Στρατηγικές διαφοροποίησης της διδασκαλίας

Η Διαφοροποιημένη Διδασκαλία στοχεύει στην αποτελεσματική διδασκαλία και μάθηση για τον κάθε μαθητή, ο οποίος υποχρεωτικά συνυπάρχει σε συγκεκριμένες τάξεις με μαθητές της ίδιας περίπου χρονολογικής ηλικίας αλλά πολύ διαφορετικών επιπέδων γλωσσομάθειας, ικανοτήτων, κινήτρων και αναγκών.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι πλέον σημαντικές στρατηγικές Διαφοροποίησης της Διδασκαλίας καθώς ο σχεδιασμός και η οργάνωση διαφοροποιημένων μαθημάτων δεν είναι εύκολη υπόθεση, ούτε ανακαλύπτεται από την εμπειρία. Χρειάζεται γνώση συγκεκριμένων στρατηγικών και μεθόδων που θα αποτελέσουν τον άξονα γύρω από τον οποίο θα αναπτυχθούν διαφοροποιημένα μαθήματα τα οποία θα διδάσκουν τους συγκεκριμένους μαθητές και όχι την ύλη της τάξης.

α Κέντρα Μάθησης (Learning Centers), ονομάζονται επίσης Σταθμοί Μάθησης, χρησιμοποιούνται για να δημιουργηθούν μέσα στην τάξη περιοχές μελέτης και δράσης ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες των μαθητών. Δίνουν ευκαιρίες ατομικών και ομαδικών δραστηριοτήτων προκειμένου οι μαθητές να εξασκηθούν σε δεξιότητες, να ενισχύσουν την κατανόησή τους, να επεκτείνουν το περιεχόμενο της μάθησης σε νέους τομείς ενδιαφέροντος ή να εμβαθύνουν σε πληροφορίες που έχουν ήδη αποκτήσει. Μπορούν να αξιοποιηθούν περιστροφικά καθώς επιτρέπουν την μετακίνηση των μαθητών στα Κέντρα Μάθησης.

Γενικά ως χαρακτηριστικά γνωρίσματα των Κέντρων Μάθησης μπορούν να αναφερθούν:

Η τοποθεσία: Τα Κέντρα Μάθησης έχουν καθορισμένη θέση ή χώρο μέσα στην τάξη. Αυτός ο χώρος μπορεί να είναι  λίγα θρανία δίπλα στον τοίχο, μια γωνιά της τάξης, μερικά μαξιλάρια κλπ.

Η ετικέτα: Το κάθε Κέντρο Μάθησης πρέπει να έχει σαφή ετικέτα ή τίτλο που κάνει σαφή την εστίαση και το σκοπό στους μαθητές.

Οι οδηγίες: Είναι σημαντικό σε κάθε Κέντρο Μάθησης να βρίσκονται σαφής οδηγίες σε καρτέλες για το τι πρέπει να ολοκληρώσουν και σε πόσο χρόνο. Στην πραγματικότητα οι καρτέλες αυτές περιγράφουν τις δραστηριότητες που πρέπει να γίνουν στο Κέντρο και τη σειρά με την οποία πρέπει να ολοκληρωθούν.

Οι πόροι: Στα Κέντρα Μάθησης πρέπει να βρίσκονται το πληροφοριακό υλικό και οτιδήποτε χρειαστούν οι μαθητές (χάρτες, μολύβια, χαρτόνια, ραδιόφωνα, μικρόφωνα, υπολογιστής, φωτογραφίες κλπ.)

