Παράγραφοι 18-19
Ο Θρασύβουλος εμψύχωσε τους άνδρες του και περίμενε την ώρα της επίθεσης. Ο μάντης που ήταν με το μέρος των δημοκρατικών τους συμβούλευσε να μην επιτεθούν πριν κάποιος δικός τους πέσει νεκρός η τραυματιστεί. Ο μάντης είναι βέβαιος για τη νίκη των δημοκρατικών και για το δικό του θάνατο. Ο Θρασύβουλος αποδέχεται την πρόβλεψη του μάντη κάτι που δηλώνει τον καθοριστικό παράγοντα της μαντείας στις πολεμικές εξελίξεις καθώς και την ευσέβεια και την πίστη του Ξενοφώντα. Άλλωστε ο συγγραφέας πίστευε ότι οι θεοί παρεμβαίνουν στα ανθρώπινα και το θεϊκό στοιχείο προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό τις επιλογές και πράξεις των ανθρώπων.
Η απόφαση του μάντη να μείνει στη θέση του είναι συνειδητή επιλογή να θυσιαστεί και θυμίζει την περίπτωση του μάντη Μεγιστία στη μάχη των Θερμοπυλών που προτίμησε να πολεμήσει και να πεθάνει. Η απόφαση του μάντη να θυσιαστεί για χάρη του κοινωνικού συνόλου δείχνει υψηλό φρόνημα και συνέπεια στις αρχές του.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ξενοφών δεν περιγράφει τη μάχη με λεπτομέρειες αλλά εστιάζει την προσοχή του στο πρόσωπο του μάντη και στη στάση των δημοκρατικών μετά την έκβαση της μάχης. Στην εποχή του Ξενοφώντα υπάρχει σταδιακή μετατόπιση του ιστορικού ενδιαφέροντος από τα γεγονότα στα πρόσωπα.
Το τέλος της μάχης βρίσκει τους δημοκρατικούς νικητές και τους ολιγαρχικούς να έχουν βαρύτατες απώλειες. Ένα από τα θύματα της μάχης είναι και ο Κριτίας που ήταν και ο επικεφαλής του τυραννικού καθεστώτος. Ο θάνατος του καθορίζει την πτώση και το τέλος του τυραννικού καθεστώτος.
Παρά το γεγονός ότι οι δημοκρατικοί νίκησαν, δεν έχασαν ούτε στιγμή την ανθρωπιά τους και αυτό ο Ξενοφών φροντίζει να το τονίσει. Στην αρχαιότητα οι νικητές αφαιρούσαν από τους νεκρούς τα όπλα και τα ρούχα τους με στόχο να τους ταπεινώσουν. Όμως οι δημοκρατικοί δεν θέλησαν ν’ ατιμάσουν τους νεκρούς, αφαίρεσαν τα όπλα τους όχι όμως και τα ρούχα τους και επέτρεψαν την ταφή τους. Η διαφορά ήθους των δύο αντιπάλων: δημοκρατικών και ολιγαρχικών είναι φανερή. ΟΙ δημοκρατικοί είναι άνθρωποι θεοσεβούμενοι και με ανώτερο ήθος.
Παράγραφοι 20-22
Είναι η ώρα που οι δύο αντίπαλοι πλησιάζουν ο ένας τον άλλο, είναι η στιγμή που ο θάνατος και η απώλεια φέρνουν πιο κοντά τους ανθρώπους.
Τον λόγο παίρνει ο Κλεόκριτος, που είναι ο κήρυκας των μυημένων στα Ελευσίνια μυστήρια. Ο Κλεόκριτος απευθύνεται στους ολιγαρχικούς και τους καλεί σε συμφιλίωση.
Ο λόγος του, που διαπνέεται από θρησκευτικότητα και ευσέβεια και είναι συναισθηματικά φορτισμένος και γεμάτος ένταση χωρίζεται σε τρία μέρη:
- Πρόλογος: «άνδρες…….βούλεσθε».
- Κύριο μέρος: «ημεις ….παρέχουσιν».
- Επίλογος: «αλλα…..κτεδακρύσαμεν».
