Ξενοφώντος Ελληνικά «Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 4. §18-23» [Μετάφραση – Ασκήσεις σχολικού]
https://latistor.blogspot.com/2021/06/2-4-18-23.html
[18] Ταῦτα δ’ εἰπὼν καὶ μεταστραφεὶς πρὸς τοὺς ἐναντίους, ἡσυχίαν εἶχε· καὶ γὰρ ὁ μάντις παρήγγελλεν αὐτοῖς μὴ πρότερον ἐπιτίθεσθαι, πρὶν [ἂν] τῶν σφετέρων ἢ πέσοι τις ἢ τρωθείη· «ἐπειδὰν μέντοι τοῦτο γένηται, ἡγησόμεθα μέν», ἔφη, «ἡμεῖς, νίκη δ’ ὑμῖν ἔσται ἑπομένοις, ἐμοὶ μέντοι θάνατος, ὥς γέ μοι δοκεῖ».
Μετάφραση: Αφού είπε αυτά και γύρισε προς το μέρος των εχθρών, περίμενε, γιατί και ο μάντης συμβούλευε να μην επιτεθούν προτού σκοτωθεί ή πληγωθεί κάποιος δικός τους. «Όταν συμβεί αυτό, θα προχωρήσουμε εμείς μπροστά» είπε, «εσείς που θα ακολουθήσετε, θα νικήσετε, εγώ όμως θα σκοτωθώ, όπως, βέβαια, το προαισθάνομαι.»
[19] Καὶ οὐκ ἐψεύσατο, ἀλλ’ ἐπεὶ ἀνέλαβον τὰ ὅπλα, αὐτὸς μὲν ὥσπερ ὑπὸ μοίρας τινὸς ἀγόμενος ἐκπηδήσας πρῶτος ἐμπεσὼν τοῖς πολεμίοις ἀποθνῄσκει, καὶ τέθαπται ἐν τῇ διαβάσει τοῦ Κηφισοῦ· οἱ δ’ ἄλλοι ἐνίκων καὶ κατεδίωξαν μέχρι τοῦ ὁμαλοῦ. Ἀπέθανον δ’ ἐνταῦθα τῶν μὲν τριάκοντα Κριτίας τε καὶ Ἱππόμαχος, τῶν δὲ ἐν Πειραιεῖ δέκα ἀρχόντων Χαρμίδης ὁ Γλαύκωνος, τῶν δ’ ἄλλων περὶ ἑβδομήκοντα. Καὶ τὰ μὲν ὅπλα ἔλαβον, τοὺς δὲ χιτῶνας οὐδενὸς τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν. Ἐπεὶ δὲ τοῦτο ἐγένετο καὶ τοὺς νεκροὺς ὑποσπόνδους ἀπεδίδοσαν, προσιόντες ἀλλήλοις πολλοὶ διελέγοντο.
Μετάφραση: Και δεν διαψεύστηκε, αλλά όταν πήραν τα όπλα, εκείνος, σαν να οδηγούταν από κάποια μοίρα, αφού πήδηξε πρώτος ορμητικά προς τα μπρος κι έπεσε πάνω στους εχθρούς, σκοτώθηκε και είναι θαμμένος στη διάβαση του Κηφισού. Οι άλλοι ωστόσο νίκησαν και καταδίωξαν τον εχθρό ως το ίσιωμα. Εκεί σκοτώθηκαν από τους Τριάντα ο Κριτίας κι ο Ιππόμαχος, από τους δέκα άρχοντες του Πειραιά ο Χαρμίδης του Γλαύκωνα κι από τους υπόλοιπους κάπου εβδομήντα. Και τα όπλα τα πήραν, κανενός πολίτη όμως δεν πείραξαν τα ρούχα. Αφού συνέβη αυτό και τους νεκρούς απέδωσαν με συμφωνία, πλησιάζοντας μεταξύ τους πολλοί συζητούσαν.
[20] Κλεόκριτος δὲ ὁ τῶν μυστῶν κῆρυξ, μάλ’ εὔφωνος ὤν, κατασιωπησάμενος ἔλεξεν· «Ἄνδρες πολῖται, τί ἡμᾶς ἐξελαύνετε; τί ἀποκτεῖναι βούλεσθε; Ἡμεῖς γὰρ ὑμᾶς κακὸν μὲν οὐδὲν πώποτε ἐποιήσαμεν, μετεσχήκαμεν δὲ ὑμῖν καὶ ἱερῶν τῶν σεμνοτάτων καὶ θυσιῶν καὶ ἑορτῶν τῶν καλλίστων, καὶ συγχορευταὶ καὶ συμφοιτηταὶ γεγενήμεθα καὶ συστρατιῶται, καὶ πολλὰ μεθ’ ὑμῶν κεκινδυνεύκαμεν καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὑπὲρ τῆς κοινῆς ἀμφοτέρων ἡμῶν σωτηρίας τε καὶ ἐλευθερίας.
Μετάφραση: Τότε ο Κλεόκριτος, ο κήρυκας των μυημένων στα Ελευσίνια μυστήρια, που είχε πολύ δυνατή φωνή, αφού επέβαλε σιωπή είπε: «Άνδρες πολίτες, γιατί μας εξορίζετε; Γιατί θέλετε να μας σκοτώσετε; Γιατί εμείς σε εσάς δεν έχουμε κάνει κανένα κακό ως τώρα, αντιθέτως έχουμε πάρει μέρος μαζί σας στις πιο σεβαστές τελετές, σε θυσίες και στις ωραιότερες γιορτές· έχουμε γίνει συγχορευτές και συμφοιτητές και συστρατιώτες· μαζί έχουμε κινδυνέψει πολλές φορές, και στη στεριά και στη θάλασσα, για την κοινή σωτηρία και ελευθερία και των δυο μας».