Τα Κέντρα Μάθησης (Learning Centers), τα οποία περιλαμβάνουν μία συλλογή από υλικά ή δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί για να διδάξουν, να ενισχύσουν ή να επεκτείνουν μια συγκεκριμένη ιδέα ή ικανότητα, μπορούν χρησιμοποιηθούν για τη Διαφοροποίηση της Διδασκαλίας ως προς το περιεχόμενο. Ένα τέτοιο παράδειγμα Κέντρων Μάθησης παρουσιάζεται παρακάτω για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας (Theisen, 2003):

Προτείνονται έξι Κέντρα Μάθησης που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον εκπαιδευτικό να διαφοροποιήσει το περιεχόμενο της διδασκαλίας ενός μαθήματος Λογοτεχνίας σε μια τάξη Ξένων Γλωσσών. Οι μαθητές θα εξετάσουν το περιεχόμενο και θα ολοκληρώσουν τις δραστηριότητες που αντιστοιχούν σε τέσσερα από το Κέντρα αυτά ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους. Όταν θα ολοκληρώσουν τις δραστηριότητες, εντός ορισμένου χρονικού διαστήματος, θα ανατεθεί σε ομάδες των τριών να συζητήσουν τα ευρήματά τους και το πώς αυτές οι γνώσεις τους βοήθησαν να κατανοήσουν καλύτερα το λογοτεχνικό κείμενο.

Επιλέξτε τέσσερα από τα παραπάνω Κέντρα Μάθησης και ολοκληρώστε τις δραστηριότητες που τους αντιστοιχούν.

• Μουσικό Κέντρο: Σε τρεις προτάσεις περιγράψτε το πώς η μουσική αυτής της περιόδου αποτυπώνει το κλίμα της ιστορίας. Στις προτάσεις να προβάλλεται τις εντυπώσεις σας από τη μουσική αυτή.
• Κέντρο κινηματογράφου: Σε τρεις προτάσεις περιγράψτε τον τρόπο που το απόσπασμα της ταινίας που παρακολουθήσατε σας βοήθησε να καταλάβετε καλύτερα την ιστορία. Στην αναφορά σας να συμπεριλάβετε τον τρόπο με τον οποίο το απόσπασμα της ταινίας παρουσιάζει ή όχι την ενότητα της ιστορίας που έχετε ήδη διαβάσει.
• Ιστορικό κέντρο: Προσδιορίστε  τρία ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου και σκεφτείτε τον τρόπο που ενδέχεται να έχουν επηρεάσει τον δημιουργό. Μπορείτε να αναφερθείτε  σε ιστορικά γεγονότα όπως ανακαλύψεις, πολιτικές εξελίξεις, διάσημες προσωπικότητες, επιστημονικά ευρήματα κλπ. Μπορείτε επίσης να αναφερθείτε σε άλλες πληροφορίες που ανακαλύψατε στο Διαδίκτυο. Χρησιμοποιήστε ένα διάγραμμα για να παρουσιάσετε τα ευρήματά σας.
• Κοινωνικό Κέντρο: Σε τρεις προτάσεις περιγράψτε μερικά από τα είδη ένδυσης της εποχής εκείνης και πείτε πώς σας βοηθούν να απεικονίσετε το σκηνικό της ιστορίας. Σχεδιάστε ένα από τα είδη ένδυσης που σας εντυπωσίασαν περισσότερο.
• Ταξιδιωτικό κέντρο: Εάν επρόκειτο να επισκεφθείτε την περιοχή που εξελίσσεται η ιστορία, καταγράψτε τρία μέρη στα οποία θα έπρεπε να επισκεφτείτε και πείτε πώς θα μπορούσαν να σας βοηθήσουν, τα μέρη αυτά, στην κατανόηση της ιστορίας.
• Κέντρο Βιογραφίας: Επιλέξτε τρία γεγονότα από τη ζωή του συγγραφέα και φανταστείτε πώς μπορεί να έχουν επηρεάσει την ιστορία που έγραψε.

Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε μία εφαρμογή της στρατηγικής των Κέντρων Μάθησης για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας.