Ο Κλεόκριτος με λόγο γεμάτο πάθος θυμίζει στους αντιπάλους όλα αυτά που τους ενώνουν γι’αυτό και κυριαρχεί η έννοια της συλλογικότητας και της ομαδικότητας. Ο λόγος του Κλεόκριτου δίνεται από τον Ξενοφώντα με πολυσύνδετα, υπερθετικά, σύνθετες λέξεις, ρήματα και εκφράσεις που δηλώνουν τη συντροφικότητα. Ο Κλεόκριτος αναφέρεται:
- Στους κοινούς θρησκευτικούς και λατρευτικούς δεσμούς.
- Στην κοινή συμμετοχή στους χορούς, στα εκπαιδευτήρια και στις στρατιωτικές δραστηριότητες.
- Στους κοινούς κινδύνους που διέτρεξαν όλοι οι Αθηναίοι υπέρ της σωτηρίας και της ελευθερίας της πατρίδας.
- Στους πατρογονικούς θεούς, στη συγγένεια εξ αίματος και αγχιστείας που είχαν πολλοί αντίπαλοι μεταξύ τους και στους δεσμούς φιλίας και συντροφικότητας που είχαν αναπτυχθεί ανάμεσα τους στους πολιτικούς συλλόγους στους οποίους συμμετείχαν.
Με δραματικές και απελπισμένες εκκλήσεις προς τους αντιπάλους ο Κλεόκριτος ζητά από τους ολιγαρχικούς να σταματήσουν τα εγκλήματα εις βάρος των ίδιων των συμπολιτών τους και της πατρίδας τους και να απομακρύνουν τους τριάκοντα , οι οποίοι παρακινημένοι από προσωπικές ιδιοτέλειες προξένησαν ανεπανόρθωτες συμφορές, αιματηρές συγκρούσεις και εμφύλιο σπαραγμό.
Ο συγκινητικός και φλογερός λόγος του Κλεόκριτου είχε άμεση απήχηση στην ψυχή των ακροατών και έτσι οι τύραννοι απέσυραν γρήγορα τους άνδρες τους από την Αθήνα.
Παράγραφος 23
Η επόμενη ημέρα βρίσκει τους ολιγαρχικούς καταβεβλημένους, απομονωμένους, ταπεινωμένους και ανήσυχους για το μέλλον και την τύχη τους. Στην πρώτη συνεδρίαση της επόμενης μέρας παρουσιάζονται διαφοροποιήσεις στη συμπεριφορά και στη στάση των τρισχιλίων που είχαν στηρίξει το καθεστώς των τριάκοντα.
Από τη μια είναι εκείνοι που είχαν εμπλακεί σε εγκλήματα και αρνούνταν κάθε συμβιβασμό γιατί φοβούνταν τις αντεκδικήσεις. Από την άλλη είναι οι μετριοπαθείς ολιγαρχικοί οι οποίο δεν είχαν αναμειχθεί σε βιαιοπραγίες εις βάρος των δημοκρατικών και οι οποίοι ήταν αποφασισμένοι να δώσουν τέλος στα δεινά της πατρίδας τους βλέποντας τα εγκλήματα των τριάκοντα και τις συμφορές που είχαν προκαλέσει.
Η καθαίρεση των τριάκοντα είναι πια γεγονός και εκλέγεται νέα δεκαμελής ηγεσία, ένας άρχοντας από κάθε φυλή με στόχο να σταματήσει ο εμφύλιος πόλεμος και να συμφιλιωθούν οι πολίτες.
***********************************************
§18-22
Ο Ξενοφών δε δίνει λεπτομερή περιγραφή της μάχης. Επικεντρώνει την προσοχή του σε δύο πρόσωπα, στον μάντη και στον κήρυκα των μυστών, στον Κλεόκριτο. Στην ολοζώντανη παρουσίαση των δύο αυτών προσώπων φαίνεται καθαρά ότι στις καλές στιγμές της η αρχαία κοινωνία ήταν μια πραγματική «κοινωνία πολιτών». Το πρώτο δείγμα είναι η εθελούσια θυσία του μάντη. Το δεύτερο, η ομιλία του Κλεοκρίτου προς τους αντιπάλους, με τον πλούτο των λέξεων και των όρων που σημαίνουν κοινωνία, μέθεξη, συμμετοχή.
