ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

Κεφάλαιο 70

Αφορμή της κρίσης

1. Οι Κορίνθιοι αφήνουν ελεύθερους Κερκυραίους αιχμαλώτους.
   • Όρος: να επιστρέψουν στην Κέρκυρα και να πείσουν τους συμπολίτες τους να στραφούν προς την Κόρινθο.
2. Δράση των απελευθερωμένων
   • Προσπάθεια να αποσπάσουν την Κέρκυρα από την αθηναϊκή συμμαχία.
3. Παρέμβαση πρεσβευτών
   • Έρχονται πρέσβεις από Αθήνα και Κόρινθο.
   • Απόφαση Κερκυραίων:
     • Παραμένουν σύμμαχοι με Αθήνα.
     • Διατηρούν φιλικές σχέσεις με Σπάρτη.

4. Κατηγορίες κατά του Πειθία
   • Οι πρώην αιχμάλωτοι τον οδηγούν σε δίκη.
   • Κατηγορία: ότι επιδιώκει να υποδουλώσει την Κέρκυρα στους Αθηναίους.
5. Κατάληξη
   • Ο Πειθίας αθωώνεται.
   • Ως αντεπίθεση, καταγγέλλει πλούσιους αντιπάλους για παράνομη κοπή πασσάλων από ιερή γη.
   • Οι αντίπαλοι, φοβούμενοι βαριά πρόστιμα, τον δολοφονούν μαζί με υποστηρικτές του μέσα στη Βουλή.

Ερμηνευτικά σχόλια (σύνοψη)

Στα κεφάλαια που ακολουθούν, ο Θουκυδίδης περιγράφει τον αιματηρό εμφύλιο στην Κέρκυρα (427 π.Χ.) ανάμεσα σε δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς. Η βία και η αγριότητα ξεπέρασαν κάθε όριο, σε σημείο που ο ιστορικός, στο τέλος (82-83), κάνει μια γενικότερη σκέψη για το πώς οι εμφύλιες διαμάχες διαφθείρουν την ανθρώπινη φύση. Ο Finley μάλιστα σημειώνει πως η αφήγηση αυτή αποτελεί την πιο χαρακτηριστική απόδειξη ότι ο πόλεμος γεννά βία και πολιτική αναρχία.

Αιχμάλωτοι Κερκυραίοι: Πρόκειται για 250 Κερκυραίους που αιχμαλώτισαν οι Κορίνθιοι στα γεγονότα της Επιδάμνου. Αφέθηκαν ελεύθεροι, αφού Κορίνθιοι πρόξενοι κατέβαλαν υπέρογκο ποσό ως εγγύηση (800 τάλαντα), όχι από καλοσύνη, αλλά για να πείσουν την Κέρκυρα να στραφεί προς την Κόρινθο και να απομακρυνθεί από την Αθήνα.

Η σημασία της Κέρκυρας: Η Αθήνα και η Κόρινθος τη διεκδικούν, γιατί είναι ισχυρή ναυτική δύναμη και κατέχει στρατηγική θέση για τις επικοινωνίες με Ιταλία και Σικελία. Η Κέρκυρα αρχικά ακολούθησε ουδετερότητα, αλλά τα γεγονότα της Επιδάμνου την οδήγησαν σε σύγκρουση με την Κόρινθο και σε συμμαχία με την Αθήνα (433 π.Χ.). Στην αρχή οι Αθηναίοι δέχθηκαν μόνο αμυντική συμμαχία, λόγω των σπονδών του 445 π.Χ. με τη Σπάρτη, αλλά με το ξέσπασμα του πολέμου (431 π.Χ.) επιδίωξαν πιο στενή συνεργασία.