3.2. Παράδειγμα διαφοροποίησης μαθήματος με τη στρατηγική των Κέντρων Μάθησης

Ακολουθεί ένα παράδειγμα διαφοροποιημένου μαθήματος σε τάξη διδασκαλίας Αγγλικής Γλώσσας της Δ΄ Δημοτικού το οποίο βασίζεται στα Κέντρα Μάθησης και αναφέρεται στη θεματική ενότητα «Φυσικό Περιβάλλον-Καιρικά Φαινόμενα». Οι μαθητές μελετούν το λεξιλόγιο σχετικά με τον «καιρό» (weather) και το προσεγγίζουν μέσα από επτά διαφορετικά Κέντρα Μάθησης τα οποία απαιτούν διαφορετική ετοιμότητα ως προς τους επικοινωνιακούς στόχους και διαφορετικές δεξιότητες. Το κάθε κέντρο έχει δημιουργηθεί από τον εκπαιδευτικό με διαφορετικό περιεχόμενο και βοηθήματα διδασκαλίας. Σε κάθε μαθητή δίνεται ένας πίνακας με εφτά δραστηριότητες από τις οποίες θα πρέπει να επιλέξουν τις τέσσερις. Κάθε δραστηριότητα  αντιστοιχεί σε ένα Κέντρο Μάθησης.  Τους δίνεται η οδηγία ότι μπορούν να προχωρούν από τη μια δραστηριότητα στην άλλη σύμφωνα με τους δικούς τους ρυθμούς, τα δικά τους ενδιαφέροντα και εφόσον έχουν ολοκληρώσει την προηγούμενη δραστηριότητα χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να περιμένουν τους άλλους συμμαθητές τους. Οι Εκπαιδευτικοί Σταθμοί ή Κέντρα Μάθησης με τις αντίστοιχες δραστηριότητες που τους δίνονται είναι:

Εκπαιδευτικός Σταθμός 1_Ένα σύνολο καρτών με το λεξιλόγιο του κεφαλαίου. Οι κάρτες περιέχουν φωτογραφίες με εικόνες ή clip art και τη λέξη στην οποία αντιστοιχούν τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά (οι δύο αυτές κάρτες θα αποτελούν ένα ζευγάρι). Ο μαθητής πρέπει από τις ανακατεμένες κάρτες να βρει τα ζευγάρια ενώ ένας άλλος μαθητής ελέγχει το αποτέλεσμα. Η δραστηριότητα μπορεί να επαναληφθεί αλλά αυτή τη φορά σε μικρότερο χρόνο. Ακόμα είναι αναγκαίο να δοθεί ένα φύλλο με τις σωστές αντιστοιχίες, ώστε να μην ενισχυθούν τυχόν λάθη, αλλά και επειδή θεωρείται αναγκαίο για τους μαθητές χαμηλής ετοιμότητας.

Εκπαιδευτικός Σταθμός 2_Δραστηριότητα με αξιοποίηση ραδιοφωνικής εκπομπής και συνοδευτικό Φύλλο Εργασίας. Αξιοποιείται διαδικτυακή ραδιοφωνική εκπομπή πρόγνωσης του καιρού στην αγγλική γλώσσα. Στο Φύλλο Εργασίας αναφέρεται το κείμενο με την πρόγνωση του καιρού την οποία ακούνε οι μαθητές και ένας χάρτης της πόλης ή της χώρας στην οποία αναφέρεται. Οι μαθητές μπορούν πάνω στο χάρτη τους να σχεδιάσουν τον καιρό που ακούνε έτσι ώστε να αποτυπώνεται η πρόγνωση που παρουσιάζεται στην εκπομπή. Εάν η εκπομπή αναφέρεται στις αλλαγές του καιρού για ένα διάστημα δύο ή τριών ημερών, οι μαθητές μπορούν να δημιουργήσουν έναν πίνακα με τον καιρό για κάθε ημέρα χρησιμοποιώντας εικόνες/σύμβολα και λέξεις. Στο Φύλλο Εργασίας τους υπάρχει αναφορά σε εκφράσεις σχετικές με τον καιρό και οι μαθητές κυκλώνουν τις εκφράσεις που ακούνε στην εκπομπή.

Εκπαιδευτικός Σταθμός 3_Video clip από την πρόγνωση του καιρού στις ειδήσεις π.χ. του ΒΒC, και με Φύλλο Εργασίας παρόμοιο με εκείνο του Σταθμού 2.

