4.5 Βασικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής οικονομίας
Ερώτηση: Ποιο ήταν το οικονομικό δίλημμα (=οι δύο επιλογές) που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Ελλάδα μετά τον καταστροφικό Β΄ παγκόσμιο πόλεμο; Τι τελικά επιλέχθηκε;
Μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο η ανάγκη της ανασυγκρότησης της χώρας ήταν επιτακτική (=απαραίτητη, αναγκαία). Το δίλημμα που ετέθη τότε ήταν: ποσοτική και γρήγορη ή ποιοτική και αργή ανάπτυξη; Αλλιώς, γρήγορη οικονομική ανάπτυξη ή αργή συνολική ανάπτυξη;
Σήμερα, εκ των υστέρων, το δίλημμα ίσως δεν φαίνεται σπουδαίο. Τότε που η καταστροφή και η πείνα ήταν απλωμένες σε όλη τη χώρα, το δίλημμα ήταν σημαντικό. Και είναι γνωστό ότι επιλέχτηκε το μοντέλο της γρήγορης, οικονομικής ανάπτυξης.
Ερώτηση: Ποιος κύριος λόγος έκανε αναγκαίο τον κρατικό παρεμβατισμό στην οικονομία;
Παράλληλα, το κράτος ασκούσε έναν έντονο κρατικό παρεμβατισμό. Οι ιδιωτικές επενδύσεις δεν αρκούσαν για την ανασυγκρότηση της χώρας. Ο παρεμβατισμός του κράτους αυξήθηκε περισσότερο μετά τη μεταπολίτευση (1974).
Το κράτος επεκτάθηκε τόσο, ώστε, όπως έχει αναφερθεί, δεν υπάρχει τομέας της οικονομικής δραστηριότητας στον οποίο να μην αναμιγνύεται άμεσα ή έμμεσα ο δημόσιος τομέας.
Ερώτηση: Ποια είναι τα κυριότερα μόνιμα διαρθρωτικά (=που έχουν να κάνουν με τη δομή της οικονομίας) προβλήματα που παρουσιάζει η ελληνική οικονομία;
Απάντηση: α) Το δημόσιο έλλειμμα και το δημόσιο χρέος, β) Η απασχόληση και η ανεργία, γ) Το ελλειμματικό ισοζύγιο, δ) Ο κρατικός παρεμβατισμός και η προστασία, και ε) Η εξάρτηση.
Ερώτηση: Τι είναι το Δημόσιο έλλειμμα και το δημόσιο χρέος; Πώς δημιουργήθηκε το τεράστιο δημόσιο χρέος στην Ελλάδα;
Απάντηση: Το δημόσιο έλλειμμα υπάρχει γιατί τα δημόσια έσοδα είναι μικρότερα από τα δημόσια έξοδα. Και αυτό συνέβαινε για πολλά χρόνια. Κάθε χρόνο, το κράτος ξόδευε περισσότερα από όσα εισέπραττε. Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρχει δημόσιο έλλειμμα και το κράτος αναγκαζόταν, κάθε χρόνο, να δανείζεται για να το καλύψει. Έτσι το δημόσιο χρέος έφθασε στα ύψη.
Ερώτηση: Ποια είναι η κατάσταση της απασχόλησης (=αγοράς εργασίας) στην Ελλάδα και ποιος κύριος λόγος συμβάλλει στην διόγκωση της ανεργίας;
Η απασχόληση παρουσιάζει πολλές όψεις. Αρκεί να αναφερθούν μόνο δύο στοιχεία.
Πρώτον, το ποσοστό των απασχολούμενων σε σχέση με αυτό των μη απασχολούμενων μειώνεται. Όλο και λιγότεροι πρέπει να θρέψουν όλο και περισσότερους. Το 1/3 περίπου των εργαζομένων τρέφει τα 2/3 περίπου αυτών που δεν εργάζονται (μικρά παιδιά, άνεργοι, γέροι κτλ.).
Δεύτερον, η απασχόληση κατά τομείς παραγωγής είναι «προβληματική». Υπάρχει διόγκωση του τριτογενούς τομέα (υπηρεσίες, τουρισμός) τη στιγμή που ο πρωτογενής και ο δευτερογενής τομέας συρρικνώνονται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η χώρα να μην καλύπτει βασικές ανάγκες σε γεωργικά, κτηνοτροφικά αλλά και βιομηχανικά είδη, τα οποία έχει τη δυνατότητα και το επιστημονικό δυναμικό να τα παράγει η ίδια. Αποτέλεσμα του παραπάνω είναι η διόγκωση της ανεργίας και η μετανάστευση, κυρίως πτυχιούχων, σε άλλες χώρες.
Ερώτηση: Τι είναι το εμπορικό ισοζύγιο και για ποιο λόγο είναι ελλειμματικό στην Ελλάδα; Ποιοι τομείς αντισταθμίζουν το ελλειμματικό ισοζύγιο;
Το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας (=εισαγωγές–εξαγωγές), είναι μόνιμα ελλειμματικό. Με απλά λόγια, «δεν πουλάμε» προϊόντα, ακόμη και αυτά που παραδοσιακά παράγουμε (π.χ. λάδι, φακές, φασόλια κτλ.). Αντίθετα, και σε αυτά τα είδη κάνουμε εισαγωγές. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε έλλειμμα.
