Τα μισά από τα λάθος συμπεράσματα στα oπoία
καταλήγουν οι άνθρωποι προκαλούνται από την κατάχρηση
της μεταφοράς και από τη λανθασμένη αντίληψη της γεvικής
ή της φανταστικής ομοιότητας ως πραγματικής ταυτότητας.
ΛΟΡΔΟΣ ΠΑΛΜΕΡΣΤΟΝ
ΠΕΡΙ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ;
Εάν πάω το αυτοκίνητό μου στο συνεργείο για επισκευή και βάλουν καινούργια ανταλλακτικά, θα πάρω πίσω το ίδιο αυτοκίνητο; Έχει σημασία; Εάν πάω το παιδί μου στο νοσοκομείο για μεταμόσχευση καρδιάς, θα πάρω πίσω το ίδιο παιδί;. Έχει σημασία; Εάν δώσω σε κάποιον έναν πίνακα ζωγραφικής να τον εκτιμήσει και μου επιστρέψει ένα πλαστό αντίγραφο, θα πάρω πίσω τον ίδιο πίνακα; Έχει σημασία; Έχει διαφορά αν είναι το αυτοκίνητό μου, το παιδί μου ή ο πίνακάς μου; Θα έπρεπε να έχει διαφορά;
Ο «νόμος της μη-αντίφασης» (= γνωστός και ως αρχή της μη αντίφασης, δηλώνει ότι μια πρόταση δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα αληθής και ψευδής. Βασίζεται στην ιδέα ότι ένα πράγμα δεν μπορεί να είναι το αντίθετό του ή να έχει αντιφατικά χαρακτηριστικά ταυτόχρονα, σύμφωνα με τη φιλοσοφία. Δηλ. ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα "άνθρωπος" και "όχι άνθρωπος") πολύ συχνά θεωρείται ως μια θεμελιώδης αρχή της λογικής. Παρ' όλα αυτά, το να πούμε πως «κάτι είναι ο εαυτός του» μπορεί να ακουστεί ως μια απάντηση που δεν βοηθάει και πολύ σε μία ερώτηση που κανείς δεν χρειάζεται να κάνει- και πιθανώς έτσι να είναι. Μια πολύ πιο ενδιαφέρουσα ερώτηση είναι: «Πότε κάτι παύει να είναι ο εαυτός του;». Εάν αυτό εξακολουθεί να ακούγεται αόριστο, τότε σκεφτείτε το παρακάτω: εκ πρώτης όψεως, η κάμπια είναι κάτι διαφορετικό από την πεταλούδα. Αλλά η κάμπια μπορεί να γίνει πεταλούδα. Εντούτοις, η κάμπια που έχει γίνει πεταλούδα δεν είναι πια κάμπια. Αν έχουμε πέντε πεταλούδες και πέντε κάμπιες σε ένα κουτί, δεν λέμε ότι έχουμε δέκα κάμπιες. Αν, όμως, τις αφήσουμε μέσα στο κουτί για αρκετό χρονικό διάστημα, μπορεί να καταλήξουμε να έχουμε δέκα πεταλούδες. Ακολουθεί ένα κλασικό αίνιγμα που βασίζεται σε αυτού του είδους το πρόβλημα. Λέγεται «το πλοίο του Θησέα».
Ο Θησέας παράγγειλε να του φτιάξουν ένα πλοίο. Με τον καιρό χρειαζόταν διαρκώς επισκευές, και έτσι οι παλιές σανίδες αφαιρούνταν και τις αντικαθιστούσαν με καινούργιες σανίδες. Τελικά δεν έμεινε στο πλοίο ούτε μία από τις αρχικές σανίδες. Εξακολουθούσε ο Θησέας να έχει το ίδιο πλοίο με το οποίο ξεκίνησε; Δεν υπάρχει μία λύση στο αίνιγμα με την οποία να συμφωνούν όλοι. Και γίνεται ακόμα πιο πολύπλοκο το ζήτημα εάν προσθέσουμε το ενδεχόμενο κάποιος να αφαιρέσει όλες τις παλιές σανίδες και να φτιάξει με αυτές ένα άλλο πλοίο. Τότε θα έχουμε δύο διαφορετικά πλοία και θα μπορούμε να ισχυριστούμε για το καθένα πως είναι «το πλοίο του Θησέα».
Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται άσχετα ή ακόμα και παρατραβηγμένα. Τι σχέση έχουν αυτά με την καθημερινή ζωή; Σκεφτείτε αυτήν την ερώτηση: τι είναι αυτό που κάνει εσένα να είσαι αυτός που είσαι; / που σε χαρακτηρίζει; Είσαι το ίδιο άτομο που ήσουν και πέρσι; Ή πριν από δέκα χρόνια; Σωματικά, υπάρχουν μέρη σου που αντικαθίστανται διαρκώς. Τα δερματικά σου κύτταρα αλλάζουν ανά εβδομάδες. Τα κύτταρα του αίματος αντικαθίστανται ακόμα πιο γρήγορα, ενώ μπορεί τα κύτταρα ορισμένων εσωτερικών σου οργάνων να μένουν τα ίδια για χρόνια ολόκληρα! Διανοητικά, μαθαίνουμε κάποια πράγματα, ξεχνάμε κάποια άλλα, ωριμάζουμε και γερνάμε. Υπάρχουν εξωγενή γεγονότα που διαμορφώνουν τις ζωές μας ανεξάρτητα από το αν το επιθυμούμε ή όχι. Άρα, λοιπόν, είσαι ακριβώς ο/η ίδιος/ια που ήσουν πριν από δέκα χρόνια; Σωματικά, σίγουρα όχι. διανοητικά, σχεδόν αδύνατον. Έχει σημασία; Υπό μία έννοια, μάλλον όχι. Μπορούμε να ουμβιβαοτούμε με την ιδέα της αλλαγής εντός των πλαισίων μιας εξελισσόμενης ταυτότητας, χωρίς να χρειαστεί να επιδοθούμε σε πολύπλοκες φιλοσοφικές ασκήσεις (παρά το γεγονός πως αρκετοί φιλόσοφοι δεν μπόρεσαν να κάνουν το ίδιο). Το γεγονός πως δεν είμαι ο έφηβος με το φρέοκο πρόσωπο που ήμουν πριν από σαράντα χρόνια είναι κάτι με το οποίο έχω καταφέρει να ζω κάθε μέρα χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Ωοτόσο, η ζωή μπορεί να μας φέρει αντιμέτωπους με καταστάσεις πέρα από τις συνηθισμένες.
ΚΑΙ ΜΕΤΑ, ΤΙ;
Την επόμενη φορά που θα κοιτάξετε τον εαυτό σας στον καθρέφτη, αναρωτηθείτε κατά πόσο είστε ίδιος/α με τον άνθρωπο που ήσασταν την τελευταία φορά που κοιτάξατε το είδωλό σας. Τι θα πρέπει να έχει συμβεί για να απαντησετε «όχι»; Και τι διαφορά θα είχε για εσάς εάν νομίζατε πως έχετε γίνει ένας άλλος, καινούργιος άνθρωπος;
Πηγή: Φιλοσοφία για την καθημερινή ζωή, Trevor Curnow, εκδ Μεταίχμιο, σ. 30-35