§18 καὶ γὰρ ὁ μάντης... δοκεῖ
Ο Ξενοφών με θαυμαστή πυκνότητα περιγράφει τη στάση που πήρε ο Θρασύβουλος, την ερμηνεύει (καὶ γὰρ) με τη συμβουλή του μάντη, συνδυάζοντας ευθύ και πλάγιο λόγο. Τα λόγια του μάντη («ἐπειδὰν... δοκεῖ») έχουν το αινιγματικό ύφος της μαντικής: ἐπειδὰν μέντοι τοῦτο γένηται (= όταν όμως συμβεί αυτό, δηλ. κάποιος απ' τους δικούς μας πέσει νεκρός ή πληγωθεί) ἡγησόμεθα μὲν ἡμεῖς (= θα προχωρήσουμε εμείς μπροστά, χωρίς να διευκρινίζει ποιον ή ποιους εννοεί με την αντων. ἡμεῖς) νίκη δ' ὑμῖν ἔσται ἑπομένοις (και σεις που θα ακολουθείτε έχετε τη νίκη), ἐμοὶ μέντοι θάνατος, ὥς γέ μοι δοκεῖ (εγώ όμως τον θάνατο, καθώς το προαισθάνομαι).
Πέρα όμως από το αινιγματικό ύφος είναι έξοχη και η κλιμάκωση των λύγων του μάντη: «ἡγησόμεθα μὲν ἡμεῖς - νίκη δ' ὑμῖν ἔσται - ἐμοὶ μέντοι θάνατος».
Η περίπτωσή του θυμίζει τον μάντη Μεγιστία (Ηρόδ. VII 219, 221, 228) που είχε προβλέψει τον θάνατό του, αλλά έμεινε και θυσιάστηκε· τη στάση του περιέγραψε με θαυμασμό ο Ηρόδοτος και τη δόξασε ο Σιμωνίδης ο Κείος με το επίγραμμά του:
Μνῆμα τόδε κλεινοῖο Μεγιστία, ὅν ποτε Μῆδοι
Σπερχειὸν ποταμὸν κτεῖναν ἀμειψάμενοι (= αφού πέρασαν)
μάντιος, ὅς τότε Κῆρας (= τον θάνατο) ἐπερχομένας σάφα εἰδὼς
οὐκ ἔτλη Σπάρτης ἡγεμόνας προλιπεῖν
§19 τοὺς δὲ χιτῶνας οὐδενὸς τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν
μετά τη μάχη οι δημοκρατικοί πήραν τα όπλα των νεκρών αντιπάλων τους, αλλά δεν τους εξευτέλισαν ξεγυμνώνοντάς τους. Η αφαίρεση των ενδυμάτων, το «πλιάτσικο» αυτής της μορφής δεν ήταν άγνωστο στην αρχαιότητα: πρβλ. (οι Τριάκοντα) «οὐδὲ ταφῆς τῆς νομιζομένης εἴασαν τυχεῖν», Λυσία, Κατά Ερατοσθένους, 96.
§20-22
Ο Κλεόκριτος στον σύντομο λόγο του κάνει έκκληση στους οπαδούς των ολιγαρχικών να αναλογιστούν τι είδους δεσμοί τους ενώνουν με τους σημερινούς εχθρούς τους, τους δημοκρατικούς της «Φυλής»: δεσμοί μεταξύ ανθρώπων μιας πολιτισμένης κοινωνίας, μεταξύ πολιτών ενός ειρηνικού-δημοκρατικού κράτους. Η συμμετοχή σε θρησκευτικές εκδηλώσεις και τελετές (μετεσχήκαμεν ὑμῖν ἱερῶν θυσιῶν), στην κοινωνική (συγχορευταί), σχολική (συμφοιτηταί) και στρατιωτική (συστρατιῶται) ζωή· στους αγώνες για την προστασία της πατρίδας («πολλὰ μεθ' ὑμῶν κεκινδυνεύκαμεν») και επίσης η συγγένεια μεταξύ πολλών από τους αντιπάλους εξ αίματος (συγγενείας) ή εξ αγχιστείας (κηδεστίας), η συντροφικότητα σε συλλόγους ή λέσχες (ἑταιρίας), όλοι αυτοί οι δεσμοί (πάντων γὰρ τούτων πολλοὶ κοινωνοῦμεν ἀλλήλοις), πρέπει να οδηγήσουν τους ολιγαρχικούς να εγκαταλείψουν τους τριάκοντα αἰδούμενοι (από σεβασμό σε) θεούς και ανθρώπους. Οι πολλαπλοί αυτοί δεσμοί δηλώνονται στο κείμενο του Ξενοφώντα με το ρήμα μετέχω, σύνθετες λέξεις με την πρόθεση συν-, τον εμπρόθετο προσδιορισμό μεθ' ὑμῶν και με τις καίριες λέξεις κοινωνοῦμεν (κοινός) και αἰδοῦμαι. Σ' αυτό το πλαίσιο το ρήμα αἰδοῦμαι σημαίνει σέβομαι, ντρέπομαι κάποιον μήπως σχηματίσει κακή γνώμη για μένα και το ουσ. αἰδὼς, φιλότιμο, σεβασμό προς την κοινή γνώμη. Η ἑταιρία (ἑταῖρος = σύντροφος), η φιλία, η σχέση φίλων και συντρόφων είναι έννοια βασική για τους αρχαίους Έλληνες ήδη από τα ομηρικά κείμενα, π.χ. στο προοίμιο της Οδύσσειας:
Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὅς μάλα πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερόν πτολίεθρον ἔπερσε·
πολλῶν δ' ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ' ὁ γ' ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὅν κατἀ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων
ἀλλ' οὐδ' ὥς ἑτάρους ἐρρύσατο, ἱέμενός περ.
