστάσεις και τις εμπειρίες
› φέρνουν σε επαφή με άλλους λαούς και πολιτισμούς
› αναπτύσσουν πνεύμα οικουμενικής συνείδησης.
7. Η επαφή με τη φύση
› αναζωογονεί το πνεύμα
› απαλλάσσει από το άγχος της καθημερινότητας, την πλήξη και την ανία
› παρέχει την δυνατότητα ενδοσκόπησης/περισυλλογής και αποτελεί πηγή έμπνευσης και στοχασμού.
8. Ο ερασιτεχνισμός
› αναδεικνύει τις ιδιαίτερες κλίσεις και την ατομική έκφραση
› προωθεί την αυτενέργεια και την πρωτοβουλιακή διάθεση
› απαλλάσσει από την παθητικότητα, την ανία της καθημερινής μονότροπης απασχόλησης.

Μορφές μη δημιουργικής – ορθής αξιοποίησης του ελευθέρου χρόνου (νόθης ψυχαγωγίας):
1. Παρακολούθηση χαμηλής ποιότητας πολιτιστικών έργων (εμπορικό θέ-αμα ή ακρόαμα, προγράμματα ευτελούς αισθητικής -τηλεοπτικές σειρές προϊόντα της παγκόσμιας ποτιστικής βιομηχανίας κ.ά.) τα οποία: προ βάλλουν αρνητικά πρότυπα (ευδαιμονιστικά, ανταγωνιστικά, βίας κ.ά.)
2. Ηλεκτρονικά παιχνίδια:
› συνιστούν ανώφελη απώλεια χρόνου.
› παθητικοποιούν και μηχανοποιούν τη σκέψη.
› αμβλύνουν την κρίση, περιστέλλουν τη φαντασία
› καλλιεργούν την εσωστρέφεια και τον απομονωτισμό, εμποδίζουν την επικοινωνία κ.ά.
3. Η εκτόνωση στο γήπεδο μέσω εκδηλώσεων χουλιγκανισμού
› ο άνθρωπος: απλός καταναλωτής θεάματος, χωρίς ο ίδιος να αθλείται.
› ως οπαδός μιας αθλητικής ομάδας ενεργεί, συχνά, κάτω από μια μα¬ζική ψυχολογία κα, προβαίνει σε βίαιες ή αντικοινωνικές εκδηλώσεις
› ως θεατής δεν εκτονώνει θετικά το περίσσειο φορτίο ενέργειας.
4. Τα νυκτερινά κέντρα στα οποία:
› προβάλλονται προγράμματα που ευτελίζουν την έννοια της ψυχαγωγίας
› γίνεται επίδειξη νεοπλουτισμού μέσω της δαπανηρής πολυποσίας κ.ά.
› φθείρουν τη σωματική υγεία, προκαλούν φθορά και απορρύθμιση.
› δεν ευνοούν την επικοινωνία με την εκκωφαντική μουσική κ.ά.
5. Τα τυχερά παιχνίδια, όπως τα χαρτοπαίγνια κ.ά.:
› προκαλούν εθισμό, με σοβαρές παρενέργειες στη συμπεριφορά του ατόμου.
› επιβαρύνουν οικονομικά, συχνά μάλιστα οδηγούν στην άσκοπη κα-τασπατάληση του εισοδήματος.
› καλλιεργούν μια αντίληψη σύμφωνα με την οποία η βελτίωση της κοινωνικό – οικονομικής κατάστασης του ατόμου εναποτίθεται στην τύχη. Αποφεύγει, έτσι, τη συμμετοχή σε κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες, για να επιλύσει τα προβλήματα του.
› διαμορφώνουν μια χρησιμοθηρική αντίληψη για κάθε δραστηριότη¬τα. Κάθε ενασχόληση πρέπει να αποφέρει υλικό κέρδος.
6. Η χρήση των μηχανών και η μανία της ταχύτητας:
› αποτελεί ακραία μορφή εκτόνωσης που εγκυμονεί κινδύνους για τη σωματική ακεραιότητα και την υγεία.
› καλλιεργεί την έφεση για επιδεικτική συμπεριφορά.
› οδηγεί κυρίως τους νέους να ταυτίζουν την αξία τους με τα αντικεί¬μενα χρήσης, όπως οι μηχανές μεγάλου κυβισμού.
7. Σε ακραίες περιπτώσεις η καταφυγή σε τεχνητούς παραδείσους με την αναζήτηση εναλλασσόμενων και απαγορευμένων εμπειριών (διάφορα είδη ναρκωτικών ουσιών):
› φθείρει τη σωματική υγεία.
› οδηγεί σε φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας.
› προκαλεί ψυχικές διαταραχές (μελαγχολία, τάση παραίτησης, αυτο-κτονίας κ.ά.) έχει ως αποτέλεσμα την κοινωνική απομόνωση και περιθωριοποίηση.
› καθιστά τα άτομα, μέσω του εθισμού, έρμαια του πάθους τους.

