[Πηγή Latistor/Kωνσταντίνος Μάντης)

 

Κείμενο

[1] Οἱ γὰρ Κερκυραῖοι ἐστασίαζον, ἐπειδὴ οἱ αἰχμάλωτοι ἦλθον αὐτοῖς οἱ ἐκ τῶν περὶ Ἐπίδαμνον ναυμαχιῶν ὑπὸ Κορινθίων ἀφεθέντες, τῷ μὲν λόγῳ ὀκτακοσίων ταλάντων τοῖς προξένοις διηγγυημένοι, ἔργῳ δὲ πεπεισμένοι Κορινθίοις Κέρκυραν προσποιῆσαι. Kαὶ ἔπρασσον οὗτοι, ἕκαστον τῶν πολιτῶν μετιόντες, ὅπως ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τὴν πόλιν.

Μετάφραση: Οι Κερκυραίοι βρίσκονταν σε εμφύλια διαμάχη απ’ όταν γύρισαν σ’ αυτούς οι αιχμάλωτοι από τις ναυμαχίες γύρω στην Επίδαμνο, αφού αφέθηκαν ελεύθεροι από τους Κορινθίους∙ φαινομενικά επειδή οι πρόξενοι είχαν δώσει εγγύηση οκτακόσια τάλαντα, στην πραγματικότητα όμως επειδή τους είχαν πείσει οι Κορίνθιοι να φέρουν την Κέρκυρα με το μέρος τους. Κι αυτοί ραδιουργούσαν πλησιάζοντας κάθε πολίτη χωριστά, για να τους κάνουν ν’ αποστατήσει η πόλη από τους Αθηναίους (από την άμεση επιρροή της Αθήνας).

 

[2] Kαὶ ἀφικομένης Ἀττικῆς τε νεὼς καὶ Κορινθίας πρέσβεις ἀγουσῶν καὶ ἐς λόγους καταστάντων ἐψηφίσαντο Κερκυραῖοι Ἀθηναίοις μὲν ξύμμαχοι εἶναι κατὰ τὰ ξυγκείμενα, Πελοποννησίοις δὲ φίλοι ὥσπερ καὶ πρότερον. [3] Kαὶ (ἦν γὰρ Πειθίας ἐθελοπρόξενός τε τῶν Ἀθηναίων καὶ τοῦ δήμου προειστήκει) ὑπάγουσιν αὐτὸν οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην, λέγοντες Ἀθηναίοις τὴν Κέρκυραν καταδουλοῦν.

Μετάφραση: Έφτασε τότε ένα αθηναϊκό καράβι κι ένα κορινθιακό, που έφερναν πρέσβεις, κι αφού ήρθαν σε διαπραγματεύσεις, οι Κερκυραίοι αποφάσισαν να μείνουν σύμμαχοι των Αθηναίων σύμφωνα με την ισχύουσα συνθήκη, και να διατηρήσουν φιλικές σχέσεις με τους Πελοποννησίους, όπως και πριν. Αλλά τον Πειθία, που ήταν εθελοντής πρόξενος των Αθηναίων και αρχηγός της δημοκρατικής παράταξης, τον παρέπεμψαν αυτοί οι άνδρες (οι ολιγαρχικοί, οι πρώην αιχμάλωτοι των Κορινθίων) σε δίκη με την κατηγορία ότι προσπαθούσε να υποδουλώσει την Κέρκυρα στους Αθηναίους.

 

[4] Ὁ δὲ ἀποφυγὼν ἀνθυπάγει αὐτῶν τοὺς πλουσιωτάτους πέντε ἄνδρας, φάσκων τέμνειν χάρακας ἐκ τοῦ τε Διὸς τοῦ τεμένους καὶ τοῦ Ἀλκίνου· ζημία δὲ καθ᾽ ἑκάστην χάρακα ἐπέκειτο στατήρ. [5] Ὀφλόντων δὲ αὐτῶν καὶ πρὸς τὰ ἱερὰ ἱκετῶν καθεζομένων διὰ πλῆθος τῆς ζημίας, ὅπως ταξάμενοι ἀποδῶσιν, ὁ Πειθίας (ἐτύγχανε γὰρ καὶ βουλῆς ὤν) πείθει ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι.

