Updated on March 28, 2022
Les Choristes – Τα Παιδιά της Χορωδίας – The Chorus Chorists (2004)
*Την συγκεκριμένη ταινία την ειχα παρακολουθησει στο σινεμα οταν πρωτοπροβλήθηκε. Δυστυχως όσο και εαν εψαξα στο youtube δεν καταφερα να την βρω ολόκληρη για αυτο και παραθετω ενδεικτικα αποσπασματα.
Είναι μια από τις ταινίες που αποδεικνύουν ότι ακόμα υπάρχει ανθρωπιά στον κόσμο που ζούμε και πως η μουσική και η τέχνη γενικότερα μπορούν να διαπαιδαγωγήσουν ακόμα και τις πιο ατίθασες ψυχές!
Προκάλεσε παγκόσμια συγκίνηση και ενθουσιασμό, αφ’ ενός μεν για τα εξαίρετα παιδαγωγικά και κοινωνικά της μηνύματα, αφ’ ετέρου δε για την υπέροχη μουσική της. Από τη μια εξετάζει το ακανθώδες ζήτημα τής ειδικής αγωγής των σχολείων για προβληματικά παιδιά. Αποκαλύπτει την απίστευτη προκατάληψη, προχειρότητα και αδιαφορία με την οποία τα εν λόγω παιδιά αντιμετωπίζονται και καυτηριάζει τον κοινωνικό αποκλεισμό που υφίστανται και την εκ προοιμίου απόρριψή τους από τους πάντες.
Από την άλλη αντιπαραθέτει τον εκπαιδευτικό λειτουργό με τον εκπαιδευτικό-υπάλληλο και καταγγέλλει το γεγονός ότι ο πρώτος, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, αντί να επιβραβεύεται για το έργο που επιτελεί, εξουδετερώνεται από ένα σύστημα που, αντί να υποστηρίζει τις δημιουργικές πρωτοβουλίες, συντρίβει οποιονδήποτε θελήσει να ταράξει τα λιμνάζοντα. Εκ παραλλήλου προβάλλει την τεράστια παιδαγωγική αξία τής μουσικής και τα πραγματικά θαύματα που αυτή μπορεί να επιτελέσει ως παιδαγωγικό μέσο στα χέρια ενός άξιου εκπαιδευτικού.
Η ταινία, είναι τόσο σωστά προσαρμοσμένη στο χώρο και το χρόνο, όπου διαδραματίζεται και την ίδια ώρα είναι τόσο μοντέρνα. Δεν έχεις την αίσθηση πως παρακολουθείς ένα κινηματογραφικό έργο. Εχεις την εντύπωση πως συμμετέχεις, είσαι μέρος μιας ιστορίας που εξελίσσεται. Που εξελίσσεται μαζί με εσένα. Τα πάντα είναι τόσο προσεγμένα. Οπως ακριβώς τα κάνει η ίδια η ζωή και όχι όπως αναπαριστάνουμε τη ζωή!
Το θέμα απλό και μάλλον τετριμμένο καθώς πολλές άλλες ταινίες έχουν καταπιαστεί με τη σχέση δασκάλου- μαθητών και πώς το πραγματικό ενδιαφέρον και η ευαισθησία του πρώτου μπορεί να βοηθήσει τους μικρούς μαθητές και να τους εμπνεύσει για την αναζήτηση ενός καλύτερου τρόπου ζωής.
Η διαφορά έγκειται στην λεπτή και συγκινητική προσέγγιση ενός διαχρονικού θέματος με εικόνες μελαγχολικές και οικείες που βρίσκουν τη θέση τους στην ψυχή μας ντυμένες με τα συναισθήματα των αναμνήσεών μας που εντοπίζονται στις εμπειρίες της πορείας κάθε ανθρώπινης φυσιογνωμίας προς την ενηλικίωση.
Τα Μέσα της σύγχρονης εποχής (κινηματογράφος, βίντεο, κ.α.) εμφανίζονται όλο και περισσότερο σε ψηφιακές μορφές παρουσίασης και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της εικόνας και της αντίληψης της κοινωνικής πραγματικότητας και του κόσμου. Επίσης, μπορούν να ενταχθούν και να αξιοποιηθούν στοχευόμενα στο πλαίσιο της διδακτικής και της μαθησιακής διαδικασίας, προκειμένου να ενδυναμώσουν τη μαθησιακή διαδικασία ή και να βελτιστοποιήσουν τα μαθησιακά αποτελέσματα. Αυτό προϋποθέτει ότι επιλέγονται με σημείο αναφοράς τους εκπαιδευτικούς στόχους και ότι εφαρμόζονται βάσει συγκεκριμένης διδακτικής μεθόδου με δημιουργικό τρόπο.
