https://filologika.gr/lykio/a-lykiou-2/archaia-ellinika-a-likeiou/xenofontas/xenofon-ellinika-kefalaio-2-paragrafos-4/

Πρωτότυπο Κείμενο

Οἱ δ΄ ἀπήγαγον τὸν ἄνδρα διὰ τῆς ἀγορᾶς μάλα μεγάλῃ τῇ φωνῇ δηλοῦντα οἷα ἔπασχε. Λέγεται δ΄ ἓν ῥῆμα καὶ τοῦτο αὐτοῦ. Ὡς εἶπεν ὁ Σάτυρος ὅτι οἰμώξοιτο͵ εἰ μὴ σιωπήσειεν͵ ἐπήρετο· «Ἂν δὲ σιωπῶ͵ οὐκ ἄρ΄͵ ἔφη͵ οἰμώξομαι;» Καὶ ἐπεί γε ἀποθνῄσκειν ἀναγκαζόμενος τὸ κώνειον ἔπιε͵ τὸ λειπόμενον ἔφασαν ἀποκοτταβίσαντα εἰπεῖν αὐτόν· «Κριτίᾳ τοῦτ΄ ἔστω τῷ καλῷ». Καὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἀγνοῶ͵ ὅτι ταῦτα ἀποφθέγματα οὐκ ἀξιόλογα͵ ἐκεῖνο δὲ κρίνω τοῦ ἀνδρὸς ἀγαστόν͵ τὸ τοῦ θανάτου παρεστηκότος μήτε τὸ φρόνιμον μήτε τὸ παιγνιῶδες ἀπολιπεῖν ἐκ τῆς ψυχῆς.

Μετάφραση

Και αυτοί έσυραν τον άντρα διαμέσου της αγοράς, ενώ αυτός φώναζε με πολύ δυνατή φωνή τι πάθαινε. Λέγεται και αυτή η φράση για αυτόν. Όταν του είπε ο Σάτυρος ότι θα θρηνήσει αν δεν κάνει ησυχία του απάντησε: «Αν, όμως, κάνω ησυχία δε θα θρηνήσω; Και όταν έπινε το κώνειο αναγκασμένος να πεθάνει, λένε ότι είπε ρίχνοντας κάτω σταγόνα-σταγόνα όσο είχε μείνει, όπως στο παιχνίδι με τον «κότταβο»: Αυτό στην υγεία του όμορφου Κριτία. Και το ξέρω αυτό, ότι αυτά τα αποφθέγματα δεν είναι αξιόλογα. Αυτό το στοιχείο του άνδρα όμως το θεωρώ αξιοθαύμαστο, ότι δηλαδή ακόμα και την ώρα που πλησίαζε ο θάνατος δεν τον εγκατέλειψε ούτε η αυτοκυριαρχία ούτε το χιούμορ του.

Θεματικό κέντρο ενότητας

Ο Θηραμένης αναγκάζεται να πιει το κώνειο, ενώ μέχρι το τέλος της ζωής του διατηρεί την αυτοκυριαρχία του και  τη λεπτότητα του πνεύματός του.

Ο Σάτυρος απειλεί τον Θηραμένη ότι θα τον χτυπήσει, ενώ τον έσερνε για εκτέλεση και αυτός του απαντά: «Άραγε, αν δεν σωπάσω, δε θα κλάψω πικρά;»

κώνειον: η λέξη αυτή παράγεται από το κῶνος και σημαίνει δηλητήριο. Με το κώνειο συνήθως θανατώνονταν όσοι καταδικάζονταν σε θάνατο στην αρχαία Αθήνα. Το κώνειο δεν το απέφυγε ούτε ο μεγάλος φιλόσοφος Σωκράτης.

Το κώνειο ήταν μια παχύρρευστη ουσία με χαρακτηριστική δυσάρεστη οσμή από τα φύλλα και τους βλαστούς του φυτού κώνειον. Η αλκαλοειδής ουσία κωνεΐνη έχει έντονη τοξικότητα και απορροφάται γρήγορα από τους βλεννογόνους. Επιφέρει παράλυση των κέντρων του προμήκους μυελού και των κέντρων κίνησης και προκαλεί σχετικά ανώδυνο θάνατο από ασφυξία.