Πειθίας: Πρόξενος των Αθηναίων στην Κέρκυρα και ηγέτης των δημοκρατικών. Με τη στήριξη της Εκκλησίας του δήμου, η οποία είχε αποκτήσει δύναμη μετά τη συμμαχία με την Αθήνα, συγκρούστηκε με τους φιλοκορινθίους. Η αντιπαράθεση πήρε προσωπικό χαρακτήρα: αθωώθηκε από κατηγορίες, αλλά αντέστρεψε την κατάσταση καταγγέλλοντας τους πλουσιότερους αντιπάλους του. Οι τελευταίοι, μη μπορώντας να πληρώσουν το μεγάλο πρόστιμο, κατέφυγαν ως ικέτες στα ιερά. Ο Πειθίας, ωστόσο, δεν τους επέτρεψε να εξοφλήσουν σε δόσεις, με αποτέλεσμα να χαρακτηριστούν «ἄτιμοι» και να χάσουν τα πολιτικά τους δικαιώματα.

Γιατί η Κέρκυρα πλησίασε την Αθήνα:

• Ηδη υπήρχε αμυντική συμμαχία.
• Οι Αθηναίοι τη στήριξαν απέναντι στην Κόρινθο, προκαλώντας φιλοαθηναϊκά αισθήματα.
• Η Εκκλησία του δήμου ενισχύθηκε πολιτικά.
• Η Κέρκυρα είχε ήδη σταθεί στο πλευρό της Αθήνας στην πρώτη σύγκρουση με τη Σπάρτη.

Συμπέρασμα: Ο εμφύλιος στην Κέρκυρα δείχνει πώς καταρρέει κάθε έννοια νομιμότητας. Κυριαρχούν ψεύδη, συκοφαντίες, συνωμοσίες, βία και εκδίκηση. Ο διάλογος και η πολιτική αντιπαράθεση αντικαθίστανται από τα όπλα. Τραγικό στοιχείο αποτελεί και η επέμβαση ξένων δυνάμεων στα εσωτερικά μιας πόλης που σπαράσσεται από εμφύλιο.

Κεφάλαιο 71

Νόημα

• Ολιγαρχικοί → δολοφονούν Πειθία + δημοκρατικούς.
• Συγκαλούν λαό → παρουσιάζουν πράξη ως «σωτήρια» (για να μην υποδουλωθεί η Κέρκυρα στην Αθήνα).
• Επιβάλλουν ουδετερότητα απέναντι σε Αθήνα–Σπάρτη.
• Στέλνουν πρεσβεία στην Αθήνα → να δικαιολογήσουν τα γεγονότα & να αποτρέψουν τους εξόριστους δημοκρατικούς να αντιδράσουν.

Ερμηνευτικά σχόλια

• «Δράσαντες δέ…»: οι 5 ολιγαρχικοί με υποστηρικτές + απελευθερωμένους αιχμαλώτους.
• Συγκέντρωση δήμου: προσχηματική νομιμότητα, ψυχολογική βία.
• Ουδετερότητα: διάλυση επιμαχίας με Αθήνα, ουσιαστικό πλήγμα για Αθηναίους.
• Όριο 1 πλοίο: παρουσία >1 πλοίου = εχθρική πράξη → ακύρωση συμμαχίας.
• Απόφαση λαού: επιβλήθηκε με τρομοκρατία, χωρίς ελεύθερο διάλογο.
• Πρεσβεία στην Αθήνα:
  • Δικαιολόγηση πράξεων ως «ωφέλιμων».
  • Πρόσκληση στους εξόριστους Κερκυραίους να μην αντιδράσουν.
• Συμπέρασμα: ολιγαρχικοί = δολοφόνοι + δολοπλόκοι.

Κεφάλαιο 72

Νόημα

• Αθηναίοι → συλλαμβάνουν Κερκυραίους πρέσβεις & τους στέλνουν στην Αίγινα.
• Στο νησί: φτάνει κορινθιακό καράβι + Σπαρτιάτες πρέσβεις → ολιγαρχικοί επιτίθενται στους δημοκρατικούς και νικούν.
• Δημοκρατικοί → Ακρόπολη, οχυρά, Υλλαϊκό λιμάνι.
• Ολιγαρχικοί → Αγορά, λιμάνι Αλκίνοου (προς Ήπειρο).

