α. Ίδρυση και αρχές του Ισλάμ
Το Ισλάμ («αφοσίωση και πίστη στο θέλημα του Θεού») είναι η μονοθεϊστική θρησκεία που ίδρυσε ο Μωάμεθ
επηρεασμένος από το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό.
Το ιερό βιβλίο της νέας θρησκείας, το Κοράνι («λόγος θεού»), απαιτούσε από τους πιστούς (Μουσλίμ) διάδοση του Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ) κατά των απίστων (όχι καταναγκασμό σε βάρος Χριστιανών και Ιουδαίων). Όσοι έπεφταν στον πόλεμο γίνονταν μάρτυρες της πίστης και ο Παράδεισος άνοιγε γι’ αυτούς.
Το Ισλάμ κυριάρχησε σ’ όλη την Αραβία ταχύτατα (622 – 632).
Αφετηρία του αραβικού χρονολογικού συστήματος είναι το 622 (έτος της Εγίρας = αποδημίας), όταν ο Μωάμεθ κατέφυγε από τη Μέκκα στη Μεδίνα.

β. Η επέκταση – Παράγοντες και συνέπειες
Οι νεοφώτιστοι στο Ισλάμ Άραβες, δυο χρόνια μετά το θάνατο του Προφήτη, εξορμούν υπό την ηγεσία του χαλίφη (δηλ. του τοποτηρητή και διαδόχου του Προφήτη) από τη χερσόνησό τους, συντρίβουν τους Βυζαντινούς στο Γιαρμούκ (636)και κατακτούν μέσα σε λίγα χρόνια τις γειτονικές ρωμαϊκές και περσικές επαρχίες (Παλαιστίνη, Συρία, Αίγυπτο, Μεσοποταμία και Περσία) που ενσωματώνονται στο Χαλιφάτο (Αραβικό Κράτος). Τα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου περιορίστηκαν στη Μ. Ασία.

Παράγοντες της αραβικής εξάπλωσης
Η εξάντληση Βυζαντινών και Περσών από τους συνεχείς πολέμους στα χρόνια του Ηρακλείου.
Η αντίθεση των ανατολικών επαρχιών (Μονοφυσίτες) προς την κεντρική εξουσία του Βυζαντίου.

Πορεία εξάπλωσης
Οι Άραβες από τη Βόρεια Αφρική και το Γιβραλτάρ περνούν στην Ισπανία. Την προέλασή τους αναχαίτισε στο Πουατιέ (βόρεια των Πυρηναίων) το 732 ο Κάρολος Μαρτέλος, μαγιορδόμος (ηγεμόνας) των Φράγκων.
Με το στόλο που ναυπήγησαν με τη βοήθεια των Φοινίκων και των Αιγυπτίων κατέλαβαν την Κύπρο, τη Ρόδο, την Κω και τη Χίο και πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη (674 – 678, 717 – 718). Τα ισχυρά τείχη και το υγρόν πυρ (μείγμα από χημικές ουσίες που προκαλούσε πυρκαγιές και φλεγόταν ακόμα και μέσα στο νερό, εφεύρεση του Σύρου μηχανικού Καλλίνικου) έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη διάλυση της αραβικής πολιορκίας. Τον 9ο αιώνα κατακτούν την Κρήτη και τη Σικελία.

Οι συνέπειες των αραβικών κατακτήσεων ήταν σημαντικότατες
Διασπάστηκε ο μεσογειακός κόσμος, που είχε ενοποιηθεί από τους Ρωμαίους.
Για το Βυζάντιο χάθηκαν πολλά εδάφη και μεγάλα αστικά κέντρα.
Ερημώθηκαν πολλές περιοχές.
Μειώθηκε η αγροτική παραγωγή.
Συρρικνώθηκε το εσωτερικό και το εξωτερικό εμπόριο.