Η συμβολή της πολιτείας στην ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων:
Η πολιτεία μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων με:
1. την αισθητική αγωγή μέσω του περιεχομένου και του ανθρωπιστικού προσανατολισμού του εκπαιδευτικού θεσμού, που στοχεύει στην πνευματική καλλιέργεια του μαθητή.
2. την ενίσχυση των πολιτιστικών συλλόγων που ευνοούν
› την ενασχόληση με μορφές τέχνης – γνήσιας ψυχαγωγίας (θέατρο, μουσική κ.λπ.)
› τη γόνιμη επαφή με στοιχεία του παραδοσιακού πολιτισμού
› τη δημιουργική συνάντηση και επικοινωνία των νέων
3. την αναβάθμιση – τόνωση της καλλιτεχνικής και της ευρύτερης πνευματικής δραστηριότητας σε περιοχές που μειονεκτούν εξαιτίας των γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων και των οικονομικών ανισοτήτων
› στις υποβαθμισμένες συνοικίες των μεγάλων αστικών κέντρων
› στα ημιαστικά και κυρίως αγροτικά κέντρα.
4. τη δημιουργία αθλητικών και πολιτιστικών χώρων
› σταδίων και γυμναστηρίων με ελεύθερη είσοδο
› θεάτρων, σχολών χορού, ωδείων, βιβλιοθηκών κ.λπ.
5. την ενεργοποίηση του ραδιοτηλεοπτικού συμβουλίου για έλεγχο του περιεχομένου και της αισθητικής του προγράμματος των Μ.Μ.Ε. που θεσμικά εποπτεύουν
6. τον έλεγχο των εμπορευματοποιών του ελεύθερου χρόνου, κυρίως όσων ενέχονται
› σε κυκλώματα διακίνησης και εμπορίας ναρκωτικών και παράνομων ηλεκτρονικών παιχνιδιών.
› σε δραστηριότητες εμπορευματικής αξιοποίησης του διαδικτύου με στοιχεία που ευτελίζουν την έννοια της ψυχαγωγίας.

Toυ Βασίλη Σταυρόπουλου

****

https://latistor.blogspot.com/2015/10/blog-post_5.html

Του Κωνσταντίνου Μάντη

Ελεύθερος χρόνος είναι εκείνος που δεν αφιερώνεται σε βιοποριστική ή άλλη υποχρεωτική δραστηριότητα. Είναι, άρα, ο χρόνος τον οποίο το άτομο μπορεί να αξιοποιήσει ελεύθερα σύμφωνα με τη δική του βούληση.

Ψυχαγωγία είναι η ικανοποίηση της ψυχής μέσα από ποικίλες δραστηριότητες (θεάματα, χορό, μουσική, τραγούδι, αθλητισμό κ.ά.), η αναψυχή.

Διασκέδαση είναι η κατάσταση στην οποία αισθάνεται κανείς ευθυμία και περνάει ευχάριστα. Γενικότερα, η έννοια της απλής διασκέδασης προϋποθέτει την απόσταση του ανθρώπου από την υποχρεωτική ασχολία και τη στροφή του σε ευχάριστες απασχολήσεις.

