ΕΝΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Β1 , Β2 , Β3 ΚΑΙ Γ ΤΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

1.Ερώτηση  κλειστού τύπου  , επιβεβαίωσης ή διάψευσης μιας πρότασης με βάση το  περιεχόμενο  του/των  κειμένων αναφοράς  και  τεκμηρίωση  της απάντησης  με  αναφορά  σχετικού  χωρίου

• Προσέχω την επιλογή   του χωρίου το οποίο θα τεκμηριώσει  την απάντησή  μου .  Δεν   αναφέρω   ολόκληρη  την παράγραφο ή  την περίοδο    , αλλά   επακριβώς  τη φράση   εκείνη που   ανταποκρίνεται  στο ζητούμενο   (χωρίς , ωστόσο , να αποκλείεται  και η ανάγκη να  αναφερθεί  ,μερικές  φορές , ολόκληρη  παράγραφος   -ιδίως αν είναι  μικρή-  ή   περίοδος)

2.Ερώτηση  που  απαιτεί  τη σύγκριση  χωρίων  ή μερών   κειμένου  ή και ολόκληρων κειμένων

• Προσέχω ποιο   είναι  το κριτήριο  της σύγκρισης ( εφόσον  φυσικά  ζητείται  από την άσκηση )    :  το ύφος , οι γλωσσικές επιλογές , το  επικοινωνιακό αποτέλεσμα , η πρόθεση , το περιεχόμενο   κλπ
• Από τη σύγκριση  μπορεί να  προκύπτει  ομοιότητα ,  διαφορά  ή  και τα δύο
• Δομικά η απάντησή  μου  μπορεί να   έχει  την ακόλουθη  μορφή  :
• Σύγκριση σημείο προς σημείο : οπότε επιλέγω  τρεις –τέσσερις άξονες σύγκρισης  (π.χ.  αν ζητείται  σύγκριση  ως προς τις  εκφραστικές    επιλογές  :  είδος  λεξιλογίου , ρηματικό πρόσωπο  , εγκλίσεις , είδος σύνταξης  κλπ )  και τεκμηριώνω  την απάντησή  μου με αναφορές   σε  λέξεις –φράσεις  των   συγκρινόμενων   χωρίων /κειμένων
• Σύγκριση με  αναφορά  πρώτα   στα   χαρακτηριστικά   του   πρώτου    αποσπάσματος  (α ΄παράγραφος )    και  έπειτα   στα  αντίστοιχα  του  δεύτερου ( β΄παράγραφος )  . Σε  μία  τρίτη  παράγραφο κάνουμε μία σύνθεση  και  καταλήγουμε σε συμπεράσματα . Δεν  ξεχνάμε  να  τεκμηριώνουμε  όσα  γράφουμε   με   ενδεικτικές  αναφορές  στα  κείμενα

3.Ερώτηση   κατανόησης   που απαιτεί  τον εντοπισμό  βασικών ιδεών /πληροφοριών    του  κειμένου  αναφοράς

• Διαβάζουμε προσεκτικά    το  κείμενο  , ώστε να το κατανοήσουμε πλήρως
• Ξεκαθαρίζουμε τι ακριβώς  ζητά  η ερώτηση  , διαβάζοντάς την δύο ή και τρεις φορές
• Εντοπίζουμε και  υπογραμμίζουμε   τα  σχετικά    σημεία  στο  κείμενο
• Αρχίζουμε έπειτα τη διαδικασία της σύνθεσης   :  γράφουμε έναν μικρό  πρόλογο  2-3   σειρών , στον οποίο αναδιατυπώνουμε  το   ζητούμενο. Αναφέρουμε  έπειτα   τις   ιδέες –πληροφορίες  , χωρίς  να  αντιγράφουμε  τη φρασεολογία   του  κειμένου αναφοράς.  Φροντίζουμε  ώστε  η απάντησή  μας  να  έχει  συνοχή  και αλληλουχία  και να είναι άρτια από εκφραστική και συντακτική άποψη . Κλείνουμε με έναν μικρό επίλογο

