Ανήμερα των Φώτων, μετά την λειτουργία των Μεγάλων Ωρών, τελείται ο καθαγιασμός των υδάτων και η ρίψη του Τίμιου Σταυρού. Ο ιερέας ρίχνει το σταυρό μέσα στο νερό -σήμερα ο σταυρός είναι δεμένος πάνω σε σκοινί για να μη χαθεί-, και πιστοί βουτούν για να πιάσουν τον σταυρό, θεωρώντας ύψιστη τιμή, ευλογία και τύχη για όποιον τον βρει και τον πιάσει τον σταυρό. Σχεδόν σε όλα τα μέρη της Ελλάδος κατά τον καθαγιασμό των υδάτων αφήνουν ελεύθερα να πετάξουν τρία λευκά περιστέρια. Τα περιστέρια αυτά συμβολίζουν την Αγία Τριάδα, κατά την φανέρωση του Αγίου Πνευματος -εν είδη περιστεράς- όταν ο Ιησούς βαφτιζόταν στον Ιορδάνη Ποταμό.
Άρνισσα Πέλλας Ένα παραδοσιακό έθιμο που αναβιώνει στο χωριό Άρνισσα Πέλλας την ημέρα των Φώτων είναι τα Τζαμαλάρια. Σύμφωνα με το έθιμο, ένα αγόρι ηλικίας από 16 μέχρι 35 χρονών ντύνεται νύφη με παραδοσιακή τοπική φορεσιά, ενώ άλλα δυο της ίδιας ηλικίας ντύνονται τα αδέρφια της νύφης που την κρατάνε. Ένα ακόμα ντύνεται μπουμπάρι και γυρίζουν όλο το χωριό με συνοδεία παραδοσιακής ορχήστρας. Σε συγκεκριμένες πλατείες του χωριού αναπαριστάται ένα δρώμενο κατά το οποίο το μπουμπάρι ορμάει για να αρπάξει την νύφη, αλλά τα αδέρφια το ρίχνουν στο έδαφος σκοτωμένο και μοιράζουν τα μέρη του σώματος του. Μετά το μπουμπάρι σηκώνεται πάνω και λένε το σύνθημα “μαύρη προβατίνα, άσπρο γάλα μπρους μπρους” και έτσι συνεχίζουν. Η νύφη στο έθιμο συμβολίζει το νέο χρόνο, τα αδέρφια συμβολίζουν τους αγγέλους, ενώ το μπουμπάρι το Κακό.
Καλή Βρύση Δράμας (αρχική φωτογραφία) Η Καλή Βρύση Δράμας έχει ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον έθιμο για τις ημέρες των Φώτων που έχει τις ρίζες του στη Διονυσιακή λατρεία, τα «Μπαμπούγερα» που κάθε χρόνο διαρκούν το τριήμερο 6- 8 Ιανουαρίου. Κατά το έθιμο, κωδωνοφόροι και άνθρωποι μεταμφιεσμένοι σε τράγους βγαίνουν στους δρόμους του χωριού μετά τον αγιασμό των υδάτων, για να διώξουν το κακό με τον ήχο των κουδουνιών τους, καθώς και με ένα σακίδιο στάχτης που έχουν μαζί τους. Στάχτη σκορπίζουν και οι γυναίκες με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι για να φύγουν οι καλικάντζαροι και να μην έχει φίδια το καλοκαίρι. Τα «Μπαμπούγερα», εκτός από τα 5 κουδούνια που ζώνονται και τις δερμάτινες μάσκες, φορούν μια καμπούρα που τοποθετείται πίσω στην πλάτη και συμβολίζει τιμητικά τη γριά (Μπάμπω), από όπου και παίρνει το έθιμο το όνομά του. Μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού των υδάτων τα μπαμπούγερα συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία. Το δρώμενο κορυφώνεται στις 8 Γενάρη με την αναπαράσταση Διονυσιακού σατυρικού γάμου στην πλατεία του χωριού, ενώ δωρεάν κρασί και τοπικά εδέσματα προσφέρονται στους επισκέπτες του χωριού.