Ψυχαγωγία – Διασκέδαση. Οι δύο λέξεις που είναι σήμερα σχεδόν συνώνυμες, διαφέρουν στη σημασιολογική τους απόχρωση και κυρίως στην ετυμολογική τους προέλευση. Η λέξη ψυχαγωγία δήλωσε «την αγωγή της ψυχής», την απαιτητική και διδακτική συγχρόνως απόλαυση που χαρίζουν έργα υψηλού στοχασμού (τραγωδία, απαιτητικό θέατρο, ποίηση). Αντιθέτως, το διασκέδαση δήλωσε τον διασκορπισμό των μεριμνών, την απομάκρυνση της έγνοιας και των προβλημάτων, που απασχολούν τον άνθρωπο. Άρα η διασκέδαση είναι ξόδεμα, απαλλαγή από έγνοιες, ενώ η ψυχαγωγία προϋποθέτει ευχαρίστηση από περισσότερο δημιουργική ενασχόληση.

Παρά το γεγονός ότι η εντυπωσιακή τεχνολογική εξέλιξη είχε δημιουργήσει την εντύπωση πως ο ελεύθερος χρόνος του ανθρώπου θα αυξηθεί, μιας και πλήθος χρονοβόρων δραστηριοτήτων του παρελθόντος μπορούσαν πλέον να διεκπεραιωθούν ταχύτατα, η σύγχρονη πραγματικότητα διέψευσε τις προσδοκίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι, και κυρίως όσοι εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα, έρχονται αντιμέτωποι με εξαντλητικά ωράρια και ποικίλες υποχρεώσεις, που συρρικνώνουν τον ελεύθερο χρόνο τους.

Παραδόξως, αντιμέτωποι με την έλλειψη ελεύθερου χρόνου είναι και οι περισσότεροι έφηβοι της χώρας, λόγω της αδυναμίας του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος να αντεπεξέλθει επαρκώς στο ρόλο του. Έτσι, μιας και η ποιότητα των παρεχόμενων μαθημάτων στα δημόσια σχολεία δεν επαρκεί για να διασφαλίσει στους μαθητές την απόκτηση πιστοποιήσεων στις ξένες γλώσσες και στους υπολογιστές, και εφόσον το δημόσιο σχολείο αδυνατεί να διασφαλίσει την επιτυχία των μαθητών στις εξετάσεις που το ίδιο διενεργεί, οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν φροντιστηριακά μαθήματα ξένων γλωσσών, υπολογιστών, αλλά και μαθημάτων της μέσης εκπαίδευσης. Μια παθογένεια που αφενός εκμηδενίζει τον ελεύθερο χρόνο των μαθητών και αφετέρου επιβαρύνει σημαντικά τον οικονομικό προϋπολογισμό των γονιών, εξωθώντας τους σε επιπλέον εργασιακές υποχρεώσεις προκειμένου να καλύψουν τα έξοδα των φροντιστηριακών μαθημάτων.

Τα οφέλη από την ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου

Ο ελεύθερος χρόνος των σύγχρονων ανθρώπων είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς έρχεται να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην ένταση και τις ποικίλες υποχρεώσεις της καθημερινότητας. Ενώ, αν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να βελτιώσουν τόσο την προσωπικότητά τους όσο και το βιοτικό τους επίπεδο. Ειδικότερα:

- Ο ελεύθερος χρόνος προσφέρει στο άτομο την αναγκαία πνευματική και σωματική ξεκούραση. Οι έντονοι ρυθμοί της καθημερινότητας και το πλήθος των υποχρεώσεων προκαλούν ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση και άγχος στους ανθρώπους, γεγονός που καθιστά απαραίτητη την ξεκούραση προκειμένου να διασφαλίζεται η αποδοτικότητα στις εργασιακές τους δραστηριότητες. Αν το άτομο παραγνωρίσει την αξία της ξεκούρασης, ενδέχεται να βρεθεί αντιμέτωπο με τις δυσάρεστες συνέπειες μιας πλήρους σωματικής κατάρρευσης.