Ο Οδυσσέας δεν είναι μόνο πολύτροπος, όπως τον ήθελε η προεπική παράδοση, ούτε μόνο πορθητής, όπως τον ήθελαν οι ραψωδοί πριν απ' τον Όμηρο, αλλά είναι και φιλέταιρος, όπως τον θέλει ο Όμηρος στην Οδύσσεια.
Στην Αθήνα του 5ου αι. υπήρχαν ἑταιρίαι δηλ. τοπικοί σύλλογοι, λέσχες για πολίτες της ίδιας, συνήθως, πολιτικής παράταξης.
1. Ποιοι είναι οι δεσμοί που δένουν τους Αθηναίους μεταξύ τους, σύμφωνα με όσα είπε ο Κλεόκριτος; Πώς χαρακτήρισε τους τριάκοντα; Ποια ήταν η αντίδραση των ηγετών των αντιπάλων;
2 Υπογραμμίστε τη σωστή ανάλυση σε δευτερεύουσα πρόταση της μετοχής: μεταστραφείς (§18)
ἐπεὶ μετεστράφη
ὅταν μεταστραφῇ
ἵνα μεταστραφείη
ὅτι μετεστράφη
3 Να συνδέσετε κάθε λέξη - φράση της στήλης Α με την αντίστοιχη της νέας ελληνικής της στήλης Β.
| Α | Β |
| (1) ἡσυχίαν ἔχω | α προστατευόμενος από συνθήκη |
| (2) ἐτρώθη | β συζητούσαν |
| (3) ἡγησόμεθα | γ περιμένω/δεν κάνω τίποτα |
| (4) τέθαπται | δ έχει ταφεί |
| (5) διάβασις | ε τραυματίστηκε |
| (6) ὑπόσπονδος | στ πλησιάζοντας |
| (7) προσιόντες | ζ θα προηγηθούμε |
| (8) διελέγοντο | το πέρασμα |
4 Να καταγραφούν οι ρηματικοί τύποι που δηλώνουν τις δραστηριότητες των πολεμιστών στις διάφορες φάσεις της μάχης (§19) και να γραφούν στο α' πληθ. πρόσ. του αορ. της οριστικής.
5 Κάνετε τις κατάλληλες συνδέσεις της στήλης Α (§ 20-22) με τις στήλες Β και Γ (σύμφωνα με το παράδειγμα, § 20-23)
| Η λέξη: | είναι: | συμπληρώνει/προσδιορίζει |
| Α | Β | Γ |
| 1 κῆρυξ | α προσδ. του σκοπού | I μετεσχήκαμεν |
| 2 θυσιῶν | β υποκείμενο | II κοινωνοῦμεν |
| 3 ὑπέρ τῆς σωτηρίας | γ επιθετ. προσδιορισμός | III πόλεμον |
| 4. ἀλλήλοις | δ αντικείμενο | IV κεκινδυνεύκαμεν |
| 5. αἴσχιστον | ε αντικείμενο | V ἔλεξεν |
6 Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α (§ 20-22) με την αντίστοιχη σχέση που δηλώνεται στη στήλη Β.
