Ιστορία – Επανάληψη…
2η ενότητα! Θέμα: Η Τουρκοκρατία... που ήταν η εποχή που οι Οθωμανοί Τούρκοι είχαν κατακτήσει την Ελλάδα.
Η Τουρκοκρατία είναι η χρονική περίοδος πριν την Επανάσταση του 1821. Στην ενότητα αυτή βλέπουμε πώς προετοιμάστηκε η Επανάσταση, πώς ζούσαν οι Έλληνες αυτά τα περίπου 400 χρόνια και ποιες μικρότερες επαναστάσεις έκαναν.
Όμως, σε αντίθεση με τη Φυσική που για να καταλάβουμε τον κόσμο γύρω μας τον "σπάμε" σε μικρά κομμάτια, τα πειράματα που κάνουμε στην τάξη, στην Ιστορία προσπαθούμε να συνδέσουμε όλα τα γεγονότα. Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να συνδέσουμε όλα όσα μάθαμε:
1. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναπτύσσεται, μεγαλώνει, δυναμώνει
Αυτό συμβαίνει τους δύο πρώτους αιώνες μετά την κατάκτηση της Πόλης, μέχρι περίπου το 1650 (δείτε στο βίντεο πώς επεκτάθηκε μέχρι τότε και πώς άρχισε να συρρικνώνεται, να μικραίνει μετά).
Στο διάστημα αυτό οι Οθωμανοί κατακτούν νέα εδάφη. Νέα εδάφη = περισσότεροι υπήκοοι. Περισσότεροι υπήκοοι = περισσότεροι φόροι. Περισσότεροι φόροι = περισσότερα λεφτά για μισθούς στρατιωτών. Περισσότερα λεφτά για στρατιώτες = Περισσότεροι πόλεμοι, νίκες και περισσότερα νέα εδάφη!!!
Νέους στρατιώτες, όμως, οι Τούρκοι δε βρίσκουν μόνο με τα λεφτά από τους φόρους. Βρίσκουν και με το παιδομάζωμα! "Μαζεύουν", όπως λέει η λέξη, παιδιά χριστιανών από μικρά, τα εκπαιδεύουν ως σκληρούς στρατιώτες και τα εξισλαμίζουν. Για να γλιτώσουν τα παιδιά τους, αλλά και τους πολλούς φόρους που πληρώνουν, πολλοί χριστιανοί αλλάζουν θρήσκευμα, γίνονται μουσουλμάνοι. Εξισλαμισμοί και παιδομάζωμα (και φυσικά οι φόροι) είναι τα τρία σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χριστιανοί Έλληνες τότε.
Βίντεο για το παιδομάζωμα (θα δείτε ότι γίνεται μέχρι περίπου το 1640) κάθε 5 χρόνια αρχικά και μετά κάθε χρόνο, όποτε χρειάζονταν οι Τούρκοι στρατιώτες:
Αλήθεια, εσείς τι θα κάνατε; Σκεφτείτε μόνο αυτό: όλοι μας είχαμε κάποιους προ-προ-προ-παππούδες τότε που δεν άλλαξαν θρήσκευμα, παρά τις δυσκολίες. Ήρωες; Μάλλον!
Όπως καταλαβαίνετε, οι συνθήκες για τους υπόδουλους Έλληνες είναι πολύ δύσκολες. Γενικά, οι δύο πρώτοι αιώνες είναι μία περίοδος μεγάλης καταπίεσης των χριστιανών υπηκόων της Αυτοκρατορίας και, όπως ξέρετε, οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν για πάντα καταπιεζόμενοι...
2. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία σταματά να αναπτύσσεται, να μεγαλώνει, να δυναμώνει
Το 1650 περίπου η επέκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σταματά. Όμως, αυτό δεν είναι το μόνο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Αυτοκρατορία.