- Ο ελεύθερος χρόνος προσφέρει την ευκαιρία της εσωτερικής αναζήτησης. Μια σημαντική διαδικασία -κυρίως για τους εφήβους- είναι η διερεύνηση των προσωπικών τους επιδιώξεων και επιθυμιών∙ η προσπάθεια απόκτησης της αναγκαίας αυτογνωσίας, προκειμένου να οργανώσουν, σύμφωνα με τις ικανότητές τους, τους μελλοντικούς τους στόχους. Οι έφηβοι χρειάζονται, επομένως, διαστήματα ελεύθερου από άλλες δραστηριότητες χρόνου, ώστε να αφεθούν σε ό,τι για έναν εξωτερικό παρατηρητή μοιάζει με ανώφελη απραξία, μα στην πραγματικότητα συνιστά μια ουσιώδη συνομιλία με τον ίδιο τους τον εαυτό. Είναι, άλλωστε, τις στιγμές εκείνες κατά τις οποίες ο έφηβος βρίσκεται μόνος του, χωρίς φαινομενικά να κάνει τίποτε, που έχει την ευκαιρία να συλλογιστεί τι θέλει να πετύχει στη ζωή του.

- Ο ελεύθερος χρόνος προσφέρει την ευκαιρία για σωματική άθληση. Μια σημαντικότατη μέριμνα για όλους τους ανθρώπους είναι -ή πρέπει να είναι- η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου για τη διασφάλιση της σωματικής υγείας και ευεξίας. Η άθληση είτε αυτή αφορά κάποια ήπια μορφή είτε κάποια εντονότερη σωματική δραστηριότητα, επιτρέπει όχι μόνο την άμεση εκτόνωση της πνευματικής έντασης αλλά και τη προάσπιση της καλής υγείας του ατόμου.

- Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να αξιοποιηθεί για την ενίσχυση των επαγγελματικών προσόντων. Με δεδομένη την ολοένα και εντονότερη όξυνση του ανταγωνισμού στην αγορά εργασίας, μια επωφελής αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι η απόκτηση νέων δεξιοτήτων και γνώσεων, όπως είναι η εκμάθηση κάποιας ξένης γλώσσας, ενός νέου προγράμματος στους υπολογιστές, βασικών γνώσεων λογιστικής κ.λπ. Μέσα από αυτή τη διαδικασία το άτομο εξασφαλίζει τη δυνατότητα να παραμένει ανταγωνιστικό στον επαγγελματικό του χώρο ή την ευκαιρία να διεκδικήσει κάποια διαφορετική εργασιακή θέση.

- Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να αξιοποιηθεί για την πνευματική καλλιέργεια του ατόμου. Πέρα από την πρόσκτηση πρακτικών γνώσεων, το άτομο έχει την ευκαιρία να αφιερώσει χρόνο στην ενασχόληση με δραστηριότητες που θα επιτρέψουν τη βαθύτερη καλλιέργειά του, όπως είναι η μελέτη λογοτεχνικών ή άλλων βιβλίων, η παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων ή ποιοτικών κινηματογραφικών ταινιών, η επίσκεψη σε μουσεία ή σε εκθέσεις έργων τέχνης κ.λπ.

Οι ενασχολήσεις αυτές, που εντάσσονται σε ό,τι αποκαλούμε ψυχαγωγία, αποτελούν σημαντική πηγή πνευματικών και ψυχικών συγκινήσεων κι ερεθισμάτων, ικανών να διευρύνουν τόσο τη νοητική ικανότητα του ατόμου όσο και την ευαισθησία του. Το άτομο αποφεύγει, έτσι, την έμμονη ενασχόληση με το ένα γνωστικό αντικείμενο, που επιτάσσει η εξειδίκευση, και αποκτά την αναγκαία ευρύτητα ενδιαφερόντων, ώστε να είναι ένας ενεργός πολίτης με προβληματισμούς και κοινωνική ευαισθησία. Ενώ, έχει συνάμα την ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή με έργα τέχνης που θα του προσφέρουν υψηλή αισθητική απόλαυση και γόνιμα ερεθίσματα σε σχέση με τις ποιότητες και τις αξίες που θα πρέπει να επιζητά στη ζωή του.

