Κι αν αυτό το έκαναν όλοι; (Εμμανουήλ Καντ)

Κάποιος σας χτυπά την πόρτα. Μπροστά σας στέκεται ένας νεαρός που χρειάζεται βοήθεια. Είναι τραυματισμένος και αιμορραγεί. Τον βάζετε μες στο σπίτι και τον βοηθάτε, τον κάνετε να νιώθει άνετα και ασφάλεια και καλείτε ένα ασθενοφόρο. Αυτό προφανώς είναι το ορθό. Αν όμως τον βοηθήσετε επειδή τον λυπάστε, σύμφωνα με τον Ιμμάνοuελ Καντ, αυτό δε θα είναι μια ηθική πράξη. Η συμπόνια σας δεν έχει σχέση με την ηθικότητα της πράξης σας. Είναι μέρος του χαρακτήρα σας, αλλά άσχετη με το ορθό και το εσφαλμένο. Η ηθικότητα για τον Καντ δεν αφορά μόνο το τι κάνετε, αλλά και το γιατί το κάνετε. Όσοι κάνουν το ορθό δεν το κάνουν απλώς επειδή έτσι αισθάνονται: η απόφαση πρέπει να βασίζεται στον ορθό λόγο, που σας λέει ποιο είναι το καθήκον σας, ανεξάρτητα από το πώς τυγχάνει να αισθάνεστε.

Ο Καντ πίστευε ότι τα συναισθήματα δεν πρέπει να υπεισέρχονται στην ηθικότητα. Το αν τα έχουμε ή όχι είναι εν πολλοίς θέμα τύχης. Κάποιοι νιώθουν συμπόνια και ενσυναίσθηση, άλλοι όχι. Κάποιοι είναι μοχθηροί και δύσκολα δείχνουν γενναιοδωρία · άλλοι χαίρονται ιδιαίτερα με το να προσφέρουν τα χρήματα και τα υπάρχοντά τους για να βοηθούν τους άλλους. Όμως η καλοσύνη πρέπει να είναι κάτι που κάθε λογικό άτομο
πρέπει να μπορεί να πετυχαίνει μέσω των επιλογών του. Για τον Καντ, αν βοηθήσετε τον νεαρό επειδή ξέρετε πως είναι το καθήκον σας, τότε αυτή είναι μια ηθική πράξη. Είναι το ορθό επειδή είναι αυτό που όλοι στην ίδια θέση θα όφειλαν να κάνουν.

Αυτό μπορεί να σας ηχεί παράξενα. Πιθανόν σκέφτεστε ότι κάποιος που λυπάται τον νεαρό, και τον βοηθά για αυτό τον λόγο, θα είχε επίσης πράξει ηθικά και ίσως να είναι ένα καλύτερο άτομο επειδή είχε αυτό το συναίσθημα. Αυτό πίστευε και ο Αριστοτέλης. Αλλά ο Καντ ήταν βέβαιος. Αν χάνετε κάτι απλώς επειδή έτσι αισθάνεστε αυτό δεν είναι μια καλή πράξη. Φανταστείτε κάποιον που θα αηδίαζε μόλις έβλεπε τον νεαρό, αλλά τον βοηθούσε από καθήκον. Στα μάτια του Καντ αυτό το άτομο θα ήταν σαφέστερα ηθικό από κάποιον που θα έπραττε από συμπόνια. Κι αυτό επειδή το αηδιασμένο άτομο θα έπραττε σαφώς από μια αίσθηση καθήκοντος, αφού τα συναισθήματά του θα τον ωθούσαν προς την αντίθεση κατεύθυνση, δηλαδή θα τον ενθάρρυναν να μη βοηθήσει.
Σκεφτείτε την παραβολή του Καλού Σαμαρείτη. Ο Καλός Σαμαρείτης βοηθά έναν άνδρα που έχει ανάγκη, τον οποίο βλέπει ξαπλωμένο στην άκρη του δρόμου. Όλοι οι υπόλοιποι τον προσπερνούν. Γιατί ο Καλός Σαμαρείτης θεωρείται καλός; Αν ο Σαμαρείτης βοηθούσε τον άνδρα σε ανάγκη επειδή σκεφτόταν ότι έτσι θα πήγαινε στον παράδεισο, αυτό δε θα ήταν μια ηθική πράξη κατά την άποψη του Καντ. Διότι έτσι θα αντιμετώπιζε τον άνδρα προκειμένου να αποχτήσει κάτι - ως μέσο για έναν σκοπό. Αν τον βοηθούσε απλώς από συμπόνια, όπως έχουμε δει, αυτό δε θα ήταν καλό στα μάτια του Καντ. Αν όμως τον βοηθούσε επειδή αναγνώριζε ότι αυτό είναι το καθήκον του, και η ορθή πράξη για όποιον βρίσκεται στις ίδιες περιστάσεις, τότε ο Καντ θα συμφωνούσε ότι ο Καλός Σαμαρείτης είναι ηθικά καλός.
Η άποψη του Καντ για τις προθέσεις γίνεται ευκολότερα αποδεχτή από την άποψή του για τα συναισθήματα. Οι περισσότεροι κρίνουμε ο ένας τον άλλο με βάση αυτό που προσπαθούμε να χάνουμε, όχι τόσο με βάση το αν το πετυχαίνουμε. Σκεφτείτε πώς θα νιώθατε αν σας έριχνε κάτω ένας γονέας που έτρεχε να σταματήσει το παιδί του από το να πεταχτεί στον δρόμο. Συγκρίνετέ το με το πώς θα νιώθατε αν κάποιος σας έριχνε κάτω επίτηδες, για την πλάκα του. Ο γονέας δεν είχε σκοπό να σας χτυπήσει. Το κάθαρμα είχε. Όμως, όπως δείχνει το επόμενο παράδειγμα, οι χαλές προθέσεις δεν αρκούν για να καταστεί μια πράξη σας ηθική.

Πηγή: Μικρή Ιστορία της Φιλοσοφίας, Nigel Warburton, σελ. 139 κ.εξ.