«Κριτία τοῦτ’ ἔστω τῷ καλῷ»: η τελευταία αυτή φράση του Θηραμένη δείχνει το παιγνιῶδες» του χαρακτήρα του. Ο παιγνιῶδης» χαρακτήρας των Αθηναίων, το χιούμορ, το έξυπνο ευφυολόγημα, σφράγισαν πολλά από τα δημιουργήματα του πολιτισμού τους και πιο πολύ το θέατρο. Στο σατυρικό δράμα παρουσιαζόταν η φαιδρή όψη του μύθου των τραγωδιών που είχαν προηγηθεί στην παράσταση. Στην κωμωδία του 5ου αι. π.Χ. κυριαρχούσε η ειρωνεία, ο σαρκασμός, η κριτική για τα πάντα, για πρόσωπα και γεγονότα της πολιτικής και πνευματικής ζωής.

Χαρακτηρισμός Κριτία: ασεβής, παράνομος, άδικος, φανατικός και αιμοδιψής.

Χίλιες πεντακόσιες εκτελέσεις

Μετά τη θανάτωση του Θηραμένη, η παρουσία των Τριάκοντα έγινε πιο σκληρή και αιματοβαμμένη. Όχι γιατί έλειψε ο άνθρωπος που επέκρινε τον Kριτία, αλλά γιατί και η δίκη και η θανάτωση του Θηραμένη προκάλεσαν στις τάξεις των συνεργατών του καθεστώτος μεγάλη αίσθηση. Αύξησαν τις εκτελέσεις και απαγόρευσαν στους κατοίκους της υπαίθρου, που δεν ανήκαν στους 3.000 να μπαίνουν στην πόλη. O φόβος και η ανάγκη έκαναν τους Αθηναίους να εγκαταλείπουν τον τόπο της κατοικίας και της εργασίας τους. Πολλοί κατέφευγαν στον Πειραιά. Αλλά και ο Πειραιάς σε λίγο έπαψε να παρέχει ασφάλεια. Οι Τύραννοι, διαπιστώνοντας την παρουσία πολλών δυσαρεστημένων εκεί, άρχισαν έρευνες και συλλήψεις, που προκάλεσαν νέα κύματα φυγής στα γειτονικά κράτη Κόρινθο, Μέγαρα, Άργος, Θήβα…

Οι πηγές αναφέρουν ότι τα θύματα αυτής της πλέον στυγνής και αιματηρής τυραννίας μέσα σε ένα χρόνο περίπου έφτασαν τους 1.500 θανατωθέντες και 5.000 Αθηναίους και μετοίκους εκπατρισθέντες.
Τα έργα και οι ημέρες των Τριάκοντα αποτέλεσαν μια θλιβερή περίοδο στην ιστορία των Αθηνών.
H δημοκρατική διακυβέρνηση από την καθιέρωση του πολιτεύματος το οποίο εγκαθίδρυσε ο Κλεισθένης (508 π.X.), όχι μόνο δεν είχε απογοητεύσει τη μεγάλη πλειοψηφία του λαού, αλλά διατηρούσε τη συμπάθειά του ως τη στιγμή που το πολίτευμα αυτό καταλύθηκε κάτω από την απειλή της επέμβασης του Λύσανδρου.

