Η λέξη «πρόσωπο» δηλώνει το σκεπτόμεvο, vοήμοv oν,
που διαθέτει λογική και σκέψη, και την ικαvότητα
να αvτιλαμβάνεται τον εαυτό του ως είναι, το ίδιο σκεπτόμεvο oν,
ανεξάρτητα από τοv χρόvο και τοv τόπο.
ΤΖΟΝ ΛΟΚ
ΠΕΡΙ ΤΙΝΟΣ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ;
Κάθε μέρα αναγκαζόμαστε να κάνουμε διακρίσεις, είτε τις κάνουμε συνειδητά είτε όχι. Ορισμένες από αυτές τις διακρίσεις επηρεάζουν σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόμαστε στους άλλους. Μία από τις πιο σημαντικές είναι αυτή ανάμεσα σε αυτούς που είναι «πρόσωπα» και αυτούς που δεν είναι.
Η προσπάθεια του Τζον Λοκ να δώσει έναν ορισμό σχετικά με το τι είναι «πρόσωπο» είναι μόνο μία ανάμεσα σε πολλές. Άλλοι έχουν βρει διαφορετικούς ορισμούς. Έχει σημασία που δεν υπάρχει ένας ορισμός σχετικά με το τι ακριβώς είναι ένα «πρόσωπο» με τον οποίο να συμφωνούν όλοι; Εξαρτάται από τη χρήση που σκοπεύουμε να αποδώσουμε στον όρο. Οι ορισμοί ξεκαθαρίζουν τις διακρίσεις. Λέγοντας πως κάτι ανήκει σε ένα συγκεκριμένο είδος, σημαίνει, επίσης, πως δεν ανήκει σε κάποιο άλλο είδος. Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο «πρόσωπο», τι είδους διάκριση επιχειρούμε να πετύχουμε; Όλως περιέργως, στη φιλοσοφία τα «πρόσωπα» τις περισσότερες φορές διακρίνονται από τους ανθρώπους. Και αυτό είναι περίεργο, διότι κανονικά υποθέτουμε πως οι άνθρωποι είναι πρόσωπα.
Ωστόσο, εφόσον η φιλοσοφία απαιτεί από εμάς να εξετάσουμε τις υποθέσεις μας, το γεγονός πως κανονικά υποθέτουμε κάτι είναι μόνο η αφετηρία του προολήματος και όχι το τέλος του.
Από τη στιγμή που θα καθορίσουμε ποια είναι η διάκριση μεταξύ ανθρώπων και προσώπων, προκύπτουν δύο σημαντικά ενδεχόμενα. Πρώτον, δεν είναι αναγκαστικά όλα τα πρόσωπα άνθρωποι και, δεύτερον, δεν είναι υποχρεωτικά όλοι οι άνθρωποι πρόσωπα. Αρχικά θα εξετάσουμε την πρώτη περίπτωση.
ΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΣΚΕΨΗ
Μπορείτε να σκεφτείτε κάποια παραδείγματα πλασμάτων που θα μπορούσαν να είναι πρόσωπα χωρίς να είναι άνθρωποι;
Ίσως το πιο προφανές μέρος να ψάξουμε για μη ανθρώπινα πρόσωπα να είναι η επιστημονική φαντασία. Οι Κλίνγκονς του Σταρ Τpεκ είναι πρόσωπα; Ή ο R2D2 και ο C3PO από τον Πόλεμο τωv άστρων; Ή ο HAL 9000 από το 2001: Οδύσσεια του Διαστήματος; Ή, ακόμα, και οι Μασούληδες (Munchkins) από τον Μάγο του Οζ; Και για να έρθουμε πιο κοντά στα δικά μας, κάποιοι φιλόσοφοι θα ήθελαν να ισχυριστούν πως υπάρχουν μέλη του ζωικού βασιλείου της Γης τα οποία θα έπρεπε να θεωρούμε ως
πρόσωπα, ειδικά μεταξύ της οικογένειας των Μεγάλων Πιθήκων. Πολλοί ιδιοκτήτες κατοικίδιων, επίσης, θα ισχυρίζονταν πως το ίδιο ισχύει και για άλλα ζώα!
Επιπλέον. θα μπορούσαμε να φτιάξουμε μια ακόμα μεγαλύτερη λίστα. αυτό, όμως, που μας απασχολεί περισσότερο στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι τόσο το ποιος περιλαμβάνεται στη λίστα αλλά κυρίως το γιατί. Ένας τρόπος προσέγγισης του προβλήματος είναι να αντιστρέψουμε το ερώτημα και να ρωτήσουμε «Γιατί να μην περιλαμβάνεται στη λίστα;». Γιατί, π.χ., οι Κλίνγκονς να μη θεωρούνται πρόσωπα; Μπορεί να είναι άσχημοι, μπορεί να είναι δυσάρεστοι και επιθετικοί, αλλά είναι σχετικά εύκολο να βρούμε και ανθρώπους γύρω μας που πληρούν κάποια, αν όχι όλα, από τα παραπάνω κριτήρια. Ακόμα, οι Κλίνγκονς είναι σαφώς νοήμονες (εφόσον κατέχουν τη γνώση που τους επιτρέπει να ταξιδεύουν στο διάστημα), έχουν δική τους γλώσσα, και ούτω καθεξής. Βεβαίως, υπάρχουν κάποιες σωματικές διαφορές, αλλά έχουν καμία σημασία; Ποιες είναι εκείνες οι διαφορές που θα έκαναν λογική τη διάκριση μεταξύ των Κλίνγκονς και των ανθρώπων προκειμένου να ισχυριστούμε πως οι άνθρωποι είναι πρόσωπα ενώ οι Κλίνγκονς όχι; Ίσως η περίπτωση του HAL να είναι λίγο ευκολότερη. Στο κάτω κάτω, ο HAL είναι υπολογιστής. Υπό αυτήν την έννοια ο HAL διαφέρει αρκετά από τους Κλίνγκονς που είναι έμβια όντα. Η διαφορά αυτή είναι σαφής, αλλά είναι, όμως, σημαντική; Τι είναι αυτό, αν όντως υπάρχει κάτι, που δεν έχει ο HAL και που θα έπρεπε να έχει ένα πρόσωπο;
Αλλά ποιος είναι ο HAL; Στην ταινία "2001: Η Οδύσσεια του διαστήματος" (έτος παραγωγής 1968, σκηνοθέτης ο Stanley Kubrick), η ανθρωπότητα βρίσκει ένα μυστηριώδες, κατασκεύασμα/τεχνούργημα, θαμμένο στη σελήνη. Μαζί με τον υπερυπολογιστή HAL (από τις πρώτες σημαντικές αναφορές για τη χρήση της ΤΝ στον κινηματογράφο), ξεκινά μια αποστολή, όπου κατά την διάρκεια της ο HAL 9000 δυσλειτουργεί, "τρελαίνεται". Ακολουθεί videoclip για συζήτηση.