[21] Πρὸς θεῶν πατρῴων καὶ μητρῴων καὶ συγγενείας καὶ κηδεστίας καὶ ἑταιρίας, πάντων γὰρ τούτων πολλοὶ κοινωνοῦμεν ἀλλήλοις, αἰδούμενοι καὶ θεοὺς καὶ ἀνθρώπους παύσασθε ἁμαρτάνοντες εἰς τὴν πατρίδα, καὶ μὴ πείθεσθε τοῖς ἀνοσιωτάτοις τριάκοντα, οἳ ἰδίων κερδέων ἕνεκα ὀλίγου δεῖν πλείους ἀπεκτόνασιν Ἀθηναίων ἐν ὀκτὼ μησὶν ἢ πάντες Πελοποννήσιοι δέκα ἔτη πολεμοῦντες.
Μετάφραση: Στο όνομα των θεών των πατέρων και μητέρων μας και στο όνομα της συγγένειάς μας εξ αίματος και εξ αγχιστείας και των συλλόγων μας –γιατί πολλοί συμμετέχουμε μαζί σε όλα αυτά–, σεβόμενοι και θεούς και ανθρώπους, σταματήστε να προξενείτε ζημιά στην πατρίδα και μην υπακούτε στους ανοσιότατους Τριάκοντα, οι οποίοι λόγω προσωπικών συμφερόντων έχουν, παρά λίγο, σκοτώσει μέσα σε οκτώ μήνες περισσότερους Αθηναίους απ’ όσους όλοι οι Πελοποννήσιοι μαζί πολεμώντας επί δέκα χρόνια.
[22] ἐξὸν δ’ ἡμῖν ἐν εἰρήνῃ πολιτεύεσθαι, οὗτοι τὸν πάντων αἴσχιστόν τε καὶ χαλεπώτατον καὶ ἀνοσιώτατον καὶ ἔχθιστον καὶ θεοῖς καὶ ἀνθρώποις πόλεμον ἡμῖν πρὸς ἀλλήλους παρέχουσιν. Ἀλλ’ εὖ γε μέντοι ἐπίστασθε ὅτι καὶ τῶν νῦν ὑφ’ ἡμῶν ἀποθανόντων οὐ μόνον ὑμεῖς ἀλλὰ καὶ ἡμεῖς ἔστιν οὓς πολλὰ κατεδακρύσαμεν.
Ὁ μὲν τοιαῦτα ἔλεγεν· οἱ δὲ λοιποὶ ἄρχοντες καὶ διὰ τὸ τοιαῦτα προσακούειν τοὺς μεθ’ αὑτῶν ἀπήγαγον εἰς τὸ ἄστυ.
Μετάφραση: Αν και ήταν δυνατό σε μας να ζούμε ειρηνικά ως πολίτες, αυτοί ξεκίνησαν μεταξύ μας τον χειρότερο και τον δυσχερέστερο και τον πιο ανόσιο και τον πιο μισητό για θεούς και ανθρώπους πόλεμο. Όμως να ξέρετε καλά ότι και για αυτούς που τώρα σκοτώθηκαν από εμάς, όχι μόνο εσείς αλλά και εμείς -για κάποιους από αυτούς- δακρύσαμε πολύ.
Αυτός τέτοια περίπου έλεγε· οι υπόλοιποι αρχηγοί, και εξαιτίας του ότι άκουγαν τέτοιου είδους πράγματα, οδήγησαν αυτούς που ήταν μαζί τους πάλι πίσω στην Αθήνα.
[23] Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ μὲν τριάκοντα πάνυ δὴ ταπεινοὶ καὶ ἔρημοι συνεκάθηντο ἐν τῷ συνεδρίῳ· τῶν δὲ τρισχιλίων ὅπου ἕκαστοι τεταγμένοι ἦσαν, πανταχοῦ διεφέροντο πρὸς ἀλλήλους. ὅσοι μὲν γὰρ ἐπεποιήκεσάν τι βιαιότερον καὶ ἐφοβοῦντο, ἐντόνως ἔλεγον ὡς οὐ χρείη καθυφίεσθαι τοῖς ἐν Πειραιεῖ· ὅσοι δὲ ἐπίστευον μηδὲν ἠδικηκέναι, αὐτοί τε ἀνελογίζοντο καὶ τοὺς ἄλλους ἐδίδασκον ὡς οὐδὲν δέοιντο τούτων τῶν κακῶν, καὶ τοῖς τριάκοντα οὐκ ἔφασαν χρῆναι πείθεσθαι οὐδ’ ἐπιτρέπειν ἀπολλύναι τὴν πόλιν. Καὶ τὸ τελευταῖον ἐψηφίσαντο ἐκείνους μὲν καταπαῦσαι, ἄλλους δὲ ἑλέσθαι. Καὶ εἵλοντο δέκα, ἕνα ἀπὸ φυλῆς.
Μετάφραση: Την επόμενη μέρα οι Τριάκοντα παρευρέθηκαν στην αίθουσα συνεδριάσεων πολύ ταπεινωμένοι και μόνοι· οι τρεις χιλιάδες από την άλλη, όπου βρισκόταν ο καθένας τους, σε όλα τα μέρη της πόλης διαφωνούσαν μεταξύ τους. Γιατί όσοι είχαν διαπράξει κάτι βιαιότερο και φοβούνταν, υποστήριζαν έντονα ότι δεν έπρεπε να υποχωρήσουν σε αυτούς που βρίσκονταν στον Πειραιά· όσοι αφετέρου πίστευαν ότι δεν είχαν διαπράξει κανένα αδίκημα, οι ίδιοι σκέφτονταν και εξηγούσαν και στους άλλους ότι δεν χρειαζόταν να υποφέρουν κανένα από αυτά τα δεινά και έλεγαν ότι δεν πρέπει να υπακούσουν στους Τριάκοντα ούτε να τους επιτρέψουν να καταστρέψουν την πόλη. Και στο τέλος αποφάσισαν να αφαιρέσουν από εκείνους την εξουσία και να εκλέξουν άλλους. Και εξέλεξαν δέκα, έναν από κάθε φυλή.