O Πλάτων στην Z’ επιστολή του προς τους φίλους και συγγενείς του Δίωνος, κάνει τις εξής κρίσεις για το νέο πολίτευμα: “… H κατάσταση στην πόλη έλαχε να είναι η ακόλουθη. Επειδή πολλοί κατηγορούσαν το πολίτευμα (το δημοκρατικό) έγινε πολιτική αλλαγή, και την ανατροπή την έκαναν πενήντα ένας άνδρες, έντεκα στην πόλη των Αθηνών και δέκα στον Πειραιά, που τάχθηκαν να διοικούν στη συνέλευση και στις δύο πόλεις, οι υπόλοιποι Τριάκοντα όμως έγιναν απόλυτοι άρχοντες σε όλα. Μερικοί από αυτούς τύχαινε να είναι συγγενείς μου (Kριτίας εξάδελφος και Xαρμίδης θείος του, αδελφός της μητέρας του Περικτιόνης) ή γνώριμοι και μάλιστα με παρακινούσαν να πάρω κι εγώ αμέσως μέρος, αφού ήταν πράγματα που, κατά τη γνώμη τους, μου ταίριαζαν. Και δεν είναι να απορεί κανείς καθόλου γι’ αυτό που έπαθα παρακινούμενος από τη νεότητά μου (ήταν 24 χρόνων). Νόμισα ότι αυτοί θα κυβερνήσουν το Κράτος βγάζοντάς το από την άδικη πολιτική ζωή και φέρνοντάς το σε δίκαιη. Έτσι είχα στραμμένη την προσοχή μου σ’ αυτούς να δω τι θα κάνουν.
Είδα λοιπόν πώς οι άνθρωποι αυτοί μέσα σε λίγο χρόνο κατέδειξαν πώς ήταν “χρυσή” η προηγούμενη πολιτική κατάσταση, γιατί εκτός από τα άλλα και τον αγαπημένο μου φίλο τον γέρο Σωκράτη, που δεν ντρέπομαι να πω πως ήταν ο δικαιότερος άνθρωπος του κόσμου, διέταξαν να πάει μαζί με άλλους να πιάσουν έναν πολίτη με τη βία και να τον οδηγήσουν για να τον θανατώσουν, ώστε να φανεί ότι συμμετείχε στο δικτατορικό τους καθεστώς, θέλοντας και μη.

“O Σωκράτης όμως δεν τους άκουσε και προτίμησε να κινδυνεύσει η ζωή του παρά να γίνει συνεργός μ’ αυτούς στα ανόσια έργα τους…”. Μετά την εγκληματική τρομοκρατία των τυράννων, ο όγκος των φυγάδων μεγάλωνε ώστε να ανησυχήσει και τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι φυσικά με την προτροπή των Τύραννων ζήτησαν από τις ξένες κυβερνήσεις να συλλάβουν τους φυγάδες που είχαν καταφύγει στο έδαφός τους και να τους παραδώσουν στην Αθήνα. Μερικοί υπάκουσαν, όχι όμως η Ηλεία, το Άργος, τα Μέγαρα και η Θήβα.

οἱ δ΄ ἀπήγαγον τὸν ἄνδρα διὰ τῆς ἀγορᾶς μάλα μεγάλῃ τῇ φωνῇ δηλοῦντα: κύρια πρόταση κρίσεως.

ἀπήγαγον: ρήμα/ οἱ δ΄: υποκείμενο/ τὸν ἄνδρα: αντικείμενο/ διὰ τῆς ἀγορᾶς: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει κίνηση μέσα από τόπο στο ἀπήγαγον / δηλοῦντα: επιρρηματική χρονική μετοχή, με υποκείμενο τὸν ἄνδρα (συνημμένη) / τῇ φωνῇ: δοτική του τρόπου στο δηλοῦντα / μεγάλῃ: κατηγορηματικός προσδιορισμός / μάλα: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού.

οἷα ἔπασχε: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση ως αντικείμενο στο δηλοῦντα

ἔπασχε: ρήμα/ οὗτος: υποκείμενο/ οἷα: σύστοιχο αντικείμενο.

λέγεται δ΄ ἓν ῥῆμα καὶ τοῦτο αὐτοῦ: κύρια πρόταση κρίσεως.

λέγεται: ρήμα / ῥῆμα: υποκείμενο/ ἓν: επιθετικός προσδιορισμός / τοῦτο: επιθετικός προσδιορισμός / αὐτοῦ: γενική υποκειμενική

ὡς εἶπεν ὁ Σάτυρος: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση.

εἶπεν: ρήμα/ ὁ Σάτυρος: υποκείμενο.

ὅτι οἰμώξοιτο: δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση ως αντικείμενο στο ρήμα εἶπεν.

οἰμώξοιτο: ρήμα/ οὗτος: ενν. υποκείμενο.

εἰ μὴ σιωπήσειεν: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση στον πλάγιο λόγο.

μὴ σιωπήσειεν: ρήμα/ οὗτος: ενν. υποκείμενο.

εἰ μὴ σιωπήσειεν – ὅτι οἰμώξοιτο: πλάγιος υποθετικός λόγος του προσδοκώμενου.