Νέες γεωγραφικές ανακαλύψεις και νέοι εμπορικοί δρόμοι μειώνουν τα έσοδα της Αυτοκρατορίας από τους φόρους που πλήρωναν οι έμποροι που περνούσαν από τα εδάφη και τις θάλασσές της, για να πάνε στην Ινδία και την Κίνα. Ακόμη, περισσότερο δύο συνθήκες, του Κάρλοβιτς (το 1699) και του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (το 1774), δίνουν προνόμια σε Αυστριακούς και Ρώσους υπήκοους. Όλα αυτά σημαίνουν: Λιγότεροι υπήκοοι = λιγότερα έσοδα από φόρους. Λιγότερα έσοδα από φόρους = λιγότερα χρήματα για στρατιώτες. Λιγότεροι στρατιώτες = αποδυνάμωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία σιγά σιγά χάνει τα εδάφη που είχε κατακτήσει και μικραίνει, μικραίνει, μικραίνει... όλο και περισσότερο!!!
Σε αυτό συνέβαλαν και οι Έλληνες, οι οποίοι ζώντας σε μια περιοχή που περιβάλλεται από θάλασσα είναι οι καλύτεροι ναυτικοί, μορφώνουν τα παιδιά τους, για να διασώσουν την εθνική τους ταυτότητα και καταλαβαίνουν πρώτοι από όλους τους υπηκόους ότι αρχίζει μία νέα εποχή, η εποχή του εμπορίου (και ένα νέο οικονομικό σύστημα, ο καπιταλισμός, στην καρδιά του οποίου βρίσκεται το εμπόριο, αφού σε αυτόν οι άνθρωποι πουλούν και αγοράζουν πράγματα και κάνουν περιουσίες).
Ενδιαφέρουσα εποχή, έτσι; Πάμε πάλι σε εμάς. Αν η οικογένειά σας είναι από κάποιο χωριό της Ηπείρου και εκεί υπάρχει το άγαλμα κάποιου ευεργέτη ή κάποιο σχολείο που έφτιαξε κάποιος ευεργέτης, τότε είναι σίγουρο ότι αυτός ο ευεργέτης έκανε τότε περίπου την περιουσία του. Οι Ζωσιμάδες, ο Ζώης Καπλάνης, ο Παπάζογλου κάνουν τεράστιες περιουσίες τότε, αφού μεταφέρουν προϊόντα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία χωρίς να πληρώνουν φόρους ή πληρώνοντας ελάχιστους φόρους!
Μικρό βιντεάκι για τη συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή:
Αυτό είναι το γενικό περίγραμμα της εποχής. Σε όλα τα παραπάνω μπορείτε να "δέσετε" τις ερωτήσεις που έχουμε για το διαγώνισμα. Πάμε να τις δούμε πιο αναλυτικά:
1.α. Πού στηριζόταν κυρίως η οικονομία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας; --> Στηριζόταν στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Και συνεχίζει να το κάνει και στη δεύτερη περίοδο, με αποτέλεσμα η αυτοκρατορία να μείνει πίσω, να μην αναπτυχθεί οικονομικά (σε αντίθεση με τους προγόνους μας, τους Έλληνες υπηκόους της)
1.β. Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην οικονομική παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά το 1600; Ποιες συνθήκες συνέβαλαν στην ακόμη μεγαλύτερη μείωση των εσόδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους φόρους και στην οικονομική πρόοδο των Ελλήνων; --> Τα τρία που είπαμε παραπάνω: οι νέες γεωγραφικές ανακαλύψεις, οι νέοι εμπορικοί δρόμοι και φυσικά το ότι η αυτοκρατορία σταμάτησε να κατακτά νέα εδάφη. Φυσικά και οι συνθήκες του Κάρλοβιτς και του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή.
1.γ. Ποια κοινωνική τάξη (ποιο επάγγελμα) ωφελήθηκε από τις συνθήκες αυτές και πώς; --> Μα φυσικά οι Έλληνες έμποροι.