Ερμηνευτικά σχόλια

• Αθηναίοι:
  • Συλλαμβάνουν πρέσβεις → τιμωρία για τα γεγονότα.
  • Φόβος διάδοσης ολιγαρχικής επιρροής.
  • Μήνυμα προς δημοκρατικούς να μην συνεργάζονται με αντιπάλους.
  • Χρήση αιχμαλώτων ως διαπραγματευτικό χαρτί.
• Ολιγαρχικοί:
  • Επιτίθενται μόλις έφτασαν Κορίνθιοι–Σπαρτιάτες → ψυχολογική ενίσχυση.
  • Έναρξη γενικευμένου εμφυλίου.
• Λιμάνια:
  • Υλλαϊκό (δημοκρατικοί) → σημερινό Πέραμα/Καλικιόπουλο.
  • Λιμάνι Αλκίνοου (ολιγαρχικοί) → σημερινοί Καστράδες, απέναντι από Ήπειρο.

Κεφάλαιο 73

Νόημα

• Δημοκρατικοί & ολιγαρχικοί → στρατολογούν δούλους.
• Οι περισσότεροι δούλοι με το μέρος των δημοκρατικών.
• Με τους ολιγαρχικούς → ~800 μισθοφόροι από ηπειρωτική Ελλάδα.

Ερμηνευτικά σχόλια

• Δούλοι στην Κέρκυρα: ~40.000 (από 70.000 πληθυσμό).
• Και οι δύο παρατάξεις → υπόσχονται ελευθερία.
• Οἰκέται: κατηγορία δούλων που ζούσαν σε σπίτια αφεντικών, πιο «προνομιούχοι».
• Γιατί οι δούλοι πήγαν με δημοκρατικούς:
  • Κοινωνικά/ιδεολογικά πιο κοντά.
  • Καλύτερη συμπεριφορά απέναντί τους.
  • Είδαν αδικίες ολιγαρχικών.
  • Υπόσχεση ελευθερίας πιο αξιόπιστη.
  • Πίστευαν ότι οι δημοκρατικοί θα νικήσουν.

Κεφάλαιο 74

Νόημα

• Μάχη → νίκη δημοκρατικών.
• Λόγοι: καλύτερες θέσεις, αριθμητική υπεροχή, βοήθεια γυναικών.
• Ολιγαρχικοί, φοβούμενοι επίθεση → καίνε την πόλη (σπίτια, περιουσίες εμπόρων).
• Κινδυνεύει να καεί ολόκληρη.
• Τη νύχτα → όλοι σε επιφυλακή.
• Κορινθιακό καράβι φεύγει, μισθοφόροι αποχωρούν.

Ερμηνευτικά σχόλια

• Χρονισμός: μάχη όχι αμέσως → μεσολάβησε χρόνος για στρατολόγηση.
• Νίκη δημοκρατικών:
  • Καλύτερες θέσεις.
  • Αριθμητική υπεροχή (δούλοι).
  • Γυναίκες βοηθούν ενεργά, με ψυχραιμία & τόλμη.
• Γυναίκες: ασυνήθιστη συμμετοχή → πολεμούν για πατρίδα & οικογένεια.
• Ώρα μάχης: υποχώρηση ολιγαρχικών γύρω στις 4–6 μ.μ. (δείλη ὀψία).
• Εμπρησμός πόλης:
  • Απόγνωση + μίσος ολιγαρχικών.
  • Καίνε και τις δικές τους περιουσίες για να σωθούν.
  • Θυσιάζουν το κοινό συμφέρον → εγωιστική πράξη.
• Οἰκίες – ξυνοικίες: μονοκατοικίες vs «πολυκατοικίες».
• Τελευταία φάση: ολιγαρχικοί εγκαταλείπονται από συμμάχους → τραγική θέση.

Κεφάλαιο 75

Νόημα

• Άφιξη Νικόστρατου (12 πλοία, 500 Μεσσήνιοι οπλίτες).
• Στόχος → συμφιλίωση Κερκυραίων (καλύτεροι σύμμαχοι ενωμένοι).
• Επανενεργοποίηση συμμαχίας Αθήνας–Κέρκυρας → ευνοεί δημοκρατικούς.
• Δημοκρατικοί → ζητούν 5 αθηναϊκά επανδρωμένα πλοία (πρόφαση: αποτροπή ολιγαρχικών κινήσεων).
• Σχέδιο αποτυγχάνει → ολιγαρχικοί ικέτες στο ιερό Διόσκουρων.
• Δημοκρατικοί επιχειρούν αφοπλισμό & εξόντωση → αντίδραση Νικόστρατου (ανθρωπισμός, μετριοπάθεια).
• Τελικά: εξορία ~400 ολιγαρχικών στο νησί μπροστά στο Ηραίο.
• Συμπέρασμα: δημοκρατικοί → από νόμιμα μέσα περνούν σε βίαια, αντιδημοκρατικά.