4. Ερώτηση που απαιτεί τον εντοπισμό  του θέματος  και  της θέσης /οπτικής  γωνίας  του  συγγραφέα

• Εδώ πρέπει να έχουμε  υπόψη μας  ότι  το θέμα του κειμένου και η θέση του συγγραφέα  είναι δύο διαφορετικά  πράγματα : Το  θέμα   είναι  κάτι  γενικότερο  και  αποτελεί  μία αντικειμενική πραγματικότητα    (π.χ.   θανατική  ποινή  )   , ενώ  η θέση  είναι  ο τρόπος  με τον οποίο   τοποθετείται  ο συγγραφέας  πάνω  στο θέμα   ( π.χ.  θετικά  ή αρνητικά ) ή  ο τρόπος  με τον οποίο  το  εξετάζει  ( π.χ.  από   νομική   σκοπιά  )
• Στην απάντησή μας  σχολιάζουμε  πρώτα  το  θέμα  , δίνοντας  το ευρύτερο  πλαίσιο μέσα  στο οποίο κινείται το κείμενο  , και έπειτα  τη  θέση  του  συγγραφέα
• ΩΣ ΠΡΟΣ  ΤΗ  ΘΕΣΗ   :   Την  προσδιορίζουμε    , αρχικά , με γενικότερους  χαρακτηρισμούς  ( π.χ.    επικριτική  , επιδοκιμαστική  κλπ )   και έπειτα   εντοπίζουμε   τα στοιχεία  από τα  οποία  επιβεβαιώνονται οι  χαρακτηρισμοί  μας   . Τα  στοιχεία  αυτά  μπορεί να είναι   :
• Η χρήση επιθέτων ή επιρρημάτων
• Τα σημεία στίξης
• Παρενθετικά σχόλια
• Τα ρηματικά πρόσωπα
• Οι εγκλίσεις
• Ολόκληρα χωρία  όπου   ο συγγραφέας  σχολιάζει   το θέμα
• Εκφραστικά μέσα ,όπως η ειρωνεία , η υπερβολή   κλπ

5.Ερώτηση  που αφορά  στον χαρακτηρισμό  του ύφους  : Η  απάντησή  μας  μπορεί  να  περιλαμβάνει   περισσότερους από έναν  χαρακτηρισμούς  ( εκτός  αν η ερώτηση θέτει περιορισμούς  )  , καθώς μπορούμε  να  εξετάσουμε  το ύφος  ενός  κειμένου  με  βάση  : τα εκφραστικά μέσα , τον σκοπό  ή  την ψυχική διάθεση  του συγγραφέα . Μετά τον γενικό  χαρακτηρισμό  , ακολουθεί  η τεκμηρίωση  της απάντησής  μας  με  αναφορά   ενδεικτικών   στοιχείων ή σημείων  :  π.χ. συναισθηματικά φορτισμένων φράσεων ή σημείων στίξης  , που αποκαλύπτουν  την κυρίαρχη  ψυχική  διάθεση  του  συγγραφέα  , ρηματικών προσώπων ,  ειδικού  λεξιλογίου  κλπ

6. Ερώτηση μετασχηματισμού του    ύφους    σε ένα  απόσπασμα  :  Σε  αυτή την περίπτωση  προσέχουμε τις  γλωσσικές επιλογές  και  τον κυρίαρχο τόνο  του αποσπάσματος  και   επιφέρουμε   τις σχετικές  αλλαγές με  βάση αυτό  που   ζητά  η ερώτηση  : π.χ.   για  να μετατρέψουμε  το  δραματικό  ύφος   σε  συναισθηματικά  ουδέτερο :  αντικαθιστούμε  τις συναισθηματικά  φορτισμένες λέξεις και φράσεις  με άλλες  οι οποίες   χαρακτηρίζονται  από μεγαλύτερο βαθμό  αντικειμενικότητας  ή  αλλάζουμε  το ρηματικό πρόσωπο  ή   απαλείφουμε κάποια σημεία στίξης