Ο διάλογος και η συζήτηση γύρω από μια κινηματογραφική ταινία ή βίντεο αποτελεί συνήθη διαδικασία, καθώς συχνά, αφού το παρακολουθήσουμε, μιλάμε και σχολιάζουμε ό,τι μας φάνηκε σημαντικό. Με άλλα λόγια η επικοινωνία πάνω σε περιεχόμενα οπτικοακουστικών παράγωγών διαμορφώνει μια αυτονόητη πολιτισμική πρακτική.
Στόχος μας δεν ειναι ο θεατής μέσω της πρόσληψης και ερμηνείας του περιεχομένου, να χαλαρώσει, ψυχαγωγηθεί και ενημερωθεί, αλλά να προκαλέσουμε τον θεατή-μαθητή να πάρει έναν ενεργητικό ρόλο στο πλαίσιο της δημιουργικής διδακτικής αξιοποίησης της κινηματογραφικής ταινίας ή του βίντεο. Να συνεισφέρει θετικά στην αύξηση κινήτρων, στην αισθητοποίηση φαινομένων και διαδικασιών, στην επιλεκτική πληροφόρηση, στην αντιπαράθεση με αντιλήψεις στην καταγραφή γεγονότων, κ.α.
Να διαπιστώσουμε πως σε κάθε στάδιο συντελείται αλλαγή στον τρόπο και στο είδος της γνώσης, όχι μόνο με νέες πληροφορίες για το άτομο αλλά και αναθεώρηση του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόταν μέχρι εκείνη τη στιγμή την πραγματικότητα. Ως τρόπος μάθησης εμπεριέχει πολλά στοιχεία μετασχηματισμού και ωθεί το άτομο με ένα επιπλέον βήμα προς ένα μεγαλύτερο βαθμό συνειδητοποίησης.
Να δουμε την ικανότητα του ατόμου να εντάσσει τις αξίες και τις πεποιθήσεις του στο πολύπλοκο σύστημα της νόησής του. Για το πως θα κινητοποιήσει τον εκπαιδευτικό μέσα από προσωπικά του βιώματα, το πως απαιτούνται κάποιες ιδιαίτερες ικανότητες και από τον εκπαιδευόμενο προκειμένου να είναι εφικτός ο μετασχηματισμός με αλλαγές σε στάσεις, αντιλήψεις και κριτική σκέψη και πως η μετασχηματίζουσα μάθηση δεν μπορεί να υλοποιηθεί σε οποιοδήποτε είδος μάθησης παρά μόνο σε εκείνο που θα προκαλέσει ριζικές αλλαγές στο άτομο.
➢ 1ο στάδιο: O καταξιωμένος μουσικός Πιέρ Μοράνζ, τη μέρα της κηδείας της μητέρας του, αναπολεί τον παλιό του δάσκαλο παρέα με έναν παλιό συμμαθητή του, διαβάζοντας το ημερολόγιό του. Μεταφερόμαστε, έτσι, στο 1949 στην Γαλλία στα περίχωρα τής Lyon, όπου διορίζεται ως Επόπτης - παιδονόμος στον “Βυθό τού Έλους”, ένα οικοτροφείο “απροσάρμοστων” παιδιών (βίαιων, χωρισμένων γονιών, εγκαταλειμμένων, ορφανών, κλπ.).
Η κατάσταση που επικρατεί εκεί με τα παιδιά είναι ορφανά τα περισσότερα και εγκαταλελειμμένα είναι τραγική. Η συμπεριφορά των μαθητών είναι εκτός ορίων, από θρασύτατη έως επικίνδυνη, και ό,τι κι αν κάνουν καλύπτεται από απαράβατο νόμο σιωπής. Ο Διευθυντής τούς συμπεριφέρεται με απάνθρωπη σκληρότητα, συμπαρασύροντας και όλο το εκπαιδευτικό προσωπικό. Αποτέλεσμα είναι ένας διαρκής άγριος πόλεμος διδασκόντων και διδασκομένων.