Ερμηνευτικά σχόλια

• Νικόστρατος: από Ναύπακτο (αθηναϊκή βάση), με Μεσσήνιους εξόριστους (μετά τον Γ΄ Μεσσηνιακό πόλεμο).
• Δέκα υπαίτιοι → παραπέμπονται σε δίκη, αλλά διαφεύγουν (είχαν δολοφονήσει Πειθία & άλλους).
• Κατάλογος πληρωμάτων: δημοκρατικοί βάζουν επικίνδυνους ολιγαρχικούς για ν’ απομακρυνθούν.
• Ιερό Διόσκουρων: Κάστορας & Πολυδεύκης, προστάτες Σπάρτης & ναυτικών → συμβολική κίνηση ολιγαρχικών.
• Νησί προ του Ηραίου: πιθανόν η σημερινή Βίδο.
• Χαρακτηρισμός Νικόστρατου: ευφυής, διπλωμάτης, μετριοπαθής, ανθρωπιστής, μακριά από πάθη → ισορροπεί συμφέροντα Αθήνας & ειρήνευση Κερκυραίων.

Κεφάλαιο 76–77

Νόημα

• Ατμόσφαιρα πανικού στην Κέρκυρα.
• Αθηναίοι & Πελοποννήσιοι → συγκρούονται λόγω εμφυλίου Κερκυραίων.
• Πελοποννήσιοι (53 πλοία) έρχονται μετά την επικράτηση των δημοκρατικών.
• Κερκυραίοι (60 πλοία) → πανικός & λάθος τακτική:
  • Δεν ακολουθούν συμβουλές Αθηναίων.
  • Στέλνουν πλοία λίγα–λίγα.
  • Βάζουν μικτά πληρώματα (δημοκρατικοί + ολιγαρχικοί) → αυτομολήσεις & συμπλοκές.
• Αποτέλεσμα: αταξία, ήττα → 33 πλοία Πελοποννησίων εναντίον Αθηναίων, 20 εναντίον Κερκυραίων.

Ερμηνευτικά σχόλια

• Χρονισμός: 4η–5η μέρα μετά τη νίκη δημοκρατικών (ειδήσεις → Κυλλήνη → Σύβοτα).
• Πελοποννήσιοι στόλος: με Αλκίδα & Βρασίδα, έρχεται για συμφέροντα Σπάρτης.
• Λάθη Κερκυραίων:
  • Δεν άκουσαν Αθηναίους.
  • Ανοργάνωτη παράταξη.
  • Μικτά πληρώματα → προδοσίες & συμπλοκές.

Κεφάλαιο 78

Νόημα

• Κερκυραίοι → ανοργάνωτοι, στέλνουν πλοία σποραδικά.
• Αθηναίοι (12 πλοία) → φοβούνται περικύκλωση, χτυπούν στο άκρο εχθρικής παράταξης.
• Τακτική: κυκλικές κινήσεις για σύγχυση → βύθιση ενός πλοίου.
• Πελοποννήσιοι → συγκεντρώνουν όλα τα πλοία τους, κινούνται εναντίον Αθηναίων.
• Αθηναίοι → υποχωρούν αργά, δίνοντας χρόνο στους Κερκυραίους να μπουν στο λιμάνι.