Μετάφραση: Αυτός, αφού αθωώθηκε, έκανε αντιμήνυση στους πέντε πιο πλούσιους από αυτούς, κατηγορώντας τους πως είχαν κόψει βέργες (για στήριγμα των κλημάτων των αμπελιών) από τα ιερά τεμένη του Δία και του Αλκίνοου∙ πρόστιμο για κάθε βέργα ήταν ένας στατήρας. Κι όταν αυτοί καταδικάστηκαν να πληρώσουν το πρόστιμο, πήγαν και κάθισαν ικέτες στα ιερά, επειδή το χρηματικό πρόστιμο ήταν πολύ βαρύ, για να το πληρώσουν ύστερα από συμφωνία για το ύψος του (για να το πληρώσουν με δόσεις)∙ ο Πειθίας, που ήταν και μέλος της βουλής, την έπεισε να εφαρμόσει πιστά το νόμο.

 

[6] Οἱ δ᾽ ἐπειδὴ τῷ τε νόμῳ ἐξείργοντο καὶ ἅμα ἐπυνθάνοντο τὸν Πειθίαν, ἕως ἔτι βουλῆς ἐστί, μέλλειν τὸ πλῆθος ἀναπείσειν τοὺς αὐτοὺς Ἀθηναίοις φίλους τε καὶ ἐχθροὺς νομίζειν, ξυνίσταντό τε καὶ λαβόντες ἐγχειρίδια ἐξαπιναίως ἐς τὴν βουλὴν ἐσελθόντες τόν τε Πειθίαν κτείνουσι καὶ ἄλλους τῶν τε βουλευτῶν καὶ ἰδιωτῶν ἐς ἑξήκοντα· οἱ δέ τινες τῆς αὐτῆς γνώμης τῷ Πειθίᾳ ὀλίγοι ἐς τὴν Ἀττικὴν τριήρη κατέφυγον ἔτι παροῦσαν.

Μετάφραση: Εκείνοι (οι ολιγαρχικοί που είχαν καταδικαστεί) επειδή αποκλείονταν από το νόμο (ο νόμος, δηλαδή, απαγόρευε την πληρωμή του επιδικασμένου ποσού με δόσεις) και αφού πληροφορήθηκαν ότι ο Πειθίας, όσο ήταν ακόμη βουλευτής, είχε σκοπό να μεταπείσει τους πολίτες να έχουν τους ίδιους φίλους και εχθρούς με τους Αθηναίους (να κάνουν αμυντική και επιθετική συμμαχία με τους Αθηναίους), συνωμότησαν και αφού πήραν μαχαίρια, μπαίνουν ξαφνικά στη βουλή και σκοτώνουν τον Πειθία κι άλλους εξήντα από τους βουλευτές και τους πολίτες. Αυτοί που ήταν ομοϊδεάτες με τον Πειθία, λίγοι, κατέφυγαν στο αθηναϊκό καράβι που ήταν ακόμη εκεί.

 

«Η άποψη ότι ο πόλεμος παράγει βία και η βία πολιτικό χάος, βρίσκει την πληρέστερη έκφραση της στην Ιστορία στην τρομακτική εξιστόρηση του εμφύλιου σπαραγμού στην Κέρκυρα» (J.H. Finley, Θουκυδίδης, σ. 186).

 

Ερωτήσεις - Ασκήσεις

 

1. Η αντίθεση λόγῳ-ἔργῳαποτελεί θεμελιακή αντίθεση στο έργο του Θουκυδίδη. Ποια σκοπιμότητα εξυπηρετεί η χρήση της εδώ;

 

Ο Θουκυδίδης κατά τη διερεύνηση των ιστορικών γεγονότων δεν μένει στην επιφάνεια των πραγμάτων, αλλά προχωρά σε μια ουσιαστικότερη εμβάθυνση, καθώς γνωρίζει πως ό,τι κινεί και υπαγορεύει τις πράξεις των ανθρώπων δεν είναι πάντοτε αυτό που φαινομενικά παρουσιάζεται ως λόγος, αλλά κάποιο λιγότερο εμφανές κίνητρο, το οποίο και αποτελεί την πραγματική αιτία. Ο ιστορικός αναζητά, λοιπόν, με επιμονή τις βαθύτερες αιτίες των γεγονότων διαχωρίζοντάς τες από τις επιμέρους αφορμές, με τις οποίες συχνά οι εμπλεκόμενοι επιχειρούν να αιτιολογήσουν τις πράξεις και τις αποφάσεις τους.

