2.2 ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ: Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΦΕ 1-2

Με τη λατρεία, εκφράζουμε την αγάπη, την εμπιστοσύνη, την ικεσία, τη δοξολογία μας στο Θεό. Κι ακόμη, τη νοσταλγία μας για την απλή και ανεμπόδιστη επικοινωνία που κάποτε είχαμε μαζί του (προπτωτική κατάσταση) και την ελπίδα ότι η κοινωνία αυτή θα αποκατασταθεί (οριστική νίκη του θανάτου, αιώνια ζωή).

Θεμέλιο της χριστιανικής λατρείας είναι ο σαρκωμένος Υιός και Λόγος του Θεού. Με την άκρα υπακοή και την τέλεια θυσία του, έδειξε ότι λατρεία είναι η ορθή δοξολογία του Θεού και τελείται όχι μόνο με τυπικές ιεροτελεστίες, αλλά, κυρίως, με την ίδια τη ζωή των χριστιανών. Ο λαός του Θεού, η Εκκλησία, ακολουθώντας το παράδειγμά του, τελεί ως σώμα, συλλογικά τη λατρεία που της παραδόθηκε (Θεία Ευχαριστία, Μυστήρια, Ακολουθίες). Αλλά και ο κάθε πιστός ξεχωριστά προσφέρει τη λατρεία του στο Θεό (ατομική προσευχή, θυμιάμα, άναμμα καντηλιού στο σπίτι κ.ά.).

Α) Ο χώρος τέλεσης της λατρείας

Ο χώρος τέλεσης της χριστιανικής λατρείας ονομάστηκε ναός (από το ναίω = κατοικώ), διότι σ’ αυτόν «κατοικεί» ο Θεός. Εκτός από ναός, ονομάζεται και εκκλησία, γιατί εκεί γίνεται η σύναξη της χριστιανικής κοινότητας, της Εκκλησίας. Στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους δεν κτίζονταν ναοί και λόγω των διωγμών (1ος -αρχές 4ου αι.), αλλά και διότι κατά την πίστη μας ο Θεός «οὐκ ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ» (Πράξ. 7,48). Οι χριστιανοί τότε συγκεντρώνονταν σε κάποια οικία («κατ’ οἶκον ἐκκλησία*»). Σε περιόδους μεγάλων διωγμών, πολλές φορές η λατρεία ετελείτο στις κατακόμβες και στους τάφους των μαρτύρων, πάνω από τους οποίους έκτιζαν ημικυκλικούς θόλους («μαρτύρια»). Από τότε, τοποθετούνται λείψανα αγίων κάτω από την αγία Τράπεζα, για να μην ξεχνάμε ότι η Εκκλησία θεμελιώθηκε στο αίμα των μαρτύρων. Μετά τον 4ο αιώνα, κτίζονται ναοί ελεύθερα και αγιάζονται με ειδική ακολουθία («εγκαίνια»). Ο συνδυασμός του θόλου των «μαρτυρίων» και του τετράπλευρου κτίσματος έδωσε αργότερα το σχήμα των ναών με τρούλο.

Τομή της οικίας του ρωμαίου στρατιωτικού που τηνπαραχώρησε στους χριστιανούς κατοίκους της Δούρα-Ευρωπού για λατρευτικούς λόγους.