Ερωτήσεις - Ασκήσεις
1.α. Ποιοι είναι οι δεσμοί που δένουν τους Αθηναίους μεταξύ τους, σύμφωνα με όσα είπε ο Κλεόκριτος;
β. Πώς χαρακτήρισε τους τριάκοντα;
γ. Ποια ήταν η αντίδραση των ηγετών των αντιπάλων;
1.α. Ο Κλεόκριτος στον σύντομο λόγο του κάνει έκκληση στους οπαδούς των ολιγαρχικών να αναλογιστούν τι είδους δεσμοί τους ενώνουν με τους σημερινούς εχθρούς τους, τους δημοκρατικούς της «Φυλής»: δεσμοί μεταξύ ανθρώπων μιας πολιτισμένης κοινωνίας, μεταξύ πολιτών ενός ειρηνικού-δημοκρατικού κράτους. Η συμμετοχή σε θρησκευτικές εκδηλώσεις και τελετές, στην κοινωνική, σχολική και στρατιωτική ζωή· στους αγώνες για την προστασία της πατρίδας και επίσης η συγγένεια μεταξύ πολλών από τους αντιπάλους εξ αίματος ή εξ αγχιστείας, η συντροφικότητα σε συλλόγους ή λέσχες, όλοι αυτοί οι δεσμοί, πρέπει να οδηγήσουν τους ολιγαρχικούς να εγκαταλείψουν τους τριάκοντα από σεβασμό σε θεούς και ανθρώπους.
1.β. Ο Κλεόκριτος χαρακτήρισε τους τριάκοντα «ανοσιότατους», ως ανθρώπους, δηλαδή, που δεν έχουν κανένα ηθικό φραγμό και, συνάμα, ασεβούν απέναντι στους θεούς. Πρόκειται για έναν απολύτως δικαιολογημένο χαρακτηρισμό, αν ληφθεί υπόψη αφενός ο αριθμός των πολιτών που δολοφόνησαν προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα κι αφετέρου το γεγονός ότι οδήγησαν την πόλη σ’ έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο. Είναι, άλλωστε, εμφανές πως η επιθυμία των τριάκοντα για εξουσία είναι τέτοια, ώστε δεν διστάζουν να παραβούν κάθε νόμο ή ηθικό κανόνα, αντιμετωπίζοντας τους συνανθρώπους τους με πρωτοφανή απανθρωπιά.
1.γ. Οι ηγέτες των αντιπάλων τη στιγμή που ακούν την ομιλία του Κλεόκριτου επιλέγουν να απομακρύνουν τους στρατιώτες τους και να τους οδηγήσουν στην πόλη, προκειμένου να μην επηρεαστούν από τη δίκαιη αγανάκτηση των λόγων του, αλλά και από τη σαφή ανάδειξη της ευθύνης των τριάκοντα για τη δεινή κατάσταση των Αθηναίων. Ακολούθως, ωστόσο, έγινε εμφανές πως η ομιλία του Κλεόκριτου στάθηκε ικανή να προκαλέσει διχόνοια στους ολιγαρχικούς, εφόσον εκείνοι που δεν είχαν διαπράξει σοβαρά αδικήματα, θεωρούσαν πως ήταν καιρός να απαλλαγούν από την επιζήμια παρουσία των τριάκοντα, ενώ, αντιθέτως, όσοι είχαν διαπράξει βιαιότητες φοβόντουσαν πως, αν ενδώσουν στο κάλεσμα των δημοκρατικών και αποδιώξουν τους τριάκοντα, θα βρίσκονταν αντιμέτωποι με σοβαρές κυρώσεις για τα εγκλήματά τους.
2. Υπογραμμίστε τη σωστή ανάλυση σε δευτερεύουσα πρόταση της μετοχής: μεταστραφείς (§18)
ἐπεὶ μετεστράφη
ὅταν μεταστραφῇ
ἵνα μεταστραφείη
ὅτι μετεστράφη
3. Να συνδέσετε κάθε λέξη - φράση της στήλης Α με την αντίστοιχη της νέας ελληνικής της στήλης Β.
Α Β
(1) ἡσυχίαν ἔχω α προστατευόμενος από συνθήκη
(2) ἐτρώθη β συζητούσαν
(3) ἡγησόμεθα γ περιμένω/δεν κάνω τίποτα
(4) τέθαπται δ έχει ταφεί
(5) διάβασις ε τραυματίστηκε
(6) ὑπόσπονδος στ πλησιάζοντας
(7) προσιόντες ζ θα προηγηθούμε
(8) διελέγοντο η πέρασμα
Απάντηση:
(1) ἡσυχίαν ἔχω = γ περιμένω/δεν κάνω τίποτα
(2) ἐτρώθη = ε τραυματίστηκε
(3) ἡγησόμεθα = ζ θα προηγηθούμε
(4) τέθαπται = δ έχει ταφεί
(5) διάβασις = η πέρασμα
(6) ὑπόσπονδος = α προστατευόμενος από συνθήκη
(7) προσιόντες = στ πλησιάζοντας
(8) διελέγοντο = β συζητούσαν
4. Να καταγραφούν οι ρηματικοί τύποι που δηλώνουν τις δραστηριότητες των πολεμιστών στις διάφορες φάσεις της μάχης (§19) και να γραφούν στο α΄ πληθ. πρόσ. του αορ. της οριστικής.