Πού ιδρύθηκαν ελληνικές παροικίες; --> Πού αλλού; Στη Ρωσία (λόγω των σχέσεων που έχουν τότε οι Έλληνες με τους Ρώσους που ένας θρύλος έλεγε τότε ότι το "ξανθό γένος" θα μας σώσει από τους Τούρκους, όπως μας είπε ο Γιάννης στην τάξη) και στην Ευρώπη. Δείτε τον χάρτη από το βιβλίο μας και θα θυμάστε και μόνο από αυτόν πού δημιουργήθηκαν κυρίως ελληνικές παροικίες μετά το 1600:
1.δ. Τι γνωρίζετε για τις Παραδουνάβιες ηγεμονίες; --> Είναι δύο περιοχές στη σημερινή Ρουμανία, η Μολδαβία και η Βλαχία. Βρίσκονται κοντά στον ποταμό Δούναβη, γι' αυτό και ονομάστηκαν Παραδουνάβιες. Είχαν Έλληνες, Φαναριώτες ηγεμόνες. Αυτά φτάνουν, για να καταλάβουμε ότι τότε εκεί καταφεύγουν πολλοί Έλληνες, δημιουργούνται ελληνικές παροικίες που εξελίσσονται σε μεγάλα εμπορικά κέντρα και οι Έλληνες έμποροι κάνουν τεράστιες περιουσίες. Δεν είναι τυχαίο ότι εκεί κατέφυγε και ο Ρήγας Βελεστινλής, ο οποίος ήταν γραμματέας του Φαναριώτη ηγεμόνα της Βλαχίας, Νικόλαου Μαυρογένη.
2.α. Ποια σκληρά μέτρα αντιμετώπιζαν οι χριστιανοί τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας; --> Εξισλαμισμούς, παιδομάζωμα και κυρίως τη φορολογία.
2.β. Εκτός από τους Οθωμανούς Τούρκους ποιοι άλλοι λαοί είχαν κατακτήσει εδάφη της ελληνικής χερσονήσου το διάστημα αυτό; --> Βενετοί και Γενουάτες. Δείτε πάλι τον χάρτη από το βιβλίο:
2.γ. Ποια τρία στοιχεία της ταυτότητάς τους κατάφεραν να διαφυλάξουν οι Έλληνες την περίοδο της Τουρκοκρατίας και με ποιον τρόπο; --> Τη γλώσσα, τη θρησκεία και τις παραδόσεις τους. Αυτά μας κράτησαν ενωμένους τη δύσκολη εκείνη περίοδο. Δεν είναι τυχαίο ότι όταν φτιάχνουμε παροικίες (μετά το 1650), οι πλούσιοι έμποροι του εξωτερικού φτιάχνουν πρώτα Εκκλησίες και μετά σχολεία, για να διατηρηθούν η πίστη και η ελληνική γλώσσα.
Αλήθεια, οι παραδόσεις τι είναι; Τις διατηρούμε ακόμα; Έχετε πάει σε πανηγύρι; Σκεφτείτε μόνο ότι με τον ίδιο τρόπο γιόρταζαν τις γιορτές των Αγίων οι προ-προ-προ-παππούδες μας 300-400-500 χρόνια πριν. Αυτές τις παραδόσεις κρατήσαμε ακόμη και όταν ήμασταν υποδουλωμένοι στους Οθωμανούς Τούρκους. Αυτές τις παραδόσεις κρατάμε ακόμα, μας ενώνουν ακόμα και μας κάνουν αυτό που είμαστε. Στο βιντεάκι ένα τραγούδι που κρατά από εκείνη την εποχή:
2.δ. Ποιους φόρους πλήρωναν οι χριστιανοί υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορία; --> Εύκολο! Πλήρωναν φόρους σχεδόν για τα πάντα: κεφαλικό φόρο (τον πλήρωναν όλοι οι ενήλικοι άνδρες κάθε οικογένειας), για την παραγωγή, για τη γη που κατείχαν και για την παραγωγή (δεκάτη = το 1/10 της παραγωγής τους).