| Α | Β |
| Η λέξη/φράση | δηλώνει σχέση: |
| 1 μετεσχήκαμεν | α με τους θεούς |
| 2 θυσία | β συμμετοχής |
| 3 συγχορευταὶ | γ συγγένειας |
| 4 συμφοιτηταὶ | δ φιλική |
| 5 συστρατιῶται | ε εργασιακού χώρου |
| 6 συγγένεια | στ πολιτική |
| 7 κηδεστία | ζ εχθρική |
| 8 ἑταιρία | |
| 9 κοινωνοῦμεν | |
| 10 αἰδοῦμαι | |
| 11 πείθομαι τοῖς τριάκοντα | |
| 12 πολεμῶ | |
| 13 πολιτεύομαι | |
| 14 ἀνοσιώτατος |
7 Οι λόγοι του Κλεόκριτου (§20-22) να γραφούν με τις αλλαγές: ἡμεῖς = ἐγώ, ὑμεῖς = σύ.
8 «ἁμαρτάνοντες εἰς τὴν πατρίδα» (= εις βάρος της πατρίδας). Ποιο συγκεκριμένο νόημα δίνει ο Κλεόκριτος στη λέξη «πατρίς»;
9 Πώς χαρακτηρίζει ο Κλεόκριτος τον εμφύλιο πόλεμο και γιατί; Να γράψετε τα επίθετα που χρησιμοποιεί στις πλάγιες πτώσεις του πληθυντικού στα τρία γένη και στους τρεις βαθμούς.
10 Να δικαιολογήσετε τη χρήση των προσωπικών αντωνυμιών της §22. Σε ποιους αναφέρεται ο κάθε τύπος; Τι πετυχαίνει ο Κλεόκριτος, χρησιμοποιώντας τόσο εύστοχα τις αντωνυμίες;
11 Να συνδέσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς της στήλης Α (§23) με τους χαρακτηρισμούς της στήλης Β.
| Α | Β |
| 1 Τῇ ὑστεραίᾳ | α του τόπου (στάση) |
| 2 πάνυ | β του ποσού |
| 3 ἐν τῷ συνεδρίῳ | γ του τόπου (προέλευση) |
| 4 ἀπὸ φυλῆς | δ τρόπου |
| 5 ἐντόνως | ε χρόνου |
12 Να συνδέσετε τους ρηματικούς τύπους της στήλης Α (§ 23) με τους γραμματικούς χαρακτηρισμούς της στήλης Β.
| Α | Β |
| 1) τεταγμένοι | α) γ' πληθ. πρ. αορίστου μέσης φωνής |
| 2) ἐπεποιήκεσαν | β) απαρ. ενεστώτα ενεργ. φων. |
| 3) διεφέροντο | γ) απαρ. αορ. μέσης φων. |
| 4) καθυφίεσθαι | δ) μετοχή παρακ. παθ. φων. |
| 5) ἐπίστευον | ε) γ' πληθ. πρ. παρατατ. μέσης φων. |
| 6) ἠδικηκέναι | στ) απαρ. ενεστώτα μέσ. φων. |
| 7) δέοιντο | ζ) γ' πληθ. πρόσ. παρατ. ενεργ. φων. |
| 8) πείθεσθαι | η) γ' πληθ. πρόσ. ενεστ. ευκτ. μέσης φων. |
| 9) ἀπολλύναι | θ) απαρ. ενεστ. μέσ. φων. |
| 10) ἐψηφίσαντο | ι) γ' πληθ. πρόσ. υπερσ. ενεργ. φων. |
| 11) ἑλέσθαι | ια) απαρ. παρακ. ενεργ. φων. |
13 Η §23 να γραφεί με τις αλλαγές: Οἱ τριάκοντα = Ἀριστοτέλης, ὅσοι = ὅστις.
14 Ποια κατάσταση επικράτησε στην ηγετική ομάδα του τυραννικού καθεστώτος και σ' αυτούς που το στήριζαν μετά την ήττα στον Πειραιά;
15 Με ποιες λέξεις των §20-22 έχουν ετυμολογική σχέση οι παρακάτω λέξεις της ΝΕ: απέλαση, γένος, επικερδής, επιστήμη, μέτοχος, πατέρας, φοιτώ, χορός.
ΠΗΓΕΣ:
https://e-didaskalia.blogspot.com/2019/10/2-4-18-23.html
EDUBOOKS.GR