Το τουριστικό και το ναυτιλιακό συνάλλαγμα ισοσκελίζουν κάπως το εμπορικό ισοζύγιο.
Ερώτηση: Ποιες μορφές πήρε ο κρατικός παρεμβατισμός στην ελληνική οικονομία; Τι είναι οι δασμοί;
Για αρκετές δεκαετίες, η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε σε καθεστώς κρατικών χρηματοδοτήσεων και προστασίας των επιχειρήσεων (π.χ. δασμούς σε ομοειδή εισαγόμενα προϊόντα). Δασμοί είναι ειδικοί κρατικοί φόροι που επιβάλλονται σε εμπορεύματα είτε κατά την εισαγωγή τους είτε κατά την εξαγωγή τους. Όμως, αυτό το μοντέλο δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον που επιβάλλουν οι συνθήκες της ελεύθερης αγοράς.
Ερώτηση: Ποιες μορφές πήρε συγκεκριμένα ο κρατικός παρεμβατισμός στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία κτλ);
Ο πρωτογενής τομέας στηρίχτηκε στις τιμές ασφαλείας, τις επιδοτήσεις, τον έλεγχο των τιμών κτλ., και αυτό συνεχίζει να είναι αίτημα των αγροτών. Το κράτος αντιστέκεται λόγω των δεσμεύσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ερώτημα συνεχίζει να υπάρχει: πώς μπορεί να υπάρξει μια αγροτική οικονομία με συνεχή «προστασία»;
Ερώτηση: Ποιες μορφές πήρε συγκεκριμένα ο κρατικός παρεμβατισμός και η προστασία στον δευτερογενή τομέα (μεταποίηση, βιομηχανία, βιοτεχνία);
Ο δευτερογενής τομέας αναπτύχθηκε στη λογική των κινήτρων και των δασμών. Τα κίνητρα (=επιχορήγηση επενδύσεων, επιδότηση επιτοκίου κτλ.) ήταν μόνιμο αίτημα της ελληνικής βιομηχανίας και βιοτεχνίας. Το ίδιο ίσχυε και για τους δασμούς. Τα εισαγόμενα προϊόντα αρκετών κλάδων είχαν υψηλούς δασμούς, ώστε οι καταναλωτές να προτιμούν να αγοράζουν τα εγχώρια που ήταν φτηνότερα. Το αποτέλεσμα ήταν μια μικρή και μεσαία βιομηχανία και βιοτεχνία, με ξύλινα πόδια. Γι, αυτό και δεν μπόρεσε να αντέξει τον διεθνή ανταγωνισμό και υποχώρησε σημαντικά.
Ερώτηση: Ποιες μορφές πήρε συγκεκριμένα ο κρατικός παρεμβατισμός στον τριτογενή τομέα (υπηρεσίες, τράπεζες, μεταφορές, εκπαίδευση, εμπόριο κ.α.);
Ο τριτογενής τομέας δεν έμεινε έξω από το κρατικό ενδιαφέρον. Το κράτος είναι ιδιοκτήτης ή ελέγχει τράπεζες, ασφάλειες, μεταφορές, επικοινωνίες, εκπαίδευση, υγεία κτλ. Ο μεγάλος αριθμός των υπηρεσιών, η χαμηλή ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών, ο ανορθολογισμός και ο παρασιτισμός χαρακτηρίζουν τον τριτογενή δημόσιο τομέα.
Ερώτηση: Ποιοι βασικοί λόγοι οδήγησαν στην εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας (και κατά συνέπεια της χώρας γενικότερα) από τις μεγάλες και ανεπτυγμένες οικονομίες του εξωτερικού;
-Το μόνιμο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου,
-ο έλεγχος βασικών κλάδων και τομέων παραγωγής από το ξένο κεφάλαιο,
-η εισαγωγή του απαραίτητου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού και της τεχνολογίας από ξένες χώρες, αποτελούν μερικούς από τους λόγους εξάρτησης.
Ερώτηση: Ποια η διαφορά μεταξύ εξάρτησης μιας οικονομίας από το εξωτερικό και της αλληλεξάρτησης μεταξύ των οικονομιών;
Σήμερα, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης καμιά οικονομία δεν θεωρείται αυτάρκης. Όμως, είναι άλλο πράγμα η αλληλεξάρτηση και άλλο η εξάρτηση.
Ερώτηση: Ποια άλλα διαρθρωτικά προβλήματα παρουσιάζει η ελληνική οικονομία;
Υπάρχουν και άλλα διαρθρωτικά προβλήματα που παρουσιάζει η ελληνική οικονομία, όπως: υψηλή φορολογία, άνιση διανομή εισοδήματος, περιφερειακή ανισότητα (=ανισότητα μεταξύ των μεγάλων πόλεων και των περιφερειών τους, ή μεταξύ Αττικής και υπόλοιπης Ελλάδας), παραοικονομία κτλ.
Παναγιώτης Φουτσιτζής, Εκπαιδευτικός-Οικονομολόγος