7.Ερώτηση   ανάπτυξης  μίας  φράσης   του  κειμένου :    Χρησιμοποιούμε  τη φράση  αυτή  ως   θεματική πρόταση αναδιατυπώνοντάς  την και  αναπτύσσουμε  το περιεχόμενό  της  , ακολουθώντας  έναν  συγκεκριμένο τρόπο ανάπτυξης , ο  οποίος συνήθως  είναι  η αιτιολόγηση  ή  το  αίτιο-αποτελέσματα .  Φροντίζουμε  ώστε  να  αποφεύγουμε   το αναμάσημα  του περιεχομένου  της  φράσης  αλλά  και την απόκλιση  από  το  περιεχόμενό  της . Αξιοποιούμε  την επίκληση  στη λογική  και συγκεκριμένα   τη χρήση  επιχειρημάτων . Καλό  είναι επίσης να αποφεύγουμε  την  αναφορά   απλοϊκών  παραδειγμάτων.

8. Ερώτηση σχολιασμού του περιεχομένου  μιας  φράσης , με αποτύπωση   της συμφωνίας  ή της διαφωνίας  μας   :  Σε αυτή  την περίπτωση  μπορούμε να ακολουθήσουμε  την εξής   δομή  :  αρχικά , ερμηνεύουμε  σύντομα  το  νόημα  της  φράσης  που μας δίνεται και  έπειτα εκφράζουμε   τη συμφωνία  ή τη διαφωνία  μας , υποστηρίζοντάς  την    με  τρία –τέσσερα  επιχειρήματα  . Καλό είναι  να διακρίνεται  καθαρά  η  τοποθέτησή  μας  , χωρίς αυτό να σημαίνει  ότι   πρέπει να συμφωνήσουμε ή  διαφωνήσουμε  απόλυτα  με  αυτό  που λέει ο συγγραφέας . Με τον ίδιο τρόπο λειτουργούμε  και  όταν πρέπει  να  λάβουμε  θέση   συνολικά  απέναντι   στην  οπτική  γωνία  από την οποία εξετάζει   το θέμα  ο  συγγραφέας
9. Ερώτηση που αφορά στον εντοπισμό  της πρόθεσης  του συγγραφέα  : Καταρχάς  , η πρόθεση  ενός συγγραφέα  είναι  μία πολυσήμαντη έννοια   . Μπορεί να περιλαμβάνει  :  την εξήγηση ενός φαινομένου , την απλή ενημέρωση , την ευαισθητοποίηση , την καταγγελία , την  επιδοκιμασία  , την έκφραση  προσωπικών συναισθημάτων , την κινητοποίηση  των αρμόδιων  αρχών κλπ . Εντοπίζουμε  , λοιπόν ,   γενικότερα  τον σκοπό   και στη συνέχεια  τεκμηριώνουμε  με  λέξεις-φράσεις  του κειμένου  την ύπαρξη αυτού του  σκοπού , σχολιάζοντας  τις επιλογές  μας
10. Ερώτηση αναγνώρισης κειμενικού  είδους   ή κειμενικού τύπου  :   Η έννοια  «κειμενικό είδος»  διαφέρει  από εκείνη του κειμενικού τύπου . Ως κειμενικά είδη θεωρούνται  : η  περιγραφή , η αφήγηση , η εξήγηση , οι οδηγίες  και  η επιχειρηματολογία . Κειμενικοί τύποι  είναι το άρθρο , το δοκίμιο , η επιστολή , η ομιλία , η συνέντευξη   κλπ . Πολλές  φορές  σε έναν κειμενικό τύπο  [π.χ.  δοκίμιο] γίνεται  χρήση  περισσότερων  κειμενικών   ειδών  [ π.χ.  περιγραφή  , επιχειρηματολογία  και  αφήγηση ] . Ανάλογα  με  τι ζητείται να  αναγνωρίσουμε  [ είδος ή τύπο]   , εντοπίζουμε   σχετικά στοιχεία  -   νοηματικά  , δομικά  , εκφραστικά  -  που   επιβεβαιώνουν  την απάντησή  μας.
11. Ερώτηση για σχολιασμό πολυτροπικών κειμένων  :  Μπορούμε  να ακολουθήσουμε  στην απάντησή  μας   την τριμερή  δομή  :   αισθητική   -   λεξιλογική –ιδεολογική  προσέγγιση  του  κειμένου  , δίνοντας   φυσικά μεγαλύτερη έμφαση και έκταση   στην  ιδεολογική ( αφού συνήθως  η ερώτηση  αφορά στο  μήνυμα που θέλει να μεταφέρει ο  δημιουργός  του ) . Στην  περίπτωση   πινάκων με στατιστικά στοιχεία  , παρατηρούμε  τα δεδομένα , συγκρίνουμε   και  καταλήγουμε  σε  κάποιες διαπιστώσεις  , με  οδηγό  το ερώτημα  που τίθεται