Στην προκειμένη περίπτωση, επομένως, αν και η απελευθέρωση των αιχμάλωτων Κερκυραίων παρουσιάζεται ως απόρροια της υψηλής εγγύησης που κατέβαλαν οι πρόξενοι της Κορίνθου, στην πραγματικότητα εξυπηρετούσε άλλους σκοπούς. Η καταβολή της εγγύησης, δηλαδή, είναι η φαινομενική αιτία, διότι η πραγματική αιτία ήταν πως οι άνθρωποι αυτοί είχαν πεισθεί να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα της Κορίνθου, και επέστρεφαν έτσι στην Κέρκυρα ως όργανα των Κορινθίων.

Έχει σημασία να προσεχθεί η διάκριση που κάνει εδώ ο ιστορικός ανάμεσα στη φαινομενική και την πραγματική αιτία, καθώς αν ληφθεί ως μοναδικός λόγος της επιστροφής τους η καταβολή εγγύησης, τότε η μετέπειτα δράση τους μοιάζει ως τυχαία συμπάθεια ή προτίμηση για συνεργασία με την Κόρινθο. Ενώ, επί της ουσίας, κι όπως προκύπτει απ’ τις συντονισμένες και συνωμοτικές ενέργειές τους, οι αιχμάλωτοι αυτοί Κερκυραίοι επέστρεψαν με συγκεκριμένο στόχο την απομάκρυνση της πόλης τους από την επιρροή της Αθήνας∙ και άρα την εξυπηρέτηση της πολιτικής των Κορινθίων.

 

2. Πώς κρίνετε την απόφαση των Κερκυραίων για τήρηση ουδετερότητας; Συζητήστε τις πιθανότητες επιτυχίας μιας τέτοιας απόφασης μέσα στο πολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται στην Κέρκυρα.

 

[Η Κέρκυρα πριν από τα γεγονότα με την Επίδαμνο ακολουθούσε σταθερά ουδέτερη πολιτική στάση, αποφεύγοντας την ένταξή της σε συμμαχίες. Το πρόβλημα όμως με την Επίδαμνο οδήγησε τους Κερκυραίους σε σύγκρουση με τους Κορίνθιους (433 π.Χ.), γεγονός που τους ώθησε να ζητήσουν την προσχώρησή τους στην αθηναϊκή συμμαχία. Οι Αθηναίοι αρχικά απέρριψαν το αίτημα των Κερκυραίων, διότι δεν ήθελαν να παραβιάσουν τις τριακονταετείς σπονδές του 445 π.Χ. με τους Σπαρτιάτες. Συνήψαν όμως με την Κέρκυρα αμυντική συμμαχία (επιμαχία). Η έκρηξη ωστόσο του Πελοποννησιακού πολέμου κάνει τους Αθηναίους πρόθυμους να αναθεωρήσουν τη στάση τους και να προσπαθήσουν τα μέγιστα να πετύχουν την προσάρτηση του νησιού και τη διασφάλιση των συμφερόντων τους στην περιοχή. Σημαντικό ρόλο για τη μεταστροφή αυτή έπαιξε και η νευραλγική θέση της Κέρκυρας, θέση κλειδί για την επικοινωνία και το εμπόριο με τη δύση. Οι Αθηναίοι πρέπει οπωσδήποτε να ανησύχησαν από την επιστροφή των αιχμαλώτων ολιγαρχικών στο νησί και από τη συνωμοτική τους δραστηριότητα. Είναι εύκολο να φανταστούμε το πολιτικό αδιέξοδο που θα προκλήθηκε στην Κέρκυρα από την ταυτόχρονη άφιξη αθηναϊκής και σπαρτιατικής πρεσβείας. Είναι επίσης φανερή η προσπάθεια των Κερκυραίων για τήρηση ουδετερότητας απέναντι και στις δύο αντιμαχόμενες πλευρές (Αθηναίους-Πελοποννήσιους). Η διπλωματική αυτή στάση τους, που πάντως δεν είναι εντελώς απαλλαγμένη από κάποια δολιότητα και ιδιοτέλεια, δηλώνει ακριβή υπολογισμό των συμφερόντων τους, αλλά και πολιτικό ρεαλισμό, που είναι απαραίτητος στους ανίσχυρους λαούς, προκειμένου να βγουν αλώβητοι από τις συγκρούσεις των ισχυρών. Πάντως η εξισορροπητική τους προσπάθεια, όπως θα δείξει η συνέχεια, ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Οπωσδήποτε το ψήφισμα των Κερκυραίων δείχνει φιλική προς τους Κορίνθιους διάθεση και είναι το πρώτο αποτέλεσμα της δράσης των αιχμαλώτων ολιγαρχικών.]