Εκπαιδευτικός Σταθμός 4_Οι μαθητές καλούνται να σχεδιάζουν, με διάφορα υλικά, έναν χάρτη καιρού και στη συνέχεια:

α) γράφουν πέντε προτάσεις με μια σύντομη περιγραφή του χάρτη τους αναφέροντας την ημερομηνία, την εποχή και την πρόγνωση για εκείνη την ημέρα,

β) περιγράφουν προφορικά σε έναν συμμαθητή τους το χάρτη που έφτιαξαν,

Εκπαιδευτικός Σταθμός 5_Οι μαθητές παίρνουν διαφορετικούς χάρτες με τις καιρικές συνθήκες διαφορετικών πόλεων της Ελλάδας από το http://www.meteo.gr/. Οι χάρτες αυτοί μπορεί να εκτυπωθούν από το διαδίκτυο. Οι μαθητές θα πρέπει να εξηγήσουν τι λένε αυτοί οι χάρτες κάνοντας ένα από τα παρακάτω:

α) επιλέγοντας την πόλη στην οποία ζουν και γράφοντας στην αγγλική γλώσσα μία πρόγνωση για τον καιρό,

β) επιλέγουν μία πόλη που θα ήθελαν να επισκεφθούν το Σαββατοκύριακο, και με βάση την πρόγνωση του καιρού, φτιάχνουν έναν κατάλογο με τα ρούχα που θα έπαιρναν μαζί τους.

Εκπαιδευτικός Σταθμός 6_Οι μαθητές επιλέγουν μία χώρα και παρακολουθούν στο διαδίκτυο την πρόγνωση του καιρού της χώρας αυτής για την επόμενη εβδομάδα. Συμπληρώνουν στην αγγλική γλώσσα μία φόρμα για τον καιρό της εβδομάδας χρησιμοποιώντας σύμβολα και εκφράσεις. Τοποθετούν τη φόρμα στον παγκόσμιο χάρτη της τάξης τους στο σημείο που βρίσκεται η συγκεκριμένη χώρα.

Εκπαιδευτικός Σταθμός 7_Με μια βιντεοκάμερα, έναν χάρτη της Ελλάδας στον τοίχο της τάξης τους και ένα κείμενο στην αγγλική γλώσσα το οποίο δημιουργούν από τις προβλέψεις του meteo (http://www.meteo.gr/), ή άλλης σχετικής ιστοσελίδας, οι μαθητές ετοιμάζουν μία εκπομπή πρόγνωσης του καιρού. Για το γύρισμα της εκπομπής μπορούν να χρησιμοποιήσουν καπέλα, κασκόλ, γυαλιά, ομπρέλες κλπ.

Στη συνέχεια, κατά την αξιολόγηση των μαθητών, ο εκπαιδευτικός διαπιστώνει ότι το ένα τρίτο των μαθητών έχει κατανοήσει πολύ καλά το λεξιλόγιο με αποτέλεσμα να μπορεί να ανταποκριθεί εύκολα σε πραγματικές συνθήκες επικοινωνίας. Το ένα τρίτο της τάξης καταλαβαίνει το μεγαλύτερο μέρος του λεξιλογίου και μπορεί να ανταποκριθεί με μικρές δυσκολίες σε πραγματικές συνθήκες επικοινωνίας. Το τελευταίο ένα τρίτο της τάξης αντιμετωπίζει σημαντικό βαθμό δυσκολίας και χρειάζεται άμεση διδασκαλία και συγκεκριμένα παραδείγματα. Προκειμένου ο εκπαιδευτικός να δώσει σε όλους εργασίες περισσότερης εξάσκησης στο σπίτι χρησιμοποιεί τρεις διαφορετικές αναθέσεις οι οποίες μοιράζονται σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε μαθητή.