ἀνέλαβον: ἀνελάβομεν (αόριστος β΄)
ἀγόμενος: ἠγαγόμεθα (αόριστος β΄)
ἐκπηδήσας: ἐξεπηδήσαμεν
ἐμπεσὼν: ἐνεπέσομεν (αόριστος β΄)
ἐνίκων: ἐνικήσαμεν
κατεδίωξαν: κατεδιώξαμεν
ἔλαβον: ἐλάβομεν (αόριστος β΄)
ἐσκύλευσαν: ἐσκυλεύσαμεν
ἀπεδίδοσαν: ἀπέδομεν
προσιόντες: προσήλθομεν (αόριστος β΄)
διελέγοντο: διελέχθημεν (παθητικός αόριστος)
5. Κάνετε τις κατάλληλες συνδέσεις της στήλης Α (§ 20-22) με τις στήλες Β και Γ
Η λέξη: είναι: συμπληρώνει/προσδιορίζει
Α Β Γ
1. κῆρυξ α προσδ. του σκοπού I μετεσχήκαμεν
2. θυσιῶν β υποκείμενο II κοινωνοῦμεν
3. ὑπέρ τῆς σωτηρίας γ επιθετ. προσδιορισμός III πόλεμον
4. ἀλλήλοις δ αντικείμενο IV κεκινδυνεύκαμεν
5. αἴσχιστον ε αντικείμενο V ἔλεξεν
Απάντηση:
1. κῆρυξ - β υποκείμενο - V ἔλεξεν
2. θυσιῶν - δ αντικείμενο - I μετεσχήκαμεν
3. ὑπέρ τῆς σωτηρίας - α προσδ. του σκοπού - IV κεκινδυνεύκαμεν
4. ἀλλήλοις - ε αντικείμενο - II κοινωνοῦμεν
5. αἴσχιστον - γ επιθετ. προσδιορισμός - III πόλεμον
6. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α (§ 20-22) με την αντίστοιχη σχέση που δηλώνεται στη στήλη Β.
Α Β
Η λέξη/φράση δηλώνει σχέση:
1 μετεσχήκαμεν α με τους θεούς
2 θυσία β συμμετοχής
3 συγχορευταὶ γ συγγένειας
4 συμφοιτηταὶ δ φιλική
5 συστρατιῶται ε εργασιακού χώρου
6 συγγένεια στ πολιτική
7 κηδεστία ζ εχθρική
8 ἑταιρία
9 κοινωνοῦμεν
10 αἰδοῦμαι
11 πείθομαι τοῖς τριάκοντα
12 πολεμῶ
13 πολιτεύομαι
14 ἀνοσιώτατος
Απάντηση:
1 μετεσχήκαμεν = β συμμετοχής
2 θυσία = α με τους θεούς
3 συγχορευταὶ = β συμμετοχής
4 συμφοιτηταὶ = β συμμετοχής
5 συστρατιῶται = β συμμετοχής
6 συγγένεια = γ συγγένειας
7 κηδεστία = γ συγγένειας
8 ἑταιρία = δ φιλική
9 κοινωνοῦμεν = β συμμετοχής
10 αἰδοῦμαι = α με τους θεούς
11 πείθομαι τοῖς τριάκοντα = στ πολιτική
12 πολεμῶ = ζ εχθρική
13 πολιτεύομαι = στ πολιτική
14 ἀνοσιώτατος = α με τους θεούς
7. Οι λόγοι του Κλεόκριτου (§20-22) να γραφούν με τις αλλαγές: ἡμεῖς = ἐγώ, ὑμεῖς = σύ.
«Ἄνερ πολίτα, τί ἐμέ ἐξελαύνεις; τί ἀποκτεῖναι βούλει; Ἐγώ γὰρ σέ κακὸν μὲν οὐδὲν πώποτε ἐποίησα, μετέσχηκα δὲ σοί καὶ ἱερῶν τῶν σεμνοτάτων καὶ θυσιῶν καὶ ἑορτῶν τῶν καλλίστων, καὶ συγχορευτής καὶ συμφοιτητής γεγένημαι καὶ συστρατιώτης, καὶ πολλὰ μετά σοῦ κεκινδύνευκα καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὑπὲρ τῆς κοινῆς ἀμφοτέρων ἡμῶν σωτηρίας τε καὶ ἐλευθερίας.
Πρὸς θεῶν πατρῴων καὶ μητρῴων καὶ συγγενείας καὶ κηδεστίας καὶ ἑταιρίας, πάντων γὰρ τούτων πολλοὶ κοινωνοῦμεν ἀλλήλοις, αἰδούμενος καὶ θεοὺς καὶ ἀνθρώπους παῦσαι ἁμαρτάνων εἰς τὴν πατρίδα, καὶ μὴ πείθου τοῖς ἀνοσιωτάτοις τριάκοντα, οἳ ἰδίων κερδέων ἕνεκα ὀλίγου δεῖν πλείους ἀπεκτόνασιν Ἀθηναίων ἐν ὀκτὼ μησὶν ἢ πάντες Πελοποννήσιοι δέκα ἔτη πολεμοῦντες.
ἐξὸν δ’ ἡμῖν ἐν εἰρήνῃ πολιτεύεσθαι, οὗτοι τὸν πάντων αἴσχιστόν τε καὶ χαλεπώτατον καὶ ἀνοσιώτατον καὶ ἔχθιστον καὶ θεοῖς καὶ ἀνθρώποις πόλεμον ἡμῖν πρὸς ἀλλήλους παρέχουσιν. Ἀλλ’ εὖ γε μέντοι ἐπίστω ὅτι καὶ τῶν νῦν ὑπ’ ἐμοῦ ἀποθανόντων οὐ μόνον σύ ἀλλὰ καὶ ἐγώ ἔστιν οὓς πολλὰ κατεδάκρυσα.