Νικησιανή Καβάλας – Μοναστηράκι, Ξηροπόταμος, Πετρούσα και Βώλακας Δράμας Σε αρκετά χωριά της Καβάλας και της Δράμας, όπως η Νικήσιανη, το Μοναστηράκι, ο Ξηροπόταμος, η Πετρούσα και ο Βώλακας τηρείται κάθε χρόνο τα Φώτα το λεγόμενο έθιμο των «Αράπηδων». Το έθιμο των «Αράπηδων» πάει πολύ πίσω στην ιστορία, καθώς έχει τις απαρχές του από τους μαύρους πολεμιστές που λέγεται ότι συμμετείχαν στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και που με τους αλαλαγμούς τους τρόμαξαν και έδιωξαν τους ελέφαντες των Ινδών αντιπάλων. Το έθιμο έχει τις παραλλαγές του στα εκάστοτε χωριά, αλλά κοινό στοιχείο αποτελεί η μεταμφίεση των κατοίκων, που ντύνονται με μαύρες προβιές και μακρόστενες μάσκες σαν κεφαλές ζώου. Οι κάτοικοι δημιουργούν ομάδες «Αράπηδων», φορούν κουδούνια και χορεύουν στο δρόμο κάνοντας θόρυβο για να διώξουν τα κακά πνεύματα και τους καλικάντζαρους, ενώ δύο αρχηγοί ομάδων παλεύουν μέχρι τελικής πτώσης. Τέλος, όλοι μαζεύονται γύρω από τον ηττημένο σε μια μυσταγωγία που τελειώνει με την ανάσταση του «νεκρού».
Γαλάτιστα Χαλκιδικής: η καμήλα και η απαγωγή
Πρόκειται για ένα έθιμο που αναβιώνει αδιαλείπτως από τα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που κάποιος ερωτευμένος, προκειμένου να απαγάγει την αγαπημένη του κάτω από τα μάτια του Τούρκου επιτρόπου, σκαρφίστηκε ένα μοναδικό κόλπο. Έστησε ένα γλέντι στο χωριό και παράλληλα έφτιαξε το ομοίωμα μιας καμήλας μέσα στο οποίο κρύφτηκε ο ίδιος και οι απαγωγείς φίλοι του που μπήκαν στο σπίτι, έκλεψαν την κοπέλα και την φυγάδευσαν κάτω από το ομοίωμα της καμήλας. Σήμερα, το έθιμο αναβιώνει με το ομοίωμα της καμήλας να γυρνά στο χωριό και με 6 άνδρες να κρύβονται από κάτω χορεύοντας και τραγουδώντας.
Το Πάντρεμα της φωτιάς(Στερεά Ελλάδα)
Μετά τα Χριστούγεννα, οπότε στη Ρούμελη έχουμε το αρραβώνιασμα της φωτιάς, με το νέο έτος έρχεται η συνέχεια: το πάντρεμα της φωτιάς που γίνεται τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς. Στο τζάκι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μπαίνουν δύο μεγάλα ξύλα. Ο νοικοκύρης φροντίζει να είναι ακριβώς ίδια και να καίγονται το ίδιο. Σύμφωνα με την παράδοση τα δύο ξύλα συμβολίζουν την αλλαγή της ημέρας αλλά και την αλλαγή του χρόνου. Η παράδοση επιμένει ότι όποια ευχή και αν κάνει κάποιος εκείνη τη μέρα ακόμη και κατάρα, αυτή θα πιάσει τόπο.
Τα Ραγκουτσάρια (Μακεδονία - Καστοριά)
Ανήμερα των Φώτων στην Καστοριά αναβιώνει το έθιμο των «Ραγκουτσάριων». Τα «Ραγκουτσάρια» είναι ουσιαστικά ένα καρναβάλι που ξεκινά την Πρωτοχρονιά και κορυφώνεται το τριήμερο 6-8 Ιανουαρίου. Το όνομα προέρχεται από τη λατινική λέξη «rogatores» δηλαδή ζητιάνοι, καθώς κατά το έθιμο οι κάτοικοι βάφονται και φορούν τρομακτικές μάσκες, παλιά ρούχα και κουδούνια, τρομάζοντας και διώχνοντας έτσι τα κακά πνεύματα των καλικαντζάρων από την πόλη, ενώ ζητιανεύουν από τον κόσμο την ανταμοιβή τους για τις υπηρεσίες που παρέχουν. Παρόμοιο είναι και το έθιμο «ροκατζάρια» της Δράμας, όπου οι κάτοικοι διώχνουν τα κακά πνεύματα με τρομακτικές μάσκες. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την τρίτη μέρα, την Πατερίτσα, όποτε οι ομάδες των μεταμφιεσμένων παρελαύνουν, χορεύουν και σατιρίζουν με πρωτοτυπία γεγονότα της επικαιρότητας, διεκδικώντας το πρώτο βραβείο από το Δήμο Καστοριάς.