2.ε. Πότε άρχισε να βελτιώνεται η κατάσταση για τους υπόδουλους Έλληνες και πώς; Από τα μέσα του 16ου αιώνα, η θέση των Ελλήνων στις τουρκοκρατούμενες περιοχές σταδιακά βελτιώθηκε. Μειώθηκε η φορολογία και το παιδομάζωμα (κυρίως το δεύτερο).
3.α. Πώς αποκαλούνταν όλοι οι Ορθόδοξοι υπήκοοι του Σουλτάνου και ποιος ήταν ο θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης τους; Ποιοι ήταν οι Φαναριώτες; --> Όλοι οι χριστιανοί Ορθόδοξοι υπήκοοι της Αυτοκρατορίας λέγονταν ρουμ μιλέτ (= έθνος των Ρωμαίων/Ρωμιών, επειδή έτσι αυτο-αποκαλούνταν οι Βυζαντινοί). Ηγέτης τους ήταν ο Πατριάρχης. Γύρω από το Πατριαρχείο στη συνοικία Φανάρι ζούσαν οι Φαναριώτες που ήταν μορφωμένοι Έλληνες και αναλάμβαναν σημαντικά αξιώματα στην οθωμανική διοίκηση (λόγω της μόρφωσής τους).
3.β. Πώς λέγονταν οι κοινοτικοί άρχοντες και ποιες αρμοδιότητες είχαν; --> Είχαν πολλές ονομασίες, ανάλογα με την περιοχή που ζούσαν: δημογέροντες, κοτζαμπάσηδες, πρόκριτοι, προεστοί, επίτροποι. Η κύρια ευθύνη τους ήταν η κατανομή των φόρων. Όμως, αποτελούσαν και τους ενδιάμεσους ανάμεσα στους Πασάδες και τους χριστιανούς υπηκόους κάθε πόλης. Στα Γιάννενα είχαμε Δημογέροντες, Πρόκριτους και Προεστούς. Για παράδειγμα, όταν ο Αλή Πασάς αποφάσισε να πνίξει την κυρα Φροσύνη και τις άλλες γυναίκες (μιλήσαμε γι' αυτό στα Εργαστήρια) ο πρόκριτος Σταύρος Ιωάννου τον παρακάλεσε να τις αφήσει ελεύθερες.
3.γ. Τι ήταν οι κλέφτες και τι οι αρματολοί; --> Οι κλέφτες ήταν ένοπλοι Έλληνες, εχθροί των Τούρκων και γενικά της εξουσίας. Τους αγαπούσαν οι υπόδουλοι Έλληνες, επειδή αντιστέκονταν στην εξουσία των Πασάδων και του Σουλτάνου. Οι αρματολοί ήταν ένοπλοι Έλληνες που οι Οθωμανοί τους χρησιμοποιούσαν για να αντιμετωπίσουν τους κλέφτες. Όμως, αυτοί συχνά έπαιρναν χρήματα και οπλισμό και γίνονταν κλέφτες.
4.α. Ποιο ήταν το σχέδιο του Ρήγα για την απελευθέρωση των υπόδουλων βαλκανικών λαών; --> Το θυμάστε; Ο Ρήγας πίστευε ότι η απελευθέρωση θα έρθει αν ενωμένοι οι βαλκανικοί λαοί ξεσηκωθούν εναντίον του Σουλτάνου. Έφτιαξε γι' αυτό την Χάρτα του, στην οποία φαίνονταν οι περιοχές που θα ξεσηκώνονταν και οι σχέσεις κάθε περιοχής με την ελληνική ιστορία.