 

Οι Κερκυραίοι επιθυμούσαν αφενός να αποφύγουν την εμπλοκή τους στις πολεμικές αναμετρήσεις Πελοποννησίων – Αθηναίων και αφετέρου να εξισορροπήσουν την εσωτερική τους πολιτική κατάσταση, εκτονώνοντας την ένταση μεταξύ ολιγαρχικών – δημοκρατικών. Η τήρηση ουδετερότητας προσέφερε, άρα, στους πολίτες της Κέρκυρας μια πίστωση χρόνου, ώστε να επιλύσουν τις εσωτερικές τους διαφορές, χωρίς να λάβουν βεβιασμένα το μέρος της μίας ή της άλλης παράταξης, κι επιπλέον κρατούσε την πόλη τους έξω από το εμπόλεμο κλίμα. Ωστόσο, παρά το θεμιτό των επιδιώξεών τους και παρά τα οφέλη που θεωρητικά τους προσέφερε η ουδετερότητα, στην πραγματικότητα η πολιτική κατάσταση στο νησί ήταν ήδη τόσο τεταμένη, ώστε δύσκολα θα μπορούσε να επέλθει η επιθυμητή ειρήνευση. Άλλωστε, η απόφαση για τήρηση ουδετερότητας προσέκρουε στα συμφέροντα της Αθήνας, η οποία ενδιαφερόταν ολοένα και περισσότερο για τον προσεταιρισμό των Κερκυραίων, κι άφηνε έτσι ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας πιο αποφασιστικής παρέμβασης των Αθηναίων. Συνάμα, ακόμη κι οι Πελοποννήσιοι, που τους εξυπηρετούσε προς το παρόν περισσότερο η ουδετερότητα της Κέρκυρας, δεν μπορούσαν να αρκεστούν σε αυτή την κατάσταση, καθώς αντιλαμβάνονταν πως όποια παράταξη έπαιρνε με το μέρος της τους Κερκυραίους θα είχε εν δυνάμει μεγάλο στρατιωτικό όφελος.

Εύλογα, λοιπόν, προκύπτει πως ενώ η τήρηση ουδετερότητας αποτελούσε μια σωστή πολιτική απόφαση -ιδίως για μια πόλη που δεν είχε τη δύναμη και τη στήριξη εκτεταμένων συμμαχιών όπως είχαν οι δύο αντίπαλοι συνασπισμοί-, δεν μπορούσε ωστόσο να διατηρηθεί. Εφόσον και οι δύο παρατάξεις ήθελαν να την εμπλέξουν στον πόλεμο και να την εντάξουν στις συμμαχίες τους, ήταν αναμενόμενο πως οι Κερκυραίοι δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν μια ενιαία στάση απέναντι και στις δύο πλευρές. Ήδη, η έλευση των αιχμάλωτων Κερκυραίων και η συνωμοτική τους δράση, είχε προκαλέσει εμφύλια διαμάχη στο νησί, κι είχε κλονίσει καίρια την ενότητα των πολιτών που ήταν αναγκαία για τη χάραξη μιας κοινής και σταθερής πολιτικής.

 

3. Να συζητήσετε και να αξιολογήσετε την απόφαση των ολιγαρχικών να παραπέμψουν τον κυριότερο πολιτικό τους αντίπαλο (δηλ. τον Πειθία) σε δίκη.

 

Ο ταυτόχρονος ερχομός πρέσβεων απ’ την Αθήνα και την Κόρινθο, κι η απόφαση για τήρηση ουδετερότητας που προέκυψε απ’ τις διαπραγματεύσεις, αποτελούσε ως ένα βαθμό νίκη των ολιγαρχικών και κατ’ επέκταση των Κορινθίων, αλλά δεν επαρκούσε. Οι Κορίνθιοι ήθελαν να πάρουν αποφασιστικά με το μέρος τους την Κέρκυρα, κι αυτό ακριβώς προσπαθούσαν να επιτύχουν οι απελευθερωμένοι από αυτούς αιχμάλωτοι Κερκυραίοι. Έτσι, η παραπομπή του Πειθία σε δίκη έρχεται ως πολιτικό ουσιαστικά χτύπημα, με το οποίο επιχειρείται η εξουδετέρωση του αρχηγού της δημοκρατικής παράταξης και συνάμα η εν γένει αποδυνάμωση των δημοκρατικών, ώστε να είναι κατόπιν ευκολότερη η χειραγώγηση των πολιτών.