8. «ἁμαρτάνοντες εἰς τὴν πατρίδα» (= εις βάρος της πατρίδας). Ποιο συγκεκριμένο νόημα δίνει ο Κλεόκριτος στη λέξη «πατρίς»;
Η λέξη πατρίδα, όπως προκύπτει από το σύνολο της ομιλίας του Κλεόκριτου, δεν αναφέρεται στην Αθήνα -την κοινή τους πατρίδα- ως έναν απλό χώρο, στον οποίο συνοικούν όλοι οι πολίτες, αλλά ως μια ευρύτερη έννοια που εμπεριέχει όλα εκείνα τα στοιχεία, μέσω των οποίων συγκροτείται η κοινή ταυτότητα των Αθηναίων. Πατρίδα, δηλαδή, για τον Κλεόκριτο είναι αφενός τα στοιχεία εκείνα που λειτουργούν ως συνεκτικοί δεσμοί μεταξύ των πολιτών -δεσμοί συγγένειας, φιλίας, επαγγελματικής ή πολιτικής συνεργασίας κ.ά.-, και αφετέρου οι κοινές παραδόσεις, η ιστορία της πόλης τους, τα ήθη και τα έθιμά τους, οι αντιλήψεις, αλλά και η κοινή επιθυμία και επιδίωξη για την περαιτέρω ανάπτυξη και μελλοντική πορεία της πόλης τους. Κάθε πατρίδα, άλλωστε, δεν είναι απλώς ή μόνο ο εδαφικός χώρος, αλλά πολύ περισσότερο οι άνθρωποι που τη συναποτελούν, η κοινή μεταξύ τους ταυτότητα και όλα όσα τους επιτρέπουν να διατηρούν στενούς δεσμούς συνεργασίας και φιλίας μεταξύ τους, προκειμένου να αντιμετωπίζουν από κοινού τις όποιες δυσκολίες, αλλά και να επιδιώκουν από κοινού τη διαρκή βελτίωση του τόπου τους.
9. Πώς χαρακτηρίζει ο Κλεόκριτος τον εμφύλιο πόλεμο και γιατί; Να γράψετε τα επίθετα που χρησιμοποιεί στις πλάγιες πτώσεις του πληθυντικού στα τρία γένη και στους τρεις βαθμούς.
Ο Κλεόκριτος χαρακτηρίζει τον εμφύλιο πόλεμο ως «τον χειρότερο και τον δυσχερέστερο και τον πιο ανόσιο και τον πιο μισητό για θεούς και ανθρώπους». Τονίζει, έτσι, τον απόλυτα αρνητικό χαρακτήρα των εμφύλιων συγκρούσεων, εφόσον δεν αποτελούν πολεμικές αναμετρήσεις μεταξύ διαφορετικών εθνοτήτων και ξένων μεταξύ τους ανθρώπων, αλλά για αδελφοκτόνους πολέμους, που οδηγούν σε φονική αντιπαράθεση ανθρώπους του ίδιου έθνους και του ίδιου κράτους. Αποτελούν, άρα, τη χειρότερη μορφή πολέμου, εφόσον άνθρωποι που μέχρι πρότινος είχαν φιλικές ή ακόμη και συγγενικές μεταξύ τους σχέσεις, στρέφονται ο ένας εναντίον του άλλου σε μια αυτοκαταστροφική διαμάχη, η οποία διαρρηγνύει την ενότητα της κοινωνίας και ζημιώνει δραστικά τη λειτουργία του κράτους.
οὗτοι τὸν πάντων αἴσχιστόν τε καὶ χαλεπώτατον καὶ ἀνοσιώτατον καὶ ἔχθιστον καὶ θεοῖς καὶ ἀνθρώποις πόλεμον ἡμῖν πρὸς ἀλλήλους παρέχουσιν
Υπερθετικός
αἰσχίστων, αἰσχίστοις, αἰσχίστους
αἰσχίστων, αἰσχίσταις, αἰσχίστας
αἰσχίστων, αἰσχίστοις, αἴσχιστα
Συγκριτικός
αἰσχιόνων, αἰσχίοσι, αἰσχίονας/αἰσχίους (θηλ. & αρσενικό)
αἰσχιόνων, αἰσχίοσι, αἰσχίονα/αἰσχίω
Θετικός
αἰσχρῶν, αἰσχροῖς, αἰσχρούς
αἰσχρῶν, αἰσχραῖς, αἰσχράς
αἰσχρῶν, αἰσχροῖς, αἰσχρά
Υπερθετικός
χαλεπωτάτων, χαλεπωτάτοις, χαλεπωτάτους
χαλεπωτάτων, χαλεπωτάταις, χαλεπωτάτας
χαλεπωτάτων, χαλεπωτάτοις, χαλεπώτατα
Συγκριτικός
χαλεπωτέρων, χαλεπωτέροις, χαλεπωτέρους
χαλεπωτέρων, χαλεπωτέραις, χαλεπωτέρας
χαλεπωτέρων, χαλεπωτέροις, χαλεπώτερα
Θετικός
χαλεπῶν, χαλεποῖς, χαλεπούς
χαλεπῶν, χαλεπαῖς, χαλεπάς
χαλεπῶν, χαλεποῖς, χαλεπά
Υπερθετικός
ἀνοσιωτάτων, ἀνοσιωτάτοις, ἀνοσιωτάτους
ἀνοσιωτάτων, ἀνοσιωτάταις, ἀνοσιωτάτας
ἀνοσιωτάτων, ἀνοσιωτάτοις, ἀνοσιώτατα
Συγκριτικός
ἀνοσιωτέρων, ἀνοσιωτέροις, ἀνοσιωτέρους
ἀνοσιωτέρων, ἀνοσιωτέραις, ἀνοσιωτέρας
ἀνοσιωτέρων, ἀνοσιωτέροις, ἀνοσιώτερα
Θετικός
ἀνοσίων, ἀνοσίοις, ἀνοσίους
ἀνοσίων, ἀνοσίαις, ἀνοσίας
ἀνοσίων, ἀνοσίοις, ἀνόσια
Υπερθετικός
ἐχθίστων, ἐχθίστοις, ἐχθίστους
ἐχθίστων, ἐχθίσταις, ἐχθίστας
ἐχθίστων, ἐχθίστοις, ἔχθιστα
Συγκριτικός
ἐχθιόνων, ἐχθίοσι, ἐχθίονας / ἐχθίους (θηλ. & αρσενικό)
ἐχθιόνων, ἐχθίοσι, ἐχθίονα / ἐχθίω
Θετικός
ἐχθρῶν, ἐχθροῖς, ἐχθρούς
ἐχθρῶν, ἐχθραῖς, ἐχθράς
ἐχθρῶν, ἐχθροῖς, ἐχθρά
10. Να δικαιολογήσετε τη χρήση των προσωπικών αντωνυμιών της §22. Σε ποιους αναφέρεται ο κάθε τύπος; Τι πετυχαίνει ο Κλεόκριτος, χρησιμοποιώντας τόσο εύστοχα τις αντωνυμίες;
ἐξὸν δ’ ἡμῖν (= Αθηναίοι, δημοκρατικοί και ολιγαρχικοί) ἐν εἰρήνῃ πολιτεύεσθαι, οὗτοι τὸν πάντων αἴσχιστόν τε καὶ χαλεπώτατον καὶ ἀνοσιώτατον καὶ ἔχθιστον καὶ θεοῖς καὶ ἀνθρώποις πόλεμον ἡμῖν (= Αθηναίοι, δημοκρατικοί και ολιγαρχικοί) πρὸς ἀλλήλους παρέχουσιν. Ἀλλ’ εὖ γε μέντοι ἐπίστασθε ὅτι καὶ τῶν νῦν ὑφ’ ἡμῶν (= δημοκρατικοί) ἀποθανόντων οὐ μόνον ὑμεῖς (= ολιγαρχικοί) ἀλλὰ καὶ ἡμεῖς (= δημοκρατικοί) ἔστιν οὓς πολλὰ κατεδακρύσαμεν.