4.β. Πώς πίστευε ο Κοραής ότι οι Έλληνες θα ελευθερωθούν; --> Ο Κοραής είχε γνωρίσει τον Γαλλικό Διαφωτισμό και είχε ζήσει τη Γαλλική Επανάσταση. Στη Γαλλία είχε δει ότι οι Γάλλοι, αφού φωτίστηκαν γνωρίζοντας τις ιδέες του Διαφωτισμού, επαναστάτησαν ενάντια σε οτιδήποτε τους καταπίεζε. Αντίστοιχα, πίστευε ότι για να ελευθερωθεί το ελληνικό έθνος, έπρεπε πρώτα να φωτιστεί διαμέσου της παιδείας.
4.γ. Τι γνωρίζετε για τη θυσία του Διονύσιου του Φιλόσοφου; --> Το 1600 ο Διονύσιος ήταν επίσκοπος Λάρισας. Προσπάθησε να οργανώσει επανάσταση εκεί, αλλά δεν τα κατάφερε. Έφυγε, πήγε στη Ρώμη και την Ισπανία και προσπάθησε να βρει βοήθεια από τους χριστιανικούς λαούς για να βοηθήσουν τους Έλληνες, αν επαναστατούσαν εναντίον των Τούρκων. Πήρε υποσχέσεις, αλλά όχι βοήθεια. Το 1611 ξεσήκωσε τους κατοίκους της Παραμυθιάς. Επιτέθηκαν στα Γιάννενα (περίπου 1.000 άνθρωποι) και έφτασαν μέχρι την Καλούτσιανη, την περιοχή έξω από το Κάστρο. Τελικά ο τουρκικός στρατός, αφού αρχικά αιφνιδιάστηκε, τους διέλυσε και συνέλαβε και σκότωσε τον ίδιο. Η σύλληψη έγινε σε μία σπηλιά έξω από το κάστρο. Ο Διονύσιος βρήκε μαρτυρικό θάνατο. Μπορούμε να πούμε ότι ήταν ο πρώτος μάρτυρας του Ελληνισμού την εποχή της Τουρκοκρατίας. Την επανάσταση την πλήρωσαν οι Έλληνες ακριβά: οι Τούρκοι έκαψαν σπίτια Ελλήνων, μετέτρεψαν ελληνικές εκκλησίες σε τουρκικά τζαμιά και έδιωξαν τους Έλληνες μέσα από το Κάστρο από τότε μέχρι το 1913 που απελευθερώθηκε η πόλη μας. Υποτιμητικά, όπως μας είπε η Ελένη, οι Τούρκοι τον αποκάλεσαν "Σκυλόσοφο".
Σας έγραψα λίγο περισσότερες λεπτομέρειες, αλλά αυτή είναι μία ιστορία της πόλης μας που έχει ενδιαφέρον.
4.δ. Γιατί η κατάκτηση των Σουλιωτών ήταν δύσκολη; Ποιος τελικά κατέκτησε το Σούλι και με ποιον τρόπο; --> Επειδή το Σούλι βρισκόταν σε μία από τις πιο "άγριες" και δυσπρόσιτες (δύσκολες να τις προσεγγίσεις, πλησιάσεις) ορεινές περιοχές της Ηπείρου, αλλά και επειδή οι Σουλιώτες ήταν άριστοι πολεμιστές. Το Σούλι το κατέκτησε το 1803 ο Αλή Πασάς, αφού έδιωξε από εκεί μερικούς από τους αρχηγούς τους. Βέβαια, οι πιο άξιοι, ο Κίτσος Μπότσαρης και ο Φώτος Τζαβέλας έμειναν και πολέμησαν μέχρι το τέλος, αλλά τελικά δεν τα κατάφεραν.
4.ε. Πώς βοήθησαν οι Σουλιώτες στην προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης; --> Όπως το λέει ωραία το βιβλίο: Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Επανάστασης του 1821 πολλοί Σουλιώτες ανέπτυξαν σημαντική δράση ως οπλαρχηγοί, έχοντας τη φήμη των γενναίων και αδάμαστων πολεμιστών του έθνους.