Οι ολιγαρχικοί, αν και κατόρθωσαν να κρατήσουν την Κέρκυρα απ’ την επιρροή της Αθήνας, δεν είχαν ωστόσο επιβληθεί ακόμη σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορούν να φέρουν τους Κερκυραίους στη συμμαχία της Κορίνθου. Η απόφασή τους, επομένως, αυτή απέβλεπε στη μεγαλύτερη δυνατή υπονόμευση της δημοκρατικής παράταξης, και καθιστούσε συνάμα φανερές τις προθέσεις τους να οξύνουν ακόμη περισσότερο την πολιτική κατάσταση, ώστε να καταστήσουν ανέφικτη τη διατήρηση της ουδετερότητας. Ήταν, δηλαδή, προφανές πως οι ολιγαρχικοί δεν σκόπευαν να αρκεστούν στην ουδετερότητα, και πως ήθελαν να εξωθήσουν στα άκρα τα πράγματα για να φέρουν τους συμπολίτες τους αντιμέτωπους με μια οριστική επιλογή∙ η οποία, αν πετύχαιναν την αποδυνάμωση των δημοκρατικών, θα ήταν φυσικά η προτίμηση της Κορίνθου ως φυσικού συμμάχου για την πόλη τους.

 

4. Πώς κρίνετε την απόφαση του Πειθία να οδηγήσει κι αυτός με τη σειρά του τους αντιπάλους του σε δίκη; Η απάντησή σας θα πρέπει να βασιστεί σε κριτήρια α) ηθικά και β) πολιτικά.

 

[Μετά την αθώωσή του ο Πειθίας σύρει κι αυτός σε δίκη τους πολιτικούς του αντιπάλους, πράξη που μαρτυρεί μικρότητα, εκδικητική διάθεση και μισαλλοδοξία.]

 

Ο Πειθίας μετά την αθώωσή του κι ενώ θα μπορούσε να επιδιώξει την αποφόρτιση του πολιτικού κλίματος, επιλέγει να στραφεί κι εκείνος νομικά εναντίον των αντιπάλων του, εντείνοντας έτσι τα πολιτικά πάθη και υπονομεύοντας κάθε πιθανότητα διατήρησης τόσο της εσωτερικής ηρεμίας στην Κέρκυρα, όσο και κατ’ επέκταση της από κοινού ληφθείσας απόφασης για τήρηση ουδετερότητας. Η απόφασή του αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως ένδειξη μικρότητας απέναντι σε μια προσωπική επίθεση που δέχτηκε, φανερώνοντας την εκδικητική του διάθεση, αλλά μπορεί να ιδωθεί και ως πράξη με αμιγώς πολιτικά κίνητρα. Ο Πειθίας, δηλαδή, μπορεί να θέλησε να επιτύχει ό,τι και οι ολιγαρχικοί όταν πρώτοι εκείνοι του έκαναν μήνυση, την αποδυνάμωση των πολιτικών του αντιπάλων και την επίσπευση εκείνων των καταστάσεων που θα ανάγκαζαν τους πολίτες της Κέρκυρας να επιλέξουν στρατόπεδο. Ως αρχηγός, άλλωστε, της δημοκρατικής παράταξης είναι πολύ πιθανό να ήθελε να οδηγήσει τους συμπολίτες του στη σύναψη μιας συμμαχίας με την Αθήνα.

 

[Οι κατηγορίες του Πειθία δεν εδράζονται σε πολιτική βάση αλλά έχουν έντονο θρησκευτικό και κοινωνικό χαρακτήρα. Κι αυτό, διότι, όπως αποδείχθηκε από τη δική του αθώωση, είναι δύσκολο να στοιχειοθετηθούν καταγγελίες πολιτικής υφής. Πιθανώς οι πιο πλούσιοι από τους πολίτες είχαν την επίβλεψη του τεμένους και γι' αυτό κατηγορούνται από τον Πειθία ότι έκοβαν συστηματικά τις φούρκες, δηλαδή τους πασσάλους που στήριζαν τα κλήματα, παρά τη ρητή απαγόρευση του νόμου, είτε για να τις εμπορευτούν είτε για να τις χρησιμοποιήσουν στα δικά τους κτήματα. Σύμφωνα με άλλη άποψη οι πλούσιοι επεδίωκαν να σφετεριστούν τα ιερά κτήματα ή έκοβαν τα κλαδιά από τις ιερές ελιές για να μπολιάσουν τις δικές τους, γεγονός που απαγορευόταν αυστηρά. Είναι πάντως γνωστό από τις κωμωδίες του Αριστοφάνη ότι οι «χάρακες» ήταν ακριβές στην αγορά και το αδίκημα της κλοπής ήταν συχνό.]