Στόχος του Κλεόκριτου είναι να αναδείξει τη δυνατότητα όλων των Αθηναίων, είτε αυτοί είναι δημοκρατικοί είτε ολιγαρχικοί, να συνυπάρξουν ειρηνικά και χωρίς διαμάχες μεταξύ τους. Φροντίζει, έτσι, να τονίσει μέσω των προσωπικών αντωνυμιών πως όλοι εκείνοι αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο (εμείς), το οποίο διασπάστηκε εξαιτίας της δράσης των τριάκοντα, στους οποίους και επιρρίπτει συνολικά την ευθύνη για το ξέσπασμα της εμφύλιας σύγκρουσης.
Ακόμη και για τα θύματα της πολεμικής αναμέτρησης που σκοτώθηκαν από τους δημοκρατικούς, ο Κλεόκριτος επισημαίνει πως δεν τα θρηνούν μόνο οι ολιγαρχικοί, αλλά εξίσου και οι δημοκρατικοί, αφού αποτελούσαν μέλη της κοινής τους πολιτείας και κοινότητας. Κατ’ αυτό τον τρόπο ο Κλεόκριτος υποδηλώνει πως το μόνο εμπόδιο για την επανένωση όλων των Αθηναίων -δημοκρατικών και ολιγαρχικών- είναι οι τριάκοντα.
11. Να συνδέσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς της στήλης Α (§23) με τους χαρακτηρισμούς της στήλης Β.
Α Β
1 Τῇ ὑστεραίᾳ α του τόπου (στάση)
2 πάνυ β του ποσού
3 ἐν τῷ συνεδρίῳ γ του τόπου (προέλευση)
4 ἀπὸ φυλῆς δ τρόπου
5 ἐντόνως ε χρόνου
Απάντηση:
1 Τῇ ὑστεραίᾳ = ε χρόνου
2 πάνυ = β του ποσού
3 ἐν τῷ συνεδρίῳ = α του τόπου (στάση)
4 ἀπὸ φυλῆς = γ του τόπου (προέλευση)
5 ἐντόνως = δ τρόπου
12. Να συνδέσετε τους ρηματικούς τύπους της στήλης Α (§ 23) με τους γραμματικούς χαρακτηρισμούς της στήλης Β.
Α Β
1) τεταγμένοι α) γ΄ πληθ. πρ. αορίστου μέσης φωνής
2) ἐπεποιήκεσαν β) απαρ. ενεστώτα ενεργ. φων.
3) διεφέροντο γ) απαρ. αορ. μέσης φων.
4) καθυφίεσθαι δ) μετοχή παρακ. παθ. φων.
5) ἐπίστευον ε) γ΄ πληθ. πρ. παρατατ. μέσης φων.
6) ἠδικηκέναι στ) απαρ. ενεστώτα μέσ. φων.
7) δέοιντο ζ) γ΄ πληθ. πρόσ. παρατ. ενεργ. φων.
8) πείθεσθαι η) γ΄ πληθ. πρόσ. ενεστ. ευκτ. μέσης φων.
9) ἀπολλύναι θ) απαρ. ενεστ. μέσ. φων.
10) ἐψηφίσαντο ι) γ΄ πληθ. πρόσ. υπερσ. ενεργ. φων.
11) ἑλέσθαι ια) απαρ. παρακ. ενεργ. φων.
Απάντηση:
1) τεταγμένοι = δ) μετοχή παρακ. παθ. φων.
2) ἐπεποιήκεσαν = ι) γ΄ πληθ. πρόσ. υπερσ. ενεργ. φων.
3) διεφέροντο = ε) γ΄ πληθ. πρ. παρατατ. μέσης φων.
4) καθυφίεσθαι = στ) απαρ. ενεστώτα μέσ. φων.
5) ἐπίστευον = ζ) γ΄ πληθ. πρόσ. παρατ. ενεργ. φων.
6) ἠδικηκέναι = ια) απαρ. παρακ. ενεργ. φων.
7) δέοιντο = η) γ΄ πληθ. πρόσ. ενεστ. ευκτ. μέσης φων.
8) πείθεσθαι = θ) απαρ. ενεστ. μέσ. φων.