- Ο ελεύθερος χρόνος οφείλει να αξιοποιείται προς όφελος της κοινωνικότητας του ατόμου. Η κοινωνική ζωή κάθε ατόμου αποτελεί σημαντική πτυχή της ζωής του, καθώς μέσα από τις συναναστροφές με φίλους και φιλικά πρόσωπα έχει την ευκαιρία να μοιράζεται τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς του, να λαμβάνει τη σημαντική συναισθηματική στήριξη που προσφέρει η αποδοχή από ανθρώπους που εκτιμά, να βιώνει στιγμές ευτυχίας μέσα από κοινές δραστηριότητες και ενασχολήσεις, αλλά και να διαμορφώνει το πλαίσιο των γνωριμιών του που θα αποτελέσει μελλοντικά το πλαίσιο στήριξης στα πρώτα επαγγελματικά του βήματα.

- Ο ελεύθερος χρόνος επιτρέπει τη διαφυγή από τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Ένας σημαντικός παράγοντας που οδηγεί στην ψυχική κούραση και εξάντληση είναι η διαρκής επανάληψη των ίδιων δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων, που προσδίδει μια αίσθηση μονοτονίας στη ζωή του ανθρώπου. Μέσα, επομένως, από την κατάλληλη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου το άτομο έχει την ευκαιρία να εμπλουτίζει την καθημερινότητά του με νέα ερεθίσματα και νέες παραστάσεις, αποδιώχνοντας τη φθοροποιό αίσθηση της ρουτίνας που δημιουργεί την επώδυνη αίσθηση πως η ζωή είναι μια αδιέξοδη επανάληψη των ίδιων πραγμάτων.

Προβλήματα σχετικά με την ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου

Παρά τα ποικίλα οφέλη που μπορούν να προκύψουν μέσα από την ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, παρατηρείται συχνά η τάση των ανθρώπων να τον αφήνουν επί της ουσίας αναξιοποίητο, εφόσον επιδιώκουν κυρίως την εύκολη διασκέδαση και εκτόνωση μέσα από θεάματα και δραστηριότητες που δεν έχουν να τους προσφέρουν τίποτε περισσότερο πέρα από τη σπατάλη του χρόνου τους.

- Οι απαιτήσεις που εγείρει η ποιοτική ψυχολογία σε ό,τι αφορά τη διανοητική συμμετοχή του ατόμου, λειτουργούν αποτρεπτικά για πολλούς ανθρώπους, μιας και η δική τους επιδίωξη είναι να αδρανοποιούν πλήρως τη σκέψη τους∙ πιθανώς για να ξεχνούν τις εργασιακές ή άλλες υποχρεώσεις τους. Καταφεύγουν, έτσι, σε επιλογές διασκέδασης που τους προσφέρουν ένα έτοιμο θέαμα, χωρίς να χρειάζεται κανένας προβληματισμός ή διεξοδική σκέψη από τη μεριά τους.

- Η δυτικότροπη διασκέδαση που έχει επιβληθεί από τα ΜΜΕ και τους εμπορευματοποιημένους κινηματογραφικούς χώρους, προωθεί ένα συγκεκριμένο πρότυπο στο οποίο κυριαρχεί ο κενός εντυπωσιασμός, η βιαιότητα και η καταιγιστική δράση, χωρίς να υπάρχει όμως κανένας ουσιαστικός προβληματισμός και καμία πρόθεση να προβληματιστεί ο θεατής. Κι είναι τέτοια η διάδοση των θεαμάτων αυτών, ώστε πολλοί νέοι άνθρωποι στερούμενοι ποιοτικότερων ερεθισμάτων παγιδεύονται σ’ αυτές της εύκολες επιλογές, μη έχοντας επί της ουσίας την ευκαιρία να γνωρίσουν τα πιο απαιτητικά έργα που θα μπορούσαν να τους προσφέρουν ευκαιρίες διανοητικής πρόκλησης και γόνιμης ευαισθητοποίησης.