12.Ερώτηση   που αφορά  στην τροπικότητα του κειμένου  :  Μπορεί να ζητηθεί άσκηση  αναγνώρισης  ή     μετασχηματισμού  από το ένα είδος  ( ή και βαθμό)  τροπικότητας  στο άλλο . Μπορεί , όμως , να ζητηθεί  και  αιτιολόγηση  της επιλογής  του συγκεκριμένου είδους  τροπικότητας . Ως προς το τελευταίο , πρέπει να έχουμε υπόψη μας  ότι  :  α]με την επιστημική  τροπικότητα  εκφράζεται  κάτι  το  οποίο   είναι  περισσότερο ή λιγότερο  βέβαιο  και δεδομένο . Σε αυτή  την περίπτωση , ο συγγραφέας   θέλει  να  αποτυπώσει  μία κατάσταση , ξεκινώντας  από την εικασία  και καταλήγοντας  στη βεβαιότητα   β] με  τη δεοντική τροπικότητα   εκφράζεται  κάτι  το  οποίο    είναι  επιθυμητό  ή  αναγκαίο να γίνει , στοχεύοντας  στην κινητοποίηση   του  αναγνωστικού  κοινού   . Ο συγγραφέας  ξεκινά από την επιθυμία  και    καταλήγει  στην αναγκαιότητα

13. Ερώτηση που ζητά , εκτός των άλλων ,  παραδείγματα  που  επιβεβαιώνουν την ύπαρξη ενός φαινομένου  : Προσέχουμε  ώστε τα παραδείγματα  να είναι  χαρακτηριστικά , να μην επιδέχονται αμφισβήτηση  και  να  υποστηρίζουν  σωστά   το προς παρατήρηση  φαινόμενο

14.Ερώτηση   που ζητά την  ανασκευή  ενός  επιχειρήματος  : Μπορούμε  να ακολουθήσουμε την εξής  δομή  :  α]παρουσιάζουμε σύντομα  την προς  ανασκευή  θέση   β] Εκφράζουμε  τον  σεβασμό  μας   απέναντι  σε αυτή  ή στο πρόσωπο που την εκφέρει  γ]παρουσιάζουμε τα   αντεπιχειρήματά μας  συνολικά  ή  παίρνουμε  μία προς μία  τις  παραμέτρους   αυτής  της άποψης  και  τις  ανασκευάζουμε . Με  τον ίδιο τρόπο μπορούμε να εργαστούμε  και όταν  το θέμα  της έκθεσης  ζητά  κάτι  παρόμοιο