9) ἀπολλύναι = β) απαρ. ενεστώτα ενεργ. φων.
10) ἐψηφίσαντο = α) γ΄ πληθ. πρ. αορίστου μέσης φωνής
11) ἑλέσθαι = γ) απαρ. αορ. μέσης φων.
13. Η §23 να γραφεί με τις αλλαγές: Οἱ τριάκοντα = Ἀριστοτέλης, ὅσοι = ὅστις.
Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ὁ μὲν Ἀριστοτέλης πάνυ δὴ ταπεινός καὶ ἔρημος συνεκάθητο ἐν τῷ συνεδρίῳ· τῶν δὲ τρισχιλίων ὅπου ἕκαστοι τεταγμένοι ἦσαν, πανταχοῦ διεφέροντο πρὸς ἀλλήλους. ὅστις μὲν γὰρ ἐπεποιήκει τι βιαιότερον καὶ ἐφοβεῖτο, ἐντόνως ἔλεγε ὡς οὐ χρείη καθυφίεσθαι τοῖς ἐν Πειραιεῖ· ὅστις δὲ ἐπίστευε μηδὲν ἠδικηκέναι, αὐτός τε ἀνελογίζετο καὶ τοὺς ἄλλους ἐδίδασκε ὡς οὐδὲν δέοιντο τούτων τῶν κακῶν, καὶ τῷ Ἀριστοτέλει οὐκ ἔφη χρῆναι πείθεσθαι οὐδ’ ἐπιτρέπειν ἀπολλύναι τὴν πόλιν. Καὶ τὸ τελευταῖον ἐψηφίσαντο ἐκείνον μὲν καταπαῦσαι, ἄλλους δὲ ἑλέσθαι. Καὶ εἵλοντο δέκα, ἕνα ἀπὸ φυλῆς.
14. Ποια κατάσταση επικράτησε στην ηγετική ομάδα του τυραννικού καθεστώτος και σ’ αυτούς που το στήριζαν μετά την ήττα στον Πειραιά;
Μετά την ήττα της ολιγαρχικής παράταξης στον Πειραιά, οι τριάκοντα εμφανίστηκαν στην αίθουσα συνεδριάσεων ταπεινωμένοι από το αποτέλεσμα της σύγκρουσης, αλλά και μόνοι, εφόσον δεν είχαν πια την πρόθυμη στήριξη των μελών της παράταξής τους. Όπως ήταν λογικό η επικράτηση των δημοκρατικών στο πεδίο της μάχης είχε κλονίσει τη συνοχή της ολιγαρχικής παράταξης και είχε υπονομεύσει δραστικά την εμπιστοσύνη των τρισχιλίων απέναντι στους τριάκοντα. Υπήρχαν, μάλιστα, δύο αντίθετες τάσεις μεταξύ των υποστηρικτών του τυραννικού καθεστώτος. Από τη μία ήταν εκείνοι που είχαν παρασυρθεί και είχαν διαπράξει σημαντικές βιαιότητες, οι οποίοι από φόβο για το τι επρόκειτο να ακολουθήσει θεωρούσαν πως δεν έπρεπε να υποχωρήσουν στις πιέσεις των δημοκρατικών. Από την άλλη, ωστόσο, ήταν εκείνοι που δεν θεωρούσαν πως έχουν διαπράξει κάποιο αδίκημα, οι οποίοι υποστήριζαν πως δεν υπήρχε κανένας λόγος να βρίσκονται σε αυτή τη δεινή θέση. Προσπαθούσαν, έτσι, να πείσουν και τους υπόλοιπους να μην προσφέρουν πια στήριξη στους τριάκοντα και, το σημαντικότερο, να μην τους αφήσουν το περιθώριο να καταστρέψουν την πόλη με τη συνέχιση της επιζήμιας τυραννίας τους.
15. Με ποιες λέξεις των §20-22 έχουν ετυμολογική σχέση οι παρακάτω λέξεις της ΝΕ: απέλαση, γένος, επικερδής, επιστήμη, μέτοχος, πατέρας, φοιτώ, χορός.
απέλαση: ἐξελαύνετε
γένος: γεγενήμεθα
επικερδής: κερδέων
επιστήμη: ἐπίστασθε
μέτοχος: μετεσχήκαμεν
πατέρας: πατρῴων
φοιτώ: συμφοιτηταὶ
χορός: συγχορευταὶ
16. Πώς χαρακτηρίζετε τον µάντη από τα λόγια και τα έργα του;
Ο μάντης με τη δυνατότητά του να προβλέπει το μέλλον, γνωρίζει πως προκειμένου να νικήσει στη μάχη η παράταξή του -η παράταξη των δημοκρατικών- χρειάζεται να υπάρξει μια πρώτη θυσία, κάποιος απ’ τους δικούς τους πρέπει να τραυματιστεί ή να πεθάνει. Αποτρέπει, έτσι, τον Θρασύβουλο από το να προχωρήσει σε οποιαδήποτε κίνηση προτού συμβεί αυτό, ώστε να διασφαλιστεί η ζητούμενη νίκη. Ακολούθως, αφού ενημερώνει τους συναγωνιστές του πως η νίκη είναι διασφαλισμένη για εκείνους, ενώ τον ίδιο τον περιμένει ο θάνατος, σπεύδει να επιτεθεί πρώτος απ’ όλους, ώστε να προσφέρει τη δική του ζωή ως το αναγκαίο αντάλλαγμα για την επικράτηση της παράταξής του. Επιλέγει, δηλαδή, να θυσιαστεί ο ίδιος, έστω κι αν θα μπορούσε να παραμείνει στα μετόπισθεν, φανερώνοντας, έτσι, το βαθύ αίσθημα φιλοπατρίας που τον διακρίνει, όπως και τη βαθιά αφοσίωσή του στους συναγωνιστές του.