Οι δάσκαλοι απαντούν με σκληρές ομαδικές τιμωρίες επί δικαίους και αδίκους αδιακρίτως, οι οποίες μόνο επιδεινώνουν την κατάσταση. Ο ίδιος, κόντρα στην “επικαιρότητα”, επιμένει να επικοινωνεί με τη μελωδία και τις νότες και όχι μόνον με τα παιδιά, αλλά με όλους τους ανθρώπους. Άτομα που αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα μέσω της φαντασίας και της άμεσης αίσθησης των αντικειμένων με αποτέλεσμα να λειτουργουν παρορμητικά, αφου δε δύνανται να κατανοήσουν την αιτιώδη σχέση των πραγμάτων.
➢ 2ο στάδιο: Η “εκπαίδευση” - και η “προσαρμογή” - γίνεται με τον γνωστό “κλασικό” τρόπο. Με την πρώτη αφορμή επιβάλλεται η πειθαρχία με την απειλή και την τιμωρία. Η παραμονή του στο οικοτροφείο θα σταθεί αφορμή αφύπνισης καθώς η επαφή του με τη σκληρή πραγματικότητα των μαθητών και τις αυστηρότατες κα φυσικά αναποτελεσματικές μεθόδους του διευθυντή του οικοτροφείου τον αναγκάζουν να αναζητήσει εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας με τα ατίθασα παιδιά και να ξεκινήσει μια προσπάθεια αλλαγής στο αυστηρό προφίλ του ιδρύματος, διδάσκοντας στους μαθητές τη μουσική και τη μαγεία που μπορεί αυτή να φέρει στις ζωές τους.
Ο κατα τους άλλους “αποτυχημένος” , γιατί δε συμφωνεί με τα “είθισται”, καθηγητής μουσικής αποδεικνύει πως η μουσική και η τέχνη γενικότερα μπορούν να διαπαιδαγωγήσουν ακόμα και τις πιο ατίθασες ψυχές. Τα παιδια έχοντας ξεκινήσει να αναπτύσσουν μια ταυτότητα, να οργανώνουν τις επιθυμίες τους και την θέση τους στον κοινωνικό χώρο, όντας ατομιστές και συχνά χειριστικοί απέναντι στους γύρω του ώστε να πετύχουν το σκοπό τους, μεσω της καταλυτικής παρουσίας και λειτουργίας του καθηγητή μουσικής παραμερίζουν για λίγο το ατομικό τους συμφέρον και τις επιθυμίες τους και λαμβάνουν υπόψη και τις ανάγκες των άλλων.
➢ 3ο στάδιο: Ο νέος Επόπτης, μολονότι υφίσταται και ο ίδιος τα μύρια όσα από την πρώτη στιγμή, κατορθώνει βαθμιαία να αναστρέψει την κατάσταση, συμπεριφερόμενος προς τα παιδιά με αγάπη αλλά και με σταθερότητα και δικαιοσύνη. Αντιτάσσει στην αναίδεια των μαθητών χιούμορ και διακωμωδεί τους αναιδείς μπροστά σε όλη την τάξη. Ουδέποτε αναφέρει στον Διευθυντή την παραβατική τους συμπεριφορά, επιβάλλει όμως ο ίδιος τιμωρίες πρωτότυπες και παιδαγωγικές, που αναγκάζουν τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν το σφάλμα τους. Για πρώτη φορά τα παιδιά βλέπουν κάποιον να τους συμπεριφέρεται με δικαιοσύνη, ενδιαφέρον και στοργή. Σε επιστέγασμα όλων αυτών δημιουργεί μια χορωδία, στην οποία δίνει ρόλο σε όλους, ακόμη και στους άμουσους και φάλτσους. Δουλεύοντας με επιμονή και υπομονή, κατορθώνει μέσα σε λίγες εβδομάδες να δημιουργήσει ένα αξιόλογο παιδικό φωνητικό σύνολο, κυρίως όμως να κερδίσει οριστικά τους μαθητές, καθοδηγώντας τους στην ανακάλυψη τής μαγείας τής μουσικής. Ακόμη και τα πιο σκληρά και προβληματικά παιδιά, πραγματικά αγρίμια, λίγο-λίγο εξημερώνονται.