 

5. α) Προσπαθήστε να καταγράψετε τα αίτια που οδήγησαν τους Κερκυραίους ολιγαρχικούς στο πραξικόπημα, β) Ποιο φαντάζεστε ότι είναι το πολιτικό κλίμα που διαμορφώθηκε στην Κέρκυρα μετά τη δολοφονία του Πειθία και των άλλων δημοκρατικών;

 

α)

- Η παραπομπή των ολιγαρχικών σε δίκη και η καταδικαστική γι’ αυτούς απόφαση να πληρώσουν ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσό, ενέτεινε την αγανάκτησή τους, ιδίως γιατί οι ίδιοι απέτυχαν προηγουμένως να βλάψουν τον Πειθία με τη δική τους μήνυση εναντίον του.

- Ενώ, η παρέμβαση του Πειθία, ώστε η βουλή να μη δεχτεί τις προτάσεις των ολιγαρχικών για αποπληρωμή του προστίμου σε δόσεις, που σήμαινε πως έπρεπε να καταβάλουν εφάπαξ τα χρήματα, και άρα να υποστούν μια σημαντική οικονομική επιβάρυνση, αποτέλεσε την καθοριστική αφορμή για τη βίαιη αντίδρασή τους.

- Ωστόσο, τα γεγονότα που σχετίζονται με την επιβολή προστίμου στους ολιγαρχικούς συνιστούν κυρίως τις αναγκαίες αφορμές για τις πράξεις τους, καθώς επί της ουσίας οι ολιγαρχικοί ήθελαν με κάθε τρόπο να εξοντώσουν τον Πειθία και την επίδραση που ασκούσε η δημοκρατική παράταξη στην Κέρκυρα. Ας μην ξεχνάμε πως η επιστροφή τους στην πόλη είχε γίνει με σκοπό ακριβώς να απομακρύνουν τους Κερκυραίους απ’ την άμεση επιρροή της Αθήνας.

 

β) Οι ολιγαρχικοί δολοφονώντας τους δημοκρατικούς βουλευτές και πολίτες κατέφυγαν σ’ έναν ακραίο τρόπο για να πάρουν τον έλεγχο της Κέρκυρας, κι αυτό είχε εύλογα ως συνέπεια τη δημιουργία έντονης πόλωσης ανάμεσα στους πολίτες, αλλά και την επικράτηση πανικού, καθώς οι της δημοκρατικής παράταξης δεν αισθάνονταν πια ασφαλείς στην πόλη τους. Το πραξικόπημα των ολιγαρχικών, ωστόσο, παρόλο που τους έδινε την ευκαιρία να καταλύσουν κάθε δημοκρατική δομή της πολιτείας τους και άρα να έχουν το ελεύθερο να καθορίσουν μονομερώς την πολιτική πορεία του τόπου τους, δεν μπορούσε να μείνει χωρίς αντίδραση απ’ τη μεριά των δημοκρατικών. Επρόκειτο, επομένως, για μια πρόσκαιρη απόκτηση της εξουσίας, η οποία μπορούσε να παραταθεί μόνο με την άσκηση εκτεταμένης βίας και εκφοβισμού, χωρίς όμως τη δυνατότητα να αποτρέψει με βεβαιότητα μια δυναμική απάντηση των δημοκρατικών στο μέλλον.