15. 15. Ερώτηση που ζητά τον σχολιασμό  του τίτλου  ενός  κειμένου  :  Εξετάζουμε τον τίτλο  από  τις  εξής  πλευρές  :  α]τις   εκφραστικές  επιλογές  του συγγραφέα  :  λειτουργία  της γλώσσας  , είδος σύνταξης , λέξεις που λείπουν , ρηματικό πρόσωπο , εγκλίσεις , είδος λεξιλογίου , σημεία στίξης, λογοπαίγνια    β] το ύφος    γ] τη σχέση  με  το  περιεχόμενο του κειμένου   δ]την επικοινωνιακή  αποτελεσματικότητα
16. Ερώτηση που αφορά στον τρόπο χρήσης   γραμματικοσυντακτικών  φαινομένων [ρηματικών προσώπων  , εγκλίσεων , ειδών σύνταξης  κλπ] :  Η  απάντησή  μας  δεν πρέπει να  βασίζεται  σε μία  αναφορά   τυποποιημένων    και γενικόλογων λειτουργιών  των παραπάνω φαινομένων , αλλά να συσχετίζεται με  το  περιεχόμενο , τη δομή   και  τους στόχους  του συγκεκριμένου κειμένου . Καλό  είναι επομένως  να αποφεύγονται  διατυπώσεις  του  τύπου  «το β΄ενικό πρόσωπο  προσδίδει  ζωντάνια , αμεσότητα και παραστατικότητα στο κείμενο»  και  να  επιλέγονται   εκείνες του  τύπου  « με το  β ενικό πρόσωπο  ο συγγραφέας   πλάθει έναν νοερό διάλογο με τον εαυτό  του , καλώντας  τον  να αναλογιστεί τις συνέπειες  της αδιαφορίας  για τον συνάνθρωπο»
17. Ερώτηση που ζητά τον τρόπο τεκμηρίωσης μίας  θέσης  του συγγραφέα  :  Ο τρόπος  αυτός μπορεί να  σχετίζεται  με   επιχειρήματα ,   στατιστικά  στοιχεία , αναφορές  σε λεγόμενα  άλλων συγγραφέων ,  ιστορικές  αναδρομές  , προσωπικές  εμπειρίες  ,  γενικές  αλήθειες , συγκρίσεις  , κλπ  .  Εδώ  πρέπει να  επισημανθεί   ότι  δεν   είναι αναγκαίο  ο μαθητής  να κάνει χρήση  μεταγλωσσικών όρων [π.χ. επίκληση στη λογική  , στην αυθεντία  , τεκμήρια   κλπ]
18. Ερώτηση ερμηνευτικού σχολίου: Τι πρέπει  να  προσέχω  και να αποφεύγω :  α]Το θέμα   που πραγματεύεται  ένας συγγραφέας   έχει  γενικότερο  χαρακτήρα . Αποτελεί  ουσιαστικά  το ερέθισμα , το κίνητρο  που τον ώθησε στη συγγραφή  του   κειμένου  β] Το θέμα  αυτό , ωστόσο , το αναδεικνύει  στο  κείμενό  του με τον δικό του ξεχωριστό  τρόπο και με τις  δικές του  υφολογικές  επιλογές  γ]Οπότε  ο μαθητής  πρέπει να εντοπίζει το θέμα  και  παράλληλα  να   καταγράφει  τον τρόπο με τον οποίο  το αντιμετωπίζει  ο   συγγραφέας  δ]Η σύντομη    ερμηνεία  του κειμένου  δεν ταυτίζεται  με  την  παράθεση του περιεχομένου  του ( αυτός  ο κίνδυνος  υπάρχει  πιο έντονος  στην περίπτωση των πεζών κειμένων )  αλλά  ούτε  και με  έναν  γενικόλογο σχολιασμό  του θέματος  , χωρίς να λαμβάνεται  υπόψη  το κείμενο . Δεν ξεχνάμε  ότι  η ερμηνεία  πρέπει να είναι  κειμενοκεντρική ε]  Οι κειμενικοί δείκτες  δεν πρέπει  απλώς να παρατίθενται  και να σχολιάζονται γενικόλογα . Κάθε  δείκτης  πρέπει  να  συσχετίζεται  με  το  θέμα και να καταδεικνύεται  πώς συμβάλλει  στην αισθητοποίησή  του  . Επομένως , πρέπει να γίνεται  προσεκτική επιλογή  των κατάλληλων  κειμενικών δεικτών  στ] Η προσωπική  τοποθέτηση του μαθητή πάνω στο θέμα  (εφόσον ζητείται)  αποτελεί   ισότιμο  ζητούμενο  και  για αυτό δεν πρέπει να περιορίζεται  σε  δύο –τρεις  σειρές  , χωρίς  όμως από την άλλη πλευρά  να  καταλαμβάνει  υπερβολικά μεγάλη έκταση .