Παρακολουθούμε την εξαιρετική παιδαγωγική μέθοδο, όχι μελετημένη αλλά αυθόρμητη και ειλικρινή, με την οποία ο καθηγητής μουσικής αντιμετωπίζει την αρνητική αρχικά υποδοχή του από τους μαθητές, την άκρως αντιπαθητική και αντιπαιδαγωγική στάση του διευθυντή, καθώς και την απάθεια και αδιαφορία των υπόλοιπων συναδέλφων. Οι μαθητές βρίσκονται στο τέλος της εφηβείας, δεσμευόμενοι απέναντι σε κοινωνικές ομάδες και ιδεολογίες διαμορφώνουν την συμπεριφορά τους, την νοηματοδότηση των πραγμάτων και την ενσυναίσθηση τους μέσα από τις παραδοχές και τις αξίες των ίδιων και την άποψη που σχηματίζουν για τον εαυτό τους.
➢ 4ο στάδιο: Η χορωδία και η παιδαγωγική τού νέου Επόπτη μεταμορφώνουν βαθμιαία διδάσκοντες και διδασκόμενους στον «Βυθό τού Έλους». Μόνο ο Διευθυντής αποτελεί εξαίρεση. Η ριζική βελτίωση φαίνεται να τον ενοχλεί μάλλον, παρά να τον ευχαριστεί, ενώ αντιμετωπίζει τον νέο Επόπτη και τις παιδαγωγικές μεθόδους του με απαξίωση και χλευασμό. Όταν όμως εκδηλώνεται ευρύτερο ενδιαφέρον για το παιδαγωγικό πείραμα, ο Διευθυντής οικειοποιείται αναίσχυντα τη δημιουργία τής χορωδίας ως δική του ιδέα, με αποτέλεσμα να προταθεί για το παράσημο τής Λεγεώνας τής Τιμής. Ωστόσο μια πυρκαγιά που εκδηλώνεται στο οικοτροφείο ενώ οι μαθητές βρίσκονται σε εκδρομή ανατρέπει πλήρως την κατάσταση. Μέρος του κτηρίου καταστρέφεται, η παρασημοφόρηση ματαιώνεται και ο νέος Επόπτης απολύεται από τον έξαλλο Διευθυντή. Η βίαιη λεκτική τους αντιπαράθεση αποκαλύπτει πλήρως τον ποταπό χαρακτήρα και την αποκρουστική προσωπικότητα τού τελευταίου.
Τα βίαια παιδιά, εκείνα που δεν αγαπάνε τα “γράμματα”, και πολύ περισσότερο τους “καθηγητές”, χωρίς να το αντιληφθούν γλιστράνε στην αγκαλιά της γνώσης και της καλοσύνης. Ανακαλύπτουν τα ταλέντα τους. Αποκτούν ενδιαφέροντα. Κατακτούν κομμάτια αξιοπρέπειας. Την οποία αξιοπρέπεια μαθαίνουν να την υπερασπίζονται με κάθε ευκαιρία. Μέρα τη μέρα γίνονται χρήσιμα άτομα. Μαθαίνουν την αλληλεγγύη. Τον αλληλοσεβασμό. Μαθαίνουν να αγαπάνε την ομορφιά και την τέχνη. Επεξεργάζονται τις προσδοκίες των άλλων και διάφορες καταστάσεις που προκύπτουν, όχι ως μεμονωμένα περιστατικά αλλά συνθετικά, με γνώμονα τις δικές του αξίες και πεποιθήσεις. Βρισκόμαστε στο σημείο εκκίνησης της χειραφέτησης τους, το σημείο που διαπιστώνει ότι το ίδιο ορίζει και δημιουργεί τη ζωή του.