- Οι θετικές επιλογές αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, όπως είναι ο αθλητισμός, η μελέτη βιβλίων, η ενασχόληση με τη μουσική κ.λπ., εκλαμβάνονται συχνά ως πιεστικές από πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι ταυτίζουν τον ελεύθερο χρόνο είτε με την πλήρη απραξία είτε με την πολύωρη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων. Θα πρέπει, ωστόσο, να καταστεί σαφές πως η ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν το άτομο αντιλαμβάνεται το χρόνο αυτό ως δικαίωμα και ως ευκαιρία για την άντληση ουσιαστικών διανοητικών και συναισθηματικών εμπειριών. Σε κάθε άλλη περίπτωση ο ελεύθερος χρόνος τρέπεται σε χρόνο αδράνειας που ενσωματώνεται στη μονοτονία της καθημερινότητας.

- Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών έχει οδηγήσει πολλούς ανθρώπους στην αναζήτηση και μιας δεύτερης εργασίας προκειμένου να καλυφθούν τα αναγκαία έξοδα, με προφανή συνέπεια την πλήρη εκμηδένιση του ελεύθερου χρόνου τους.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
Ελεύθερος χρόνος είναι ο χρόνος που αφιερώνεται σε δραστηριότητες μη βιοποριστικές και μη υποχρεωτικές. Είναι, άρα, ο χρόνος τον οποίο το άτομο μπορεί να αξιοποιήσει ελεύθερα ως αντίβαρο στην ένταση και τις ποικίλες υποχρεώσεις της καθημερινότητας.

Μέσα αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου

θεάματα (θέατρο, κινηματογράφος), καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας)
κέντρα διασκέδασης, χορός
φιλαναγνωσία
ερασιτεχνικές ενασχολήσεις (χόμπι)
αθλητισμός: αθλητικές δραστηριότητες
ταξίδια, εκδρομές, περιηγήσεις
φυσιολατρία
εθελοντισμός
συμμετοχή στα κοινά
κοινωνικές συναναστροφές: παρέες, επικοινωνία συμβατική ή ψηφιακή

Μέσα εξοικονόμησης ελεύθερου χρόνου στην καθημερινή ζωή

χρήση τεχνολογικών μέσων (ηλεκτρονικών συσκευών, μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας)
περιορισμός χρόνου για ανάπαυση και φαγητό
αυστηρός προγραμματισμός των καθημερινών δραστηριοτήτων
πραγματοποίηση δραστηριοτήτων με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα
Αξία του ελεύθερου χρόνου

Ο ελεύθερος χρόνος είναι σημαντικός και πολύτιμος στη ζωή του ανθρώπου διότι:

Αποτελεί διέξοδο από την πολύωρη και μηχανιστική εργασία, την καθημερινή ένταση και τη μονοτονία, ειδικά στις σύγχρονες συνθήκες εντατικοποίησης και γρήγορου ρυθμού ζωής.
Ανανεώνει τις σωματικές δυνάμεις του ατόμου προσφέροντας ξεκούραση και εκτόνωση (πχ μέσω της άθλησης, της απόλαυσης της φύσης κλπ).
Αποφορτίζει συναισθηματικά από το άγχος και την ανία, ανανεώνοντας τις ψυχικές του δυνάμεις.
Απομακρύνει τον κίνδυνο της μονομερούς ενασχόλησης με ένα γνωστικό αντικείμενο, δίνοντας τη δυνατότητα για διεύρυνση των ενδιαφερόντων του.
Προσφέρει την ευκαιρία για εσωτερική αναζήτηση ή ενίσχυση των επαγγελματικών προσόντων.
Προάγει την επικοινωνία και τη σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων και απαλλάσσει το άτομο από την απομόνωση και την εσωστρέφεια.
Παρέχει την ευκαιρία για ταξίδια και επαφή με τη φύση.
Συμβάλλει στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του, με ενδοσκόπηση και αυτοκριτική.
Θετικά αποτελέσματα της καλής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου

Με τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου ο άνθρωπος:

ηρεμεί ψυχικά, γιατί απαλλάσσεται από το άγχος και την ανία που προκαλούν η εργασία, οι καθημερινές υποχρεώσεις και ο γρήγορος ρυθμός ζωής
ξεκουράζεται και εκτονώνεται από την υπερένταση της καθημερινής ζωής
καλλιεργείται πνευματικά και διευρύνει τους ορίζοντές του μέσα από τις δραστηριότητες που αναπτύσσει (ταξίδια, χόμπι κλπ)
νιώθει τη χαρά της ανθρώπινης επικοινωνίας και βελτιώνει τις διαπροσωπικές του σχέσεις (φιλικές συναναστροφές, κοινωνικές επαφές)
Αρνητικές συνέπειες της λανθασμένης αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου

Με τη λανθασμένη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου ο άνθρωπος:

κινδυνεύει να καταστρέψει τη σωματική και πνευματική του υγεία από κακής ποιότητας ψυχαγωγία ή διασκέδαση (θεάματα χαμηλής ποιότητας, εξάρτηση από τη διαδίκτυο, κατάχρηση αλκοόλ, τυχερά παιχνίδια κλπ)
δημιουργεί προϋποθέσεις για ανάπτυξη πλήξης, νωθρότητας, κοινωνικής απομόνωσης, αποπροσανατολισμό και αντικοινωνική συμπεριφορά, μειώνοντας τις ευκαιρίες για δημιουργικές δραστηριότητες και υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις
Μέτρα για σωστή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου

Προϋποθέσεις για δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι:

συνειδητοποίηση ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι χρήσιμος και η δημιουργική του εκμετάλλευση απαραίτητη, με τη συνδρομή των φορέων αγωγής (πχ ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης μέσα από εκπαιδευτικές δράσεις, αγάπη για το διάβασμα και τις τέχνες κλπ)
φροντίδα πολιτείας για δημιουργία υποδομών (κέντρων άθλησης, βιβλιοθήκες, εστίες νεότητας)
το ίδιο το άτομο να επανιεραρχήσει τις αξίες και τους στόχους του, να δείξει ενδιαφέρον για τη συνολική του μόρφωση και να επιλέγει με αυστηρότητα την ποιότητα των θεαμάτων
ποιοτική αναβάθμιση των ψυχαγωγικών και ενημερωτικών προγραμμάτων των ΜΜΕ
Ελεύθερος χρόνος και σύγχρονος άνθρωπος

Με μια πρώτη ματιά ο ελεύθερος χρόνος σήμερα έχει αυξηθεί για τους εξής λόγους:

πλήθος χρονοβόρων δραστηριοτήτων του παρελθόντος μπορούν λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης να διεκπεραιωθούν ταχύτατα
οι μεταφορές και η επικοινωνία βελτιώθηκαν
η καθιέρωση της πενθήμερης εργασίας μείωσε τις εργάσιμες ημέρες
μαζικές διεκδικήσεις αύξησαν τον ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων (πχ οκτάωρο, άδεια μετ’αποδοχών)
Ωστόσο, όσο κι αν η βιομηχανοποίηση και ο αυτοματισμός ξεκούρασαν τον άνθρωπο, εξαντλητικά ωράρια και ποικίλες υποχρεώσεις ουσιαστικά συρρίκνωσαν τον ελεύθερο χρόνο.

Η κοινωνία της αφθονίας και η υπερκατανάλωση ωθούν το σύγχρονο άνθρωπο στην ανεύρεση δεύτερης δουλειάς με αποτέλεσμα να υπερεργάζεται, να ελαχιστοποιείται ο ελεύθερος χρόνος και να υποσκάπτεται η υγεία του με κίνδυνο τη σωματική και ψυχική του κατάρρευση.

Ειδικά στη περίπτωση των γυναικών ο ελεύθερος χρόνος ελαχιστοποιείται ακόμη περισσότερο με την εκπλήρωση εκτός των επαγγελματικών και των παραδοσιακών οικιακών ρόλων.

Η συσσώρευση στα μεγάλα αστικά κέντρα, η έλλειψη ζωτικού χώρου για προσωπική έκφραση, η απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας, η συνθετότητα των κοινωνιών, τα σοβαρά προβλήματα καταπιέζουν τον άνθρωπο σε σημείο που χάνει την ουσία της ύπαρξής τους και αποπροσανατολίζεται.

Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα ταυτίζουν τον ελεύθερο χρόνο είτε με την πλήρη απραξία οπότε ο ελεύθερος χρόνος τρέπεται σε χρόνο αδράνειας που ενσωματώνεται στη μονοτονία της καθημερινότητας είτε με την πολύωρη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων και την εύκολη διασκέδαση μέσα από θεάματα που δεν έχουν να τους προσφέρουν τίποτε περισσότερο πέρα από τη σπατάλη του χρόνου τους.

Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ότι προτιμώνται τα θεάματα που προσφέρουν ένα έτοιμο θέαμα, χωρίς προβληματισμούς και διεξοδικές σκέψεις, από έναν τύπο ψυχαγωγίας που είναι ευκαιρία για την άντληση ουσιαστικών διανοητικών και συναισθηματικών εμπειριών.

Ο ελεύθερος χρόνος των νέων

Οι νέοι σήμερα αντιμετωπίζουν δύο προβλήματα σε σχέση με τον ελεύθερο χρόνο:

α. πρόβλημα της έλλειψης του ελεύθερου χρόνου

β. πρόβλημα μη δημιουργικής αξιοποίησής του

Η εντατικοποίηση της ζωής, οι γρήγοροι ρυθμοί της καθημερινότητας, οι συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις της κοινωνίας είναι παράγοντες που περιστέλλουν το χρόνο των νέων, προκειμένου να ανταπεξέλθουν στην αγορά εργασίας, που απαιτεί συνεχή επιμόρφωση και γνώσεις. Τον ελεύθερο χρόνο των μαθητών περιορίζουν οι αυξημένες σχολικές υποχρεώσεις και τα άγχος για υψηλές επιδόσεις που οδηγούν στην εντατικοποίηση της μελέτης και σε πρόσθετες σπουδές για την απόκτηση εφοδίων με στόχο την επαγγελματική αποκατάσταση.

Θέματα για συζήτηση

Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών και των εφήβων, δικαίωμα στην αυτενέργεια και την αυτοδιάθεση. Κατά τον ελεύθερο χρόνο τα παιδιά ξεδιπλώνουν τη δημιουργικότητά τους, αποκτούν πολύτιμες δεξιότητες, εξελίσσονται, κοινωνικοποιούνται. Καθώς έχει άρρηκτη σχέση με την ψυχική υγεία, βοηθά το παιδί να αναπτυχθεί στον γνωστικό, το βιοσωματικό, τον κοινωνικό και συναισθηματικό τομέα.

Οι δραστηριότητες με τις οποίες τα παιδιά αξιοποιούν το χρόνο τους, εκτός των ωρών του σχολείου συνήθως αποκαλούνται «εξωσχολικές» και καλύπτουν τομείς, όπως: άθλησης και εξάσκησης κινητικών δεξιοτήτων (αθλήματα, χορός, μπαλέτο), μουσικής (εκμάθηση μουσικού οργάνου), ξένων γλωσσών, καλλιτεχνικών (ζωγραφική, εικαστικά, θέατρο κ.ά.) και ένταξης σε ομάδες (θεατρικό παιγνίδι, χορωδία, σκάκι, πρόσκοποι κλπ.).

Ο πολύς ελεύθερος χρόνος είναι βαρετός, ο ελάχιστος απογοητευτικός. Τι να κάνουμε για να νιώσουμε γαλήνια;

(Γιάννης Ξηντάρας)

Ο ανεξέλεγκτα μεγάλος όγκος των πληροφοριών – που χάρη στο διαδίκτυο είναι μονίμως διαθέσιμος με το πάτημα ενός κουμπιού – αλλά και η ευκολία με την οποία τα smartphones, μας κρατούν σε online σύνδεση μεταξύ μας όλο το εικοσιτετράωρο, είναι ο βασικότερος λόγος που δεν μπορούμε να χαλαρώσουμε όσο θα έπρεπε, λένε οι ψυχολόγοι.

(Γιάννα Σουλάκη)