Το «δίλημμα του Ευθύφροvα» πήρε το όνομά του από έναν από τους αvακριτές του Σωκράτη που βρίσκεται στον ομώvυμο διάλογο του Πλάτωνα. Το πρόβλημα το οποίο χρησιμοποιεί ο Σωκράτης προκειμέvου να αντιμετωπίσει τον Ευθύφροvα είναι το εξής: οι θεοί αγαπούν το όσιο (ηθικό) επειδή είναι όσιο ή μήπως το γεγοvός ότι το αγαπάνε κάνει κάτι όσιο;
Οι αρχικοί υπαινιγμοί του διλήμματος είναι αρκετά προφανείς. Εάν (α) οι θεοί αγαπούν ό,τι είναι καλό επειδή είναι καλό, τότε οτιδήποτε είναι καλό είναι καλό ανεξάρτητα από το τι νιώθουν οι θεοί για αυτό. Εάν, από την άλλη μεριά, (β) κάτι είναι καλό επειδή το αγαπούν οι θεοί, τότε θα μπορούσαν πολύ απλά να αγαπήσουν κάτι άλλο εξίσου.Εάν αυτό που ισχύει στην πραγματικότητα είναι η υπόθεση (α), τότε οι θεοί δεν παίζουν απολύτως κανένα ρόλο στο να θέσουν τα θεμέλια των ηθικών αξιών. Εάν η υπόθεση (β) είναι αυτή που ισχύει, τότε οι θεοί παίζουν κάποιο ρόλο, αλλά το τι είναι καλό καταλήγει να μην είναι τίποτα παραπάνω από αυτό που τυγχάνει να αγαπούν οι θεοί. Εάν ισχύει το (α), τότε η ηθική είναι ανεξάρτητη από τη θρησκεία. Εάν ισχύει το (β), τότε η ηθική είναι κάτι το απολύτως μεταβλητό (οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων ήταν διαβόητοι για την επιπολαιότητά τους!).
Τα διλήμματα αποτελούν πρόβλημα μόνο στην περίπτωση που και τα δύο πιθανά αποτελέσματα είναι εξίσου δυσάρεστα. Οι άθεοι δεν θα αντιμετώπιζαν κάποιο πρόβλημα με το συγκεκριμένο δίλημμα, καθώς θα δέχονταν με ευχαρίστηση τους υπαινιγμούς της περίπτωσης (α) και δεν θα τους απασχολούσαν καθόλου αυτοί της υπόθεσης (β). Ωστόσο, το δίλημμα αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για αυτούς που θέλουν να βασίσουν τις ηθικές αξίες στη θρησκεία, καθώς καμία από τις δύο πιθανές περιπτώσεις που εξετάσαμε παραπάνω δεν είναι αρκετά βολική.
Στο τέλος του διαλόγου του Πλάτωνα, ο Ευθύφρων απλώς ζητά άδεια να αποχωρήσει. Έχει πάρει μεγάλη δόση από την υπό εξέταση ζωή για μια μέρα. Παρ' όλα αυτά, το «δίλημμα του Ευθύφρονα» είναι ουσιώδες ακόμα και σήμερα, και σχετικό με την καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα, πολλοί λένε πως η ηθική βρίσκεται σε παρακμή επειδή η θρησκεία βρίσκεται σε παρακμή, και πως η αναβίωση της μιας θα οδηγούσε στην αναβίωση της άλλης. Το «δίλημμα του Ευθύφρονα» αποτελεί μια σοβαρή πρόκληση της παραπάνω άποψης. Είναι κάτι ηθικά καλό επειδή το εγκρίνει μια συγκεκριμένη θρησκεία ή η συγκεκριμένη θρησκεία το εγκρίνει επειδή είναι ηθικό; Το δίλημμα έχει, ακόμα, και μια ευρύτερη εφαρμογή. Για παράδειγμα, είναι ένα έργο τέχνης καλό επειδή αρέσει στον κόσμο ή τους αρέσει επειδή είναι καλό; Είναι ένα στιλ ντυσίματος μοντέρνο επειδή φοριέται από πολλούς ή το φοράνε πολλοί επειδή είναι στη μόδα;
ΚΑΙ ΜΕΤΑ, ΤΙ;
Σκέψου αν μπορείς να βρεις άλλα παραδείγματα του «διλήμματος του Ευθύφρονα».
Υπάρχουν πράγματα τα οποία εγκρίνεις επειδή τα εγκρίνουν οι άλλοι;
Η φιλοσοφία, αν δεν μπορεί να απαντήσει σε όσες ερωτήσεις
θα θέλαμε, τουλάχιστον έχει τη δύναμη να θέτει ερωτήσεις
που αυξάνουν το ενδιαφέρον του κόσμου και αποκαλύπτουν
την αλλοκοτιά και το θαύμα που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια
ακόμα και του πιο κοινού πράγματος στη ζωή.
Μπέρτραντ Ράσελ
Πηγή: Φιλοσοφία για την καθημερινή ζωή (David Curnow), σ. 9-10