3.3. Διαβαθμισμένο Μάθημα

Όπως αναφέρει η Tomlinson (1999) στο βιβλίο της The Differentiated Classroom: Responding to the Needs of All Learners, οι μαθητές, σε μια τάξη διαφοροποιημένης διδασκαλίας Ξένων Γλωσσών, εργάζονται σε δραστηριότητες διαφορετικών επιπέδων πολυπλοκότητας και με διαφορετικές υποστηρικτικές σκαλωσιές από τον εκπαιδευτικό. Το μάθημα περιστρέφεται για όλους γύρω από το ίδιο θέμα αλλά η ολοκλήρωση των εργασιών απαιτεί από τον κάθε μαθητή διαφορετική ετοιμότητα ως προς τη χρήση της γλώσσας στόχου. Ένα τέτοιο παράδειγμα διαφοροποίησης αποτελεί το Διαβαθμισμένο Μάθημα (Τiered Lesson) όπου οι δραστηριότητες διατηρούν την ίδια εστίαση ως προς τους στόχους του μαθήματος αλλά  παρέχουν ποικίλες διαδρομές πρόσβασης και διαχείρισης της πληροφορίας ως προς το επίπεδο γλωσσομάθειας. Με τον τρόπο αυτό, οι μαθητές με διαφορετικές μαθησιακές ανάγκες εργάζονται με τις ίδιες ιδέες και χρησιμοποιούν τις ίδιες δεξιότητες.

Πρέπει να σημειωθεί ότι σε ένα Διαβαθμισμένο Μάθημα οι μαθητές που βρίσκονται στο χαμηλό επίπεδο γλωσσομάθειας έχουν ανάγκη από εργασίες με πολύ συγκεκριμένα αποτελέσματα (κλειστά ερωτήματα) ενώ οι μαθητές που ανήκουν στο υψηλό επίπεδο μπορούν να ανταποκριθούν σε πιο αφηρημένες αναθέσεις δράσης (ανοιχτά ερωτήματα). Οι μαθητές του μεσαίου επιπέδου χρειάζονται ένα συνδυασμό κλειστών και ανοιχτών ερωτημάτων/δράσεων. Ωστόσο, ο εκπαιδευτικός φροντίζει όλες οι δραστηριότητες να έχουν την ίδια μαθησιακή αξία και ενδιαφέρον. Αν μία ομάδα δημιουργεί ταινία κάποια άλλη ομάδα μπορεί να δημιουργεί διαφήμιση ή ψηφιακή αφίσα χρησιμοποιώντας το ίδιο λεξιλόγιο. Πρόκειται για εξίσου ενδιαφέρουσες εργασίες για όλους.

3.4. Παράδειγμα Διαβαθμισμένου Μαθήματος (Tiered Lesson)

3.5. Think – Tac – Toe (Τρίλιζα)

Η στρατηγική Think-Tac-Toe (τη συναντάμε και Tic-Tac-Toe) χρησιμοποιεί τη θεωρεία της Πολλαπλής Νοημοσύνης του Howard Gardner προκειμένου οι μαθητές να επιλέξουν οι ίδιοι, μέσα από μια ποικιλία δραστηριοτήτων, τον τρόπο με το οποίο θα επιδείξουν αυτό που γνώρισαν, κατανόησαν και μπορούν να κάνουν.

Το πρώτο βήμα είναι να προσδιοριστούν οι μαθητικοί στόχοι, τα αποτελέσματα και να συνδεθούν με το Πρόγραμμα Σπουδών. Τότε δημιουργείται το Think-Tac-Toe με τη μορφή πίνακα εννέα τετραγώνων – με τη μορφή τρίλιζας – όπου κάθε τετράγωνο προσδιορίζει μία εργασία ή ένα μαθητικό προϊόν το οποίο συνδέεται με μία από τις νοημοσύνες του Gardner. Όλες οι δραστηριότητες αναφέρονται στο ίδιο θέμα από διαφορετική οπτική προκειμένου να έχουν οι μαθητές τη δυνατότητα επιλογής ανάλογα με τις νοημοσύνες στις οποίες μπορούν να αποδώσουν καλύτερα. Το ζητούμενο είναι κάθε μαθητής να επιλέξει τρία τετράγωνα και να δεσμευτεί για την υλοποίηση του έργου που αναφέρουν σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Στην ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων ο μαθητής έχει κάνει «τρίλιζα».

Think-Tac-Toe με θέμα την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος

Think-Tac-Toe με θέμα ένα λογοτεχνικό κείμενο/διήγημα

Think-Tac-Toe για την κατανόηση λεξιλογίου.

Συμπληρώστε τρία τετράγωνα οριζόντια, κάθετα ή διαγώνια.