Β) Βασικοί σταθμοί στην εξέλιξη της χριστιανικής λατρείας

Η χριστιανική λατρεία θεμελιώθηκε κατά την αποστολική εποχή (33-70 μ.Χ.), στις συνάξεις των πρώτων χριστιανών. Ίχνη των πρώτων χριστιανικών ύμνων σώζονται στην Καινή Διαθήκη («ὕμνοι καί ᾠδαί πνευματικαί» (Εφεσ. 5,19). Με το «διάταγμα των Μεδιολάνων» (313 μ.Χ.), ελεύθερα πια άρχισε η ανάπτυξη της χριστιανικής λατρείας (κτίζονται ναοί, γράφονται ύμνοι και ευχές), για να συνεχιστεί σ’ όλη τη βυζαντινή περίοδο. Σπουδαία κέντρα λειτουργικής ανάπτυξης ήταν τα Ιεροσόλυμα (μονή Αγίου Σάββα), η Κωνσταντινούπολη (μονή Στουδίου), η Σικελία κ.λπ. Ιδιαίτερα γόνιμη εποχή ήταν η περίοδος της Εικονομαχίας (8ος -9ος αι.). Τότε καθιερώνεται η μορφή των ακολουθιών και των ύμνων, που χρησιμοποιούμε και σήμερα.
Κατά τις περιόδους της δουλείας (αραβοκρατία, λατινοκρατία, τουρκοκρατία), η λατρεία χάνει τη λαμπρότητά της, όχι όμως και το περιεχόμενό της. Αναδείχτηκε κιβωτός σωτηρίας του Γένους, γιατί, μαζί με την Παιδεία, διαφύλαξαν την πίστη και την εθνική συνείδηση των Ελλήνων. Στο τέλος του 18ου αιώνα οι Κολλυβάδες –ησυχαστές του Αγίου Όρους– με πολλούς αγώνες, πέτυχαν την κάθαρση της λατρείας μας από ξένες επιρροές και την ανανέωσή της με βάση τα πατερικά πρότυπα.

Το βαπτιστήριο της κατοικίας-ναός στη Δούρα-Ευρωπός, όπως αποκαταστάθηκε απο το πανεπιστήμιο του Yale και βρίσκεται στην πινακοθήκη του.

Γ) Η Δούρα-Ευρωπός

Η Δούρα-Ευρωπός, ήταν Ελληνική πόλη, κτίσμα του Σελεύκου Νικάτορος στη δεξιά όχθη του Ευφράτη, κοντά στην Παλμύρα. Καταλήφθηκε από τη Ρώμη το 165 μ.Χ. και καταστράφηκε από τους Πέρσες Σασανίδες το 256 μ.Χ. Κάτω από την άμμο ανακαλύφθηκαν τα περισσότερα κτήρια της πόλης, σε άριστη κατάσταση. Ανάμεσα σε αυτά, μία Ιουδαϊκή Συναγωγή, και ο Αρχαιότερος Χριστιανικός ναός που σώζεται ολόκληρος.

Όσον αφορά τον Χριστιανικό ναό, η Δέσποινα Ιωσήφ (δρ Ιστορίας του ΕΑΠ) στο περιοδικό «Ιστορικά Θέματα» (Νο 30. Ιούνιος 2004 σελ. 8-19, στο άρθρο: "Ένα ηθικό δίλημμα των πρωτοχριστιανικών κοινοτήτων"), γράφει τα εξής:

"Το οικοδόμημα είχε αρχικά κτισθεί, στις αρχές του 3ου αιώνα, ως ιδιωτική οικία κοντά σε άλλες οικίες και ναούς. Δεν ήταν, όμως, μια συνηθισμένη ταπεινή οικία. Ο ιδιοκτήτης της θα πρέπει να ήταν πλούσιο και εξέχον μέλος της κοινότητας. Το 232/233 η οικία υπέστη μετατροπές, με σκοπό ένα τμήμα της να λειτουργήσει ως τόπος συνάντησης και εκκλησιασμού Χριστιανών (domus ecclesiae). Πρόκειται για την πρωιμότερη υπέργεια χριστιανική εκκλησία που μας είναι γνωστή μέχρι στιγμής. Οι πρώτοι Χριστιανοί συνήθιζαν να συγκεντρώνονται σε ιδιωτικές οικίες πριν από τον 3ο αιώνα μ.Χ., οπότε άρχισε η κατασκευή οικοδομημάτων αφιερωμένων αποκλειστικά στη χριστιανική λατρεία. Η οικία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τον πρόσθετο λόγο ότι σ’ έναν τοίχο της βρίσκονται χαραγμένες παραστάσεις τριών έφιππων στρατιωτών. Ίσως ο ιδιοκτήτης της να ήταν ένας Ρωμαίος αξιωματικός που έλαβε την απόφαση να παραχωρήσει ένα μέρος της στους ντόπιους Χριστιανούς, όντας και ο ίδιος Χριστιανός". 

Πάμε να δούμε το ναό όμως απο κοντά