 

6. Φανταστείτε ότι είστε ένας Κερκυραίος, απλός οπαδός των ολιγαρχικών. Ποια επιχειρήματα θα χρησιμοποιούσατε για να δικαιολογήσετε τις ενέργειες των ομοϊδεατών σας;

 

Η βίαιη αντίδραση των ολιγαρχικών, θα μπορούσε ίσως να δικαιολογηθεί ως εξής:

- Η επιβολή του μεγάλου οικονομικού προστίμου εις βάρος τους και η ανένδοτη στάση των βουλευτών απέναντι στο εύλογο αίτημά τους να πληρώσουν με δόσεις τα χρήματα αυτά, αποτελούσαν εμφανή σημεία μιας μεροληπτικής και πολύ περισσότερο εκδικητικής συμπεριφοράς απέναντί τους. Αν, μάλιστα, ληφθεί υπόψη πως οι ολιγαρχικοί αυτοί πολίτες δεν αρνήθηκαν να πληρώσουν το πρόστιμο που τους επιβλήθηκε, αλλά ζήτησαν απλώς μια διευκόλυνση στον τρόπο αποπληρωμής, τότε γίνεται ακόμη πιο σαφές πως τόσο η δίκη όσο και η απαίτηση της άμεσης εξόφλησης του προστίμου είχε πολιτικά κίνητρα.

- Έτσι, μέσα σε ένα ήδη τεταμένο πολιτικό κλίμα και υπό την έντονη και άδικη πίεση της πολιτείας να δώσουν ένα τόσο σημαντικό τμήμα της περιουσίας τους -όχι για λόγους ηθικούς ή θρησκευτικούς, αλλά με την πρόθεση της οικονομικής και κοινωνικής εξαθλίωσής τους-, ήταν το λιγότερο αναμενόμενη μια έντονη αντίδραση απ’ τη μεριά τους.

- Ο Πειθίας θέλησε να εκμεταλλευτεί την επιρροή που ασκούσε στους υπόλοιπους βουλευτές, όχι για να αποκαταστήσει κάποιο ζήτημα ηθικής, αλλά για να εξοντώσει τους αντιπάλους του, κι αυτό δεν μπορούσε να μείνει χωρίς απάντηση από τους διωκόμενους ολιγαρχικούς.

- Άλλωστε, πέρα από το οικονομικό ζήτημα και τις προσωπικές διαφορές, εκείνο που διακινδυνευόταν ήταν το μέλλον ολόκληρης της πολιτείας, εφόσον ο Πειθίας θα μπορούσε πια απερίσπαστος να οδηγήσει την Κέρκυρα σε μια συμμαχία με τους Αθηναίους. Η πράξη, επομένως, των ολιγαρχικών ήταν πάνω απ’ όλα μια πράξη πατριωτισμού, αφού θέλησαν να προστατέψουν την πόλη τους από μια εντελώς ασύμφορη και επικίνδυνη συμμαχία.

- Οι Αθηναίοι επιδίωκαν να συμμαχήσουν με την Κέρκυρα μόνο και μόνο για να εκμεταλλευτούν τη στρατηγική της θέση και να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Κι η συμμαχία με την Αθήνα σήμαινε επί της ουσίας υποδούλωση στην Αθήνα, και φυσικά βαρύτατες κυρώσεις σε περίπτωση που οι Κερκυραίοι έκαναν οτιδήποτε που θα δυσαρεστούσε τους αμείλικτους νέους συμμάχους τους.

- Επιπλέον, ακόμη κι αν οι Αθηναίοι κέρδιζαν τον πόλεμο, ήταν προφανές πως δεν θα επέτρεπαν στους Κερκυραίους αυτόνομη δράση και οικονομικές και εμπορικές πρωτοβουλίες∙ θα καθόριζαν εκείνοι πώς και ποιες θα ήταν οι δραστηριότητες του νησιού, και πάντα με γνώμονα το κέρδος και το όφελος της εμπορικά ανταγωνιστικής Αθήνας.

 

7. Ποια στοιχεία της αφήγησης του Θουκυδίδη στο Κεφ. 70 είναι ενδεικτικά των γενικότερων κοινωνικών και πολιτικών μεταβολών που είχαν αρχίσει να επικρατούν στην Κέρκυρα κυρίως από το 433 π.Χ. και ύστερα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Με ποιους σύγχρονους όρους που αποτελούν και βασικές συνιστώσες του δημοκρατικού πολιτεύματος αποδίδονται σαφέστερα αυτές οι μεταβολές;

 

[Η Κέρκυρα είχε ολιγαρχικό πολίτευμα διαμορφωμένο κατά το πρότυπο της Κορίνθου. Ωστόσο μέσα στα πλαίσια αυτής της μορφής πολιτεύματος λειτουργούσε υποτυπωδώς η εκκλησία του δήμου (ἁλία). Το όργανο αυτό είχε αρχικά μηδαμινή δύναμη, μετά όμως από την αμυντική συμμαχία του 433 π.Χ. με την Αθήνα ενίσχυσε σημαντικά τη θέση του στα πολιτικά πράγματα της Κέρκυρας.