Ερμηνευτικά σχόλια

• Λάθη Κερκυραίων: σποραδικές κινήσεις, καμία οργάνωση, μικτά πληρώματα, λιποταξίες.
• Τακτική Αθηναίων:
  • Όχι κέντρο, αλλά άκρη παράταξης.
  • Κυκλικές κινήσεις → σύγχυση εχθρών.
  • Αργή υποχώρηση μετωπικά → κρατούν απασχολημένους τους εχθρούς.
• Νικόστρατος: δείχνει στρατηγική τόλμη, ψυχραιμία, εμπειρία, πολιτική ευστροφία, ανθρωπισμό.
• Κατόρθωσε με 12 πλοία να σώσει Κερκυραίους & να διαφυλάξει αθηναϊκά συμφέροντα.

Κεφάλαιο 79

Νόημα

• Πελοποννήσιοι → αιχμαλωτίζουν 13 κερκυραϊκά πλοία, φεύγουν στην Ήπειρο.
• Επόμενη μέρα → παρά τις πιέσεις Βρασίδα, δεν επιτίθενται στην πόλη.
• Αντίθετα → λεηλατούν Λευκίμμη (για τρόφιμα + αποδυνάμωση εχθρών).
• Δημοκρατικοί → για να σώσουν πατρίδα, συμφιλιώνονται με κάποιους ολιγαρχικούς → επανδρώνουν 30 πλοία.

Ερμηνευτικά σχόλια

• Αιχμαλωσία 13 πλοίων: αποτέλεσμα αταξίας Κερκυραίων.
• Πελοποννήσιοι: δεν τολμούν επίθεση στην πόλη → πιθανόν λόγω κόπωσης.
• Βρασίδας vs Αλκίδας: ο πρώτος προτείνει επίθεση, ο δεύτερος διστάζει.
• Δημοκρατικοί:
  • Μεταφέρουν ολιγαρχικούς στο Ηραίο για έλεγχο.
  • Δείχνουν διαλλακτικότητα για σωτηρία πατρίδας.
  • Συμφιλίωση → μερική συνεργασία, 30 πλοία επανδρωμένα.

Κεφ. 80

• Νόημα:
  • Δημοκρατικοί, από φόβο, έρχονται σε συνδιαλλαγή με ολιγαρχικούς.
  • Πελοποννήσιοι λεηλατούν, μετά αποχωρούν.
  • Εμφάνιση 60 αθηναϊκών πλοίων με τον Ευρυμέδοντα.
• Λόγοι αποστολής στόλου:
  1. Ενημέρωση για ταραχές στην Κέρκυρα.
  2. Είδηση για αποστολή του Αλκίδα.

Κεφ. 81

• Νόημα:
  • Πελοποννήσιοι, μαθαίνοντας για τα 60 αθηναϊκά πλοία, φεύγουν βιαστικά.
  • Δημοκρατικοί, νιώθοντας κυρίαρχοι, σφαγιάζουν τους ολιγαρχικούς (ακόμα και όσους συνεργάστηκαν).
  • Αυτοκτονίες, φόνοι 7 ημερών, ακραίες βαρβαρότητες.
• Θουκυδίδης: Ειρωνεία για φυγή Πελοποννησίων – Καταδίκη δημοκρατικών & αδράνειας Ευρυμέδοντα.

Κεφ. 82–83

• Γενικές κρίσεις για εμφύλιο πόλεμο:
  • Η κομματική αλληλεγγύη ισχυρότερη από οικογενειακούς δεσμούς.
  • Παρατάξεις: αδίστακτες, παρανομούν, βασίζονται στη συνενοχή, εξαπατούν αντιπάλους.
  • Προτιμούν δόλο παρά ανοιχτή μάχη.
  • Εξυπνάδα = κακία, καλοσύνη = βλακεία.
  • Αιτία: φιλαρχία, πλεονεξία, φιλοδοξία.
  • Μετριοπαθείς εξοντώνονται (είτε γιατί δεν συμμετείχαν, είτε από φθόνο).
  • Κατάπτωση ήθους:
    • Ευφυείς εξοντώνονται από φόβο/φθόνο.
    • Βία, ραδιουργία, καχυποψία.
    • Επικρατούν οι πονηροί, οι δόλιοι, οι κατώτεροι.

Δημοκρατικοί → φοβούμενοι επίθεση, μεταφέρουν ολιγαρχικούς στο Ηραίο, φρουρούν πόλη.