➢ 5ο στάδιο: Ωστόσο, το σύντομο πέρασμα τού Επόπτη από τον “Βυθό τού Έλους” έχει αλλάξει τα πάντα. Οι υπόλοιποι εκπαιδευτικοί έχουν συνειδητοποιήσει πόσο εγκληματική ήταν η αντιμετώπιση των μαθητών πριν από την άφιξή του, ενώ για τα παιδιά έχουν ανοίξει δρόμοι για την πρόοδο, την εξέλιξη και την κοινωνική τους ένταξη. Σιγά - σιγά ο καθηγητής μουσικήςκαταφέρνει να τους φέρει όλους στα νερά του, να μαλακώσει τους μαθητές, δείχνοντας τους ότι νοιάζεται πραγματικά να βάλει τα γυαλιά στον διευθυντή του σχολείου μέχρι την τελική του αποχώρηση, να δώσει άλλο κλίμα στις σχέσεις των μαθητών με τους υπόλοιπους συναδέλφους του. Η δυναμική του θέματος κρύβεται στο ελπιδοφόρο μήνυμα της αλλαγής που προέρχεται μάλιστα από έναν και μόνο άνθρωπο.
Όσο ουτοπικό ή δύσκολο και αν φαίνεται αυτό ντύνεται με μια φυσική αληθοφάνεια και δίνει μια πραγματοποιήσιμη υπόσταση προσφέροντας εκτός από την αδιαμφισβήτητη συγκίνηση, ψυχική ευφορία και την αίσθηση ότι θέλεις να ταυτιστείς με τον εκπαιδευτικό και την προσπάθειά του. Αυτός ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της ταινίας που ξεκινά από ένα συνηθισμένο θεματικό πυρήνα ξεδιπλώνεται κυρίως στις παρυφές της δημιουργίας.
Η μαγεία διαφαίνεται σταδιακά αγγίζοντας τις ευαίσθητες χορδές μας χωρίς να χειραγωγεί συναισθηματικά το θεατή. Κινείται σ’ένα επίπεδο διεισδυτικής προώθησης και εκδήλωσης της ανθρωπινής μας πλευράς κάνοντας χρήση αυτού του υλικού και όχι κατάχρηση που θα τη μετέτρεπε σε καθαρή προσπάθεια πρόκλησης της αισιοδοξίας μας και επομένως σε μια αποτυχημένη συρραφή εικόνων που “πετούν στα σύννεφα”. Αντίθετα δεν είναι λίγες οι φορές που μας προσγειώνει στην πραγματικότητα περιορίζοντας τις δυνατότητες της αλλαγής, όχι όμως απογοητευτικά πολύ.
Επι της ουσίας κλήθηκε να διαχειριστεί την πολυπλοκότητα και τις αντιθέσεις της ζωής με δημιουργικό τρόπο. Πρόκειται για έναν βαθμό συνειδητοποίησης που, σύμφωνα με τον Kegan, δύσκολα κατορθώνει κανείς να κατακτήσει κι αυτό γιατί απαιτεί να έχουν αναπτυχθεί από το άτομο ιδιαίτερες ικανότητες όπως η ολιστική αντίληψη της κάθε εμπειρίας και η συνολική εξέτασή της, ύστερα από ανάλυση όλων των οπτικών και των διαστάσεων της κατάστασης.
Το εκπαιδευτικό βίντεο αποτελεί σημαντικό εργαλείο, εφόσον είναι κατάλληλα επιλεγμένο και σχεδιασμένο για να ωθεί την ενεργητικότητα του εκπαιδευόμενου και αυξάνει τα κίνητρά του. Αν θα μπορούσα να δυσκολευτω κάπου θα ήταν στην επιλογή του, και τουτο διότι δεν υπάρχει πληθώρα κατάλληλων βίντεο ή ταινιών που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς. Μάλιστα, αρκετοί θεωρούν πως οτι ειναι ψυχαγωγικό ειναι και εκπαιδευτικό.
Σε διαφορετική περίπτωση δεν θα έχουμε τα προσδοκώμενα ωφέλη για την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων. Αυτο σημαίνει πως ο εκπαιδευόμενος θα ειναι παθητικός αντι ενεργητικός δέκτης των μηνυμάτων του βιντεο ή ταινίας.
Επίσης η οποια συζήτηση - διάλογος και ανατροφοδότηση δεν θα έχει ως αποτέλεσμα την καλλιέργεια νέων απόψεων και συμπεριφορών κατι που είναι το ζητούμενο για ενήλικες εκπαιδευόμενους.
Πέραν από τον ελλιπή προσδιορισμό του εκπαιδευτικού σκοπού, εμποδιο μπορεί να θεωρηθεί η αποστασιοποίηση του εκπαιδευτικού κατά τη διάρκεια των προβολών.