Η βουλή στην Κέρκυρα ήταν κατά το κορινθιακό πρότυπο ολιγομελές σώμα, αποτελούμενο από ευπατρίδες με την ιδιότητα του ισόβιου μέλους. Υπήρχε επίσης στο νησί και το συμβούλιο των προβούλων που επεξεργαζόταν τα θέματα που θα απασχολούσαν στη συνέχεια τη βουλή. Η εκκλησία του δήμου, όπως προαναφέρθηκε, λειτουργούσε στην Κέρκυρα, αλλά είχε πολύ μικρή πολιτική ισχύ. Όμως η επιρροή της Αθήνας και η παράλληλη άνοδος νέων κοινωνικών στρωμάτων, των εμπόρων και των βιοτεχνών, ώθησαν το κερκυραϊκό πολιτικό σκηνικό σε εκδημοκρατισμό. Την περίοδο αυτή ο έλεγχος της βουλής και της εκκλησίας του δήμου φαίνεται ότι βρίσκεται στα χέρια των δημοκρατικών με αρχηγό τον Πειθία.]

 

- Οἱ γὰρ Κερκυραῖοι ἐστασίαζον (Η εμφύλια διαμάχη υποδηλώνει την υποχώρηση της απόλυτης κυριαρχίας της ολιγαρχικής παράταξης)

 

- Kαὶ ἔπρασσον οὗτοι, ἕκαστον τῶν πολιτῶν μετιόντες, ὅπως ἀποστήσωσιν Ἀθηναίων τὴν πόλιν (Το γεγονός πως οι ολιγαρχικοί καταφεύγουν σε συνωμοτικές τακτικές και προσεγγίζουν κάθε πολίτη χωριστά, δείχνει πως η επιρροή της Αθήνας είχε αυξηθεί σημαντικά. Οι ολιγαρχικοί δεν αποτελούν πια τους κύριους εκφραστές του κερκυραϊκού λαού)

 

- καὶ ἐς λόγους καταστάντων ἐψηφίσαντο Κερκυραῖοι (Η λήψη πολιτικών αποφάσεων γίνεται ύστερα από διαπραγματεύσεις, όπου προφανώς ακούγονται όλες οι απόψεις και δεν θεωρείται πια δεδομένη μια επιλογή που θα έφερνε την Κέρκυρα στη συμμαχία της επίσης ολιγαρχικής Κορίνθου)

 

- ἦν γὰρ Πειθίας ἐθελοπρόξενός τε τῶν Ἀθηναίων καὶ τοῦ δήμου προειστήκει (Η ηγετική παρουσία του Πειθία και η ύπαρξη δημοκρατικής παράταξης, φανερώνουν την ενίσχυση τόσο της φιλικής διάθεσης προς την Αθήνα, όσο και του δημοκρατικού πνεύματος. Στοιχείο ιδιαίτερα σημαντικό για μια μέχρι πρότινος αμιγώς ολιγαρχική πολιτεία)

 

- Ὀφλόντων δὲ αὐτῶν (Η καταδικαστική για τους ολιγαρχικούς απόφαση, δείχνει την ανεξάρτητη λειτουργία της δικαιοσύνης, η οποία δεν επηρεάζεται από την κοινωνική θέση και τις πολιτικές απόψεις των κατηγορούμενων)

 

- ὁ Πειθίας (ἐτύγχανε γὰρ καὶ βουλῆς ὤν) πείθει ὥστε τῷ νόμῳ χρήσασθαι (Το γεγονός πως ένας δημοκράτης ήταν μέλος της βουλής και συνάμα το γεγονός ότι ασκούσε τέτοια επιρροή στους υπόλοιπους βουλευτές, καθιστά σαφή την ισχύ της δημοκρατικής παράταξης)

 

- μέλλειν τὸ πλῆθος ἀναπείσειν τοὺς αὐτοὺς Ἀθηναίοις φίλους τε καὶ ἐχθροὺς νομίζειν (Οι προθέσεις του Πειθία, και προφανώς οι μεγάλες πιθανότητες να επιτύχει τον στόχο του, τονίζουν πως η δημοκρατική παράταξη μπορούσε να επηρεάσει καθοριστικά τις μελλοντικές εξελίξεις στην Κέρκυρα)