Ο μάντης δεν αρκείται στο να δώσει την καθοδήγησή του και τις συμβουλές του, ούτε εκμεταλλεύεται το προφητικό του χάρισμα, για να διαφυλάξει τον εαυτό του. Λειτουργεί θέτοντας ως πρώτιστη προτεραιότητα το καλό των άλλων και προχωρά σε μια αξιοθαύμαστα πράξη αυτοθυσίας, αποδεικνύοντας πως δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τη διάθεση να χρησιμοποιούν τα όποια προνόμια της θέσης τους προς όφελός τους. Αποτελεί, υπ’ αυτή την έννοια, ένα πρόσωπο άξιο σεβασμού, εφόσον με πνεύμα αυτοθυσίας και αυταπάρνησης, επιλέγει να γίνει εκείνος που θα προσφέρει τη ζωή του για χάρη της δημοκρατίας και της ελευθερίας.
17. Πώς συµπεριφέρθηκαν οι δηµοκρατικοί στους νεκρούς συµπολίτες τους; Τι δείχνει η στάση τους αυτή;
Μετά τη μάχη οι δημοκρατικοί πήραν τα όπλα των νεκρών αντιπάλων τους, αλλά δεν τους εξευτέλισαν ξεγυμνώνοντάς τους. Η επιλογή αυτή, να σεβαστούν τους νεκρούς αντιπάλους τους, φανερώνει πως για τους δημοκρατικούς η μεταξύ τους αντιπαλότητα ήταν περισσότερο μια συγκυριακή κατάσταση, οφειλόμενη στην κυριαρχία των Τριάκοντα, παρά μια αγεφύρωτη αντίθεση. Δεν υπήρχε, δηλαδή, πραγματικό αίσθημα μίσους ή διάθεση εκδικητικότητας απέναντι στους αντιπάλους τους, οι οποίοι, άλλωστε, ήταν συμπολίτες και αλλοτινοί φίλοι τους. Αυτή η ένδειξη σεβασμού αποτέλεσε, υπό μία έννοια, προμήνυμα της επερχόμενης συμφιλίωσης των δύο παρατάξεων, που θα προκύψει από τη στιγμή της κατάλυσης του τυραννικού καθεστώτος.
Θέματα για συζήτηση
1. Ποιο νόημα θα μπορούσαμε να δώσουμε στη φράση «ἁμαρτάνειν εἰς τὴν πατρίδα» (§21).
Η φράση «προξενώ κακό/ζημιά εις βάρος της πατρίδας» συμπεριλαμβάνει κάθε πιθανή ενέργεια ή συμπεριφορά που υπονομεύει το κοινό καλό και τη συλλογική ευημερία των πολιτών. Η πατρίδα, άλλωστε, δεν αποτελεί τόσο μια αφηρημένη έννοια, όσο το σύνολο των πολιτών και την κοινή τους πορεία και δράση προς τη βελτίωση της ζωής τους. Η πατρίδα είναι, συνάμα, όλα εκείνα τα στοιχεία που λειτουργούν συνεκτικά και καθιστούν τους πολίτες ένα αρμονικά συνεργαζόμενο και συνυπάρχον σύνολο ανθρώπων. Στοιχεία όπως είναι η γλώσσα, η θρησκεία, οι παραδόσεις, οι ηθικές και κοινωνικές αξίες, ο πολιτισμός, αλλά και οι κοινές επιδιώξεις και προσδοκίες, διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο για τη συνέχιση της πορείας ενός έθνους, γι’ αυτό και πρέπει να προφυλάσσονται από κάθε απόπειρα αλλοίωσής τους. Υπ’ αυτή την έννοια, όταν μια μερίδα πολιτών, όπως συνέβη με τους ολιγαρχικούς, επιχειρεί να υφαρπάξει τον έλεγχο της πολιτείας και δρα κατά τρόπο που διχάζει τους πολίτες και τους οδηγεί σε μια εμφύλια σύγκρουση, ζημιώνει σε απόλυτο βαθμό την πατρίδα, εφόσον διασπά την ενότητα των πολιτών της και τους εμπλέκει σε μια αυτοκαταστροφική διαδικασία αλληλοεξόντωσης.
2. Έχοντας υπόψη τις ευκαιρίες «κοινωνικοποιήσεως» ενός νεαρού Αθηναίου, να σχολιάσετε τα λόγια του Κλεόκριτου.
Ο Κλεόκριτος προκειμένου να υπενθυμίσει στους υποστηρικτές των ολιγαρχικών τους πολύχρονους και στενούς δεσμούς που ενώνουν όλους τους πολίτες της Αθήνας μεταξύ τους, προχωρά σε αναφορές που αναδεικνύουν πως οι φιλικοί τους δεσμοί ξεκινούν ήδη από την πολύ νεανική τους ηλικία. Η κοινή σχολική ζωή, οι κοινωνικές συναναστροφές στο πλαίσιο θρησκευτικών εορτών και εκδηλώσεων, ακολούθως η στενή συνεργασία και αλληλεγγύη που διαμορφώνεται στο πλαίσιο της στρατιωτικής τους ζωής ή και στις μάχες για χάρη της πατρίδας, συναποτελούν μια πορεία συνεχούς συναναστροφής και χτισίματος γερών φιλικών δεσμών καθ’ όλη τη διάρκεια της παιδικής, εφηβικής και νεανικής ηλικίας των πολιτών της Αθήνας. Τα πρόσωπα που τώρα στέκονται ως αντίπαλοι μεταξύ τους, λίγο καιρό πριν έκαναν παρέα στους συλλόγους και τις λέσχες, που αποτελούσαν σταθερό χώρο συνάντησης. Κάποιοι, μάλιστα, είναι μεταξύ τους ακόμη και συγγενείς, είτε εξ αίματος είτε εξ αγχιστείας, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο παράδοξη την κατάσταση εμφύλιας διαμάχης που κλονίζει τη συνοχή της πόλης.