ἐάν μὴ σιωπήσῃς – οἰμώξῃ: Ευθύς λόγος

ἐπήρετο: κύρια πρόταση κρίσεως.

ἐπήρετο: ρήμα / οὗτος: ενν. υποκείμενο.

Ἂν δὲ σιωπῶ: δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση.

σιωπῶ: ρήμα / ἐγώ: ενν. υποκείμενο.

οὐκ ἄρ’ οἰμώξομαι: ευθεία ερωτηματική πρόταση ολικής άγνοιας.

οἰμώξομαι: ρήμα / ἐγώ: ενν. υποκείμενο.

Ἂν δὲ σιωπῶ – οὐκ ἄρ΄ οἰμώξομαι: Προσδοκώμενο

ἔφη: κύρια παρενθετική πρόταση.

ἔφη: ρήμα/ ὁ Θηραμένης: υποκείμενο.

καὶ ἐπεί γε ἀποθνῄσκειν ἀναγκαζόμενος τὸ κώνειον ἔπιε: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση.

ἔπιε: ρήμα/ οὗτος: ενν. υποκείμενο / τὸ κώνειον: αντικείμενο / ἀναγκαζόμενος: αιτιολογική ή τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος / ἀποθνῄσκειν: τελικό απαρέμφατο αντικείμενο στο ἀναγκαζόμενος.

τὸ λειπόμενον ἔφασαν ἀποκοτταβίσαντα εἰπεῖν αὐτόν: κύρια πρόταση κρίσεως.

ἔφασαν: ρήμα/ τινές: ενν. υποκείμενο/ εἰπεῖν: ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο με υποκείμενο αὐτόν (ετεροπροσωπία) / ἀποκοτταβίσαντα: επιρρηματική χρονική μετοχή, με υποκείμενο αὐτόν (συνημμένη) / τὸ λειπόμενον: επιθετική μετοχή με υποκείμενο το άρθρο της, τὸ ως αντικείμενο στο ἀποκοτταβίσαντα.

Κριτίᾳ τοῦτ΄ ἔστω τῷ καλῷ: κύρια πρόταση επιθυμίας.

ἔστω: ρήμα/ τοῦτ: υποκείμενο/ Κριτίᾳ: δοτική προσωπική χαριστική / τῷ καλῷ: επιθετικός προσδιορισμός.

καὶ τοῦτο μὲν οὐκ ἀγνοῶ: κύρια πρόταση κρίσεως.

οὐκ ἀγνοῶ: ρήμα/ ἐγώ: ενν. υποκείμενο/ τοῦτο: αντικείμενο.

ὅτι ταῦτα ἀποφθέγματα οὐκ ἀξιόλογα (ἐστί): δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση ως επεξήγηση στο τοῦτο.

ἐστί: ενν. ρήμα/ ταῦτα: υποκείμενο/ ἀποφθέγματα: κατηγορούμενο στο ταῦτα μέσω του συνδετικού ρήματος ἐστί / οὐκ ἀξιόλογα: επιθετικός προσδιορισμός.

ἐκεῖνο δὲ κρίνω τοῦ ἀνδρὸς ἀγαστόν͵ τὸ τοῦ θανάτου παρεστηκότος μήτε τὸ φρόνιμον μήτε τὸ παιγνιῶδες ἀπολιπεῖν ἐκ τῆς ψυχῆς.: κύρια πρόταση κρίσεως.

κρίνω: ρήμα/ ἐγώ: ενν. υποκείμενο / ἐκεῖνο: αντικείμενο / τοῦ ἀνδρὸς: γενική κτητική / ἀγαστόν: κατηγορούμενο του αντικειμένου / τὸ ἀπολιπεῖν: έναρθρο απαρέμφατο ως επεξήγηση στο ἐκεῖνο / μήτε τὸ φρόνιμον μήτε τὸ παιγνιῶδες: υποκείμενα στο ἀπολιπεῖν (ετεροπροσωπία) / ἐκ τῆς ψυχῆς: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της απο­μάκρυνσης / παρεστηκότος: επιρρηματική εναντιωματική μετοχή με υποκείμενο τοῦ θανάτου (απόλυτη).